سرشناسه : مختاری رضا، ۱۳۴۲-
عنوان و نام پدیدآور : حج ۲۵: گزارشی از حج گزاری سال ۱۴۲۵ قمری برابر با سال ۱۳۸۳ شمسی رضا مختاری
مشخصات نشر : تهران : مشعر ۱۳۸۴.
مشخصات ظاهری : ۶۹۶ ص : مصور (رنگی ، جدول.
شابک : ۴۰۰۰۰ ریال 964-7635-92-3
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
یادداشت : کتابنامه به صورت زیرنویس
عنوان دیگر : گزارشی از حج گزاری سال ۱۴۲۵ قمری برابر با سال ۱۳۸۳ شمسی موضوع : بعثه مقام معظم رهبری در امور حج و زیارت
موضوع : حج
موضوع : حج -- فلسفه
رده بندی کنگره : BP۳/ب‌۶م‌۳
رده بندی دیویی : ۳۵۱/۵۵۰۶۴۱
شماره کتابشناسی ملی : م‌۸۴-۳۰۰۱۹
ص: 1

ص: 2
الحمدُ للّه ربّ العالمین، والصلاة والسلام
علی سَیِّدنا ونبیّنا محمّدٍ وآلِهِ الطّیِّبینَ الطاهرین

ص: 17
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد للّه ربّ العالمین، والصلاة والسلام علی سیّدنا ونبیّنا أفضل الخلائق أجمعین، و وصیّه وخلیفته علیّ أمیرالمؤمنین، وآله الطیّبین الطاهرین، ولعنة الله علی أعدائهم
أبد الآبدین ودهر الداهرین.
السلام علی الإمام المهدیّ الذی یملأ الأرض قسطاً وعدلًا.
(1)
یکی از جلوه‌های بارز خدمات امام خمینی (أعلی الله کلمته) احیای حج ابراهیمی، و دمیدنِ روح تازه در آن است و آنهمه سخنرانی، بیانیه و پیام ایشان در این زمینه شاهد گویای این مدّعاست، این پیامها و بیانیه‌ها و سخنرانیها از سال 1390 ق/ 1349 ش شروع شد و تا واپسین روزهای حیات این مرد بزرگ یعنی 1408 ق/ 1367 ش ادامه یافت. «2»
از سوی دیگر با نگاهی به اسناد، سفرنامه‌ها و گزارشهای حج پیش از پیروزی انقلاب، می‌توان تا حدّ زیادی به تفاوتهای حج گزاری پیش از انقلاب با پس از آن پی برد که دو جلوه بارز آن دعای کمیل در مدینه و برائت از مشرکین در مکه است: یکی مبارزه با دشمن درون و دیگری مبارزه با دشمن بیرون.
اهتمام امام و سپس مقام معظم رهبری به این موضوعِ حیاتی، باعث شد تا نمایندگان

ص: 18
ایشان در امر حج نیز برای پیشبرد این منظور از جان و دل بکوشند و سال به سال بر تلاش خود بیفزایند و تجربه جدیدی کسب کنند. از سال 1411 ق/ 1370 ش که جناب حجة الاسلام والمسلمین آقای محمدی ری شهری به سمت نمایندگی ولیّ فقیه و سرپرستی حجّاج ایرانی- پس از سه سال توقّف و تعطیل حج گزاری ایرانیان- منصوب شدند، فعالیتهای بعثه مقام معظم رهبری و کارگزاران حج ایران هر سال به صورت کتابی مدوّن شد که تاکنون چهار جلد از آنها که هر کدام به گزارش یک سال اختصاص دارد منتشر شده است:
1. سیمای حج در سال 70. از مرتضی فرهنگی، عبدالله گیویان، هدایة الله بهبودی چاپ اول 1371، تهران، 396 صفحه وزیری.
2. با کاروان ابراهیم در سال 71. از رسول جعفریان، محمد علی خسروی. ویراستار:
سید علی موسوی گرمارودی. چاپ اول، 1371، تهران، 358 صفحه وزیری.
3. با کاروان عشق در سال 72. از محمد علی مهدوی راد، رسول جعفریان. چاپ اول 1372، تهران، نشر مشعر، 472 صفحه وزیری.
4. با کاروان صفا: گزارش حج 82. از رسول جعفریان. چاپ اول، 1383، تهران، نشر مشعر، 600 صفحه وزیری.
گزارش سالهای دیگر نیز مدوّن شده ولی در سطح محدودی منتشر شده است.
با توجه به اینکه مناسک حج در قالب سال و ماه قمری انجام می‌شود، اینجانب به نماینده محترم ولیّ فقیه و سرپرست حجّاج ایرانی پیشنهاد کردم که نام این کتاب، حج 25 با عنوان فرعی «گزارشی از حج گزاری سال 1425 قمری برابر با سال 1383 شمسی» باشد و ایشان هم پذیرفتند. این نام به تنهایی هم کوتاه است و هم گویا و هم مطابق قاعده سالشماری حج. و اگر بنا باشد کتاب حج به سال شمسی نامگذاری شود، هم خلاف قاعده است و هم در برخی سالها با مشکل مواجه می‌شود مانند چند سال پیش که دو موسم حج در یک سال شمسی واقع شده بود- یکی در ابتدای سال و یکی در انتها- به هر حال پیشنهاد بنده این است که اساساً کتابهای گزارش حج از سال 1411 ق/ 1370 ش تا سال 1425 ق/ 1383- یعنی پانزده بار حج گزاری- همه اعم از آنچه چاپ شده و آنچه

ص: 19
چاپ نشده، با یک شکل و شمایل و یک قدّ و قواره و با طرح واحد با همین نام و با عنوان فرعی فوق (که فقط سال آنها متغیر باشد) چاپ و منتشر شوند، تا مجموعه‌ای گرانسنگ از حج گزاری ایرانیان در اختیار باشد.
(2)
امام خمینی رحمه الله در طول عمر پر برکت خود، تنها یک بار به سال 1352 ق/ 1312 ش حج گزارده‌اند و چون گزارش و خاطرات حج ایشان در جایی مکتوب نیست در موسم حج امسال از تولیت محترم آستان مقدّس حضرت معصومه علیها السلام خواستم آنچه در این باره می‌دانند بیان کنند تا این بخش از تاریخ حج نیز در این کتاب ثبت شود. اینک ابتدا سخنان ایشان را در این باره و سپس سخنی از همسر گرامی امام خمینی نقل می‌کنم:
درباره حج حضرت امام، آنچه خودم از زبان گویا و مبارک ایشان بدون واسطه شنیده‌ام عرض می‌کنم:
امام خمینی رحمه الله به اینجانب گفتند: «من یکسال و یک حج بیشتر انجام نداده‌ام. وقتی می‌خواستم به حج بروم با مرکبهای متفاوت رفتم هفده روز طول کشید تا با کشتی به آن طرف آب رفتیم، وقتی وارد کشتی شدم نگاه کردم دیدم عده‌ای از افراد مختلف از تهران و جاهای دیگر همه در حالت اضطراب و ناراحتی هستند، علت آن را سؤال کردم جواب شنیدم اینها از حج می‌ترسند! از سختی اعمال، اضطراب دارند.»
امام خمینی گفتند: «من وظیفه خود دانستم که هر مقدار می‌توانم اینها را از اضطراب بیرون آورم و مسائل را بگویم؛ لذا به یکی از آقایان گفتم اگر امکان دارد افراد را جمع کنید تا من برای آنها صحبت کنم».
روز اول صحبت کردم که «حج، اضطراب ندارد ناراحتی ندارد. حج، حرکت و سکون است. منتها این حرکت و سکون باید برای خدا باشد و اخلاص در آن باشد».
امام خمینی رحمه الله در ادامه گفتند: «اول باید اضطراب ایشان را کم می‌کردم تا حالت عادی به خود بگیرند و بعد مسائل را بیان کنم. لذا چند روز در این موضوع صحبت کردم و گفتم از اینجا که می‌رویم ابتدا در میقات، محرم می‌شویم، لباسمان را عوض

ص: 20
می‌کنیم و راه را ادامه می‌دهیم منتها یک چیزهایی هم هست که باید رعایت کنیم. بعد از آنکه وضع طوری شد که سکون ایجاد شد و اضطراب برطرف گردید از روز ششم شروع کردم به گفتن مسائل، وقتی به آن طرف آب رسیدیم متوجه شدم که مردم آرامش دارند و مسأله می‌پرسند، من، کتاب الحج وسائل الشیعه را با خود برداشته بودم و از این کتاب، مناسک را برای مردم می‌گفتم و خود نیز به آنها عمل می‌کردم».
من از این خاطره می‌خواهم چنین استفاده کنم که در این سفر امام راحل، روحانی کاروان شد و از اینجا اهمیت و جایگاه روحانیون کاروان را می‌توان به دست آورد.
آری، روش تربیتی امام رحمه الله این بود که گفتند: «اول آرامش را به وجود آوردم، بعد که ذهن‌ها آسایش پیدا کرد، آموزش را شروع کردم».
این خلاصه‌ای بود از خاطره سفر حج که خود امام برای اینجانب تعریف کردند.
در مورد سفر حجّ حضرت امام رحمه الله، تلفنی با همسر گرامی امام گفتگو شد، ایشان در این باره چنین گفتند:
حضرت امام رحمه الله بعد از تولّد دومین فرزندشان، در زمان طلبگی و در دوران آیة الله حاج شیخ عبدالکریم حائری، به تاریخ 25 شوال 1352: 1312 ش، با ماشین از قم به تهران، از تهران به اهواز، از اهواز به عراق و از عراق به لبنان رفتند و از آنجا به وسیله کشتی عازم جدّه شدند.
در کشتی با چند تن از تجّار قم به نام‌های آقایان: آقازاده و برادرزاده ایشان آقای مصطفوی و نیز آقای صادقی آشنا می‌شوند. و گویا در مکّه حضرت امام رحمه الله خود به تنهایی منزلی اختیار می‌کنند و آقایان نامبرده جهت احوالپرسی و نشست‌های دوستانه خدمت ایشان می‌رسیده‌اند.
گفتنی است که به هنگام برگشتن از حج، تا لبنان با همان آقایان همراه بوده‌اند و حضرت امام رحمه الله از لبنان به نجف می‌آیند و سپس عازم ایران می‌شوند.
ورود ایشان به قم، مقارن زمانی بود که در این شهر سیل به راه افتاده بود. (1)

1- 1. میقات حج، ش 30، ص آخر. گفتنی است که در شب سوم خرداد، برابر با دهم صفر 1353 ق، در قم سیل جاری شد.

ص: 21
(3)
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تاکنون به همّت حوزه نمایندگی ولیّ فقیه در امور حج و زیارت بیش از 74 شماره مجله و حدود 450 کتاب و اثر راجع به شؤون مختلف حج و حرمین شریفین نوشته و منتشر شده است که هم زوایای مبهم و تاریک حج را روشن کرده، هم حجاج را با اسرار و معارف مناسک آشنا ساخته و هم در جهت برگزاری حج ابراهیمی و تصحیح رفتار حجّاج ایرانی بسیار مؤثّر بوده است؛ امّا هنوز جای پژوهشهای دیگری در این زمینه خالی است. در زمینه تصحیح رفتار حجّاج ایرانی هم هرچند تاکنون گامهای بلندی برداشته شده است امّا هنوز در زمینه‌هایی چند، با کارشناسی دقیق و یافتن راهکارهای مناسب، باید تلاش کرد از جمله: اهتمام به نماز اول وقت و شرکت در نماز جماعت، توجه ویژه و فراوان به قرآن و قرائت آن، رعایت ادب حضور در حرمین از جمله رعایت حجاب و آداب زیارت و سرانجام حلّ مشکل سوغات.
یکی از استادان بازنشسته دانشگاه تبریز در این زمینه برخی مشاهدات خود را نوشته‌اند که اینجا نقل می‌کنم:
این جانب در سفر 28 روزه حج کمبودهایی را ملاحظه نمودم که حسب وظیفه شرعی و انسانی آنها را منعکس می‌کنم:
استفاده از تیغ مشترک در هنگام حلق در منی از کارهای تقریباً متداول بود. تذکرات بیشتر در این زمینه می‌تواند کارساز باشد.
عدم توجه به نظافت اتاقها فراوان به چشم می‌خورد. کشیدن سیگار توسط برخی از زائران در راهرو و اتاق و آسانسور موجب ناراحتی و نفرت انسان می‌شد.
بعضی آقایان با لباسهای زیرین و پیژامه در انظار رفت و آمد می‌کردند در این مورد باید تذکر جدّی و مکرر داده شود.
شیوه سوار و پیاده شدن حجاج به وسایل نقلیه شهری، حتی در مواقعی که وسیله کافی وجود داشت بسیار تأسف بار بود. ازدحام و عجله و هجوم و توهین در این موارد بسیار به چشم می‌خورد. توجهی به رعایت حال خانمها و افراد مسن و ناتوان نمی‌شد.

ص: 22
برخی زائران با اصرار درخواست می‌کردند در خارج از ایستگاه پیاده شوند و به این وسیله راننده را آزرده و عصبی می‌کردند.
دعوا و کشمکش و گاه فحاشی و برخوردهای لفظی بر سر مسائل بسیار پیش پا افتاده نیز رواج داشت. گاه رفتارهای حریصانه به خاطر غذا عظمت و معنویت حضور در میهمانی خداوند را تحت الشعاع قرار می‌داد.
از دیگر مسائل تأسف‌بار که هر روز شاهد آن بودم، اشتغال بیش از حدّ زوار ایرانی به خریدن سوغات همزمان با برگزاری نماز جماعت در مساجد و یا در حرمین شریفین بود.
بدین معنا که وقتی مسلمانان سایر کشورها با شتاب دسته دسته به سوی حرمین برای نماز می‌شتافتند، زائران ایرانی فوج فوج در مسیر مخالف حرکت می‌کردند و به سوی هتل محل استقرار خود رهسپار می‌شدند.
حتی فروشندگان در فروشگاه‌های بزرگ، هنگام رسیدن وقت نماز با زحمت و با تکرار کلمه «نماز- نماز» زائران ایرانی را از فروشگاه خارج می‌کردند.
بعضاً در هنگام تلفن زدن، به اشتباه فکر می‌کردند که چون راه دور است باید فریاد بزنند. این افراد گاهی مسائل خصوصی خود را با صدای بلند به گوش اطرافیان می‌رساندند.
باید به زائران تذکر داده شود که از تحقیر پیروان و عقاید سایر مذاهب اسلامی بپرهیزند و بدانند که یکی از فلسفه‌های اجتماع عظیم حج ایجاد وحدت و همدلی بین مسلمانان در کنار خانه خداست.
بهتر است به جای سخنان تفرقه‌انگیز، مطالب وحدت بخش که مایه تألیف قلوب و تقریب اندیشه‌هاست بیان گردد.
سعی شود به ترجمه و توضیح آیات و مفاهیم قرآن کریم در اوقات فراغت زائران بیشتر عنایت شده و به ویژه بر روی آیات مربوط به حج و مناسک آن تأکید افزون‌تری بشود.
در نشستهای آغازین به زائران اعلام شود که در پایان سفر حج به چند نفر از افرادی که از لحاظ اجتماعی الگو باشند، لوح تقدیر اعطا خواهد شد.

ص: 23
همچنین از افراد باسواد کاروان خواسته شود که بی سوادان را مورد حمایت فکری قرار دهند.
(4)
از حوادث مهم در آستانه موسم حج 1424 زلزله دردناک بم در ایران بود و در آستانه حج 1425 فاجعه دلخراش زلزله و سونامی در جنوب آسیا که چند صد هزار نفر کشته و بیش از چهارده میلیارد دلار خسارت داشت. یکی از کارشناسان قدرت تخریب این زلزله را معادل بیش از ده هزار بمب فرو ریخته شده بر شهر هیروشیما دانست.
(5)
برای برگزار شدن هر چه بهتر مراسم حج، سازمان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری به طور شبانه روزی تلاش می‌کنند. فعالیتهای فرهنگی و سیاسی را بعثه، و کارهای اجرایی را سازمان حج و زیارت عهده‌دار است. آنچه در این کتاب منعکس شده عمدةً مربوط به فعالیتهای بعثه است و از کارهای سازمان حج و زیارت کمتر ذکری رفته است.
در سال 1381 ش سازمان حج و زیارت مجموعه تلاشها و کارهای خود را در کتابی مستقل به نام همراه با حج 1381 در 304 صفحه رقعی منتشر کرد. امسال نیز اگر چنین کاری صورت گیرد زحمات سازمان حج و زیارت بهتر تبیین می‌شود.
(6)
برای تدوین این اثر، این بنده چهار کتاب مذکور در آغاز این مقدمه را ملاحظه و مرور و سعی کردم بهترین و مناسبترین روش را در این کتاب برگزینم و اگر موضوعی در کتاب حج سال قبل یعنی با کاروان صفا مشروحاً آمده و نیازی به تکرار آن نبود، به همان کتاب ارجاع دادم و دوباره به آن موضوع نپرداختم، مگر مطالبی که- هرچند برای فهم مقصود و ارتباط مباحث- چاره‌ای از ذکر آنها نداشتم. همچنین برای جذّابیت کتاب، گاهی مطالبی علمی را به مناسبت چاشنی مباحث کرده‌ام که برخی از آنها نو و تازه است و برای اولین بار در این کتاب مطرح می‌شود.

ص: 24
از آنجا که اسامی عده‌ای از مسؤولان بعثه و سازمان و دست‌اندرکاران حج و زیارت در جای جای این کتاب می‌آید، برای پرهیز از تکرارِ ذکرِ سمت آنها در همه جا، در این مقدمه مسؤولیت آنان را ذکر می‌کنم تا نیازی به ذکر آن در سراسر کتاب نباشد:
الف) مسؤولان قسمتهای مختلف بعثه مقام معظم رهبری
1. حجة الاسلام والمسلمین محمد محمدی ری شهری، نماینده ولیّ فقیه و سرپرست حجاج ایرانی
2. حجة الاسلام سید علی قاضی عسکر، معاون آموزش و پژوهش بعثه
3. حجة الاسلام محمد صادق عرب‌نیا (عرب)، معاون امور روحانیون بعثه
4. آقای علی اکبریان، معاون امور بین الملل بعثه
5. حجة الاسلام محمد حسن زمانی، مسؤول واحد اهل سنّت
6. حجة الاسلام عبدالهادی مسعودی، مسؤول واحد ارزشیابی
7. آقای حسین فهمیده، معاون نظارت و بازرسی بعثه
8. آقای مجید آخوندزاده، معاون اجرایی بعثه
9. آقای محسن شریفی، مسؤول دفتر بعثه
10. آقای عباس سلیمی، معاون مسؤول دفتر بعثه و مسؤول روابط عمومی
11. آقای حسن گرّوسی، مدیر امور حج و زیارت صدا و سیما
12. آقای علی اکبر جوانفکر، مسؤول ستاد خبری بعثه
ب) مسؤولان سازمان حج و زیارت
1. آقای سید احمد زرهانی، رئیس سازمان حج و زیارت و معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
2. آقای عبدالله نصیری، مدیر کل دفتر ریاست و روابط عمومی
3. آقای دکتر حسین ضیائی، رئیس هیئت پزشکی حج

ص: 25
4. آقای مصطفی خاکسار قهرودی، رئیس دفتر نمایندگی حج و زیارت در عربستان
5. آقای عبدالعظیم رضانیا، مسؤول طرح قربانی
6. آقای محمد مهدی امینیان، رئیس ستاد مدینه
7. آقای غلامرضا رضائی، مسؤول حمل و نقل درون شهری مکّه
ج) وزارت امور خارجه
1. آقای حسین صادقی، سفیر ایران در ریاض
2. حجة الاسلام محمد شریف مهدوی، سرکنسول ایران در جدّه.
(7)
اگر در این اثر از نقائص و کمبودها سخن رفته یا نقدی شده است حقیقةً آنقدر ناچیز است که در قبال اینهمه خدمت و زحمت نیروهای مخلص و پرتلاش بعثه و سازمان چیزی به حساب نمی‌آید و عمدةً معلول قصور است نه تعمّد و تقصیر، و به حقّ گفته‌اند:
ومن ذا الذی تُرضی سَجایاه کلّها کفی المرءَ نُبْلًا أنْ تُعَدَّ معایبه
واقعاً اگر کسی از نزدیک شاهد نباشد تصوّر درستی از آنهمه فعالیت خاموش و مخلصانه برای بهتر برگزار شدن حج و آسایش و سلامت و نشاط حجّاج نخواهد داشت.
(8)
برای تدوین این کتاب، حدود چهل روز در حرمین شریفین مشرف و از نزدیک شاهد برنامه‌ها، دیدارها و سخنرانیها بودم، علاوه بر آن از گزارشهای بخشهای مختلف بعثه و نیز نشریه زائر و همچنین از روزنامه‌های عربستان استفاده کرده‌ام.
راهنمایی، ارشاد و مساعدت برخی از سروران و دوستان نیز بسی مؤثّر بوده است از جمله حضرات حجج اسلام آقایان: سید علی قاضی عسکر، محمد حسن زمانی و محمد حسین فلاح زاده (وفّقهم الله سبحانه لما یحبّ و یرضی).
تعدادی از دوستان نیز ویرایش، نمونه خوانی و غلطگیری این اثر را بر عهده داشتند

ص: 26
یعنی فضلای محترم آقایان محسن نوروزی، ابو القاسم آرزومندی، حجة الله اخضری و محمد عباس زاده، که از ایشان و نیز آقای جواد قربانی و عباسعلی مردی که زحمت حروفزنی و صفحه آرایی آن را متحمل شدند، بسی سپاسگزارم.
وآخر دعوانا أن الحمد للّه ربّ العالمین
قم، تیر ماه 1384 ش
مؤسسه کتابشناسی بزرگ شیعه
رضا مختاری

طلیعه: ویژگیهای حج 25 در گفتگو با سرپرست حجّاج ایرانی‌

ص: 27
معمولًا هر سال پس از موسم حج، فصلنامه میقات حج با نماینده ولیّ فقیه و سرپرست حجّاج ایرانی، گفتگویی درباره مراسم حج ترتیب می‌دهد. آنچه در پی می‌آید مصاحبه ایشان پس از موسم حج 1425 است که در شماره 52 میقات حج به چاپ رسیده است.
: ضمن تشکّر از حضرت‌عالی برای شرکت در این گفتگو، خواهشمندیم ارزیابی خود را از چگونگی برگزاری حج 1425 بیان فرمایید.
آقای ری‌شهری: در آغاز از دست‌اندرکاران فصلنامه وزین و ارزنده میقات حج تشکّر می‌کنم و برای آنان آرزوی توفیق دارم و از خداوند متعال می‌خواهم این عزیزان را یاری دهد تا بتوانند در جهت پربارتر کردن این فصلنامه، گامهای بلندتری بردارند.
در پاسخ به پرسش مطرح شده، به‌طور مختصر باید بگویم که ما در سال 1425 حج آرام و مطلوبی داشتیم و در زمینه‌های مختلفِ فرهنگی و اجرایی نسبت به سال پیش موفقیتهای بیشتری کسب کردیم. به عبارت دیگر، با توجه به فضای خاص حاکم بر منطقه، مانند فشارهای آمریکا و اروپا در مورد مسائل هسته‌ای، اوضاع خاصّ عراق و

ص: 28
مسائل دیگر از این دست، که حج امسال را نسبت به سالهای قبل حسّاس‌تر کرده بود، احتمال بروز برخی مشکلات وجود داشت، لیکن با یاری خداوند، حجّی آرام و کم‌مشکل برگزار شد که این، حاصل تلاش همه خدمتگزاران و دست‌اندرکاران امر حج و زیارت بود. وضعیّت جوّی معتدل نیز به کاهش بیماریها وبهداشت زائران کمک کرد و اگر سیل روز دوازدهم ذی‌حجه نبود، شاید بتوان گفت که حج‌گزاری در سال 25، از بهترین و کم‌نظیرترین حج در سالهای گذشته بود.
مجموع حاجیانی که از کشورهای مختلف و از جمله عربستان در مراسم حج شرکت داشتند 706، 419، 2 نفر بودند که این آمار، حدود یکصد هزار نفر بیش از حج‌گزاران سال 82 است. از این تعداد 759، 534، 1 نفر از خارج عربستان مشرف شده بودند و حجاج ایرانی نیز در مجموع 080، 97 نفر بودند که نزدیک به دو هزار نفر آنان را عراقیها و افغانیهای مقیم ایران تشکیل می‌دادند و تعداد 2767 نفر هم از ایرانیان خارج کشور به جمع حجاج ایرانی پیوستند.
از سوی دیگر، به دلیل تغییراتی که در جمرات به‌وجود آمد و دولت سعودی محلّ رمی را توسعه داد، خوشبختانه نه‌تنها مشکلی در رمی به وجود نیامد، که بسیار روانتر از سالهای گذشته انجام شد.
نیز بیش از 000، 80 نفر از زائران ایرانی توانستند از قربانگاههای جدید استفاده کنند که بیشترین آمار در سال‌های اخیر است و بحمدالله گوشتهای قربانی هدر نرفت و از آنها استفاده شد.
: حج سال 25، نسبت به سالهای پیش، از چه ویژگیهایی برخوردار بود؟
آقای ری‌شهری: درباره ویژگیهای اجرایی، فرهنگی و سیاسی حج سال 25 چند نکته قابل توجه است:
ویژگیهای اجرایی: انتقال مستقیم 47800 نفر از زائران به مدینه و نیز 050، 48 نفر زائرِ مدینه بعد به ایران، اسکان 65% از زائران در هتلهای منطقه مرکزی مدینه و اطراف مسجد

ص: 29
شریف نبوی، اجرای طرح کامل طبخ غذا به صورت متمرکز برای حدود 96% زائران در مدینه و 30% در مکه، اجرای طرح متمرکز قربانی با آمار 83% در روز عید قربان و 17% در روز یازدهم به دست 95 نفر از ذابحان ایرانی از جمله ویژگیهای اجرایی حج سال گذشته بود.
ویژگی‌های فرهنگی: با توجه به محور قرار گرفتن قرآن کریم، شاهد قرائت و ختم قرآن زائران به صورت گسترده بودیم، حضور قاریان برجسته و بین‌المللی کشورمان در حج و اجرای برنامه در مسجدالحرام، مسجدالنبی، و همایشهای بین المللی بعثه و نیز توجه ویژه به مباحث قرآنی در جلسات عمومی و همایشهای بین‌المللی بعثه از ویژگیهای فرهنگی بود.
طرح جدید اعزام خواهران معین به حج، دومین سال موفقیت‌آمیز خود را پشت سر گذاشت و با پیوستن حدود 183 خواهر تحصیل‌کرده به جمع روحانیون حج، پاسخگویی به مسائل ویژه بانوان با سهولت بیشتری انجام شد.
سخنرانیهای آموزشی و تبلیغی سخنرانان و خطبای خوب کشورمان و نیز برخی از بانوان مبلّغ، در جلسات عمومی بعثه و نیز در کاروانها هم در مکه و هم در مدینه برگزار شد.
شورای استفتای بعثه مقام معظم رهبری همه‌روزه در مدینه و مکه پاسخگوی پرسشهای فقهی زائران ایرانی و خارجی بودند. کارگاه‌های آموزشی ویژه روحانیون کاروانها تشکیل شد و معضِلات فقهی مناسک حج، مورد بحث و گفتگو قرار می‌گرفت.
حضور افرادی از شورای استفتا و نیز روحانیون و بانوان مبلّغ در مسجد شجره، جحفه، مسجدالحرام و مسعی، تشکیل شورای فرهنگی در هر کاروان، سازماندهی و بهره‌گیری از گروههای ارشاد در کاروان‌ها، اجرای طرح نظرسنجی جهت دستیابی هرچه بهتر و دقیق‌تر به نظریات و پیشنهادها و انتقادات زائران از ویژگیهای فرهنگی حج گذشته بود.
ویژگیهای سیاسی: بیداری مسلمانان و آگاهی آنها از توطئه‌های آمریکا و اسرائیل و طرحهای آنان برای سلطه بر جهان اسلام، به‌ویژه عراق و فلسطین و تشدید حسّ

ص: 30
همگرایی ملّتهای اسلامی، از ویژگیهای مهم سیاسی حج گذشته بود. وضع لرزان آمریکا در عراق، سردرگمی اسرائیل و انتخابات فلسطین، موفقیتهای مردمی در عراق و لبنان و مسائلی از این دست، به تدریج ملّتها را متوجه نیروی عظیم نهفته در درون خود کرده و آنان را به چاره‌جویی و فکر و اندیشه واداشته است و این امر در حج گذشته به خوبی خود را نشان می‌داد.
برگزاری با شکوه مراسم برائت از مشرکان با شرکت حجاج و زائران بیت‌الله الحرام و نمایندگانی از بعثه‌های مراجع عظام و تعدادی از حجاج دیگر کشورها، به خصوص هیأت نمایندگی لبنان و برگردانِ پیام مقام معظم رهبری به ده زبان و انتشار آن با بهره‌گیری از ابزار مختلف؛ از جمله اینترنت، دیدار با رؤسای بعثه‌های تعدادی از کشورها؛ مانند وزیر اوقاف و حج اردن، مشاور اعظم سلطنتی کشور عمان، معاون دبیرکل حزب‌الله لبنان، آقای شیخ نعیم قاسم، قائم‌مقام وزیر خارجه عراق، عضو شورای مرکزی مجلس انقلاب اسلامی عراق، رییس اوقاف شیعیان عراق، وزیر اوقاف و امور دینی الجزایر، محمد بشیرالدین احمد، مفتی اعظم و رییس امور دینی جامو و کشمیر و ... و رایزنی با آنان در باره مسائل مختلف جهان اسلام، از دیگر دستاوردهای سیاسی حج گذشته بود. در این میان، جریان افراطی سلفی‌گری و تندروهای مذهبی در عربستان نیز تلاشهایی داشتند تا بر زائران ایرانی فشارهایی را وارد کنند و نمونه آن محروم ساختن بانوان از حضور در کنار قبرستان بقیع و زیارت قبور ائمه علیهم السلام بود.
ویژگی‌های خبری و اطلاع‌رسانی: در زمینه‌های خبری نیز گروههای اعزامی صدا و سیما و انعکاس اخبار حج در شبکه‌های مختلف، پخش مراسم دعای کمیل، برائت، همایشها و دیدارها و مراسم فرهنگی و سیاسی بعثه، نقش مؤثری در ترویج فرهنگ حج در جامعه ایفا کرد.
نشریه زائر با توجّه به محوریت قرآن در حج گذشته، علاوه بر اطلاع‌رسانی در زمینه‌های مختلف به مردم، در این زمینه نیز تلاشهای خوبی داشت. پایگاه اینترنتی بعثه

ص: 31
نسبت به گذشته پربارتر و متنوع‌تر شده بود. به تصویر کشیدنِ همه فعالیتهای حج در سال گذشته، به منظور تهیه فیلم مستند حج و نیز تدوین مکتوب فعالیتهای حج، نیز از ویژگیهای خبری و اطلاع‌رسانی حج گذشته بود.
: سال گذشته قرآن محوری شعار حج بود، خواهشمندیم بخشی از اقداماتی را که در این زمینه صورت گرفت بیان فرمایید:
آقای ری‌شهری: بر اساس رهنمود مقام معظم رهبری، در سال گذشته، محور فعالیتهای فرهنگی حج، قرآن بود. البته این بدان معنی نیست که در سالهای پیش از آن، به قرآن پرداخته نمی‌شد، بلکه سال گذشته بعثه مقام معظم رهبری و دست‌اندرکاران فرهنگی؛ اعم‌از روحانیان وخدمتگزاران، فعّالیّت بیشتر و چشمگیرتری در این زمینه داشتند و با تمرکز بیشتر بر قرآن، امور فرهنگی به اجرا درآمد و در نتیجه زائران عزیز توانستند از فضای معنوی حج بیشتر بهره‌برداری نمایند و با قرآن انس بگیرند. پیش‌از حج، در کمیته فرهنگی موضوع محوریت قرآن در حج به بحث گذاشته شد و تصمیماتی اتخاذ شد که با عنایات خداوند بیشتر آنها اجرا شد.
: نقاط ضعف و کاستیهای حج 25 در زمینه‌های فرهنگی و اجرائی چه بود؟
آقای ری‌شهری: در زمینه‌های فرهنگی، هنوز کاستیهایی داریم که با استفاده از نظرسنجیهای به عمل آمده، تا حدی مشخص شده و ما امیدواریم با طرح آن در کمیته فرهنگی و بررسیهای کارشناسانه هر یک از موضوعات بتوانیم در آینده در رفع آنها تلاش کنیم، لیکن آنچه به‌طور مشخص هنوز برای ما مشکل‌آفرین است، بی‌توجهی برخی از زائران به حضور نیافتن در نمازهای جماعت و یا حضور در خیابانها و کنار مغازه‌ها به هنگام برپایی نماز جماعت است که به رغم تذکّرات مکرّر روحانیان و دیگر مسؤولان فرهنگی، متأسفانه هنوز هم شاهد آن هستیم اگرچه این افراد در اقلیّت‌اند، لیکن به هر حال باید برای آن چاره‌ای اندیشید و باید راه حل را از ایران آغاز کرد.

ص: 32
زائری که نماز خواندن در اوّل وقت برای او به صورت فرهنگ در نیامده و به نماز اوّل وقت بی‌توجه است، چگونه می‌توان او را در مدّت کوتاهی به این امر مهمّ مقید ساخت و یا زائری که به برخی از تخلّفات رفتاری، عادت کرده، در چند روز نمی‌توان او را از عادتها و روش‌های غلط بازداشت. به نظر می‌رسد بهترین راه حل آن است که با بهره‌گیری از نظرسنجیها و با همکاری مجموعه نهادهای فرهنگی کشور، بتوان از این‌گونه کارها جلوگیری کرد. البته نتایج نظرسنجیها را نیز باید منتشر ساخت و چه بهتر که ما ابتدا خودمان را نقد کنیم و از این مسأله نهراسیم. مشکلات را نیز صادقانه با مردم و حجاج در میان بگذاریم. برنامه‌های سال آینده را هم برای مردم تبیین کنیم تا ان شاء الله از حجم این مشکلات کاسته شود.
در زمینه اجرایی نیز به رغم کارهای انجام شده در زمینه حمل و نقل درون‌شهری مکّه، باز هم کاستیهایی داشتیم؛ به‌خصوص در منطقه باب علی علیه السلام، در اطراف مسجدالحرام، که به دلیل تراکم حجاج، هنگام سوار شدن حجاج به اتوبوسها ازدحام شدیدی ایجاد می‌شد که زیبنده حجاج ما نبود، البته حل این مشکل هم در توان جمهوری اسلامی ایران نیست.
دولت عربستان باید مشکل را حل کند و زائران ما هم باید نیم تا یک ساعت پس از نمازها، از مسجدالحرام خارج شوند تا کمی از تراکم جمعیت کاسته شود.
اعزام حجاج به مدینه و فرود آنان در فرودگاه مدینه نیز منافع فراوانی برای حجاج ما در برداشت، لیکن فرودگاه مدینه، ظرفیت لازم را برای پذیرش این همه حاجی ندارد که امیدواریم به تدریج این مشکل حل شود.
مشکل دیگر تأخیر در پروازها بود که در پاره‌ای موارد خاطر زائران را می‌آزرد.
در معاینات پیش از عزیمت حجاج نیز مشکلاتی داشتیم و من در جلسه‌ای که اخیراً برای مدیران کاروان‌های حج سال 1426 داشتم عرض کردم که آنان همان‌گونه که مشکل بارداری بانوان زائر را با دقتی که از طریق دستیاران زن داشتند، در سالهای قبل حل کردند می‌توانند در سالهای آینده نیز برای حل این معضل چاره‌اندیشی کنند.
طول کشیدن بازرسیها در فرودگاه جدّه نیز از کاستیهای حج سال قبل بود.

ص: 33
امیدوارم با برنامه‌ریزی‌هایی که صورت گرفته، سال آینده از حجم این مشکلات کاسته شود.
: در سالهای اخیر و پس از سقوط صدّام، حضور زائران شیعه در عربستان گسترش یافته است، آیا برای انسجام تشیع در حج چاره‌ای اندیشیده شده است؟
آقای ری‌شهری: حقیقت این است که ما سلطه‌ای بر دیگر زائران شیعه‌ای که به حجّ مشرّف می‌شوند نداریم و اگر ما بتوانیم نقاط ضعف زائران ایرانی را برطرف کنیم و جلو ناهنجاریهایی را که گاهی از برخی صادر می‌شود بگیریم، کار مهمی کرده‌ایم، لیکن در عین حال در سال جاری برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا جلسه‌ای با روحانیون شیعه سایر کشورها داشته باشیم و بتوانیم از طریق صحبت با آنها برخی ناهنجاریهای موجود را برطرف سازیم ولی به هر حال، اگر اقدام منسجمی صورت نپذیرد، ممکن است در آینده مشکلات زیادتری از این ناحیه به وجود آید. البته اقدام سازمان فرهنگ و ارتباطات و مجمع جهانی اهلبیت، در طول سال، برای توجیه روحانیون شیعه و مدیران کاروانی که زائران شیعه را به حج می‌آورند، تأثیری بیشتر از آن خواهد داشت که ما در مدت کوتاه حجّ برای آن برنامه‌ریزی کنیم. به هر حال، انسجام شیعیان در حج و تشریک مساعی با برادران مسلمانمان که از سرتاسر جهان به حج آمده‌اند، وحدت امّت اسلامی را تقویت و از تفرقه، که وسیله نفوذ دشمنان در میان مسلمانان است جلوگیری خواهد کرد.
: شخصیتهای مهمی چون وزرا و رؤسای حجّ برخی کشورهای اسلامی و نیز علما در حج، با جناب‌عالی دیدار داشتند. جمع‌بندی شما از این دیدارها چیست؟
آقای ری‌شهری: دیدارهایی که در مکه با وزرا، علما و دانشمندان جهان اسلام دارم، بیشترین دستاورد و ثمره‌اش تقویت وحدت کلمه امت اسلامی است. البته برکات جانبی دیگری هم دارد، لیکن عمده هدف و انتظار ما از این دیدارها، همان تقویت وحدت امت اسلامی است که در این سالهای اخیر بحمدالله این ملاقاتها گسترش یافته و آثار و فواید خوب

ص: 34
سیاسی هم در پی داشته است؛ به این معنی که در ایجاد روابط سیاسی میان جمهوری اسلامی و برخی کشورهایی که با آنها روابط خوبی نداشته‌ایم، تأثیرگذار بوده است. برای نمونه می‌توان از کشور الجزایر نام برد که در سال اوّلی که بنده با وزیر حج الجزائر در مکه دیدار کردم، در آن زمان میان دو کشور روابط خوبی حاکم نبود لیکن با پی‌گیریهایی که شد، بحمدالله هم‌اکنون روابط سیاسی مطلوبی میان دو کشور برقرار شده است.
: شبهات زیاد سلفیها به خصوص در حج خشم مسلمانان را هم در پی داشته است. حضرت‌عالی در این زمینه چه تحلیلی دارید؟ و برای جلوگیری از آنها چه اقداماتی صورت گرفته است؟
آقای ری‌شهری: شکستی که به نظر من سلفیها پس از سقوط طالبان در افغانستان خوردند، سبب شد تا آنها به کارهای نسنجیده و عملیات انتحاری و ترورهای کور روی آورند و خود را روز به روز منزوی‌تر کنند. بنابراین، بنده تشدید فعالیتهای تبلیغی آنها را ناشی از شکستی می‌دانم که در جبهه سیاسی داشتند و ما برای این‌که در جبهه فرهنگی، که بسیار مهم هم هست، با آنها برخورد کنیم، لازم است از همان راههایی که آنها وارد شده‌اند، وارد شویم و پاسخ مناسبی برای آنان داشته باشیم. اینها در همین اواخر نوارهای متعددی را توزیع کرده و عقاید شیعه را به شکل موهنی زیر سؤال برده‌اند. بعضی از مطالبی که در این نوارها مطرح کرده‌اند، تحریف شده و برخی دیگر هم پاسخ دارد که باید به طور منطقی و حساب‌شده از طریق کتاب، نوار و حتی اینترنت با این حرکت مقابله کنیم و اگر احیاناً کسانی در میان آنها هستند که گوششان به حرف حق بدهکار است، آنها را برای نشستهای دوستانه و مباحثات دعوت کنیم، البته تجربه‌هایی که ما داریم، غالب این افراد حاضر به مباحثه و گفتگوی رودررو نیستند و تلاش می‌کنند تا بیشتر روی عوام مردم تأثیرگذار باشند و القای شبهه کنند و به خیال خام خود آنها را از مکتب اهل‌بیت علیهم السلام دور کنند.
حدود دو سال است که اجازه ورود به محوّطه جلو قبرستان بقیع و نیز نشستن بین‌الحرمین، به

ص: 35
بانوان ایرانی داده نمی‌شود. این اقدام سعودیها را چگونه ارزیابی می‌کنید و برای حل آن تاکنون چه کرده‌اید؟
آقای ری‌شهری: این اقدام وهّابیها در راستای همان مطلبی است که پیشتر گفتم؛ یعنی آنان به دنبال شکست سیاسی که داشتند، فشارهای خود را بیشتر کرده‌اند تا مشکلاتی را برای شیعیان و دیگر فِرَق اسلامی که با آنها هم عقیده نیستند، به‌وجود آورند. همان‌گونه که می‌دانید وهابیت فرقه کوچکی بیش نیست و بسیاری از فرق اسلامی افکار و عقاید آنها را بر نمی‌تابند و بسیاری از متفکّران اهل سنت، که ما در حج با آنان دیدار داشتیم، از این رفتار سلفیها و افکار غیرمنطقی و متحجّرانه آنان و دخالت‌کردنشان در امور مذهبیِ دیگر مسلمانان اظهار نفرت می‌کردند. ما تلاشهای زیادی کردیم تا این مشکل را حل کنیم.
نامه‌ای به آقای امیر عبدالله نوشتم و رییس سازمان حج و زیارت در دیدار با آقای امیر عبدالله و برخی مقامات دیگرِ سعودی مشکل را مطرح و خواستار حلّ فوری آن شدند، ولی متأسفانه هیچ‌کدام از آنها نتیجه ملموسی نداشت، تا آنکه سعودیها احساس کردند جلوگیری از زیارت مردم ممکن است به تظاهرات و برخوردهای مردمی منجر شود و مشکلات امنیتی ایجاد کند که در نتیجه راه را برای آقایان بازگذاشتند و تاکنون هم ادامه دارد، لیکن متأسفانه برای بانوان هنوز مانع ایجاد می‌کنند و اجازه نمی‌دهند آنها پشت قبرستان بقیع تجمع کنند و من خوف آن دارم که اگر این مشکل مرتفع نشود، تبعات خوبی نداشته باشد و حدّاقل این تبعات منفی، آن است که تعداد قابل توجهی از بانوان ایرانی و غیرایرانی نتوانند از این فرصت معنوی استفاده کنند. ارزیابی ضعف در دولت عربستان خواهند کرد که نمی‌تواند در برابر این گروه افراطی بایستد و از حقوق زائران دفاع کند و آنچه را که به مصلحت کشورشان است اجرا کنند.
: هنوز حج از اهداف خود بسیار فاصله دارد؛ حجّی که بتواند زائر را همانند روز تولّد پاک کند و پاکیزه به دیار خود برگرداند. به نظر جناب‌عالی چه راه‌کارهایی برای رسیدن و تحقّق این اهداف وجود دارد؟
آقای ری‌شهری: به نظر من سه نکته برای تحقّق اهداف حج بسیار مهم است:
نکته اوّل «معرفت» است، هرچه معرفت و بصیرت دست‌اندرکاران حج و حجاج

ص: 36
بیت‌الله الحرام به این فریضه بسیار مهم بیشتر باشد و ظرفیتهای مهمّی که این واجب الهی برای خودسازی دارد، بیشتر شناخته شود، بهتر می‌شود از این ظرفیّتها استفاده کرد.
نکته دوم «تلاش برای اجتناب از آفات حج» است؛ شناخت اموری که موجب می‌شود تا آثار حج از میان برود، بسیار مهمّ است.
نکته سوّم «تلاش برای کمال حج» است که چه کنیم از نورانیت بیشتری در حج برخوردار شویم، این سه نکته به نظر من بسیار مهمّ است و باید همگان از آن آگاه شوند تا بتوانند از برکات و معنویات حج بهره‌مند گردند.
: اخیراً جناب‌عالی دیدار و جلسه‌ای برای هنرمندان و مجریان و تهیّه‌کنندگان صدا و سیما داشتید، فعالیتهای صدا و سیما را در سالهای اخیر چگونه ارزیابی می‌کنید و چه رهنمودهایی برای آنان دارید؟
آقای ری‌شهری: اولًا به این نکته اشاره کنم که صدا و سیما در سالهای اخیر بسیار خوب عمل کرده و سرمایه‌گذاری بسیاری می‌کند تا مردم از فضای نورانی حج بهره‌مند شوند که قابل قدردانی است، لیکن برای این‌که از ظرفیتهای فراوان فرهنگی حج بیشتر استفاده شود، باید به نکاتی اهمیت دهد. در آن جلسه نکاتی را گفتم که در اینجا نیز به برخی از آنها اشاره می‌کنم:
- مرکز پژوهشهای صدا و سیما، با همکاری معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری، ظرفیتهای حج را شناسایی و مشخص کنند.
- شناسایی و به‌کارگیری بهترینها برای برنامه‌ریزی و بهره‌گیری از هنر، برای انتقال فرهنگ حج به مردم و جامعه.
- مقابله با آفات بهره‌گیری از عمره و حج. هم‌اکنون عده‌ای هستند که می‌خواهند از عمره و حج به عنوان یک تشکیلات درآمدزا استفاده کنند و مهمترین جایی که می‌تواند با این فکر مبارزه کند، صداوسیماست.
- ناهنجاریهایی را که در حج و عمره اتفاق می‌افتد به تصویر کشیدن و برای اصلاح

ص: 37
آنها اقدام کردن نیز از کارهای مهمّ دیگری است که صداوسیما می‌تواند در آن نقش اساسی داشته باشد.
- فرهنگ‌سازی در زمینه حج نیز از کارهایی است که نقش رسانه ملّی در آن انکارناپذیر است.
دو کار نیز از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است که صدا و سیما باید با همکاری بعثه روی آن سرمایه‌گذاری بیشتری کند:
1. تهیه تاریخ مستند و تصویری حج، عمره و عتبات عالیات و همه مراکز زیارتی.
پرجاذبه‌ترین و مستندترین تاریخ، تاریخ تصویری است که هم برای امروز و هم برای آینده بسیار مفید است و این کاری است که صداوسیما می‌تواند روی آن سرمایه‌گذاری کند.
2. به تصویر کشیدن برکات و منافع حج. قرآن می‌فرماید: «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی‌بِبَکَّةَمُبارَکاً وَهُدیً لِلْعالَمِینَ». گاهی کسی با زبان و سخن این برکات را بیان می‌کند، و یک وقت به صورت تصویری، برکات فردی، سیاسی، اجتماعی و خانوادگی را ارائه می‌کند که دومی قطعاً بسیار تأثیرگذارتر از اولی است. مثلًا وقتی قرآن سخن از ام‌القری بودن مکه و این خانه می‌گوید، این را به تصویر کشیدن و از ابتدای پیدایش خشکی در این نقطه از زمین و سپس از ساخته شدن کعبه و مراحل توسعه آن برای مردم با زبان تصویر سخن گفتن، مطمئناً تأثیرش در مردم بسیار زیاد خواهد بود.
چگونه مکّه امّ‌القری شده، چه برکاتی برای مردم داشته، چه دعاهایی اینجا مستجاب شده، چه کسانی برکات فردی برده‌اند؟ همه اینها پرجاذبه است و مهمترین برکت این خانه ظهور حضرت مهدی علیه السلام از کنار این خانه است که تمامی اینها را می‌توان به تصویر کشید و با زبان هنر این تاریخ درخشان را و این برکات را برای مردم بیان کرد.
ساخت فیلمهای کوتاه و بلند در زمینه تاریخ اسلام، شناخت اماکن، حج‌گزاری عارفان و صالحان از کارهای دیگری است که هنرمندان متعهد ما در صداوسیما می‌توانند انجام دهند.
مثلًا همین حدیث شبلی را که دارای مضامین بلند عرفانی است، به تصویر کشیدن، تأثیر زیادی در زائر ایجاد می‌کند و به او می‌فهماند که از همان ابتدا با چه معرفتی سفر را

ص: 38
آغاز و در طول حج چگونه عمل کند. گرچه انتساب این حدیث به امام سجّاد علیه السلام روشن نیست بلکه به نظر می‌رسد که از برخی عرفا باشد، لیکن مضامین آن جالب و آموزنده است.
به هر حال، در یک جمله باید گفت تهیه تاریخ مستند و تصویریِ حج و تفسیر تصویری منافع و برکات حج، از کارهای مهمّی است که صداوسیما توان آن را دارد.
: اکنون ملک فهد از دار دنیا رفته و آقای امیر عبدالله رسماً پادشاهی این کشور را به‌عهده گرفته است. آینده روابط دو کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید و آیا این تغییرات در حج‌گزاری و مراسم حج تأثیر خواهد داشت؟
آقای ری‌شهری: با توجّه به دیدگاه‌های آقای امیرعبدالله در خصوص روابط با جمهوری اسلامی ایران، روابط دو کشور تقویت خواهد شد و امیدوارم این تقویت روابط، در هر چه بهتر برگزار شدن حج سالهای آینده مفید باشد و خصوصاً در حل مشکلاتی که زائران عزیز دارند، اقدام شود.
: اخیراً سخن از احداث شهرکهای آموزشی برای حجاج و زائران است. حضرت‌عالی این اقدام را تا چه حد مفید و ضروری می‌دانید و چه پیش‌بینیهایی را برای این شهرکها در نظر گرفته‌اید؟
آقای ری‌شهری: به نظر من این کار، بسیار لازم است و خوب بود که پیش از این انجام می‌شد.
ما هم‌اکنون چه در تهران و چه در استانها و شهرهای بزرگ، مکان مناسبی برای آموزش حجاج و معتمرین و زائران نداریم و با استقبالی که مردم از حج و عمره دارند، اگر جای مناسبی برای آموزش زائران داشته باشیم، قطعاً در روش و منش آنها و بهره‌گیری هرچه بهتر از مناسک حج و عمره و کاستن از ناهنجاریها بسیار تأثیرگذار است.
امیدواریم ان شاء الله در تهران و بعضی از استانها که پیش‌بینی لازم صورت گرفته به زودی این امر محقق شود و در آینده نیز حداقل در مراکز استانها این مجموعه‌های آموزشی تأسیس و مورد استفاده مردم قرار گیرد.

ص: 39
: سال آینده محور تبلیغاتی حج چیست؟
آقای ری‌شهری: موضوع «ترابط قرآن و سنت» یا «پیوند و ارتباط متقابل قرآن و سنت» را به عنوان محور فرهنگی و تبلیغی حج سال 1426 برگزیده‌ایم که مسأله بسیار مهم در جهان اسلام است. این سؤال در جوامع اسلامی مطرح بوده و هست که آیا در حوزه معرفت دینی، قرآن تنها کافی است یا به سنت هم نیازمندیم؟
گروهی از مسلمانان معتقدند که: «حَسْبُنَا کِتابَ الله» قرآن تنها کافی است و نیازی به سنت نداریم. در برابر این گروه اخباریها هستند که معتقدند قرآن برای ما قابل فهم نیست و ما فقط باید از سنت بهره بگیریم! بنابراین، «ترابط قرآن و سنت» موضوع بسیار مهمّی است که چه خوب است بررسی آن از کنار خانه خدا آغاز شود.
بنده در مقدّمه میزان الحکمه ذکر کرده‌ام که چهار نظریّه هم‌اکنون در این زمینه وجود دارد:
1. نیاز نداشتن به سنت و کافی بودن قرآن
2. کافی بودن سنت و عدم نیاز به قرآن
3. کافی بودن قرآن و نیاز به سنت در موارد خاص
4. تفصیل میان مراتب فهم قرآن
گزینه چهارم چیزی است که ما مطرح کرده‌ایم؛ به این معنی که شناخت قرآن مراتبی دارد. ما در برخی از مراتب فهم قرآن نیاز به سنت نداریم و می‌توانیم با مراجعه به لغت، قرآن را با قرآن تفسیر کنیم و معنای آیه را بدون مراجعه به سنت بفهمیم، امّا اگر بخواهیم به عمق معانی قرآن و نیز اشارات و لطایف و حقایق قرآنی پی ببریم، حتماً نیاز به سنت داریم و رسیدن به این حقایق جز با بهره‌گیری از سنت میسّر نیست.

ص: 40

فصل اوّل: گزارش روزشمار

دوشنبه 15 ذی قعده

پرواز کاروان نخستین‌

ص: 41
فصل اوّل: گزارش روزشمار

ص: 43
دوشنبه 15 ذی قعده (1)
7/ 10/ 1383
پرواز کاروان نخستین
نخستین گروه زائران و حجّاج ایرانی، شامگاه امروز، با یک فروند هواپیمای ایرباس از فرودگاه مهرآباد عازم مدینه منوره شدند.
در مراسم بدرقه نخستین گروه زائران، حجة الاسلام و المسلمین آقای ری‌شهری، نماینده ولیّ فقیه و سرپرست حجّاج ایرانی و آقای سیّد احمد زرهانی رئیس سازمان حج و زیارت و معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی حضور داشتند.
امسال، برای نخستین بار هواپیماهای ایرانی اجازه یافتند در فرودگاه مدینه به زمین بنشینند. بنابراین، تمامی زائران مدینه قبل به طور مستقیم وارد مدینه می‌شوند و همه زائران مدینه بعد مستقیماً از مدینه به ایران پرواز می‌کنند.
امسال پروازهای رفت و برگشت حجاج ایرانی با هواپیمایی هما، و نیز هواپیمایی سعودی انجام خواهد شد. هما حدود 49 هزار زائر را به عربستان و سپس به ایران منتقل خواهد کرد.

1- 1. روز دوشنبه 7/ 10/ 83 به تقویم ایران 14 ذی قعده، و به افق عربستان طبق اعلام رسمی دولت 15 ذی قعده است و تاریخگذاری ما طبق افق محل مناسک حج، یعنی عربستان خواهد بود.

ص: 44
در مراسم بدرقه نخستین گروه از زائران ایرانی، حجة الاسلام و المسلمین ری‌شهری گفت: «کسانی که اکنون عازم مدینه منوّره هستند افتخار دارند که پیشتازان سفیران جمهوری اسلامی ایران در عربستان باشند». وی با اشاره به رهنمود مقام معظّم رهبری که محور فعالیتهای فرهنگی امسال حج، باید قرآن باشد گفت: «امسال حضور قرآن در میان زائران و کارگزاران حج، پر رنگ‌تر از سالهای گذشته خواهد بود». ایشان در پایان با ارائه پنج رهنمود خاطر نشان کرد: «کسانی که دست‌اندرکار زائران هستند بدانند که حجّاج میهمانان خداوند و باید تمامی سازمانها و دستگاههای مسؤول جمهوری اسلامی ایران از میهمانان خدا به خوبی پذیرایی کنند».
نخستین گروه از زائران ایرانی ساعت 35 دقیقه بامداد سه شنبه 8/ 10/ 83 وارد فرودگاه مدینه شدند. آنان نخستین زائرانی بودند که توانستند بر فراز آسمان مدینه مسجد النبی را که چون خورشیدی در تاریکی شب می‌درخشید مشاهده کنند.

انتشار نخستین شماره فارسی‌

عکاظ
همزمان با ورود ایرانیان به مدینه، روزنامه سعودی عکاظ، اقدام به نشر ضمیمه فارسی با نام سعودی گازت کرد، که نخستین شماره آن روز سه شنبه 8/ 10/ 83 برابر با 17 ذی قعده منتشر شد. سال قبل روزنامه البلاد ویژه‌نامه فارسی منتشر می‌کرد. در این شماره می‌خوانیم:
- شیخ صالح بن عبدالرحمن الحصّین رئیس شؤون حرمین شریفین گفت: در حج سال جاری طرحی را تدارک دیده‌ایم که طیّ آن نود نفر از علما در طول شبانه روز مسائل شرعی را برای حجاج بازگو خواهند کرد و پاسخگوی آنان خواهند بود.
همچنین جمعی از مترجمین در خدمت آنان اند تا فتاوی و مسائل شرعی را برای حجّاج ترجمه کنند.
- شرکت هواپیمایی عربستان در حج امسال، بیش از یک میلیون زائر را با 4500 پرواز انتقال می‌دهد.
- مشاعر مقدسه امسال شاهد طرحهای عمرانی گسترده‌ای با هزینه‌ای بالغ بر 750

ص: 45
میلیون ریال بوده است که مهمترین آن طرح پل جمرات و تغییرات ستونهای جمرات و حوضچه‌های رمی و نصب تابلوهای الکترونیکی برای راهنمایی حجاج است که تعداد افراد روی پل را نشان می‌دهد.
دکتر حبیب زین العابدین معاون وزیر امور شهری و روستائی در این باره می‌گوید:
یکی از اقدامات مهمی که امسال صورت گرفت انتقال کشتارگاه شماره 2 المعیصم به خارج از منطقه مشاعر مقدسه بود که در نتیجه فضا برای تردّد بهتر و آسان‌تر حجاج جنوب شرق آسیا باز شده است.
همچنین احداث چهار تونلِ جدید پیاده رو در مسیر مشعر به منی از اقدامات جدید است. طول این تونلها سه کیلومتر است و منطقه المعیصم را به منی و عزیزیه متّصل می‌کند. در مقابل هر تونل پلی احداث شده که تردّد ماشینها و پیاده‌روها را آسان می‌کند.
دکتر محمد بن عبدالمحسن ترکی معاون مطبوعاتی وزارت امور اسلامی و اوقاف عربستان اعلام کرد:
این وزارتخانه در نظر دارد تعداد سیزده میلیون و یکصد و پنجاه و سه هزار نسخه قرآن کریم همراه با ترجمه آن را میان حجاج خانه خدا طی سال جاری توزیع کند.
نیز قرار است 41 کتاب به 25 زبان و 39 نوار به 12 زبان میان حجاج توزیع گردد.
همچنین به مناسبت موسم حج، بخش فارسی رادیوی حج عربستان کار خود را شروع کرده است. این رادیو پخش برنامه «راهنمای حج» خود را به زبان فارسی از اوّل ماه ذی قعده آغاز کرده و به پخش برنامه‌های فارسی تا پایان ماه ذی حجه، همه روزه از ساعت 30: 5 بعد از ظهر تا ساعت 7 ادامه می‌دهد.
می‌افزایم که بعد از ظهر امروز دوشنبه خانه کعبه را شاهزاده عبدالمجید بن عبد العزیز امیر منطقه مکّه مکرّمه، به نیابت از پادشاه عربستان با آب زمزم و گلاب ناب ایران شست‌وشو داد.

سه شنبه 16 ذی قعده‌

عزیمت نیروهای بعثه‌ها و کارگزاران حج‌

ص: 46
سه شنبه 16 ذی قعده
8/ 10/ 1383
عزیمت نیروهای بعثه‌ها و کارگزاران حج
امروز بخش عمده‌ای از نیروهای بعثه مقام معظم رهبری و سایر بعثه‌ها و کارگزاران حج از تهران به مدینه منوّره پرواز کردند. قرار بود پرواز رأس ساعت 12 صورت گیرد، ولی بر اثر نقص فنّی هواپیما [؟!]، پرواز حدود چهار ساعت و نیم تأخیر داشت و هواپیما حدود ساعت 30: 7 در فرودگاه مدینه به زمین نشست.
هرچند تأخیر پرواز در ایران کما بیش برای مسافران عادی شده است ولی مسامحه در این موضوع روا نیست و دست‌اندرکاران باید چنین وضعی را قبلًا پیش‌بینی کنند. حداقل برنامه‌ای برای زائران معطّل در فرودگاه تدارک ببینند و با اطّلاع رسانی درست و همگانی- دست کم اعلامِ مقدار تقریبیِ تأخیر و دلیلِ آن- مسافران را از بلاتکلیفی درآورند. گرچه تأخیر نسبتاً زیاد بود، ولی در این راه، باید هرگونه سختی را به جان خرید و با لذّت تحمّل کرد. از این رو صدای اعتراضی از کسی بلند نشد. برخی از عالمان بزرگ و مسنّ که کهولت سن شرایط ویژه‌ای بر آنان تحمیل کرده است نیز با این پرواز مشرّف شدند از جمله حضرات آیات حاج شیخ علی پناه اشتهاردی و حاج شیخ محمد حسن قدیری.

ص: 47
امسال در فرودگاه مدینه، مأموران سعودی سخت‌گیری چندانی نمی‌کردند و از بازرسی بدنی و بررسی چمدانها و ساکهای بزرگ خبری نبود. فقط کیفهای کوچک دستی را تفتیش می‌کردند و برخی کتابها را می‌گرفتند و سپس با تذکر اندکی به آنها، مثل اینکه اینها کتب حدیث یا مناسک یا دعاست باز می‌گرداندند.
درست است که وظیفه دست‌اندرکاران کاستن از مشکلات حج است؛ ولی ساختار حج جوری است که نمی‌توان همه مشکلات را از پیش پا برداشت و شاید در همین نکته هم، حکمتی نهفته است. بسیاری از زائران ایرانی هنگام مواجهه با مشکلاتی مانند تأخیر پرواز، خراب شدن اتومبیل در راه مدینه به مکه یا جده به مدینه، اندکی دیر رسیدن غذا یا نبودن برخی اقلام غذایی، زود کاسه صبرشان لبریز می‌گردد و عنان تحمّل را از دست می‌دهند، که گاهی به مسائل حادّی هم منتهی می‌شود.
بهترین یا یکی از بهترین کارها برای پیشگیری از حوادث ناخواسته در این مواقع، توجیهِ قبلی زائران با مشکلات بسیارِ حج در زمانهای گذشته است که مشکلات امروزی در قیاس با آنها یکی از هزار و اندکی از بسیار است. برای اینکه مشکلات سفرو مسکن و غذا و مانند آن برای زائران آسان و تحمّل‌پذیر شود خوب است که روحانیون کاروانها مشکلات بسیارِ حاجیان در زمانهای گذشته را به زائران گوشزد کنند، بدون اینکه بخواهند بر کم کاریها یا تقصیرها و کوتاهیها سرپوش بگذارند. مثلًا برای همین تأخیر پرواز ذکر چند نمونه مشابه در اینجا بسیار بجاست:

مشکلات سفر حج در دوران گذشته‌

محدّث متبحّر و پارسا حاج شیخ عباس قمی جمعاً چهار بار به حج مشرف شده، و سفر اوّل وی به سال 1318 ق، و از نجف بوده است. دقیقاً معلوم نیست که از چه راهی به مکه سفر کرده، ولی نحوه بازگشتش را خود توضیح داده است؛ از جمله اینکه در جدّه حدود چهل روز در انتظار کشتی بوده و این مدت طولانی را با ناراحتی زیاد به سر آورده است.
وی در نامه‌ای خطاب به پدرش- که به وسیله حجاج قمی که قبل از او نوبت حرکت

ص: 48
داشته‌اند، به ایران فرستاده است- می‌نویسد:
فدایت شوم! الیوم، که جمعه 24 شهر محرم الحرام است، در شهر جدّه به سلامتی مشغول دعا هستم و این جمعه چهارم است که بر ما گذشته در این شهر. و [این شهر] بسیار بد آب و هواست و معلوم نیست کی از این شهر خراب بیرون خواهیم رفت. کشتی نیست نقداً، تا کی بیاید. باید کشتی بنشینیم، در روی دریا سیر کنیم تا قریب بیست روز به ایران برسیم: به بوشهر و شیراز و اصفهان و کاشان و قم. چه کنیم؟ جای احِبّا خالی است.
الحال، در عجم مردم تمام به تعزیه‌داری و روضه‌خوانی اشتغال دارند؛ در اینجا ما در میان این سنّیان گرفتاریم و شب و روز صدای دایره می‌شنویم چه کنیم؟!
همچنین در نامه‌ای خطاب به برادرش، شیخ مرتضی، نوشته است:
الآن چهل روز است که در این شهر جدّه گرفتاریم ... نه آبی ... نه درختی ... نه بهاری.
روزی نیم قِران پول آب می‌دهیم، نمی‌شود خورد. از حشرات و چرک لباس نزدیک است بمیریم. نه می‌میریم که جانمان خلاص شود، نه به یک آب و هوای خوبی می‌رسیم که لااقل چشممان باز شود. چه بگویم؟ دنیاست! (1)
در دورانهای گذشته موضوع امنیت سفر و راه یکی از مشکلات اساسی حج بوده است و در برخی سالها فقیهان به تحریم سفر از بعضی راهها فتوا می‌داده‌اند. شیخ آقا بزرگ تهرانی در ذریعه رساله‌ای را معرفی کرده است بدین نحو:
فتاوی العلماء فی حرمة السفر إلی الحج من طریق الجبل. فی رسالة مختصرة مطبوعة بطهران فی شعبان 1320. (2)
علامه محمد خان قزوینی در وصف سفر حج استادش حاج شیخ فضل الله نوری به سال 1319 ق، و ناامنی راه می‌نویسد:
... و از جمله چیزهایی که آقای میرزا ابوالحسن خان معزیٌّ الیه راجع به این سفر حکایت می‌کنند این است که در یکی از منازل راه (لابد راه جبل) دزد به قافله

1- 1. رک: جمع پریشان، ج 1، ص 404.
2- 2. الذریعة، ج 16، ص 102.

ص: 49
حضرات زده بود و ایشان را تقریباً لخت کرده بوده و تمام اموال و مراکب و حمولات ایشان را به غارت برده و ایشان پیاده مانده بوده‌اند. بعد یادشان نیست چگونه و شاید بعضی از اتراک برای هر یکی از آنها یک خری پیدا کرده بوده‌اند که با آن خر توانسته بوده‌اند به منزل برسند. می‌گویند بعدها پس از مراجعت یک روز که همه آن حضرات که از جمله مرحوم حاجی شیخ شیپور مسخره و حاجی میرزا هادی پسر مرحوم شیخ فضل الله (از شاگردان سابق من) در منزل مرحوم حاجی نجم الدوله مهمان بودند حاجی شیخ شیپور حکایت این واقعه دزدی و غارت اعراب را می‌کرده تا بدانجا رسیده که برای هر یکی خری آوردند و این چنین مطلب را ادا کرده: «خلاصه برای هر یکی از ماها خری آوردند، آقا یک خر (و با دست اشاره به مرحوم شیخ فضل الله کرده)، آقا هم یک خر، آقا هم یک خر، آقا هم یک خر (و در هر کدام از این «آقا» ها با دست اشاره به یکی از آقایان حاضر یعنی مرحوم شمس العلماء و مرحوم آقا علی اکبر بروجردی و غیره می‌کرده) و آقا هم یک کره خر (و در این جمله اخیر اشاره به حاجی میرزا هادی پسر مرحوم شیخ فضل الله نموده.) (1)
پیش از این زمان یعنی در زمان میرزای قمی صاحب قوانین هم ناامنی راهها مسأله‌ای حسّاس و نگران کننده بوده به طوری که یکی از عالمان معاصرِ میرزا طیّ سؤال مشروحی از وی کسب تکلیف کرده و میرزا هم به تفصیل پاسخ او را داده است. (2)

چهارشنبه 17 ذی قعده‌

مسأله عامّ البلوای تخییر بین قصر و اتمام نماز

1- 1. مقالات قزوینی، ص 885.
2- 2. جامع الشتات، ج 1، ص 326- 331. مشکلات حج و ناامنی راهها در دوران گذشته طیّ مقاله مبسوطی با عنوان «مشکلات حاجیان از زبان سفرنامه‌نویسان» تألیف حجة الاسلام والمسلمین قاضی عسکر مشروحاً بررسی شده است. رک: میقات حج، شماره‌های 40 و 41.

ص: 50
چهارشنبه 17 ذی قعده
9/ 10/ 1383
صبح امروز، تقریباً تمام بخشهای بعثه و ستاد حج فعال شده بودند و همه یا بخشی از کارگزاران آنها در محل کار خود حاضر بودند. هیأت پاسخگویی به مسائل شرعیِ بعثه مقام معظم رهبری نیز صبح همین روز با حضور آیة الله قدیری و حجة الاسلام محمد حسین فلاح زاده و حجة الاسلام محمدی یزدی (احمد آبادی) کار خود را آغاز کرد.
مسأله عامّ البلوای تخییر بین قصر و اتمام نماز
یکی از مسائل شرعی که بیش از هر موضوع دیگری سؤال می‌شود مسأله قصر و اتمام نمازهای چهار رکعتی در حرمین شریفین است. همین روز اوّل تشرّفِ ما به حرم زائران ایرانی همین مسأله را می‌پرسیدند. می‌دانیم که در خصوص این مسأله پنج فتوا و نظر از مراجع معاصر وجود دارد. این مسأله در زمان شیخ صدوق رحمه الله نیز معرکه آراء بوده و ایشان در این باره در خصال می‌نویسد:
... عن أبی عبدالله علیه السلام قال: «من مخزون علم الله (عزّوجلّ) الإتمام فی أربعة مواطن:
حرم الله (عزّوجلّ)، و حرم رسوله صلی الله علیه و آله، و حرم أمیرالمؤمنین علیه السلام و حرم الحسین بن علی علیهما السلام». قال مصنّف هذا الکتاب: یعنی أنْ ینوی الإنسان فی حرمهم علیهم السلام مقام

ص: 51
عشرة أیّام و یُتمّ ولا ینوی مقام دون عشرة أیّام فیقصّر. ولیس ما یقوله غیر أهل الاستبصار بشی‌ء: «أنّه یتمّ فی هذه المواضع علی کلّ حالٍ». (1)
با اینکه خصال کتابی فقهی مانند مقنع و هدایه صدوق، یا کتابی مخصوص احادیث فقهی مانند فقیه نیست بلکه بیشتر صبغه اخلاقی دارد و مشتمل بر روایات اخلاقی است، با این همه شیخ صدوق این توضیح را ضروری دیده و نظر خویش را بیان کرده است و این نشان دهنده اهمیت مسأله و اختلافی بودن آن در عصر شیخ صدوق و پیش از آن است و ایشان مخالفان نظر خود را «غیر أهل الاستبصار» خوانده است. باری، این مسأله اعنی تخییر مسافر بین قصر و اتمام در اماکن اربعه در زمان ما هم معرکه آراست و تشتّت و اختلاف فتاوی در آن، مردم و بخصوص روحانیون کاروانهای حج و عمره را سردرگم کرده است. مراجع معاصر (حفظهم الله) جمعاً در این مسأله در خصوص مکه و مدینه پنج فتوا دارند:
الف) عدم تخییر مطلقاً، و اینکه فرقی بین اماکن اربعه و شهرهای دیگر نیست.
ب) تخییر فقط در مسجد الحرام و مسجد النبیّ صلی الله علیه و آله قدیم نه قسمتهای توسعه یافته.
ج) تخییر فقط در مسجد الحرام و مسجد النبیّ صلی الله علیه و آله، اعمّ از قسمتهای توسعه یافته و مسجد اصلی در قدیم، نه در شهر مکه و مدینه.
د) تخییر فقط در شهر مکه و مدینه قدیم، نه قسمتهای توسعه یافته مکه و مدینه فعلی.
ه) تخییر در تمام شهر مکه و مدینه فعلی.
باری، قائل قول اوّل روایات دالّ بر صحّت اتمام در اماکن اربعه را- مانند شیخ صدوق- حمل می‌کنند بر ترغیب در ماندن و قصد اقامه ده روز در این اماکن مقدّس، نه اتمام بدون قصد اقامه عشره چنان که قائلان سایر اقوال هم هیچ یک مطابق ظاهر روایت خصال فتوا نداده‌اند؛ زیرا ظاهر روایت خصال تعیّن اتمام در اماکن اربعه است نه تخییر بین قصر و اتمام. به هر حال قائلان این پنج قول اتفاق نظر دارند که قصر در اماکن مذکور مطابق احتیاط و به اتفاق آراء، صحیح و مجزی است. از این رو برخی فضلا در حج و عمره- هم

1- 1. الخصال، ج 1، ص 252، باب الأربعة، ح 123، چاپ جامعه مدرسین.

ص: 52
برای عمل به احتیاط و هم برای نجات از سردرگمی مردم و تحیّر آنان- به مردم توصیه می‌کنند که از خیر تخییر بگذرند و عطایش را به لقایش ببخشند و نمازشان را قصر بخوانند؛ چون اتمام اگر هم فضیلتی داشته باشد قطعاً مخالف احتیاط است.

رعایت نکردن برخی از آداب حضور در مدینه‌

روزهای آغاز حضور ایرانیان در مدینه، کمیِ جمعیت ایرانیها محسوس است امّا بقیع شلوغ است و زائران سایر کشورها کمابیش نیز بقیع را زیارت می‌کنند. این روزها درِ بقیع دو نوبت، پس از نماز صبح و عصر به روی مردان باز می‌شود، ولی در را نسبتاً زود می‌بندند و برخی از زائران ناراضی‌اند. نیز برای ورود به بقیع، تنها یک پله از سه پله بقیع باز است و ورود با ازدحام جمعیت و فشار همراه است.
متأسّفانه هنوز هم برخی ایرانیان در بقیع شریف و کنار آن نماز می‌خوانند، و هرروز پس از نماز صبح گروهی از زنان ایرانی متحیرانه پرس و جو می‌کنند که کی و از کدام در برای زیارت روضه نبوی می‌توان مشرف شد و گویا راهنمایی نشده‌اند یا در جلسات روحانی کاروان شرکت نکرده‌اند. سزاوار است روز اوّل ورود به مدینه، ساعاتی که بانوان می‌توانند به روضه مطهره مشرّف شوند و اینکه از کدام درها باید تشرّف یابند، ساعات بازکردن و بستن درهای مسجد النبی (صلوات الله علیه و آله)، وقتهای خلوتِ روضه مطهّره، اوقات نمازها و فواصل بین اذان و نماز، ساعات باز بودنِ بقیع و مسائلی از این دست را برای زائران بازگو کنند. همچنین در خصوص آداب تشرّف و حضور در نمازهای جماعت، نکته‌های لازم را به زائران تفهیم کنند. خود بنده شاهد بودم که روزی پیش از نماز ظهر، در روضه مطهره در صف نماز جماعت، عده‌ای از ایرانیان با صدای بلند صلوات فرستادند و می‌پنداشتند که هنر و شجاعت به خرج داده‌اند. شرطه‌ها هم خشمگین شدند و یکی از آنها نزد من آمد و گفت: «علِّموهم الأدب». یعنی ادب محضر پیامبر صلی الله علیه و آله را به آنان بیاموزید! که از نکات لازم الرعایة و موضوعی است که این آیه شریفه به آن تنبّه داده است:
«یا ایّها الذین آمنوا لا ترفعوا أصواتکم فوق صوت النبی ولا تجهروا له بالقول کجهر

ص: 53
بعضکم لبعض أن تحبط أعمالکم وأنتم لا تعلمون». (1)
- ای مؤمنان صدایتان را از صدای پیامبر، فراتر نبرید و در گفتار با او، بلند سخن مگویید چنان که با یکدیگر بلند سخن می‌گویید، مبادا کردارهایتان بی آنکه خود دریابید تباه گردد.
مورد دیگری را نیز شاهد بودم که پیرمردی چند دقیقه‌ای مانده به نماز ظهر می‌خواست از باب جبرئیل وارد مسجد شود در حالی که صفهای نماز جماعت تا بیرون در هم کشیده شده بود. یکی دو بار شرطه‌ها به او اشاره کردند که از این در وارد نشود ولی او متوجه نشد و مکرّر به فارسی می‌گفت: «می‌خواهم در مسجد پیغمبر نماز بخوانم» و می‌خواست وارد شود که ناگهان شرطه‌ای او را هُل داد و حدود دو متر به بیرون به سمت بقیع پرتاب کرد. حادثه ناراحت کننده‌ای بود و علّت رخداد آن هم توجیه نشدن پیرمرد زائر. من هم مشغول نماز بودم وگرنه به او تفهیم می‌کردم که از در دیگری وارد شود.
نمونه دیگر از این مسامحات، ریختن گندم فراوان- برای کبوترها- روی پله‌ها و راهروهای بقیع است که برکت لازم الاحترام خدا پایمال می‌شود. البته این موضوع اختصاصی به ایرانیان ندارد.
متأسفانه برخی از زائران به حضور در جلسات آموزشی کاروان اهتمام کافی ندارند وگرنه روحانیان کاروانها معمولًا تلاش می‌کنند تا نکاتی از این قبیل را به آنان گوشزد کنند.

انفجارهای ریاض و جدّه‌

در آستانه حج امسال، انفجارهای ریاض و جدّه، مقامات سعودی را نگران کرد و آنان نیز نگرانی خود را در باب تأمین امنیت مراسم دعای کمیل به مقامات ایرانی منتقل کردند و تدابیر لازم در این زمینه اندیشیده شد.
حدود یک ماه پیش از ورود حجّاج به عربستان، در جدّه، و سپس در ساعت 21 روز چهارشنبه 9/ 10/ 83 در ریاض چند انفجار به وقوع پیوست. ویژه نامه فارسی روزنامه

1- 1. سوره حجرات 49: 2.

ص: 54
عکاظ در شماره چهارم خود در تاریخ جمعه 19 ذی قعده 1425 (11/ 10/ 83) در این باره چنین نوشت:
نیروهای امنیتی عربستان سعودی چهارشنبه شب محل دو خودروی بمبگذاری شده در نزدیکی وزارت کشور در ریاض را تحت محاصره در آوردند. قابل ذکر است که انفجارهای پایتخت عربستان آسیبی به ساختمان وزارت کشور نرساند.
انفجار دو خودروی بمبگذاری شده در حالی صورت گرفت که منابع رسمی سعودی اعلام کردند: نیروهای امنیتی کشور بامداد چهارشنبه یک فرد مسلح را در ریاض به قتل رساندند و همچنین دو فرد مسلح تحت تعقیب نیروهای امنیتی در شهر جده بازداشت شدند. در همین خصوص وزارت کشور عربستان روز پنجشنبه با انتشار بیانیه‌ای انفجار دو خوردی بمبگذاری شده در ریاض را تأیید کرد.
یک مقام مسؤول در وزارت کشور اعلام کرد: در ساعت 21 چهارشنبه به وقت محلی تروریستها یک خودروی بمبگذاری شده را در بیرون ساختمان وزارت کشور عربستان منفجر کردند که شماری زخمی برجای گذاشت.
بر اساس این بیانیه پنج نفر از نگهبانان وزارت کشور مجروح و به بیمارستان منتقل شدند. در این بیانیه اضافه شده است: همزمان با این حادثه، افرادی که قصد نزدیک کردن یک دستگاه خودروی بمبگذاری شده به مقر نیروهای ویژه در شرق ریاض را داشتند، با محافظین این ساختمان درگیر شدند و راننده خودرو مزبور مجبور به منفجر کردن آن در 350 متری ساختمان شد.
این انفجار در زمانی روی داد که ترافیک در منطقه پر تردد مزبور سنگین بود. از این جهت 12 نفر از محافظین درون ساختمان و جمعی از شهروندان که در اطراف آن بودند مجروح شدند.
یک منبع مسؤول در وزارت کشور اضافه کرد: نیروهای امنیتی هفت تن از عوامل این حادثه را تحت تعقیب قرار داده و در رأس ساعت 22 به وقت محلی در منطقه شمالی شهر ریاض با آنان درگیر شدند که در نتیجه تمامی تروریستها به قتل رسیدند و از خودروی آنها مقادیری سلاح و مهمات و مواد منفجره کشف و ضبط شد.

جایزه جهانی ملک فیصل‌

ص: 55
سعودی گازت ویژه نامه فارسی عکاظ در شماره امروز خود نوشت:
روز سه‌شنبه 30 ذوالقعده برابر با یازدهم ژانویه ضیافت شامی به افتخار هیأت داوری اعطای جایزه ملک فیصل در حضور شاهزاده خالد الفیصل برگزار، و طی آن برندگان جایزه سالیانه ملک فیصل اعلام خواهد شد. این جایزه جهانی سالیانه به پنج موضوع اختصاص می‌یابد:
1. خدمات اسلامی؛ 2. مطالعات اسلامی؛ 3. ادبیات عرب؛ 4. پزشکی؛ 5. علوم.
جایزه عبارت است از تقدیر نامه‌ای که با خط زیبا و در یک قاب ارزشمند چرمی تقدیم می‌شود به اضافه یک مدال طلائی عیار 24 به وزن 200 گرم و یک چک به مبلغ 750 هزار ریال سعودی (دویست هزار دلار آمریکا). قابل ذکر است که این جایزه در جهان جایگاهی برابر با جایزه نوبل دارد و همان افتخار نصیب برندگان می‌شود.
مقامات سعودی از هم اکنون در پی چاره اندیشی برای پرهیز از حوادث ناگوار در منی هستند، هرچند به قیمت تغییر فتاوی علمای اهل سنت و بطلان حج. ویژه نامه فارسی عکاظ در شماره امروز خود نوشت:
حاتم بن حسن قاضی معاون وزارت حج گفت: بنابر رهنمودهای والاحضرت عبدالمجید بن عبدالعزیز امیر مکه مکرمه و رئیس کمیته مرکزی حج، به منظور جلوگیری از ازدحام زائران، تبلیغ و تشویق شوند تا از ساعت هفت بامداد عید قربان تا ساعت نه به طرف پل جمرات حرکت نکنند.
وی افزود: زائران می‌توانند رمی جمرات خود را تا صبح روز یازدهم ذی‌الحجه به تعویق بیاندازند همچنین می‌توانند از مزدلفه راهی مکّه شوند و طواف افاضه، سعی و حلق و تقصیر خود را به پایان رسانند، سپس بعد از انتهای ازدحام به منی برگردند و رمی جمرات نمایند. در اجتماع یاد شده از چگونگی آگاه سازی زائران بحث و گفتگو صورت گرفت.

پنج شنبه 18 ذی قعده‌

ورود سرپرست حجّاج ایرانی به مدینه منوّره‌

ص: 56
پنج شنبه 18 ذی قعده
10/ 10/ 1383
ورود سرپرست حجّاج ایرانی به مدینه منوّره
نماینده مقام معظم رهبری و سرپرست حجّاج ایرانی، حجة الاسلام و المسلمین محمدی ری‌شهری پیش از ظهر امروز پنج شنبه 10/ 10/ 83 (: 18 ذی قعده) وارد فرودگاه مدینه منوره شدند و مورد استقبال سفیر ایران در عربستان و سرکنسول ایران در جدّه و برخی اعضای بعثه مقام معظّم رهبری قرار گرفتند. ایشان مقارن ظهر وارد قصر الدخیل (محل استقرار بعثه و ستاد حج در مدینه) شدند و اعضای بعثه و ستاد حج در طبقه همکف از ایشان استقبال کردند. همچنین سید احمد زرهانی رئیس سازمان حج و زیارت، حجة الاسلام والمسلمین قاضی عسکر معاون آموزش و پژوهش بعثه، و عده‌ای از علما از جمله حضرات آیات و حجج اسلام، کریمی، قرائتی، غیوری و مسعودی ایشان را همراهی می‌کردند.
سعودی گازت ویژه نامه فارسی روزنامه سعودی عکاظ در صفحه اوّل شماره چهارم خود (جمعه 19 ذی قعده: 11/ 10/ 83) گزارشی همراه با تصویر از ورود سرپرست حجّاج ایرانی به مدینه منعکس کرده است. عنوان این گزارش چنین است: «حجة الاسلام ری‌شهری پس از ورود به مدینه: حفظ و تقویت وحدت و یکپارچگی دنیای اسلام با

ص: 57
محوریت قرآن کریم در رأس برنامه‌های بعثه مقام معظم رهبری در حج سال جاری قرار دارد». این روزنامه افزوده است:
وی تصریح کرد: احیای حج ابراهیمی هدف اصلی یکصد هزار زائر ایرانی خانه خدا از شرکت در حج امسال است و امیدواریم در سایه برادری و صمیمیت میان دو میلیون زائر خانه خدا بتوانیم صدای واحدی را در مخالفت با ظلم و ستم استکبار و صهیونیسم علیه ملتهای مظلوم فلسطین و عراق به گوش امت اسلام برسانیم.
حجة الاسلام و المسلمین محمدی ری‌شهری همچنین از برگزاری مراسم روح‌بخش دعای کمیل در جوار حرم نبوی و در کنار قبرستان بقیع سخن به میان آورد و تأکید کرد: این مراسم نخستین برنامه فرهنگی بعثه مقام رهبری در حج سال جاری خواهد بود.
بعد از ظهر همین روز رأس ساعت 30: 3 جلسه عمومی اعضای بعثه و ستاد حج در سالن اجتماعات هتل قصر الدخیل، و سپس در ساعت 45: 4 اولین جلسه شورای هماهنگی بعثه، در دفتر بعثه برگزار شد.
آقای ری شهری در جلسه عمومی اعضای بعثه و ستاد، طیّ سخنانی از همه کارگزاران حج تشکر کردند و افزودند:
بی شک، تنها بعثه و سازمان حج و زیارت، در برگزاری حج ذی نقش نیستند، بلکه ارگانها و مراکز متعددی دست به دست هم داده‌اند تا حج به نحو شایسته‌ای برگزار شود مانند سفارت و کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در عربستان، بخصوص جناب آقای صادقی، سفیر محترم که اخیراً این مسؤولیت را بر دوش گرفته‌اند و نیز حجة الاسلام آقای مهدوی سرکنسول ایران در جدّه.
ایشان با اشاره به اینکه به دنبال رهنمود سال گذشته رهبر معظم انقلاب، حج امسال حج قرآنی است و محور کارها و تبلیغات ما باید قرآن کریم باشد، گفتند:
به مصداق «تِلْکَ عَشَرَةٌ کَامِلَةٌ» (1)
ده نکته قرآنی یادداشت کرده‌ام تا برای بهتر برگزار شدن حج، مورد عنایت قرار گیرد که عبارتند از:

1- 1. سوره بقره 2: 196.

ص: 58
1. تلاش برای ارائه کار بهتر. ما در حال امتحان هستیم که کدامیک بهتر کار می‌کنیم، کار بهتر نه بیشتر «الذی خَلَقَ المَوْتَ والحَیوةَ لیبلُوَکُمْ أیّکُمُ أحسَنُ عَمَلًا» (1)
. کار برای زوّار برای ما واجب است. پس اوّل باید به کار پرداخت و سپس به عبادت مستحب.
2. تلاش توأم با اخلاص. یعنی کار با کیفیت، و اولین نکته کیفیت، اخلاص و کار برای خداست «والذین جَاهَدوا فِینا لَنَهدِینَّهم سُبُلَنا» (2).
3. احترام به زائران خانه خدا. زائران مهمانان خدا هستند و وظیفه همه کارگزاران حج، احترام گذاشتن به آنهاست «وَمَنْ یُعظِّمْ شَعائِرَ اللهِ فَإنّها مِنْ تَقْوی القُلُوب» (3)
شعائر جمع شعیره به معنای علامت و نشانه است و از همین رو صفا و مروة از «شعائر الله» هستند. «إنّ الصفا و المروةَ مِن شَعَائرِ اللّهِ» (4)
. وقتی صفا و مروة از شعائر الهی‌اند آیا زائران از شعائر نیستند؟
4. پرهیز از اسراف. رهبر انقلاب در ملاقات سال گذشته کارگزاران حج با ایشان، بر این امر تأکید داشتند «کُلُوا وَاشْرَبُوا وَلا تُسْرِفُوا» (5)
. اسراف یعنی «التجاوز عن الحدِّ فی کلّ شی‌ء» از این رو خداوند به فرعون «مسرف» اطلاق کرده است.
5. امر به معروف و نهی از منکر. همه به خصوص گروههای ارشاد باید به آن عنایت کنند «والمؤمنون والمؤمنات بعضهم أولیاء بعض یأمرون بالمعروف وینهون عن المنکر». (6)
6. انس با قرآن و قرائت آن. «فاقرؤوا ما تیسّر من القرآن». (7)
7. فروتنی. تحصیل تواضع و فروتنی یکی از فلسفه‌های حج است «وعباد الرحمن

1- 1. سوره ملک 67: 2: «همان که مرگ و زندگی آفرید تا شما را بیازماید که کدام نیکوکارترید». ترجمه آیات‌کریمه در این اثر مأخوذ از ترجمه آقای دکتر سید علی موسوی گرمارودی است.
2- 2. سوره عنکبوت 29: 69: «و راههای خوش را به آنان که در راه ما بکوشند می‌نماییم».
3- 3. سوره حج 22: 32: «و هر کس نشانه‌های بندگی خداوند را شرک دارد، بی گمان این کار از پرهیزکاری‌دلهاست».
4- 4. سوره بقره 2: 158: «بی گمان صفا و مروه از نشانه‌های بندگی خداوند است».
5- 5. سوره اعراف 7: 31: «بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید».
6- 6. سوره توبه 9: 71: «مردان و زنان مؤمن ولیّ یکدیگرند که به کار شایسته فرمان می‌دهند و از کار ناشایست باز می‌دارند».
7- 7. سوره مزّمّل 73: 20: «اکنون آنچه میسّر است از قرآن بخوانید».

ص: 59
الذین یمشون علی الأرض هوناً». (1)
8. حضور قلب در نماز. «قد أفلح المؤمنون* الذین هُم فِی صَلاتِهم خاشعون» (2)
.علاوه بر حضور قلب، نماز اوّل وقت مورد تأکید است. مبادا به بهانه کار نماز در حرمین به تأخیر بیفتد که خطرناک و دون شأن کارگزار خداست. حضرت آیة الله بهجت به نقل از استادشان مرحوم آیة الله سید علی قاضی رحمه الله می‌فرمودند: «هرکس بر نماز اوّل وقت مواظبت کند به عالیترین مقامات می‌رسد».
9. اجتناب از لغو و بیهوده. تصمیم بگیریم کار لغو و بیهوده نکنیم چه رسد به حرام.
«والذین هم عن اللغو معرضون» (3)
. حضرت آیة الله بهجت فرمودند: «ممکن است ارتباط دو آیه «الذین هم فی صلاتهم خاشعون* والذین هم عن اللغو معرضون» این باشد که تا انسان مطلقاً لغو را ترک نکند موفق به خشوع در نماز نمی‌شود.
10. شب زنده داری و تهجّد. بیداری سحرگاهان و استغفار در آن و بهره‌مندی از فیض این وقت، مورد تأکید فراوان قرآن است. «کانوا قلیلًا من اللیل ما یهجعون* وبالأسحارهم یستغفرون» (4) «وَالذین یَبِیتُون لِربّهم سُجّداً وَ قِیاماً» (5).
در این مراسم حجة الاسلام آقای مهدوی سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در جدّه به نماینده ولیّ فقیه خیر مقدم گفت و افزود:
تلاش وزارت امور خارجه بر تقویت روابط دو کشور در ابعاد مختلف و استفاده از این موقعیت برای حضور هرچه بهتر و گسترده‌تر زائران ایرانی در حج تمتّع و عمره متمرکز است.

اولین جلسه شورای هماهنگی بعثه‌

عصر پنج شنبه پس از جلسه عمومی اعضای بعثه و ستاد، بلافاصله، اولین جلسه شورای

1- 1. سوره فرقان 25: 63: «بندگان خداوند بخشنده آنانند که بر زمین فروتنانه گام برمی‌دارند».
2- 2. سوره مؤمنون 23: 1- 2: «بی گمان مؤمنان رستگارند. همانانی که در نماز خویش فروتنند».
3- 3. سوره مؤمنون 23: 3: «و آنان که از یاوه روی گردانند».
4- 4. سوره ذاریات 51: 17- 18: «آنان اندکی از شب را می‌خفتند و سحرگاهان آمرزش می‌خواستند».
5- 5. سوره فرقان 25: 64: «و آنان که برای پروردگارشان در سجده و ایستاده شب زنده داری کنند».

ص: 60
هماهنگی بعثه- در حج امسال- در دفتر بعثه برگزار شد. در این جلسه، ابتدا گزارشی کوتاه از کارهای انجام شده تاکنون به استحضار حضّار رسید. از جمله اینکه: پیش پروازهای حج امسال از روز اوّل دی ماه 83 به مدینه پرواز و مقدمات کار را فراهم کردند. همچنین به دنبال توصیه و رهنمود مقام معظم رهبری، طرحهای تبلیغاتی برای اهتمام و توجه به قرآن در حج، درسی نوع تراکت در تیراژی وسیع منتشر و در کاروانها توزیع شده است.
آقای امینیان مسؤول ستاد مدینه گفت:
با توجه به تضییقات و سختگیریهای مأموران سعودی در بقیع و اطراف آن، با معاون امیر مدینه صحبت کرده و نکاتی را به ایشان یادآوری کرده‌ام. وی در پاسخ اظهار داشت: «شما به محدودیتهای ما هم نظر داشته باشید و ما اکنون از جهات گوناگون در فشاریم».
بیشتر وقت جلسه به بیان نحوه برگزاری دعای کمیلِ شب، و مسائل پیرامونیِ آن اختصاص داشت. با توجه به انفجارهای روز پیش در ریاض، و مدتی قبل در جدّه، و نیز در کربلا و نجف، بر تأمین امنیت جلسه تأکید شد و متصدیان امر اظهار کردند که تدابیری اندیشیده‌اند. آقای ری شهری در این جلسه گفتند:
نباید برای زائران ایجاد دلهره و اضطراب شود. إن شاءالله که حادثه‌ای پیش نمی‌آید و امروز صبح قبل از حرکت از ایران سفارش کردم پنج گوسفند قربانی کنند تا رخداد ناگواری صورت نگیرد.
آقای امینیان گفت:
معاون امیر مدینه در دیداری که با وی داشتم اظهار داشت: «سال گذشته ما مراسم دعای کمیل را مستقیماً کنترل و تماشا می‌کردیم و هنگامی که به خیر و خوشی پایان یافت، خیلی خوشحال شدیم و شاید ما بیشتر نگرانِ امنیت شما باشیم تا خود شما».

انتشار نخستین شماره زائر

امروز همزمان با ورود سرپرست حجّاج ایرانی به مدینه منوّره، نخستین شماره نشریه زائر منتشر شد. در صفحه اوّل این شماره درباره هدف و چگونگی نشر زائر ذیل عنوان

ص: 61
«سخن اوّل: زائر همراه زائران» می‌خوانیم:
با فرا رسیدن موسم حج و حضور دوباره زائران ایرانی بیت الله الحرام و حرم مطهّر نبوی در سرزمین وحی، نشریه زائر نیز فعالیت خود را به منظور اطلاع رسانی به حدود نود و پنج هزار نفر از هموطنانمان که نزدیک به یک ماه در این سرزمین حضور می‌یابند آغاز کرده است. زائران ایرانی در طول این مدت قادر خواهند بود آخرین اخبار و اطّلاعات مربوط به میهن خویش را از طریق این نشریه دریافت دارند. همچنین انعکاس مهمترین وقایع جهانی به ویژه در حوزه جهان اسلام نیز در دستور کار این نشریه قرار دارد و بدین طریق تلاش می‌شود تا در زمانی که زائران ایرانی همراه با دیگر برادران و خواهران دینی خود، در یک جا گردهم آمده‌اند، با آگاهی از مسائل جهان اسلام و علی الخصوص تهاجمات نظامی، سیاسی و فرهنگی بیگانگان به ملتهای مسلمان، احساس نزدیکی و همدردی بیشتری با یکدیگر داشته و با نگاه عمیقتری تحوّلات جهانی را پی بگیرند.
بخش دیگر از وظیفه زائر اطلاع رسانی در مورد مسائل و امور مربوط به زائران گرامی در طول مدت حضور در مدینه و مکه است. بدین منظور، زائر ضمن انعکاس اطلاعیه‌ها، سخنرانیها و توصیه‌های گوناگون، طی مصاحبه‌هایی با مسؤولان محترم بعثه مقام معظم رهبری و همچنین سازمان حج و زیارت، زائران را در جریان تمامی امکانات و تسهیلاتی که برای آنها فراهم شده است، قرار خواهد داد. از طرف دیگر، زائر این را نیز وظیفه خود می‌داند که انعکاس دهنده نظر، پیشنهاد و انتقاد زائران محترم به مسؤولان مربوطه باشد تا بدین ترتیب ارتباطی سالم و سازنده را میان آنها به وجود آورد.
درج مقالات و مطالب درباره مسائل مختلفی که زائران عزیز در طول این مدت با آن مواجهند نیز بخش دیگری از وظائف زائر است. تلاش ما بر آن است که از این طریق، زمینه‌های تأمل و تدقیق بیشتری فراهم آید تا به امید حق، همگی با اندوخته‌ای عظیم از الطاف و مراحم خالص الهی به شهر و دیار خویش بازگردیم.
بنابراین زائر تا انتهای سفر با شماست و در مقابل انتظار دارد تا شما عزیزان زائر و حج گزار نیز با ارسال مطالب خود در قالب یادداشتهای تحلیلی، شعر و قطعات ادبی، خاطرات و نکته‌ها، با ما همراه باشید. به امید دیدار.

ص: 62
می‌افزایم که درباره این نشریه و چند و چون آن و نیز دست‌اندرکاران امسال آن، در فصل دوم این کتاب به تفصیل سخن خواهیم گفت.

ناشر نخستین نشریه فارسی در مکه در یکصد سال پیش‌

میرزا علی لبیب الملک شیرازی معروف به مظفری از روزنامه‌نگاران ایران در عهد قاجار است که به دلیل انتخاب این حرفه به زندان افتاد، تبعید شد و دربدریها کشید. او اولین روزنامه‌نگار ایرانی است که به جُرم فعالیتهای مطبوعاتی تبعید شد. لبیب الملک از بنیان‌گذاران انجمن اتحادیه اسلامیه بوشهر و مدیر نشریه مظفری در این شهر بود. روزنامه می‌نوشت، رساله تدوین می‌کرد، شب نامه انتشار می‌داد و در روشنگری مردم جنوب ایران در آن روزگار سهم بسزایی داشت.
او اولین ایرانی است که در ذی حجه سال 1326 ق/ 1908 م در مکه معظمه روزنامه منتشر کرد. در نشریه حکمت (چاپ مصر) شماره 926 (15 محرم 1327 ق) ذیل «صوت حق یا بانگ مظفری از مکه» نوشته‌اند:
... آزاده مردِ یگانه راد، حاج میرزا علی آقا شیرازی مدیر جریده مظفری پس از ثلمه 23 جمادی الأُولی چون جان پاکش را در خطر دید، به موجب «الفرار مما لایطاق من سنن المرسلین» دست از یار و دیار آل و عیال برداشته به رهنمایی این یک بیت شعر:
روم به هند که جای سیاه بختان است سیاه بختم و در هند جای من خالی است
به بومبای [بمبئی و کلکته رفته و چند ماهی در آنجا همدم و همدرد با تیمارکش آوارگان وطن اقدس بود. بعد به همراهی جناب مدیر تحریریه جریده تمدن به مصر آمده و چند هفته چشم از دیدارشان روشن و دل از گفتارشان خرم شد. نخست جناب مدبر الممالک دل دوستانش را از فراق داغدار نموده رو به سوی استامبول پویید و جناب مدیر مظفری ... پس از ادای حج به رمی جمرات دیده دشمنان را کور نموده و شماره اوّل به عنوان «ناله اسلام در کعبة الاسلام» پرداخته .... سبحان الله این چه سر پر شوریست که پس از این همه مصائب دمی از فکر وطن محبوب نیارمید ....

ص: 63
در نشریه چهره‌نما (سال 6، شماره 3 غره صفر 1327 ق) نیز نوشته‌اند:
شاخ گل هر جا که می‌روید گل است خمّ می هرجا که می‌جوشد مُل است
یگانه آزاد مرد غیور، و آواره بلاکش از وطن مهجور، حاج میرزا علی آقا، مدیر روشن ضمیر روزنامه مظفری، از همین روزنامه موقتی پیداست که هر جا قدم فرسوده ذکرش «یا وطن» بوده و اوقات توقف مصر مکرر به تحریص گمنام در صدد نشر افکار بودند ولی تألّمات مشاهدات مصر به ایشان و مدیر جریده تمدن اصابت کرد و هر دو به فاصله دو روز حرکت کردند و ما را به آتش فرقت افکارشان مبتلی ساختند ....
در این شماره چهره‌نما سپس مطلبی به نقل از «روزنامه شریفه مظفری منطبعه مکه یا ناله ملت» به چاپ رسیده است. میرزا علی آقا لبیب الملک شیرازی پس از انتشار نشریه در مکه تا پایان عمر دست از مبارزه نکشید و در بوشهر و کربلا به نشر آن مبادرت کرد تا این که در سال 1336 ق/ 1296 خورشیدی در کربلا جان به جان آفرین تسلیم کرد و سعادت یافت در جوار سیدالشهداء (علیه آلاف التحیة والثناء) به خاک سپرده شود. (1)

برگزاری اولین مراسم دعای کمیل در مدینه‌

نخستین مراسم دعای کمیل امسال مدینه در شب جمعه در ساعت 22 تا 23 به شکلی منظّم و آرام با تدابیر امنیتی مأموران سعودی برگزار شد.
یکی از دستورالعملهای بعثه این است که هرگاه ده هزار نفر یا بیشتر زائر ایرانی در مدینه باشند، دعای کمیل در مدینه در جوار بقیع برگزار خواهد شد. از این رو با توجه به اینکه تا ساعت پنج بعد از ظهر پنج شنبه 10/ 10/ 83 حدود سیزده هزار زائر ایرانی به مدینه وارد می‌شوند، از روزهای قبل در بعثه برنامه‌ریزی برای برگزاری دعای کمیل آغاز شده بود و برای برقراری نظم سیصد نفر از زوّار توانا و مستعد به کار گرفته شدند.
مراسم با تلاوت آیه شریفه «قل یا عبادی الذین أسرفوا علی أنفسهم لا تقنطوا من رحمة الله

1- 1. تاریخ روزنامه نگاری ایران جلد سوم نوشته جناب آقای سید فرید قاسمی.

ص: 64
إنّ الله یغفر الذنوب جمیعاً» (1)
آغاز شد. سپس یکی از مداحان اهل بیت مرثیه سرایی کرد.
آنگاه طنین لذّت بخش دعای کمیل با لهجه‌ای عربی فضای عطر آگین کنار بقیع و بین الحرمین را نیایشی کرد و اشک توبه و پشیمانی بر گونه‌ها جاری شد و جانها را شستشو داد. پس از دعا نیز یکی دیگر از مداحان به مرثیه خوانی پرداخت و در پایان حجة الاسلام و المسلمین ری شهری به فارسی و عربی دعا کردند. جلسه طبق وقت مقرّر در ساعت 23 پایان یافت و زائران با نظم و آرامشی ستودنی به هتلهای محل اقامت خود بازگشتند.
این مراسم را چند گروه از نیروهای سعودی نیز فیلمبرداری می‌کردند، از جمله یک گروه بالای پله‌های بقیع در کنار در ورودی آن، و گروهی دیگر در صحن مسجد النبی بر بالای چهارپایه‌ای بسیار مرتفع.
تفاوت حج پیش از انقلاب با پس از آن، در دو جا نمود و جلوه افزونتری دارد: دعای کمیل مدینه و برائت مکّه. بلکه این دو، مظهر حج گزاری ایرانیان است: یکی مبارزه با دشمن درون، دیگری مبارزه با دشمن بیرون، یکی با ناله و اشک و خشوع، دیگری با فریاد و اعتراض و صلابت. از این رو همه بر برگزاری باشکوه و آبرومند این دو مراسم تأکید می‌ورزند که بدون شک، آبرویی برای نظام جمهوری اسلامی ایران و تشیّع است.
بنابراین باید برای بهتر برگزار شدن و معنویت بیشترِ آن تلاش کرد.
معمولًا روابط عمومی بعثه نکاتی را به زائران گوشزد می‌کند. امسال نیز طی اطلاعیه‌ای به زائران اعلام کرد:
1. حداکثر تا ساعت 30: 21 با هدایت روحانیون محترم و نظارت مدیران محترم کاروانها، در محل برگزاری مراسم حضور یافته و استقرار ایشان پایان پذیرفته باشد.
2. در مسیر حرکت به سوی بقیع و هنگام مراجعت به کاروانها، به منظور ارائه تصویری شایسته از رشد و نظم و متانت ملت مسلمان ایران و با هدف رعایت مقررات و موازین، از سر دادن هر گونه شعار و حتی ذکر صلوات با صدای بلند خودداری نمایند.

1- 1. سوره زمر 39: 53.

ص: 65
3. در طول مسیر رفت و برگشت، به منظور حفظ سلامتی و تندرستی خود، مقررات راهنمایی و رانندگی را کاملًا رعایت نموده و حرکت در مسیر به نحوی باشد که مطلقاً موجب ترافیک نگردد و هنگام استقرار در محل برگزاری دعا، به تذکرات نیروهای راهنما و انتظامات کاملًا توجه نمایند.
4. مدیران محترم کاروانها با تهیه حداقل دو تابلوی راهنما، به منظور راهنمایی زائران محترم، به آنان توصیه نمایند تا با توجه به شرایط جوی و هوای متغیر مدینه در این ایام، ملبس به پوشش مناسب باشند و زیرانداز مناسب نیز با خود به همراه آورند.
5. زائران محترم، از برگزاری مراسم جداگانه در مقابل قبرستان شریف بقیع اجتناب نمایند و صرفاً به دعایی که از طریق تریبون اجرا و پخش می‌شود توجه فرمایند.
6. در طول برگزاری مراسم دعا، ضمن رعایت نظم و سکوت شایسته، شرایطی را فراهم سازند تا این مراسم معنوی با شکوه تمام برگزار گردد.
7. پس از پایان مراسم دعا، به احترام حرم شریف نبوی، کلیه وسائل را از محل استقرار خود جمع آوری نمایند.
8. با توجه به این که مراسم یاد شده به صورت زیبا و از زوایای مختلف فلیمبرداری خواهد شد و زائران محترم ایرانی می‌توانند فیلم کامل مراسم را دریافت فرمایند، لذا به منظور حفظ نظم مراسم و جلوگیری از اخلال در برگزاری آن، مؤکداً توصیه می‌شود از عکسبرداری و فیلمبرداری جداگانه خودداری فرمایند.
رجاء واثق دارد، بذل عنایات ویژه حجاج ایرانی بیت الله الحرام و توجه به تذکرات روحانیان محترم و مدیران محترم کاروانهای حج و نیروهای انتظامات مردمی موجب خواهد شد تا مراسمی باشکوه و به یاد ماندنی برگزار شود و آنان پاداش خود را با استجابت دعاهای خویش از خداوند بزرگ و قاضی الحاجات دریافت نمایند.
با این تذکرات، باز هم برخی زائران ایرانی رعایت نمی‌کنند و گاهی فضای معنوی دعا را مخدوش می‌کنند. مثلًا در اثنای دعا با تلفن همراه با ایران صحبت می‌کنند. خوب است آغاز مراسم تذکر داده شود همه تلفنهای همراه را خاموش کنند. جالب اینکه زائری کنار من نشسته بود. وی پیش از دعا به ایران زنگ زد و گفت: «چند دقیقه دیگر دعا شروع و از تلویزیون پخش می‌شود. من کنار یک نفر روحانی نشسته‌ام، تلویزیون را تماشا کنید، شاید

ص: 66
مرا ببینید!». خوب است زائران، برای انتقال دادن فضای معنوی جلسه به خانواده‌های خود در ایران، این گونه امور را پیش از دعا، یا در گوشه‌ای خارج از محوطه برگزاری مراسم، به خانواده‌هایشان یادآوری کنند.

صحیح خواندن ادعیه و زیارات‌

نکته‌ای که در این مراسم رعایت شد صحیح خواندنِ متن دعا بود. برخی نسخه‌های دعای کمیل خالی از خطا نیست. معاونت آموزش و پژوهش بعثه، متن دعا را تا حدودی تصحیح کرده و در اختیار دعا خوان قرار داده بود. از جمله موارد روشن، این جمله زیبای «فلک الحجّة علیّ فی جمیع ذلک، ولا حجّة لی فیما جری علیّ فیه قضاؤک» است که به خطا «فلک الحمد علیّ ...» می‌خوانند.
اما نکته‌ای که رعایت نشد اینکه: بسیاری از دعا خوانها، دخل و تصرفهایی در خواندن دعاها می‌کنند. مثلًا برخلاف مأثور، برخی جملات را سه بار می‌خوانند، و به قدری این موضوع رواج یافته که مردم دعا خوان معمولًا می‌دانند کدام جمله را باید سه بار بلند خواند. مثلًا در دعای کمیل جمله‌های، «یا نور یا قدّوس»، «ظلمت نفسی»، «یا ربّ ارحم ضعف بدنی» و «یا من اسمه دواء و ذکره شفاء» و در دعای توسّل جمله «یا وجیهاً عندالله، اشفع لنا عندالله» را بیش از یک بار می‌خوانند. چون این ادعیه مأثورند باید همان گونه که از ائمه علیهم السلام رسیده‌اند خوانده شوند. و اگر لازم بود جملاتی از دعا تکرار شود خود معصوم می‌فرمود، مانند «یا ربّ» که در سه جای دعای کمیل، سه بار وارد شده است و موارد دیگر.
اگر بنا باشد در امر دین سلیقه‌ای دخل و تصرّف شود فردا هم دعا خوان دیگری از جمله دیگری خوشش می‌آید و آن را تکرار می‌کند، یکی می‌گوید: دو بار و دیگری سه بارو دیگری بیشتر. حتی بهتر است در اثنای دعا به امور دیگر خارج از دعا مانند شعر خوانی نیز نپردازند. مرحوم آیة الله حاج آقا رضا صدر رحمه الله برادر بزرگ امام موسی صدر در این زمینه سخنی دارند که نقل آن در اینجا سزاوار است. ایشان در تفسیر سوره شریفه

ص: 67
حجرات، ذیل آیه کریمه «یا أیها الذین امنوا لا تقدّموا بین یدی الله ورسوله واتّقوا الله إنّ الله سمیع علیم» (1)
- یعنی ای مؤمنان! از خداوند و پیامبرش جلو نیفتید، و از خداوند پروا کنید که خداوند شنوایی داناست- می‌نویسد:
... دور نیست که ظاهرِ جمله «لُاتَقَدِّمُوا» تقدّم عملی باشد و نیّت تنها را شامل نشود، چنان که بعید نیست اطلاقش شامل عملی بشود که خدا و رسول آن را نگفته باشند، ولی عمل کننده، آن را به قصد تقرّب انجام دهد، هرچند قصد تشریع یا ورود نکند، به خصوص اگر بر آن مداومت داشته باشد و مکرر انجامش دهد؛ ترک استفصالهایی که در پاره‌ای از روایات موجود است، شاید گواه ما باشد.
عبداللّه بن سنان می‌گوید: این دعا را امام صادق علیه السلام برای رهایی از شبهاتی که گاه گاه در دل خلجان می‌کند، به من تعلیم فرمود: «یَا اللّهُ یَا رَحمنُ یَارَحیمُ یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دینکَ». من گفتم: یا اللّهُ یا رَحْمنُ یا رَحیمُ یا مُقَلِّبَ الْقُلوبِ والابْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِکَ.
امام علیه السلام فرمود: «خدای عزّوجلّ مقلِّب القُلوبِ والأبصار است، ولی آن جوری که من به تو گفتم بگوی». (2)
اسماعیل بن فضل گفت: امام صادق علیه السلام فرمود: «بر هر مسلمانی فرض است که پیش از طلوع آفتاب، ده بار و پیش از غروب آفتاب، ده بار بگوید: لا إلهَ الّا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ، یُحْیی ویُمیتُ وَهُوَ حَیٌّ لا یَمُوتُ، بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَهُوَ عَلیَ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیرٌ ...».
من گفتم: لا اله إلّا اللّه وحده لا شریک له، له الملک ولَهُ الْحَمْدُ، یُحْیِی و یُمیتُ ویُمیتُ ویُحْیی.
امام فرمود: «ای مرد! شکی نیست که خدای یُحیی و یُمیت و یُمیت و یُحیی است، ولی تو آن طور که من گفتم بگوی». (3)
علاء بن کامل گفت: امام صادق علیه السلام فرمود: «در شامگاهان بگوی: لا إلهَ إلّااللّهُ وَحْدَهُ

1- 1. سوره حجرات 49: 1.
2- 2. کمال الدین، باب 33، ص 201.
3- 3. الخصال، ج 2، ص 62؛ وسائل الشیعه، کتاب الصلاة، ابواب ذکر، باب 49، ح 40.

ص: 68
لا شَرِیک لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ یُحْیی ویُمیتُ وَیُمیتُ وَیُحیِی وَهُوَ علی کلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیرٌ». من گفتم: بِیَدِه الخیر.
امام فرمود: «خدای در دستش خیر هست، ولی چنان که من به تو گفتم، ده بار بگوی».
بدیهی است وقتی که راوی اوّل، کلمه «والأبصار» و راوی دوم، «ویمیت ویُحیی» و راوی سوم، «بیده الخیر» را از پیش خود افزودند، امام نپرسید: آیا با قصد ورود می‌گویی یا با قصد رجاء؟ بلکه بدون پرسش جلوگیری فرمود.
اضافه بر این، اگر بنا باشد قصد رجا و عدم قصد تشریع یا ورود، موجب ترخیصِ عباداتِ من درآوردی بشود، حد اسلام شکسته خواهد شد و شکسته شدن مرز اسلام، قطعاً مورد رضای خدا و رسول صلی الله علیه و آله نیست. بدبختی این جاست که بعضی از مسلمانان، عبادتهای من درآوردی را نشانه دین و تقوا می‌دانند و نمی‌روند از فقهای اسلام بپرسند که آیا اینها در شرع وارد شده است یا نه.
پاره‌ای از آخوندهای خودمان هم این کارها را تأیید می‌کنند و چنین می‌پندارند که به هر طور که مردم متوجه خدا بشوند، مانعی ندارد. زهی تصور باطل، زهی خیال مُحال! اگر این فکر، صحیح بود، عباداتْ توقیفی نبود.
فردی در جایی دعای کمیل را با ضمایمی می‌خواند و مردم را بسیار می‌گریانید. به وی گفتند: دعای کمیل به این صورت از امیر المؤمنین علیه السلام نرسیده است. گفت: من دعای کمیل نمی‌خوانم، بلکه دعایی است می‌خوانم.
به قدری این عادات در پاره‌ای از نادانان رسوخ کرده که اگر از مقام مقدسی نهی شود، به آن مقام با نظر دیگری خواهند نگریست. (1)
محدّث نامدار حاج شیخ عباس قمی نیز به مناسبتی در مفاتیح می‌نویسد:
آخر زیارت شهداء همین بود که ذکر شد: فیا لَیْتَنی کُنْتُ مَعَکُمْ فَأَفُوزَ مَعَکُمْ. پس این زیادتیها که بعضی بعد از این ذکر کرده‌اند: فِی الْجِنان مَعَ النَّبِّیینَ والصِّدّیقینَ والشُّهَدآءِ وَالصّالِحینَ وَحَسُنَ أُولئکَ رَفیقاً، السَّلامُ عَلی مَن کانَ فِی الْحائِر منْکم وعَلی مَن لَمْ یَکُنْ فِی الْحآئِرِ مَعَکُمْ، الخ، تمام اینها زیادی و فضولی است. شیخ ما در کتاب لؤلؤ و مرجان فرموده: «این کلمات که متضمّن چند دروغ واضح است علاوه بر جسارت ارتکاب

1- 1. تفسیر سوره حجرات، ص 179- 182.

ص: 69
بدعت و جسارت افزودن بر فرموده امام علیه السلام چنان شایع و متعارف شده که البتّه چند هزار مرتبه در شب و روز در حضور مرقد منوّر ابی عبد الله الحسین علیه السلام و محضر ملائکه مقرّبین و مطاف انبیاء و مرسلین علیهم السلام به آواز بلند خوانده می‌شود و احدی بر ایشان ایراد نمی‌کند، و از گفتن این دروغ و ارتکاب این معصیت نهی نمی‌نماید و کم کم این کلمات در مجموعه‌هایی که در زیارات و ادعیه، احمقان از عوام جمع می‌کنند و گاهی اسمی برای آن می‌گذارند جمع شده و چاپ رسیده و منتشر گشته و از مجموعه این احمق به مجموعه آن احمق نقل گردیده و کار به جایی رسیده که بر بعضی طلبه مشتبه شده. روزی طلبه‌ای را دیدم که آن دروغهای قبیحه را برای شهداء می‌خواند، دست بر کتفش گذاشتم، ملتفت من شد، گفتم: از اهل علم قبیح نیست چنین اکاذیب در چنین محضری؟! گفت: مگر مروی نیست، تعجّب کردم، گفتم نه، گفت: در کتابی دیدم، گفتم در کدام کتاب، گفت: مفتاح الجنان، ساکت شدم. چه کسی که در بی اطّلاعی کارش به اینجا رسد که جمع کرده بعض عوام را کتاب شمرده و مستند قرار دهد قابل سخن گفتن نیست».
پس شیخ مرحوم کلام را در این مقام طول داده و فرموده: «به حال خود گذاشتن عوام را در امثال این امور جزئیّه و بدعتهای مختصره مثل غسل اوَیس قَرنی و آش ابو الدّرداء، تابع و مخلص حقیقی معاویه و روزه صمت که در روز سخن نگویند و غیر آن که احدی بر مقام نهی برنیامده سبب تجرّی شده که در هر ماه و سال پیغمبر و امام تازه پیدا می‌شود و دسته دسته از دین خدا بیرون می‌روند». انتهی کلامه رفع مقامُه.
این فقیر گوید: خوب تأمّل کن در فرمایش این عالم جلیل که مطّلع است بر مذاق شرع مقدّس چگونه این مطلب سمّی عظیم و عقده بزرگ در دل او گردیده، چون می‌داند مفاسد این کار را، بر خلاف آنان که از علوم اهل بیت علیهم السلام محروم و بی بهره ماندند و به دانستن ضغثی از اصطلاحات و الفاظ اکتفا کردند که امثال این مطالب را چیزی ندانند بلکه تصحیح و تصویب نموده و عمل بر وفق آن نمایند. لاجرم کار به جایی رسد که کتاب مصباح المتهجّد و اقبال و مهج الدّعوات و جمال الاسبوع و مصباح الزائر و بلد الأمین و جنّة الواقیة و مفتاح الفلاح و مقباس و ربیع الأسابیع و تحفه و زاد المعاد و امثال این کتب متروک و مهجور شود و این مجموعه‌های

ص: 70
احمقانه شایع شود که در دعای مجیر که از دعاهای معتبره مرویّه است در هشتاد موضعِ آن کلمه بِعَفْوِکَ زیاد کنند و کسی انکار نکند، و در دعای جوشن که مشتمل بر صد فصل است برای هر فصلی یک خاصیّتی وضع کنند، و با بودن این همه زیارات مأثوره، زیارت مفجعه جعل کنند و با بودن این همه دعاهای معتبره مرویّه با مضامین عالیه و کلمات فصیحه بلیغه دعایی بی ربط در کمال برودت جعل نمایند و نام او را دعای حُبّی گذارند و از کنگره عرش آن را نازل نمایند و چندان فضیلت برای او وضع نمایند که انسان را متحیّر و سراسیمه نماید. از جمله آنکه العیاذ بالله جبرئیل به حضرت رسول صلی الله علیه و آله از جانب حق سبحانه و تعالی گفته باشد که «هر بنده‌ای که این دعا را با خود دارد او را عذاب نکنم اگر چه مستوجب جهنّم باشد و عمر خود را به معصیت گذرانده باشد و مرا هیچ وقت سجده نکرده باشد، من آن بنده را ثواب هفتاد هزار پیغمبر بدهم و ثواب هفتاد هزار زاهد و ثواب هفتاد هزار شهید بدهم و ثواب هفتاد هزار نمازگزار بدهم و ثواب هفتاد هزار برهنه که پوشانیده باشد بدهم و ثواب هفتاد هزار گرسنه که سیر کرده باشد بدهم و ثواب به عدد ریگهای بیابانها بدهم و ثواب هفتاد هزار بقعه زمین بدهم و ثواب مهر نبوّت رسالت پناه بدهم و ثواب عیسی روح الله و ابراهیم خلیل الله بدهم و ثواب اسماعیل ذبیح الله و موسی کلیم الله و یعقوب نبی الله و آدم صفیّ الله و جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل و فرشتگان بدهم. یا محمّد هر که این دعای بزرگوار حبّی را بخواند یا با خود بردارد بیامرزم او را و شرم دارم که عذاب کنم الخ». و شایسته است که انسان از شنیدن اینها عوض خنده گریه کند، کتب ادعیه شیعه که به مرتبه‌ای متقن و محکم بوده که غالب آنها که استنساخ می‌نمودند خودشان از اهل علم بودند و از روی نسخی که به خطّ اهل علم و تصحیح شده علماء بوده مقابله و تصحیح می‌نمودند و اگر اختلافی بود در حاشیه‌اش به آن اشاره می‌کردند مثلًا در دعای مکارم الأخلاق. وبَلِّغ بِإیمانی در حاشیه‌اش اشاره می‌کنند در نسخه ابن اشناس وَابْلُغْ بِایمانِی است و در روایت ابن شاذان اللّهُمَّ ابْلِغْ ایمانی است، یا مثلًا فلان کلمه به خطّ ابن سکون چنین است و به خطّ شهید چنین وهکذا، کارش به جایی رسیده که منحصر به کتاب مفتاح شده که فی الجمله وصفش را شنیدی و این کتاب مرجع عوام و خواصّ و عرب و عجم

ص: 71
گردیده و این نیست جز از بی اعتنایی اهل علم به حدیث و اخبار و رجوع نکردن به کتب علماء و فقهاء اهل بیت اطهار علیهم السلام، و نهی ننمودن از امثال این بدع و اضافات و دسّ وضّاعین و تحریف جاهلین و جلو نگرفتن از نااهلان و از تصرّفات بیخردان، تا کار به جایی رسیده که دعاها موافق سلیقه‌ها تلفیق شده و زیارتها و مفجعه‌ها و صلواتها اختراع شده و مجموعه‌های بسیار از دعاهای دسّ شده چاپ شده و بچه مفتاح‌ها متولّد گشته و کم کم سرایت کرده به سایر کتب رسیده و شایع و رواج گشته.
مثلًا کتاب منتهی الآمال این احقر را تازه طبع کردند، بعض از کتّاب آن به سلیقه خود در آن تصرّفاتی نموده از جمله در احوال مالک بن یسر ملعون نوشته: «از دعای امام حسین علیه السلام هر دو دست او از کار افتاده بود، الحمدللّه، در تابستان مانند چوب خشک می‌گردید، الحمدلله، و در زمستان خون از آنها می‌چکید، الحمدلله، و بر این حال خسران مآل بود، الحمدللّه». در این دو سطر عبارت چهار لفظ «الحمدلله» کاتب موافق سلیقه خود جزء کرده. و نیز در بعضی جاها بعد از اسم جناب زینب یا امّ کلثوم به سلیقه خود لفظ خانم زیاد کرده که زینب خانم و امّ کلثوم خانم گفته شود که تجلیل از آن مخدّرات شود، و حمید بن قحطبه را چون دشمن داشته به واسطه بدی او «حمید بن قحبه» نوشته ولیکن احتیاط کرده، قحطبه را نسخه بدل او نوشته، و عبد ربّه را صلاح دیده «عبدالله» نوشته شود، و زحر بن قیس که به حاء مهمله است در هر کجا بوده به جیم نوشته، و امّ سلمه را غلط دانسته و تا ممکنش بوده ام السّلمه کرده الی غیر ذلک.
غرضم از ذکر این مطلب در اینجا دو چیز بود: یکی آنکه این تصرّفاتی که این شخص کرده به سلیقه خود این را کمال دانسته و خلافش را ناقص فرض کرده و حال آنکه همین چیزی که او کمال دانسته باعث نقصان شده، پس از اینجا قیاس کنیم که چیزهایی که ما از روی جهل و نادانی در دعاها و زیارات داخل می‌کنیم یا به سلیقه ناقص خود بعض تصرّفات می‌نماییم و آن را کمال فرض می‌نماییم، بدانیم که همان چیزها پیش اهلش سبب نقصان و بی اعتباری آن دعا یا زیارت خواهد بود. پس شایسته است که ما به هیچ وجه دراین باب مداخله نکنیم و هرچه دستور العمل دادند به همان رفتار نموده و از آن تخطّی ننماییم.

ص: 72
و دیگر غرضم آن بود که معلوم شود هرگاه نسخه‌ای که مؤلّفش زنده و حاضر و نگهبان او باشد این طور کنند با او، دیگر با سایر نسخ چه خواهند کرد و به کتابهای چاپی دیگر چه اعتماد است مگر کتابی که از مصنّفات مشهوره علماء معروفین باشد و به نظر ثقه از علماء آن فنّ رسیده و امضا فرموده باشد. روایت شده در حال ثقه جلیل، فقیه مقدّم در اصحاب ائمّه علیهم السلام یونس بن عبدالرّحمان که کتابی در اعمال شبانه روز نوشته بود، جناب ابوهاشم جعفری آن کتاب را به نظر مبارک حضرت عسکری علیه السلام رسانید. حضرت تمام آن را مطالعه و تصفّح فرمود، پس از آن فرموده:
«هذا دینی و دینُ آبائی کُلُّه وَهُوَ الْحَقُّ کُلُّه همه این دین من و دین پدران من است و تمامش حقّ است». ملاحظه کن که ابوهاشم جعفری با آنکه بر کثرت علم و فقاهت و جلالت و دیانت جناب یونس مطّلع بوده است به همین اکتفا نکرده در عمل کردن از روی کتاب او تا آنکه آن را به نظر مبارک امام خود رسانیده. و نیز روایت شده از بورق شنجانی هراتی که مردی معروف به صدق و اصلاح و ورع بوده که در سامره خدمت امام حسن عسکری علیه السلام رسیده و کتاب یوم ولیله شیخ جلیل القدر، فضل بن شاذان نیشابوری را به آن حضرت داد و گفت: فدایت شوم می‌خواهم در این کتاب نظر فرمایی و ورق ورق آن را ملاحظه نمایی، حضرت فرمود: «هذا صَحیحٌ ینبغی أن تعمل به این کتاب صحیح است و شایسته است که به آن عمل نمایی». الی غیر ذلک.
و این حقیر با اینکه می‌دانستم مذاق مردم این زمان و عدم اهتمام ایشان را در امثال این امور، برای اتمام حجّت سعی و کوشش بسیار کردم که دعاها و زیارات منقوله در این کتاب حتّی الإمکان از نسخه‌های اصل نقل شود و بر نُسَخ متعدّده عرضه شود و به قدری که از عهده برآیم تصحیح آن نمایم تا عامل به آن از روی اطمینان عمل نماید ان شاء الله به شرط آنکه کاتبین و ناسخین تصرّف در آن ننمایند و خواننده‌ها اختراع و سلیقه‌های خود را کنار گذارند. شیخ کلینی رضی الله عنه از عبدالرحیم قصیر نقل کرده که خدمت حضرت صادق علیه السلام رسید و عرض کرد: فدایت شوم من از پیش خود دعایی اختراع کرده‌ام، حضرت فرمود: «بگذار مرا از اختراع خود» یعنی آن را کنار گذار و برای من نقل مکن، ونگذاشت که آن دعای جمع کرده خود را نقل کند، و خود

ص: 73
آن حضرت برای او دستور العملی لطف فرمود. (1)
به هر حال، آنچه مهم است اصل برگزاری دعای کمیل در مدینه است که بحمدالله به خوبی و با نظمی درخور برگزار شد. حدود 300 نفر از زائران ایرانی انتظامات را بر عهده داشتند. همچنین نیروهای سعودی، محل برگزاری دعا را محاصره کرده بودند- البته بیشتر برای حفظ امنیت ایرانیان از تهدید و خطر تندروهای وهّابی- و به غیر ایرانی‌ها اجازه ورود به محدوده مراسم دعا را نمی‌دادند. ساعت 5: 10 آقای مرتضایی‌فر شروع مراسم را اعلام و سپس قاری محترم آقای امین پویا چند آیه تلاوت کرد. آنگاه یکی از مداحان اهل بیت مدیحه سرایی و سپس آقای غلامرضا زاده دعای کمیل را با لهجه عربی خواند. پس از دعا آقای رمضان پور، مداحی کرد و مراسم در ساعت 11 با چند جمله دعاهای عربی و فارسی نماینده ولیّ فقیه پایان یافت.
به رغم توافق قبلی با سعودیها، مأموران سعودی پیش از مراسم بلندگوها را به جز چند عدد- ضبط کردند، ولی با مذاکره معاون اجرایی بعثه با فرمانده نیروهای سعودی- و تأکید بر توافق صورت گرفته بین مقامات دو کشور و عدم ممنوعیت بلندگو- آنها را پس دادند.
سیمای جمهوری اسلامی ایران مراسم دعای کمیل را پخش کرد. همچنین مؤسسه فرهنگی- هنری مشعر، از این مراسم- مانند سایر مراسم فرهنگی و سیاسی بعثه- فیلم و عکس و نوار صوتی تهیه کرد و با بهای مناسب و ارزان در اختیار زائران قرار داد.
بسیاری از زائران در طول موسم حج با اشتیاق آنها را خریداری می‌کنند: هر سی دی به بهای 500 تومان.

ورود اعضای بعثه‌های مراجع به مدینه‌

امروز حدود ساعت ده شب، عمده اعضای بعثه‌های مراجع شیعه به مدینه وارد شدند.
تعدادی از اعضای بعثه‌ها پیش از این در تاریخ 8/ 10/ 83 به مدینه پرواز کرده بودند.

1- 1. مفاتیح الجنان، ص 553- 557.

جمعه 19 ذی قعده‌

برگزاری دعای ندبه در مدینه‌

ص: 75
جمعه 19 ذی قعده
11/ 10/ 1383
برگزاری دعای ندبه در مدینه
من شک ندارم می‌رسد آن فرصت موعود سرسبز می‌گردد زمین از برکت موعود
می‌آید آن مردی که می‌گویند می‌بارد از آسمان دستهایش رحمت موعود
گفتند می‌آید و روشن می‌کند یک روز چشمانمان را آفتاب قامت موعود
امّا دل من این دل مشتاق و شیدایی طاقت ندارد بیش از این بر غیبت موعود
در انتظارم تا طلوع صبح آدینه ای کاش باشم در رکاب حضرت موعود
(الهام امین)
یکی از برنامه‌های بعثه در موسم حج، برگزار کردن دعای شریف کمیل در مدینه منوره

ص: 76
در محوطه بین الحرمین و کنار بقیع است: دو بار در دو شب جمعه برای زائران مدینه قبل، و دو شب جمعه هم برای زائران مدینه بعد. به جز این چهار شب در بقیه ایام موسم حج دعای کمیل در سالن اجتماعات بعثه مقام معظم رهبری- در مکه و مدینه- با شرکت تعدادی از کاروانهای ایرانی، به قدر گنجایش سالن اجتماعات بعثه، برگزار می‌شود. ولی در مکه مجال برگزاری دعای کمیل با حضور و شرکت یکپارچه همه ایرانیان نیست، از این رو کاروانهای ایرانی هر کدام در محل کاروان یا طبقه دوم مسجدالحرام دعای کمیل را می‌خوانند.
اما دعای ندبه در طی موسم حج در همه هفته‌ها در صبحهای جمعه در سالن اجتماعات بعثه با حضور تعدادی از کاروانهای ایرانیان، با شور و حال خاصّی برگزار می‌شود. امروز نیز در مدینه دعای ندبه در بعثه خوانده شد و سیمای جمهوری اسلامی ایران آن را پخش کرد و فضای ایران را با نوای خوش دعای ندبه مدینه عطرآگین نمود.

مراسم سخنرانی عمومی بعثه‌

در طی موسم حج در مکه و مدینه، در سالن اجتماعات بعثه مقام معظم رهبری با حضور تعدادی از کاروانها مراسم سخنرانی برگزار می‌شود و در آن سخنوران و خطبا و وعّاظ سخنرانی می‌کنند. امروز نخستین جلسه سخنرانی عمومی بعثه برگزار شد و حجة الإسلام قرائتی به عنوان سخنران به قرآن محوری در حج امسال اشاره کرد و به تفسیر آیاتی از قرآن کریم پرداخت.
در این مراسم که سرپرست زائران ایرانی، جمعی از اعضای بعثه و ستاد حج و چند کاروان از زائران حضور داشتند، آقای قرائتی با استناد به نزول آیاتی پس از صلح حدیبیه، زائران را به خلوص نیت در کارها و از خودگذشتگی در تعامل با سایر زائران خانه خدا توصیه کرد. وی خطاب به زائران گفت: سفر شما به سرزمین وحی به فضل و اراده پروردگار ممکن شده است».
آقای قرائتی با اشاره به آیه‌ای از قرآن کریم و توصیه زائران به عبادت در مدینه منوره به ویژه ادای نماز در مسجدالنبی گفت:
باید فرصت حضور در این سرزمین مقدس را قدر بدانند و با همسفران خود به

ص: 77
مهربانی و عطوفت رفتار کنند و مطمئن باشند که اجر و ثواب رفتار و گذشت خود را از خداوند می‌گیرند.
همچنین ضرورت استقلال و بالندگی مسلمین را با استناد به آیاتی از قرآن کریم یادآور شد و اظهار داشت: «مناسک حج فرصت مغتنمی است تا زائران با استفاده از آن پیوند و ارتباط خود را با خالق یکتا مستحکم کنند».

دیدار با نماینده ولیّ فقیه برای چگونگی تدوین کتاب حج‌

پیش از ظهر امروز، برای چگونگی تدوین کتاب حج 1425 (همین کتاب) و فصول و رؤوس مطالب آن، با سرپرست حجّاج ایرانی، حجة الاسلام و المسلمین آقای ری شهری دیدار کردم. در این جلسه بر تدوین کتاب به شکلی که ملاحظه می‌شود توافق شد. ایشان یادآوری کردند که در گزارش، تنها به نکات مثبت و مزایا بسنده نکنید، بلکه نقائص و کاستیها را هم ثبت کنید تا در آینده تکرار نشود.
همچنین ایشان بر کیفیت کتاب- و نه کمیت آن- تأکید داشتند و افزودند: «طوری تدوین شود که برای خوانندگان جاذبه داشته باشد و علاوه بر گزارش حج، نکات علمی قابل ثبت و لازم الذکر در آن یاد شود. بنای ما بر این است که این کار روند تکاملی داشته باشد و هر سال بهتر از سال قبل شود». همچنین با فصول و ترتیب پیشنهادی این جانب و نیز مقایسه وضع حج این سالها با سالهای گذشته به مناسبتهای گوناگون، پاره‌ای مباحث علمی مفید، مشکلات فقهی زائران، و در مجموع تدوین انتقادی و نه تنها ستایشگرانه این کتاب، موافقت کردند. نیز مقرر شد که عنوان اصلی کتاب «حج 25» باشد. با این عنوان فرعی «گزارشی از حج گزاری سال 1425 قمری برابر با سال 1383 شمسی».

ارزیابی عملکرد روحانیون حج‌

حجة الاسلام عرب‌نیا معاون امور روحانیون بعثه گفت: «در راستای سیاست تشویق

ص: 78
روحانیون موفق، پنجاه روحانی برتر، یک سال زودتر از موعد به حج اعزام شدند».
وی افزود:
هر ساله در موسم حج طرح ارزیابی عملکرد روحانیون حج به منظور تشخیص وضع روحانیون و معینها به اجرا درمی‌آید و یافته‌ها در پرونده روحانیون کاروانها ثبت می‌گردد و از روحانیونی که امتیاز مورد نیاز را کسب کنند قدردانی، و درباره سایرین تجدید نظر می‌شود.

تضییق و محدودیت در بقیع‌

در این چند روزی که از حضور زائران حج امسال در مدینه می‌گذرد مشاهده می‌شود که مأموران سعودی در خصوص بقیع محدودیتهایی را اعمال می‌کنند. صبح امروز اندکی پس از برگزاری نماز صبح درب بقیع باز شد و پس از دقائقی، پیش از طلوع آفتاب، پله را بستند و مانع ورود زائران به بقیع شدند. در حالی که سالهای گذشته پس از نماز صبح حدود دو ساعت در بقیع باز بود. در چند روز گذشته از چهار پله ورودی زائران به بقیع از یک پله اجازه ورود تنها از یک پله اجازه خروج می‌دهند که سبب ازدحام شدید به هنگام ورود به بقیع می‌شود که بی شباهت به ازدحام روز عید قربان در منی نیست، به طوری که برخی از شدّت ازدحام از ورود به بقیع خودداری می‌کنند. همچنین برخلاف سالهای قبل، پس از بسته شدن درب بقیع، به بانوان اجازه بالا رفتن از پله‌ها و مشاهده بقیع از پشت پنجره‌ها را نمی‌دهند. شبها نیز مانند دو سه سال اخیر کسی نمی‌تواند از پله‌ها بالا رود.
برخلاف سالهای قبل که شبها رفتن زنان و مردان کنار پنجره‌های بقیع مانعی نداشت.
امسال، بانوان زائر محرومتر شدند و از دیدن قبور مطهّر ائمه بقیع علیهم السلام حتی از پشت پنجره‌ها هم محرومند و این حرمان چنان آنان را متأثّر ساخته است که قابل وصف نیست.

بقیع غریب‌

می‌گردَدَم دو دیده پریشان و جان، غریب در منظری که نیست به هفت آسمان، غریب

ص: 79
یا رب! بقیع، قطعه‌ای از آسمان توست پیچیده در غبار زمین و زمان، غریب
آن گوهری که بود ملک، خادم درش خفته است در کنار حرم، بی نشان غریب
این خاک، میزبان پریشان کربلاست مانده است در حضور تو ای آسمان، غریب
اینجا مزار صادق آل محمد است تنها، میان گردش چشم جهان، غریب
در خلوت است بارگه باقر العلوم همچون مزار مادر زخمی، جوان، غریب
این سوی میله، مرقد اولاد مصطفاست آن سو، نگاه غمزده زائران، غریب
این محرمان پردگی عرش ذوالجلال اینسان فتاده‌اند در این خاکدان، غریب
اشک است اینکه می‌چکد از آستین ابر مهر است اینکه مانده در این آستان، غریب
می‌گردد آسمان، به طوافی همیشگی بر این مدار غربت و بر این مکان، غریب
یا رب چه حکمتی است در این قطعه شریف مهمان غریب و بارگهِ میزبان، غریب
(حسین اسرافیلی)
علاوه بر اینها، گاهی، برخی مأموران افراطی، حصیرِ سجاده‌های زائران ایرانی را، نه تنها در روضه شریفه بلکه در سایر نقاط مسجد نبوی، می‌کَنند. همچنین در محل قبر حضرت ام البنین (سلام الله علیها) قبلًا سه صورت قبر وجود داشت: قبر عاتکه و صفیه،

ص: 80
عمه‌های بزرگوار پیامبر و قبر ام البنین. امسال دو صورت قبر را محو کرده‌اند و فقط یک صورت قبر پیداست و محتمل است در آینده همین یک صورت قبر را هم محو کنند.
نشریه زائر نیز این محدودیتها را بدین شرح منعکس کرد:
بانوان زائر امسال ناچارند برای زیارت روضه منوره و قبر شریف پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، ساعتی معطل شوند؛ زیرا مأموران مسجد النبی به بانوان، نوبتی و بر اساس ملیت آنان اجازه ورود به روضه منوره می‌دهند و علاوه بر توجه به ملیتها، بانوان ایرانی در آخرین نوبت زیارت مرقد مطهر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله قرار داده شده‌اند. مأموران حرم بانوان را پس از مدت کمی از ورود به روضه، به بیرون هدایت می‌کنند. همچنین، بانوان زائری که در هتلهای مستقر در جنوب حرم مطهر ساکنند، باید مسیری طولانی طی کنند؛ زیرا به علت بسته بودن باب جبرئیل، باب نساء و درِ مجاور آنها، مجبورند مسافت زیادی را برای خروج از حرم بپیمایند.

افزایش مبالغ به سرقت رفته از زائران‌

علیرغم توصیه‌های مکرر مسؤولان کاروانها در مورد رعایت نکات ایمنی، مبالغ به سرقت رفته از زائران رو به افزایش نهاده است. بر اساس گزارشهای رسیده سارقان با شگردهای جدیدی اقدام به سرقت از زائران می‌کنند. یکی از این ترفندها ایجاد دعوای ساختگی در اماکن و معابر شلوغ و پر رفت و آمد است. در این حالت وقتی زائر مشغول نگاه کردن صحنه نزاع دروغین است، در یک فرصت مناسب پولهای وی به سرقت می‌رود.
شیوه دیگر دزدی، زمان تجدید وضوی زائران است. سارقان در این هنگام با نزدیک شدن به زائر اعتماد او را جلب می‌کنند و زائر در زمان وضو گرفتن وسائل شخصی و کت خود را به دست آنان می‌سپارد و به این ترتیب پول او به سرقت می‌رود.
از دیگر ترفندهای این سارقان پاشیدن اسپری سفید کننده به لباس زائران است که بلافاصله پس از آن، یک یا دو نفر با هماهنگی قبلی به صورت ظاهری اقدام به پاک کردن لباس وی می‌کنند و در یک لحظه از غفلت زائر استفاده و محتوی جیب او را سرقت می‌کنند. بر اساس گزارشهای دریافتی طی چند مرحله سرقت، مبالغی از جمله پنج میلیون

ص: 81
تومان، 800 دلار، 1100 دلار و 750 دلار از زائران ایرانی ربوده شده است.

افزایش دوازده ساعت به زمان حضور ایرانیان در مدینه‌

رئیس ستاد مدینه گفت: «با برقراری پروازها به مدینه امسال برای اولین بار زائرین دوازده ساعت وقت بیشتر برای عبادت و زیارت در اختیار خواهند داشت».
مهدی امینیان در گفتگو با خبرنگار زائر افزود:
یکی از ویژگیهای حج امسال این است که پروازهای ایران ایر برای اولین بار در مدینه می‌نشیند و این اقدام در پی تلاشهای امیر مدینه و سایر مسؤولین عربستان سعودی صورت پذیرفته است.
با این اقدام، امسال تمام زائران ایرانی وارد مدینه خواهند شد و هیچ مسافری از جده نخواهیم داشت و برای برگشت نیز از فرودگاه جده استفاده نخواهد شد.
به دلیل تراکم مسافر در فرودگاه جده در سالهای قبل، برای عزیمت حجاج یا انتقال آنها به مکه و مدینه معمولًا از مدیران کاروانها خواسته می‌شد که 14 تا 15 ساعت جلوتر زائران را برای تردد آماده کرده و آنها را عبور دهند. اما با برقراری پروازهای مدینه، این زمان حداکثر 2 تا 3 ساعت بیشتر نخواهد بود.
امینیان درباره دیگر شاخصه‌های حج امسال افزود:
بارهای زائران 24 ساعت قبل از این که خود آنها به فرودگاه عزیمت کنند، به فرودگاه منتقل خواهد شد.
امسال برای اولین بار تهیه غذای زائران ایرانی به صورت متمرکز و صددرصد در آشپزخانه مرکزی انجام خواهد شد، حال آن که در سال گذشته 70 درصد از این کار به صورت متمرکز انجام می‌پذیرفت.
این اقدام در پی هشدارها و درخواستهای مقامهای عربستان سعودی صورت گرفت.
زیرا به اعتقاد آنان پخت و پز با گاز، درون هتلها و ساختمانها با خطرات جانی مواجه است و بر همین اساس طی نامه‌ای پخت و پز در ساختمانها را ممنوع اعلام کردند که البته تصمیم درستی هم بود.
آشپزخانه‌های مرکزی از سال 1381 در مدینه راه اندازی شد و روز بروز با افزودن

ص: 82
تجربه‌ها، حجم فعالیت آنها افزایش یافت که دستاوردهای بهداشتی و افزایش ضریب امنیت جانی زائران با این اقدام نیز بر هیچ کس پوشیده نیست.
رئیس ستاد مدینه در معرفی قسمتهای مختلف این ستاد اظهار داشت:
ستاد مدینه دارای بخشهایی از قبیل حمل و نقل بین شهری، حمل و نقل درون شهری و حمل و نقل هوایی و چهار منطقه برای خدمت رسانی به زائران عزیز ایرانی است. همچنین مسؤولین مسکن نیز زیر نظر هر منطقه فعالیت دارند و بخش دیگری هم با عنوان «امداد گمشدگان» وجود دارد.
وی کاروانهای خاص را عبارت از کاروان جانبازان، ایرانیان مقیم خارج کشور و همچنین اساتید دانشگاه دانست و گفت:
ایرانیان مقیم خارج در قالب ده کاروان حضور خواهند داشت. جانبازان 19 ذی قعده وارد مدینه، و در فندق الدخیل مستقر خواهند شد و اساتید دانشگاه نیز در روزهای 25 و 26 ذی قعده وارد می‌شوند و در هتل انصار جدید اسکان خواهند یافت.
تعداد زائران مدینه قبل 46500 نفر و تعداد زائران مدینه بعد 47500 نفر خواهد بود.
همچنین علاوه بر خدمه کاروانها، دو هزار نفر در قالب کاروانهای افغانی و عراقی از ایران به سفر حج مشرف خواهند شد.
بیشتر آمار حجاج زن را زنان خانه‌دار تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، تعداد زائران باسواد و تحصیلکرده امسال بیش از سالهای قبل است و سن متوسط زائرین نیز پایین‌تر آمده است.
وی در ادامه خاطرنشان ساخت:
برای آسایش زائرین و سهولت در رفت و آمد آنها، خطوط اتوبوسرانی پیش بینی شده که هموطنان زائر می‌توانند با مشاهده پرچم جمهوری اسلامی ایران در مسیرهای عبور و زیارت از آنها استفاده کنند. گفتنی است که تا پایان روز جمعه 20 هزار نفر از زائران ایرانی وارد مدینه خواهند شد.

«قرآن محوری» سرلوحه حج امسال‌

مسؤول واحد ارشاد بعثه مقام معظم رهبری هدف این واحد را زدودن جنبه‌های منفی

ص: 83
رفتار برخی از زائران ایرانی ذکر کرد. حجة الاسلام آقای محمد علی مقدادی در گفتگو با زائر ضمن بیان اینکه رفتار برخی از زائران بی اطلاع و ناآگاه وحدت و انسجام مسلمانان را خدشه‌دار می‌کند، گفت: «کاستن این رفتارها در هرچه بهتر معرفی کردن شیعیان مؤثر است».
آقای مقدادی در پاسخ به این سؤال که تشکیل گروه ارشاد چگونه است ضمن اشاره به این که اعضای گروه ارشاد یاوران روحانی کاروان هستند، گفت: «این افراد، قبل از اعزام مشخص می‌شوند و با برگزاری جلسات متعدد، چگونگی هماهنگی با روحانی کاروان را می‌آموزند.
ایشان با بیان اینکه سابقه تشکیل واحد ارشاد به دوران اوایل پیروزی انقلاب اسلامی می‌رسد افزود:
در حال حاضر با برنامه ریزیهای منظم، این مجموعه سر و سامان مناسبی برای خدمات بهتر به زائران پیدا کرده است.
گاهی دیده می‌شود که برخی از زائران ما توجه کافی به مقررات و ضوابط برادران اهل سنت هنگام زیارت مرقد شریف نبوی ندارند که این موضوع در سالهای گذشته مشکلاتی را ایجاد کرده است.
آقای مقدادی با اشاره به اینکه در حال حاضر این مشکلات تا حدود زیادی کاهش یافته است افزود:
اعضای واحد ارشاد تلاش می‌کنند تا از باب امر به معروف و نهی از منکر با رعایت ضوابط شرعی در جهت تصحیح رفتاری این قبیل زائران محترم بکوشند.
می‌افزایم که از مجموع 510 کاروان، پنج هزار و صد نفر تحت عنوان واحد ارشاد مشغول فعالیت هستند. و ده نفری که به عنوان گروه ارشاد هر کاروان مشخص شده‌اند با روحانی آن کاروان در موسم حج جلساتی را برای هماهنگی برگزار می‌کنند و یک رابط نیز برای هماهنگی بیشتر بین روحانی کاروان و اعضای واحد ارشاد و بعثه تعیین می‌شود.
آقای مقدادی ختم قرآن و ختم صلوات به صورت گروهی را از جمله فعالیتهایی

ص: 84
دانست که توسط واحد ارشاد پیگیری می‌شود. وی بحث قرائت قرآن را از نکات قابل توجه در مجموعه فعالیتهای واحد ارشاد دانست و خاطر نشان کرد: با عنایت به تأکیدات مقام معظم رهبری در مورد «قرآن محوری» این واحد توجه به این مسأله را از جمله وظایف خود می‌داند. ایشان در ادامه این گفتگو انتشار نقشه برای اطلاع رسانی به زائران و تهیه جزوه‌هایی در مورد مناسبتهای تاریخی مراسم حج را از دیگر فعالیتهای این واحد اعلام کرد.

فارسی نویسیِ مضحک روی تابلوهای صحن مسجد نبوی‌

امسال، شش تابلو بر سه ستون، در محوطه روبروی باب جبرئیل علیه السلام تا باب مکّه، نصب شده و روی آن به چند زبان از جمله انگلیسی، اردو، عربی و فارسی جمله‌ای در راهنمایی بانوان زائر نوشته‌اند. از انگلیسی و اردوی آن سر در نیاوردم، ولی قسمتِ فارسی آن چنین است (با حفظ رسم الخط):
داخل شدن زنان بخاطر روضه از دروازه 29 تشریف بیاورد.
مقصودشان این است که بانوان برای تشرّف به روضه شریفه از درب 29 وارد شوند.
ولی ظاهراً هیچ فارسی زبانی تا اطلاع قبلی از محتوای این پیام نداشته باشد یا از عبارات عربی، اردو و انگلیسی این تابلوها مقصود را درنیابد، نمی‌فهمد که مقصود از این عبارت چیست؟ بر همان تابلوها این مقصود با این عبارت عربی نوشته شده است: «دخول النساء إلی الروضة من باب رقم 29».
نیز بر روی بیش از ده ستون، در شرق و غرب مسجد روبروی باب بقیع و باب السلام، تابلوهایی نصب شده تا نمازگزاران در بیرون مسجد، جلوتر از امام نایستند. سالهای گذشته، این تابلوها به فارسی نبود. امسال به فارسی موضوع را یادآوری کرده و نوشته‌اند:
«این جا برابری (محاذات) امام است. باید پیش نرویم نمازهایی! باطل می‌شود» و به عربی نوشته‌اند: «هنا محاذاة الإمام لا تقدّم فتبطل صلاتک».
و ما هم به کمک اطلاع قبلی از موضوع و این عبارت عربی، مراد را فهمیدیم.

ص: 85
حکایت عربی گویی و عربی نویسی برخی ما فارسی زبانها نیز همین است. روزی طالبِ علمی می‌خواسته از فرودگاه بغداد بلیط هواپیما برای رفت و برگشت (دو سره) تهیه کند و به بلیط فروش گفته است: «إنّی أُرید بطاقةً ذات رأسین»!!. تا زمانی که شیوه آموزش زبان عربی در حوزه‌های ما اصلاح نشود، وضع بر همین منوال خواهد بود. امید است مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه (متون) بتواند در این زمینه تحوّلی به وجود آورد.
برخی تابلوها در حرمهای مطهر داخل ایران نیز دست کمی از تابلوهای مورد اشاره ندارند. در برخی حرمها در ایران این تابلو یا پلاکارد به چشم می‌خورد: «تشرّف بانوان با چادر الزامی است» که یکسر خطاست. به جای این عبارت باید نوشت: «تشرّف بانوان به حرم بدون چادر ممنوع است». در حالی که مفاد عبارت قبلی این نیست، زیرا روشن است که تشرف بانوان به حرم، به هیچ روی الزامی نیست، نه با چادر نه بدون چادر. بله، اگر کسی خواست مشرّف شود باید با چادر باشد. علاوه بر این جهت، به جای «الزامی است» باید می‌نوشتند: «لازم است». چون در مقامِ بیان وظیفه زنانی است که می‌خواهند مشرف شوند نه وظیفه مثلًا خُدّام حرم. اگر در صدد بیان وظیفه خدّام حرم باشیم، می‌توان به آنان گفت: «وظیفه شما الزام دیگران به پوشیدن چادر است». خلاصه، از کلمه الزام تنها در چنین مواردی باید استفاده کرد.
افزون بر موارد یاد شده مسامحات دیگری نیز در تابلوهای حرمهای مطهّر در ایران دیده می‌شود مثل این تابلوها که کنار برخی دربهای حرمها نصب می‌شود: «درب برادران»، «درب خواهران». در حالی که باید نوشت: «محل ورود برادران» و مانند آن.
علاوه بر تابلوهای اطراف مسجد النبی صلی الله علیه و آله، در برخی کتابهای عربی که در عربستان به فارسی ترجمه و منتشر کرده‌اند این خبط و خطاها دیده می‌شود. مثلًا دانشگاه اسلامی محمد بن سعود در عربستان به سال 1421 ق کتابی منتشر کرده است با نام آنچه را که در حج و عمره باید انجام داد. با فروست: نامه ارشادی. این کتاب تألیف دکتر صالح بن فوزان بن عبدالله فوزان با نام بیان ما یفعله الحاج و المعتمر است که بلال سید اشرف حضرت شاه

ص: 86
آن را به فارسی برگردانده است. در این کتاب می‌خوانیم (با حفظ رسم الخط):
- اگرچه دانشگاه تعدادی بزرگی ازین مختصری را قبل از موسم حج بیک مدّت کوتاه چاپ کرده بود، باز هم همه آن توزیع گردیده تمام شد. (ص 3)
- حجّاج و عمره کنندگان، در ادای مناسک حج و عمره شان چه باید گفتند؟ و چه باید کردند؟ (ص 7)
- در مدینه منوّره به جز مسجد نبوی شریف و مسجد قباء جهت ادای نماز در آن، زیارت و دیدار مساجد دیگر جواز ندارد. و مساجد باقیمانده در مدینه منوّره مثال مساجدی عادی که در روی زمین است دارد، و کدام صفت یا خاصیت خاصی را دارا نیست. (ص 72)

شنبه 20 ذی قعده‌

شروع هفته فرهنگی ایران در عربستان‌

ص: 87
شنبه 20 ذی قعده
12/ 10/ 83
شروع هفته فرهنگی ایران در عربستان
هفته فرهنگی ایران در ریاض امروز با حضور وزرای فرهنگ و ارشاد جمهوری اسلامی ایران و عربستان طیّ مراسمی در مرکز فرهنگی ملک فهد ریاض آغاز شد.
در این هفته فرهنگی که برای نخستین بار در عربستان برگزار می‌شود، برنامه‌های متنوعی تدارک دیده شده است. برپایی نمایشگاه‌های قرآنی، خوشنویسی، نقاشی تابلو فرش، صنایع دستی، کتاب و تمبر از جمله برنامه‌های این هفته فرهنگی است. از دیگر برنامه‌های این هفته فرهنگی که با حضور جمعی از هنرمندان ایرانی برگزار می‌شود برپایی قهوه خانه سنتی و نمایش فیلمهای ایرانی است.
همچنین در طول برگزاری هفته فرهنگی کشورمان در عربستان جلسات سخنرانی برپا خواهد بود. و استادان حوزه و دانشگاه از کشورمان در موضوعات مشترکات ادبیات معاصر عربی و فارسی، طرح مساجد عربی در مساجد ایران، مکه و مدینه در ادبیات فارسی و مانند آنها سخنرانی خواهند داشت.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که به منظور افتتاح هفته فرهنگی جمهوری اسلامی

ص: 88
ایران در عربستان، جمعه شب وارد ریاض شد، گفت: «در دیدار با مسؤولین فرهنگی این کشور، چارچوب مشخصی برای ادامه همکاریها و فعالیتهای فرهنگی میان دو کشور تعریف خواهد شد».
وی با اشاره به نقش مهم دو کشور در سطح منطقه و جهان، اضافه کرد:
گسترش روابط ایران و عربستان بر جهان اسلام تأثیر مستقیمی دارد. نیز ظرفیتهای ناشناخته فراوانی برای گسترش روابط فرهنگی دو کشور وجود دارد که شناخت و گسترش آنها تأثیرات بسزایی بر همکاریهای دو کشور و اتحاد جهان اسلام خواهد داشت.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برپایی هفته فرهنگی ایران در عربستان را تجربه خوبی برای گسترده‌تر شدن روابط دو کشور دانست و افزود: «هفته فرهنگی ایران به عمیق‌تر شدن پیوندها کمک خواهد کرد».
هفته فرهنگی ایران در عربستان از امروز شنبه 12 دی ماه به مدت یک هفته در مرکز فرهنگی ملک فهد ریاض برگزار خواهد شد.
سعودی گازت، ویژه نامه فارسی وابسته به عکاظ در شماره امروز خود در این باره در صفحه اوّل ذیل عنوان «دکتر الفارسی و مسجد جامعی هفته فرهنگی ایران را افتتاح می‌کنند» نوشت: روز گذشته، دکتر فؤاد بن عبد السلام الفارسی وزیر فرهنگ و اطلاع رسانی کشور در دفتر کار خود با مقامات مسؤول در بخشهای مختلف این وزارت دیدار و طرح برنامه پوشش مناسک حج امسال را مورد بررسی قرار داد. مقامات مسؤول وزارت فرهنگ و اطلاع رسانی عربستان، نیز فعالیت خود درباره اجرای این طرح را به دکتر الفارسی خاطرنشان کردند. وزیر فرهنگ و اطلاع رسانی عربستان ضمن ستایش از عملکرد بخشهای فرهنگی و اطلاع رسانی کشور از آنان خواست جهت پخش مناسک حج از طریق صدا و سیما برای دولتهای عربی و اسلامی بیشتر تلاش کنند و افزود: «پخش رادیویی و تلویزیونی مناسک حج، نقش عمده‌ای در همبستگی میان مسلمانان دارد». از سوی دیگر با اهتمام دکتر فؤاد عبدالسلام الفارسی وزیر فرهنگ و اطلاع رسانی عربستان، و احمد مسجد جامعی وزیر فرهنگ و ارشاد جمهوری اسلامی ایران، هفته فرهنگی

ص: 89
جمهوری اسلامی ایران فعالیتهای خود را امروز شنبه 20 ذی قعده در مرکز فرهنگی ملک فهد در ریاض آغاز می‌کند و تا 26 ماه جاری به فعالیتهای خود ادامه می‌دهد. هفته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در چارچوب موافقتنامه فرهنگی میان عربستان و ایران برپا می‌گردد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی این اولین بار است که هفته فرهنگی ایران در عربستان برگزار می‌شود. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای شرکت در مراسم گشایش هفته فرهنگی ایران وارد ریاض شد. مسجد جامعی گفت: «برپایی هفته فرهنگی در جهت تلاش سالهای اخیر ایران و عربستان نشانه‌ای از پیام دوستی و مودت مردم و دولت ایران به ملت و دولت عربستان است».

پیام رئیس جمهور به مناسبت هفته فرهنگی ایران در ریاض‌

سید محمد خاتمی در پیامی به مناسبت افتتاح هفته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ریاض گفت: «فرهنگ یگانه عنصری است که به انسان یعنی تنها عامل سازنده فرهنگ جهت می‌دهد و زمینه‌های لازم برای ایجاد دگرگونی در جوامع بشری را پدید می‌آورد».
رئیس جمهور در این پیام که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی آن را قرائت کرد آورده است:
آشنایی میان ملتها و گروه‌ها، پویایی و روند تکاملی و تمدنی همه جوامع انسانی را تضمین می‌کند و در این میان جوامع اسلامی، برای تحکیم پایه‌های پیوند میان خویش، پا را فراتر نهاده و مناسبات دو جانبه خود را تا سطح ارتباطات معنوی، فکری و احساسی و در یک کلام پیوندهای برادرانه و دوستانه بالا برده‌اند.
این گونه است که روابط میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی به عنوان دو کشور بزرگ اثر گذار اسلامی، ویژگی برجسته‌ای دارد که مانند آن را در هیچ یک از دیگر پیوندهای دو سویه نمی‌توان یافت.
ژرف اندیشی در تاریخ نشان می‌دهد که خداوند متعال اراده فرموده است که پایه‌های این آشنایی متقابل از دیرباز استوار شود و با پیدایش دین مبین اسلام فرزندان دو منطقه جزیرة العرب و ایران به سان امتی واحد، آمیزه‌ای انسانی را شکل دهند که با همزیستی، همکاری و همفکری گردونه تمدن اسلامی را به حرکت درآورند و

ص: 90
برآیند پربار آن را در سراسر تاریخ اسلام در اختیار نسل انسان قرار دهند.
بر این باوریم که مناسبات فرهنگی میان دو کشور جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی باید همواره روند رو به رشدی داشته باشد و در سنجش با دیگر زمینه‌های همکاری دو جانبه از وزن و اعتبار افزون‌تری بهره ببرد.
اگرچه از چند سال پیش بدین سو، گامهای ارزشمندی در راه زدودن موانع همکاری فرهنگی میان دو کشور برداشته شده و اقدامات بسیار شایسته‌ای برای گسترش پیوندهای همکاری از جانب دو کشور صورت پذیرفته اما جای تردید نیست که برگزاری نخستین هفته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در عربستان سعودی، فرصت مناسبی برای دستیابی به ایده‌های مشترک فرهنگی میان دو کشور است و باید آن را به عنوان گام بلند دیگری مورد شناسایی قرار داد و یقین داشت که از این رهگذر دستاوردی نمایان برای دولت، ملت و همه امت اسلامی، بلکه سراسر جهان امروز پدید خواهد آمد.

دیدار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از مرکز ملک فیصل در ریاض‌

آقای مسجد جامعی وزیر فرهنگ و ارشاد جمهوری اسلامی ایران با هیأت همراه از مرکز تحقیقات و پژوهشهای اسلامی ملک فیصل دیدن کرد.
در بدو ورود آقای مسجد جامعی به مرکز، دکتر صالح الخریجی مدیر اداری کتابخانه‌های مرکز ملک فیصل از ایشان پذیرایی نمود. آنگاه با مهمانان از تالار تاریخی ملک فیصل، مخزن کتب و بخش مرمت و کتابخانه کودکان دیدن کردند، سپس در تالار مرکزی دکتر یحیی محمد جنید دبیر کل مرکز تحقیقات و پژوهشهای اسلامی ملک فیصل از آقای مسجد جامعی استقبال نمود. دکتر یحیی با خوش آمد گویی به مهمانان گزارش مختصری درباره کتب، پژوهشهای علمی و مخطوطات قدیمه این مرکز را به ایشان ارائه کرد.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفتگو با خبرنگار ایرنا افزود: «در دیدار با مسؤولین فرهنگی این کشور چهارچوب مشخصی برای ادامه همکاریها و فعالیتهای فرهنگی میان دو کشور تعریف خواهد شد». وی با اشاره به نقش مهم دو کشور در سطح منطقه و جهان

ص: 91
اضافه کرد: «گسترش روابط ایران و عربستان بر جهان اسلام تأثیر مستقیمی دارد». گفتنی است نمایشگاه نقّاشی، خط و خوشنویسی جلیل رسولی هنرمند ایرانی در هفته فرهنگی ایران در ریاض برگزار شد. در این نمایشگاه بیش از 25 تابلو از آثار این هنرمند عرضه شده است، همچنین کتابهای جان جانان، چهار فصل، یادگار عشق و خطاطی دیوان امام خمینی.

دیدارهای نماینده ولیّ فقیه‌

امروز سه گروه از دست اندرکاران امر حج با حجة الاسلام و المسلمین ری شهری دیدار کردند:
گروه اوّل: رابطین کاروانها بودند. در این دیدار برخی از رابطان که وظیفه بررسی عملکرد روحانیان کاروانها را بر عهده دارند، از روحانیان کاروانها ابراز خشنودی کردند و افزودند:
بحمدالله روحانیان باسواد، کاردان، فعّال، خوش سلیقه، جذّاب، مردمی و متواضع در کاروانها فراوان و زائران از آنها راضی‌اند. برخی از زائران که تاکنون با روحانی حشرو نشری نداشته‌اند از این برخوردهای صمیمانه اظهار خرسندی می‌کنند.
در این جلسه مطرح شد که چند کاروان، شب جمعه گذشته به دعای کمیل مدینه نرسیده‌اند وبرنامه ریزی حرکت به مکه طوری است که دعای کمیل هفته آینده را نیز درک نمی‌کنند و از این موضوع به شدّت نگرانند. هرچند دعای کمیل مستحب است امّا کمیل مدینه صفایی ویژه دارد و زائران- به جز معذورین- به سان اعمال حج مقیّدند در آن شرکت کنند والّا گویی به مدینه نیامده‌اند و باید برای این موضوع تدبیری اندیشیده شود.
آقای امینیان مسؤول ستاد مدینه که در جلسه حضور داشت درباره این مشکل توضیح داد: «طبق برنامه ریزیها باید همه زوّار یک شب جمعه در مدینه باشند و این اشکال بر اثر نابسامانی در تنظیم پرواز آنها از تهران به مدینه پدید آمده است».
سرانجام مقرّر شد ترتیبی اتّخاذ شود که این تعداد بتوانند شب جمعه آینده در مدینه باشند و از فیض حضور در مراسم دعای کمیل بهره‌مند گردند.
متأسفانه در سال گذشته تعداد 3010 نفر، به دلیل نبود مسکن و مسائلی دیگر،

ص: 92
نتوانستند دعای کمیل مدینه را درک کنند. (1)
موضوع دیگر تضییقات مأموران سعودی در بقیع- به خصوص راه ندادن زنان به پشت پنجره‌های بقیع- بود که پیش از این یاد شد.
آقای ری شهری در این جلسه گفتند:
امروز با سفیر جمهوری اسلامی ایران در ریاض تلفنی صحبت کردم تا در این موضوع با مقامات عربستان مذاکره کنند. همچنین با وزیر پیشنهادی دولت برای تصدی وزارت راه و ترابری برای پاره‌ای از نابسامانیها در امر پرواز حجّاج گفتگو کردم.
گروه دوّم: اعضای ستاد حج صدا و سیما بودند. در آغاز این دیدار آقای گروسی گزارشی از فعالیتهای انجام شده تاکنون را ارائه کرد و اظهار داشت:
از روز آغاز حرکت زوار به مدینه تاکنون، حدود هزار دقیقه گزارش و خبر از شبکه‌های مختلف صدا و سیما پخش کرده‌ایم. گروه ما امسال سابقه دار و باتجربه‌اند و نیمی از آنان سابقه تشرّف به حج دارند.
گفتنی است که مدتهاست در سازمان صدا و سیما ستادی به نام «ستاد حج» تأسیس شده که متولّی برنامه‌های مربوط به حج در صدا و سیماست.
در این جلسه سرپرست زائران ایرانی خانه خدا، صدا و سیما را مهمترین و کارآمدترین وسیله ارتباط جمعی خواند و خواستار تلاش این رسانه برای ترویج فرهنگ صحیح حج در جامعه شد.
آقای ری شهری بر ضرورت رساندن پیام جامع و دقیق حج به مردم تأکید کرد و افزود:
بر اساس آیات قرآن کریم، حج از ظرفیت بسیار بالایی در امر سازندگی فردی و اجتماعی برخوردار است و به همین دلیل صدا و سیما مسؤولیت سنگینی در بهره‌مند کردن جامعه از این ظرفیت ویژه و عظیم بر عهده دارد.
ایشان ضمن تأکید بر اهمیت اطلاع رسانی صحیح در امر حج گفت:
موفقیت گروه اعزامی صدا و سیما به حج در گرو برنامه سازیهای متنوع و جذاب با

1- 1. با کاروان صفا، ص 174.

ص: 93
هدف معرفی ابعاد مختلف حج برای عموم مردم و به ویژه جوانان است و باید به این نکته توجه شود که هنر کارگزاران حج در قسمتهای مختلف و به ویژه صدا و سیما در این است که حاصل و نتیجه کارشان، هم برای خود و هم برای دیگران مفید باشد.
نماینده ولی فقیه همچنین از قرآن محوری به عنوان ویژگی حج امسال سخن به میان آورد و تأکید کرد که صدا و سیما در این بعد نیز مأموریت مهمی را بر عهده دارد و باید برای این منظور برنامه سازی مناسب را در دستور کار خود قرار دهد.
وی ایجاد نزدیکی و برادری میان مذاهب مختلف اسلامی را از جمله اهداف مهم حج برشمرد و علاقه وافر ملت مسلمان ایران به زیارت خانه خدا و حرم نبوی صلی الله علیه و آله را در مقایسه با سایر ملتهای مسلمان بی نظیر خواند.
آقای ری شهری توجه نمایندگان اعزامی سازمان صدا و سیما را به اهمیت بهره گرفتن از فضای معنوی حج با هدف کمک به سالم سازی فضای انتخابات ریاست جمهوری در کشور جلب کرد و از آنان خواست تا در این زمینه برنامه‌های مناسبی تهیه کنند.
وی نویسندگان صدا و سیما را به مطالعه کتابهای حج با هدف تولید برنامه‌های مستند توصیه کرد و در پایان خواستار تشکیل دفتری برای ثبت تجربیات نمایندگان اعزامی صدا و سیما به حج شد و افزود:
تهیه تصویرهای منفی حج هم لازم است. البته برای بهره برداریهای مثبت نه منفی، و نه برای پخش از سیما. سال گذشته تصویری از صحنه‌های منفی تهیه شد و امسال در کاروانها پیش از عزیمت به حج نمایش داده شد و خیلی مؤثّر بود.
گروه سوم: مسؤولان ستاد مدینه منوره بودند. در این دیدار، ابتدا آقای امینیان، مسؤول ستاد مدینه، گزارشی مبسوط از فعالیتهای انجام یافته و در دست اقدام ارائه کرد و گفت:
در مدینه 65% زوّار در منطقه مرکزی مدینه در 29 هتل ساکن‌اند و 35% هم خارج از منطقه مرکزی، که دورترین آنها 1500 متری با حرم فاصله دارند و واحد حمل و نقل درون شهری، متکفّل حمل و نقل آن 35% است. از فردا یک شنبه تا سه روز بعد، به پِیک حضور 30 هزار نفر زائر در مدینه می‌رسیم، ولی از روز سه شنبه اولین کاروانها وارد مکه می‌شوند و روز پنجم ذی حجه زائر ایرانی در مدینه نخواهیم داشت.

ص: 94
همچنین از روز سه شنبه از تهران هم زائران وارد مکه می‌شوند و تا ظهر امروز شنبه، حدود 23 هزار نفر زوّار ایرانی وارد مدینه شده‌اند.
در این جلسه، آقای ری شهری پس از تشکر از فعالیت همه کارگزاران حج افزود:
بر اساس گزارشها روال کارها عادی است و مشکل مهمّی نداریم. البته برخی نابسامانیهای جزئی هست که باید برطرف شود مانند تأمین جا و غذا برای گروههای پیش پرواز، سهولت انتقال بار از فرودگاه مدینه به هتل، و اینکه مدت اقامت نُه کاروان در مدینه، کمتر از زمان پیش بینی شده است.
ایشان در پایان گفت: «برای برگزاری بهتر و باشکوهتر دعای کمیل شب جمعه آینده لازم است مدیران کاروانها توجیه شوند».

انتقال سوابق پزشکی حجاج ایرانی به عربستان‌

مسؤول بیمارستان هلال احمر مدینه منوره در گفتگو با زائر از انتقال سوابق پزشکی حجاج ایرانی به عربستان خبر داد.
دکتر فرهادنژاد در توضیح این مطلب افزود:
اطلاعات و سوابق پزشکی زائران ایرانی در قالب یک نرم‌افزار به عربستان منتقل شده است و حجاج ایرانی در صورت مراجعه به بیمارستانهای عربستان، با توجه به وجود سوابق قبلی در این نرم‌افزار، مورد درمان قرار می‌گیرند.
وی به زائران توصیه کرد هنگام مراجعه به این بیمارستانها کارتهای شناسایی خود را به همراه داشته باشند و در مورد روند جاری عملکرد این مرکز توضیح داد که «هیأت پزشکی در دو بیمارستان ثابت در مکه و مدینه و در ایام حج در دو بیمارستان صحرایی در منی و عرفات مستقر هستند.
دکتر فرهادنژاد از جمله امکانات این بیمارستانها را وجود بخشهایی مانند بستری، سی‌سی‌یو، اورژانس، آزمایشگاه، رادیولوژی، سونوگرافی، اکوکاردیوگرافی و کلینیکهای تخصصی ذکر کرد و افزود:
در این مراکز هیأتهای پزشکی به صورت تخصصی در بخشهای داخلی، زنان و

ص: 95
زایمان، قلب و عروق، گوش و حلق و بینی، چشم پزشکی، جراحی عمومی، ارتوپدی، روانپزشکی و دندانپزشکی به خدمت مشغول هستند.
مسؤول بیمارستان هلال احمر مدینه منوره، واحدهای بهداشت مستقر در هتلها و رستورانها و محل اسکان زائران ایرانی را از جمله بخشهای فعال این مرکز برشمرد و گفت: «پزشک مستقر در این واحد، مسائل بهداشتی این اماکن را ارزیابی و راه حل رفع مشکلات را ارائه می‌دهد.
دکتر فرهادنژاد فعالیت واحد پزشکان رابط عرب زبان را از دیگر خدمات بیمارستان هلال احمر ذکر کرد و افزود:
با هماهنگی قبلی با مسؤولان سعودی، بیمار را در صورت نیاز به مراجعه به مراکز بهداشتی این کشور به همراه پزشکان عرب زبان اعزام و روند درمان از زمان بستری تا ترخیص به وسیله این پزشک پیگیری می‌شود. در دوره گذشته تیم 306 نفره‌ای برای بیمارستان هلال احمر تدارک دیده بودیم ولی اکنون با توجه به طرحهایی که به منظور ارائه بهتر و بیشتر خدمات پزشکی به زائران داریم، این تعداد به 320 نفر افزایش پیدا کرده است.
وی با اشاره به مسائل مختلف از جمله تلقیح واکسن مننژیت چهار ظرفیتی به همه زائران گفت:
برای واکسن آنفولانزا نیز نود درصد حجاج را تحت پوشش قرار دادیم. امسال ما سه پایگاه تزریقات پانسمان خواهران را در مدینه و چهار پایگاه دیگر را در مکه مستقر کرده‌ایم.
وی به زائران ایرانی اطمینان داد که از نظر دارو و سایر لوازم بهداشتی و پزشکی هیچگونه کمبودی در بیمارستان هلال احمر وجود ندارد.
ایشان با اشاره به مشکلاتی که بیماری فراگیر آنفولانزا طی سالهای گذشته برای حجاج ایجاد کرده است گفت:
این مرکز بهداشتی به همت سازمان حج و زیارت و دانشگاههای علوم پزشکی سراسر کشور طرح تحقیقاتی و منحصر به فردی را در بین کشورهای منطقه در دست

ص: 96
پیگیری دارد تا بدین وسیله عامل این بیماری تشخیص داده شود. در چند سال اخیر سرمای عربستان در ایام برگزاری حج بی سابقه بوده است و به زائران محترم توصیه می‌شود ضمن رعایت نکات بهداشتی و مسائل ایمنی، پوشش مناسب را داشته باشند.

عزیمت اولین کاروان حجّاج عراقی به عربستان‌

اولین کاروان حجّاج عراقی امروز شنبه عازم عربستان شدند. معاون نخست وزیر عراق اعلام کرد: امسال حدود 32 هزار عراقی راهی سفر حج می‌شوند و نقل و انتقال حجاج از طریق زمین و نیز از راه هوایی از فرودگاههای بصره و اربیل صورت می‌گیرد.

مراسم شبی با قرآن در مدینه منوّره‌

اولین مراسم شبی با قرآن در مدینه منوره، شامگاه شنبه با حضور قاریان برجسته میهن اسلامی در سالن اجتماعات بعثه مقام معظم رهبری برگزار شد.
در این مراسم که با حضور حجة الاسلام والمسلمین ری شهری برگزار شد، قاریان و حافظان قرآن کریم به تلاوت آیاتی چند از کلام الله مجید پرداختند.
آغاز برنامه شبی با قرآن، با آقای ابوالفضل نامدار- قاری ممتاز جمهوری اسلامی ایران- بود که با صوتی بسیار دلنشین، آیاتی از کلام خدا را برای حضار قرائت کرد.
همچنین جمعی از قاریان برجسته جمهوری اسلامی مرکب از آقایان مسعود عنایتی مقدم نفر سوم مسابقات مالزی، مهدی تاجزاده نفر اول مسابقات تونس، داود جعفری نفر اوّل مسابقات هند در مدح و منقبت رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله به تواشیح پرداختند.
مهندس رضا دیانت حافظ کل قرآن کریم نیز از دیگر قاریان ممتاز کشورمان بود که در ادامه برنامه به تلاوت آیاتی از قرآن مجید پرداخت. آقای عباس سلیمی مجری برنامه سپس از حضار و سرپرست حجاج ایرانی درخواست کرد که از این حافظ برجسته بوشهری سؤالاتی را مطرح کنند. نماینده ولی فقیه که خود از حافظان قرآن است، از مهندس دیانت خواست تا ادامه این آیه «وقال الرسول یا رب انّ قومی اتخذوا هذا القرآن

ص: 97
مهجوراً» (1)
را بخواند. مهندس دیانت در پاسخ ضمن اشاره به نشانی آیه ادامه آن را تلاوت کرد.
همچنین تعداد دیگری از خواهران و برادران سؤالات خود را مطرح کردند و این حافظ برجسته قرآن ضمن پاسخ، به قرائت ادامه این آیات پرداخت که با استقبال حضار مواجه شد.
مسؤول روابط عمومی بعثه مقام معظم رهبری گفت: «علاوه بر این مراسم، سه محفل دیگر انس با قرآن (یکی در مدینه و دو محفل در مکه مکرمه) برگزار خواهد شد».
وی با دعوت حضار به تلاوت قرآن در مکه و مدینه منوره و ضمن اشاره به حدیثی از معصومین علیهم السلام یادآور شد: «مطابق احادیث هرکس در مکه قرآن را ختم کند، از دنیا نمی‌رود مگر این که پس از مشاهده رسول خدا صلی الله علیه و آله، جایگاه خود را در بهشت ببیند».
اولین مراسم شبی با قرآن در مدینه منوره با تلاوت بسیار زیبای مسعود عنایتی مقدم نفر سوم مسابقات مالزی که شامل آیاتی در شأن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بود، پایان یافت.

رعایت نکردن پاره‌ای از آداب حضور در حرمین‌

این روزها مکالمه با تلفن همراه در حرم نبوی شکل نامطلوبی پیدا کرده است. دوربینهای نصب شده در مسجد شریف نبوی که برگزاری نمازها را از تلویزیون عربستان پخش می‌کنند به طوری که قابل دریافت در سراسر جهان است، بعضاً این موارد را نیز به تصویر کشیده‌اند. از آنجا که این قبیل امور، مزاحمت برای سایرین، و خلاف ادب حضور در مسجد، و وهن مراسم عبادی است شایسته است همواره دست‌اندرکاران به ویژه روحانیون محترم کاروانها از زائران بخواهند هنگام حضور در مساجد به خصوص حرم شریف نبوی صلی الله علیه و آله و مسجد الحرام، همراه خود را خاموش کنند و از صحبت کردن با تلفن همراه حتماً بپرهیزند.
همچنین شب گذشته هنگام برگزاری نماز مغرب، شش نفر از زائران ایرانی با کت و شلوار سرمه‌ای به طوری که کاملًا مشخص بود ایرانی‌اند، کیسه‌های اجناسی را که از بازار

1- 1. سوره فرقان 25: 30: «و پیامبر می‌گوید: پروردگارا امّتِ من این قرآن را کنار نهادند».

ص: 98
خریده بودند در دست داشتند و از یک گوشه صحن مسجد نبوی به سمت گوشه دیگر و هتل محل اقامت خود می‌رفتند، و با اینکه صفوف نماز تا صحن و بیرون مسجد امتداد یافته بود، آنان توجیه نشده بودند که همانجا در کنار اجناس خود به نماز جماعت بپیوندند و پس از اقامه نماز به سمت هتل بروند. بلکه سراسیمه و مضطرب از کنار صفوف نمازگزاران به سرعت عبور می‌کردند تا از محل دور شوند. در حالی که اگر پیشاپیش توجیه شده بودند می‌توانستند همانجا اقتدا کنند و پس از پایان یافتن نماز با آرامش به هتل بروند.

حضور بیش از 21 هزار ایرانی در مدینه‌

تعداد زائران ایرانی مدینه منوره تا صبح امروز به بیش از 21 هزار و 500 نفر رسید.
سرشیفت ایرانی فرودگاه مدینه گفت: این تعداد زائر ایرانی با حدود 65 پرواز ایرانی و سعودی از شهرهای تهران، مشهد، تبریز، ارومیه و یزد به سرزمین وحی منتقل شده‌اند.
آقای رئیسی در گفتگو با خبرنگار زائر افزود:
حدود نیمی از پروازهایی که تاکنون برای انتقال زائران ایرانی به مدینه صورت گرفته، با هواپیماهای ایرانی انجام شده است.
براساس آمارها، همچنین بیش از 40 درصد زائران ایرانی مدینه، از تهران و نزدیک یک چهارم آنان از مشهدالرضا به مدینه منتقل شده‌اند. با این حال، سهم مردم استان تهران و استانهای خراسان از حجاج امسال، به ترتیب حدود 25 و حدود 12 درصد است.

نشست مشترک رابطین کاروانها

بنا به تصمیم نماینده ولی فقیه، رابطین محترم کاروانها در جلسات ستادهای مناطق شرکت خواهند کرد.
این تصمیم به منظور هماهنگی بیشتر میان بخشهای مختلف برگزار کننده مراسم حج و ارتقای امور معنوی و فرهنگی زائران اتخاذ شد. برای اجرایی شدن این تصمیم و ساماندهی به حضور رابطین در جلسات ستادها، به درخواست معاونت امور روحانیون

ص: 99
بعثه، نشست مشترکی با حضور رؤسای ستاد مناطق، رؤسای بازرسی بعثه و رابطین بعثه روز جمعه 11/ 10/ 1383 تشکیل شد.
براساس تصمیم این نشست مشترک، جلسات ستاد مناطق به ریاست مسؤول ستاد منطقه تشکیل می‌شود و رابطین با حضور در تمام جلسات اعضای ستاد را از امور جاری کاروانها مطّلع می‌کنند و از چگونگی امور اجرایی باخبر می‌شود.

نگرانی حکومت از آیین وهابیت‌

به رغم آنکه دولتمردان سعودی آیین وهابیت را به عنوان مذهب حاکم و رسمی کشور پذیرفته و نزدیک به یک قرن است که از آن حمایت می‌کنند، اما نظریات ناسازگار با آداب فرمانروایی فضای بین المللی مواضع تند و خشک و متحجرانه علماء وهابی موجب تنگناهایی برای حکومت شده است، به ویژه آنکه تولّد جریان تروریستی منفور القاعده از وهابیت، زنگ خطر تحرکات اخلالگرانه بقیه وهابیت علیه حکومت را به صدا درآورده است.
عوامل فوق سبب نگرانی بیشتر حکومت از اقتدار دینی فرهنگی آل شیخ (محمد بن عبدالوهّاب) شده و حکومت درصدد کاهش چتر حمایتی خود از آنان شده است.
دکتر نذیر عزالدین یکی از مسؤولان اقتصادی امارة المدینة که از مریدان عرفان و علاقه‌مندان دکتر سید علوی مالکی است گفته است:
حکومت بیشترین خطر را از آل شیخ احساس می‌کند، چون امور تبلیغات دینی و مؤسسه توعیه اسلامی و اداره قاضیان و مبلغین و هیأت امر به معروف و نهی از منکر و امامت حرمین در تصرف آنها است.
گفتنی است که دکتر سید محمد بن عباس علوی مالکی قوی‌ترین دژ عرفان و تصوف اهل سنت در برابر وهابیت در عربستان پس از دهها سال مبارزه فرهنگی با وهابیت و دفاع از توسّل و جلسات ذکر و احتفال و دوبار محکومیت به اعدام از جانب وهابیت، ماه رمضان گذشته دعوت حق را لبیک گفت.
این نویسنده بزرگ که میلیونها مرید در عربستان و دیگر کشورها دارد جلسه هفتگی ذکر و توسل‌اش که با حضور صدها مرید و تعدادی از فرهیختگان و علماء و دولتمردان

ص: 100
سعودی و دیگر کشورها در مکه مکرمه برگزار می‌شد تنها جلسه آشکار ذکر و توسّل در این کشور بود، در حالی که صدها جلسه دیگر مخفی و نیمه مخفی در مکه و مدینه و جده و ریاض برگزار می‌شود.
دکتر مالکی با تعدادی از علماء شیعه چون استاد واعظ زاده خراسانی رابطه دوستانه داشت، تشییع جنازه وی با حضور صدها هزار نفر از مسجد الحرام تا جنّة المَعْلاه و حضور رسمی امیر عبدالله همراه دکتر عبده یمانی وزیر اسبق وزارت اعلام عربستان در منزل آن مرحوم نشانی از عظمت شخصیت او و مایه نگرانی علماء وهابی شد.
یکی از مقامات حکومتی عربستان به آقای دکتر احمد علوی، پسر دکتر علوی، گفته است: «ما هیچ ضرری از گروه شما ندیدیم و هرچه ضربه خورده‌ایم از گروه تندرو و سلفیها (وهابی) بوده است». سپس به وی توصیه کرده که شما درسها و حلقه ذکر پدر را ادامه بدهید. از آن روز به بعد تعدادی از همکاران و دوستان دکتر علوی در صدا و سیمای سعودی برنامه‌های فرهنگی اجرا می‌کنند که نشان رویکرد مثبت دولت بر ضد وهابیت است.
می‌افزایم که یکی از اساتید دانشکده علوم قرآن مدینه در دیدار با یکی از علمای ایرانی گفت:
گسترش ارتباط ایران و عربستان منجر به تضعیف قدرت وهابیت و تقویت عرفان شده و روز به روز در حال گسترش است. در پرتو این ارتباط اشراف و سادات مدینه که از نسل اهل بیت و ائمه اهل بیت اند تقویت شده‌اند.

مبارزه اداره کل وعظ و ارشاد مدینه با تشیّع‌

شیخ نور که مدیر کل جدید اداره وعظ و ارشاد مدینه منوره است و تمام مبلغان و خطبای اعزامی به مساجد مدینه منوره و نیز مأموران امر به معروف داخل مسجد النبی صلی الله علیه و آله و بقیع تحت نظر و امر او فعالیت می‌کنند، به یکی از علمای ایرانی گفته است:
امسال 150 مبلغ داریم که در عرصه‌های گوناگون در مسجد النبی صلی الله علیه و آله و مساجد دیگر مدینه سخنرانی و تبلیغات می‌کنند، علاوه بر اینکه کتب و نوارهای زیادی را تهیه و توزیع می‌کنیم.

ص: 101
هدف اصلی تبلیغات ما مبارزه با جهالتها و بدعتهای این زائران جهّال است که به زیارت و شرک آلوده شده‌اند.
او تعدادی از کتب و تألیفات بن باز و عُثَیْمِین و نوارهای سخنرانی در دفاع از وهابیت به فارسی و عربی را به یکی از علمای ایرانی اهدا کرد.
گفتنی است که اداره وعظ و ارشاد ظاهراً تندترین تشکیلات سلفیها در عربستان است که تمام رفتارهای تند مأموران بقیع و مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سخنرانیهای تند مساجد دیگر مدینه و مکه و مأموران امر به معروف مساجد سبعه از همین سازمان نشأت می‌گیرد.
به نظر می‌رسد اختلاف بارزی بین تشکیلات کشوری و تشکیلات شؤون حرمین و پلیس نظامی مدینه و مکه و دستگاههای دولتی عربستان از نظر مواضع وجود دارد.

گفتگوی‌زائر با مسؤول حمل و نقل درون شهری‌

راهروهای طبقه اوّل ساختمان بعثه در مدینه یک لحظه هم آرام و قرار ندارد. آنجا یک لحظه هم خلوت نیست. در این طبقه امور مربوط به سرویسهای درون شهری زائران حاضر در مدینه پیگیری می‌شود. حمل و نقل درون شهری، یکی از سه واحد مستقل بخش حمل و نقل است که در کنار حمل و نقل هوایی و حمل و نقل بین شهری، وظیفه رفت و آمد زائران را برعهده گرفته است.
آنچه در زیر می‌خوانید نتیجه گفتگوی زائر با مسؤول حمل و نقل درون شهری مدینه است:
- در یک نگاه کلی، وظیفه شما به عنوان حمل و نقل درون شهری به طور مشخص تعریف شده است. این تعریف معنای خاصی هم پیدا می‌کند؟ یعنی خدمات شما تفکیک شده است؟
- واحد حمل و نقل درون شهری برحسب وظیفه باید به چهار منطقه تعریف شده حجاج ایرانی سرویس بدهد؛ اما چون مناطق یک و دو نزدیک به حرم نبوی است و زائران ایرانی برای تردد عملًا نیازی به وسیله نقلیه ندارند، توان واحدها روی مناطق 3 و 4

ص: 102
متمرکز شده است.
- نحوه ارائه خدمات شما به این دو منطقه به چه صورت است؟
- 6 خط در نظر گرفته‌ایم تا زائران ایرانی به حرم نبوی منتقل و سپس به منازل بازگردانده شوند.
- مسیر این خطوط کجاست؟
- خط اول مسیر خیابان قربان، طالع و نازل در ایستگاه سوق التمور، خط دوم مسیر خیابان سالمیه در ایستگاه الجزیره، خط سوم مسیر خیابان امیرالمؤمنین، طالع و نازل در ایستگاه الجزیره، خط چهارم مسیر خیابان گاز در خیابان الجزیره، خط پنجم مسیر خیابان عبدالعزیز جدید و قدیم در ایستگاه روبروی هتل دله و جنب فندق الدخیل، خط ششم مسیر خیابان مطار و ابوذر در ایستگاه دفاع مدنی.
- البته برای اطلاع دقیق زائران ایرانی باید مسیر کامل رفت و برگشت این ایستگاهها در اختیار کاروانها قرار گیرد.
- این اتفاق افتاده است و سعی می‌کنیم از طریق زائر هم اطلاعات لازم را با درج جدول ارائه دهیم.
- فعالیت شما از چه زمانی آغاز شد؟
از روز سه شنبه (8 دی) سرویس دهی ما شروع شد. برای شروعِ خطوط 1، 2، 3، 4 و 5 چهارده دستگاه اتوبوس راه‌اندازی کردیم و امروز با ظرفیت کامل در همه ایستگاهها سرویس می‌دهیم.
- ظرفیت کامل واحد شما چند دستگاه اتوبوس است؟
امروز حدود 30 دستگاه ولی برای روزهای 14 تا 21 دی به 60 دستگاه اتوبوس هم می‌رسد. علاوه بر این، حدود 25 دستگاه اتوبوس را به عنوان ذخیره‌های آماده بهره‌برداری در نظر گرفته‌ایم تا به مشکل بر نخوریم.
- این ذخیره‌ها چه زمانی به کار می‌آیند؟
- برای مراسم خاص، مثل دعای کمیل، نماز جمعه یا دعای ندبه، اما جدای از این

ص: 103
اوقات در روزهای شلوغ به حدود 15 تا 20 هزار زائر سرویس می‌دهیم.
- این اتوبوسها مشخصه‌ای هم دارد؟
- همه با آرم و پرچم جمهوری اسلامی ایران مشخص شده‌اند و شماره خطوط روی هر کدام نوشته شده است.
- وظیفه آشنا کردن زائران با جغرافیای مدینه هم با شماست؟
- به نوعی این وظیفه را هم برعهده داریم. برای آنکه زائران برای تردد در مدینه مشکل نداشته باشند سه نوع نقشه چاپ شده است. یکی نقشه 120* 30 سانتی متری مدینه است که برای نصب در کاروانها و راهنمایی زائران در اختیار آنها قرار گرفته است و دیگر نقشه‌های کوچکی است که برای راهنمایی زائران و آشنایی با مدینه منوره و مکه مکرمه در اختیار تمام زائران قرار گرفته و خواهد گرفت.
- علاوه بر حمل و نقل زائران وظیفه دیگری هم به واحد شما محول شده است؟
- جلسه‌ای با مسؤولان ترافیک شهر مدینه داشتیم تا برای انتقال غذا از آشپزخانه‌های مرکزی به داخل منطقه مرکزی شهر مشکل نداشته باشیم. چون در زمان‌های خاص اجازه تردد به منطقه مرکزی داده نمی‌شود و مبادی بسته می‌شود. این هماهنگی باعث شده که ما به مانعی برنخوریم. شاید بشود این را هم به وظایف ما اضافه کرد.
- سرویسهای ویژه‌ای هم دارید؟ به عنوان مثال به کاروان زائران جانباز هم خدماتی می‌کنید؟
- بله، طبق هماهنگیهای انجام شده با مسؤولان کاروان جانبازان، زائران این کاروان امروز (12 دی) وارد مدینه می‌شوند. البته ما از دیروز آماده سرویس دهی به این عزیزان هستیم. برای تردد آنها دو دستگاه مینی‌بوس بدون صندلی و یک دستگاه مینی‌بوس ویژه را در نظر گرفته‌ایم.
- این چندمین تجربه واحد حمل و نقل درون شهری است؟
- سالهای پیش از 1380، زائران ایرانی مشکلات فراوانی برای تردد در مدینه داشتند.
حتی بعضی از آنها گم می‌شدند. از سال 1380 استارت واحد حمل و نقل درون شهری

ص: 104
خورد و امسال چهارمین تجربه این واحد است.
- برنامه ریزی مدیریت این واحد از چه زمانی آغاز شد؟
- از ماهها قبل، شاید بلافاصله پس از حج تمتّع سال گذشته. باید مدتهای زیادی وقت گذاشت تا در زمان شلوغی کار، به معضل برنخوریم. البته برادرانی که سالهای قبل زحمت این واحد بر دوش آنها بود مشکلات اولیه را برطرف کرده‌اند.
- نوع خدماتی که ارائه می‌کنید تفاوتی هم نسبت به سالهای قبل داشته یا خیر؟
- ما به دنبال آن بودیم که اتوبوسها را به پارکینگهای زیر حرم نبوی ببریم که فوق‌العاده مجهز و زیباست ولی از آنجا که این پارکینگها به بخش خصوصی اجاره داده شده وساعت 22 بسته می‌شود از این تصمیم منصرف شدیم.
- آیا مشکل اصلی زمان بسته شدن پارکینگها بود؟
- ما قصد داشتیم سرویس شبانه‌روزی بدهیم و این پارکینگ فقط تا ساعت 22 باز بود.
در آن صورت مجبور بودیم ایستگاه دیگری هم بیرون پارکینگ بگذاریم که این باعث سردرگمی زائران می‌شد چون بایستی 2 ایستگاه ایجاد می‌کردیم. به این دلیل منصرف شدیم. این تصمیمی بود که می‌خواستیم عملی کنیم ولی نشد؛ اما اتفاقی که امسال افتاد مشخص کردن نام راننده، کد و تمام مشخصات خودرو است تا اگر زائران شکایتی دارند با ذکر نام راننده و مشخصات باشد که ان‌شاءالله در روزهای آتی نصب خواهد شد.
- مدت زمان سرویس دهی شما به زائران ایران چقدر است؟
- از 8 دی شروع شده و تا 24 بهمن طول می‌کشد.
در پایان، از زائران می‌خواهیم نظم، حوصله و صبر داشته باشند، به شماره خط و سرویس خود توجه کنند، جوانان مراقب سالخوردگان و خانمها باشند و برای سوار شدن به اتوبوس یا پیاده شدن ملاحظه آنها را بکنند و بدانند اتوبوس به اندازه کافی برای تردد زائران وجود دارد و ان‌شاءالله در این ایام به مشکل بر نخواهند خورد.

یکشنبه 21 ذی قعده‌

دیدار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با ولیعهد عربستان‌

ص: 105
یکشنبه 21 ذی قعده
13/ 10/ 83
دیدار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با ولیعهد عربستان
امروز آقای احمد مسجد جامعی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به همراه آقای سید احمد زرهانی، رئیس سازمان حج و زیارت و حسین صادقی، سفیر ایران در عربستان با شاهزاده عبدالله بن عبدالعزیز ولیعهد عربستان در دفترش در کاخ الیمامه ریاض دیدار و گفتگو کردند. در این دیدار که شاهزاده سلطان بن عبدالعزیز، نایب دوم رئیس شورای وزیران و وزیر دفاع و هوانوردی و بازرسی کل کشور، شاهزاده سعود الفیصل، وزیر امور خارجه، عبدالعزیز بن عبدالله بن عبدالعزیز، مشاور دفتر ولیعهد، و دکتر فؤاد بن عبدالسلام الفارسی، وزیر فرهنگ و اطلاع رسانی عربستان و آقای عبدالمحسن بن عبدالعزیز مشاور دفتر ولیعهد حضور داشتند، از جمله درباره تضییقات مأموران سعودی برای زائران در بقیع مذاکره شد، و امیر عبدالله قول مساعد داد که این موضوع را پیگیری کند.

حضور سی کاروان از ایرانیان اهل سنت در حج امسال‌

مسؤول واحد اهل سنت بعثه گفت:
امسال بیش از چهار هزار و 500 ایرانی اهل سنت در قالب حدود 30 کاروان به

ص: 106
سرزمین وحی مشرّف می‌شوند. این کاروانها از استانهای گلستان، کردستان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خراسان، آذربایجان غربی و کرمانشاه به عربستان می‌آیند. با توجه به اینکه ایرانیان اهل سنت، غالباً شافعی و حنفی‌اند، امسال 53 روحانی و معین اهل سنت، این دسته از هموطنانمان را در مسائل شرعی و مذهبی راهنمایی می‌کنند.
تاکنون حدود 750 ایرانی اهل سنت در قالب پنج کاروان وارد مدینه منوره شده‌اند.
امسال طبق رسم سالهای گذشته، با عنایت رهبر انقلاب، از پانزده شخصیت برجسته اهل سنت برای تشرف به سرزمین وحی دعوت شده است که از بین آنها می‌توان به مولوی محمد اسحاق مدنی (مشاور رئیس جمهور در امور اهل سنت) اشاره کرد.
دکتر صدیق صفی زاده (مترجم، مفسر و شاعر کُرد)، سردار جمیل بابایی (جانبار و از سرداران جبهه)، آقای حبیب زاده (نماینده مردم بوکان در مجلس شورای اسلامی) و برخی از ائمه جمعه و علمای اهل سنت مناطق مختلف کشور را از جمله دیگر میهمانان اهل سنت در حج امسال می‌توان برشمرد.
وی با اشاره به فعالیتهای واحد اهل سنت بعثه، تشکیل شورای افتا ویژه اهل سنت را از جمله این فعالیتها برشمرد و افزود:
این شورا که امسال به ریاست مولوی محمد اسحاق مدنی تشکیل شده است، در مدینه، صبحها از ساعت 8 صبح تا 12 و عصرها از ساعت 15 تا 17 به سؤالات و مسائل شرعی اهل سنت پاسخ می‌دهد. و شورای افتای اهل سنت در مکه، علاوه بر ساعات یاد شده، شبها بین نماز مغرب و عشاء در طبقه دوم مسجد الحرام، روبروی ناودان طلا آماده پاسخگویی به سؤالات شرعی حجاج اهل سنت خواهد بود.
مسؤول واحد اهل سنت بعثه همچنین از برگزاری سه کنگره ویژه اهل سنت در ایام برگزاری آیین حج امسال خبر داد و گفت:
در این کنگره‌ها سخنرانان اهل سنت درباره موضوعاتی همچون: «آینده بشریت و ظهور حضرت مهدی (عج) از دیدگاه قرآن»، «قرآن و عترت؛ دو میراث گرانبهای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله» و «قرآن، قانون جاودانه بشریت» سخنرانی خواهند کرد.

توصیه‌های دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه به حجاج ایرانی‌

ص: 107
سرپرست دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه در مدینه منوره، به زائران ایرانی سرزمین وحی توصیه کرد از رسیدِ گذرنامه‌های خود با دقت نگهداری کنند تا مشکلی گریبانگیرشان نشود.
مصطفی بهزادی در گفتگو با زائر، ضمن تبریک فرا رسیدن موسم حج گفت:
زائران ایرانی در صورتی که رسید گذرنامه‌های خود را گم کنند، باید موضوع را هرچه زودتر به دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه واقع در هتل «قصر الدخیل» اطلاع دهند. او همچنین با اشاره به حوادث تلخ پیش آمده در سالهای گذشته، از زائران خواست هنگام عبور از خیابانها بیشتر احتیاط و حتماً از تقاطعها و جاهای خطکشی شده عبور کنند.
بهزادی با اشاره به اینکه براساس قوانین عربستان، در نیمی حوادث رانندگی عابر پیاده را مقصر می‌دانند، افزود:
این موضوع، در سالهای گذشته برای برخی از ایرانیان، مشکلات حقوقی ایجاد کرده و در بعضی موارد، به علت میزان صدمات متأسفانه به نقص عضو و وفات زائران ایرانی منجر شده است.
سرپرست دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه در مدینه منوره، همچنین به زائران ایرانی به ویژه بانوان توصیه کرد حتی الامکان از سرویسهای رفت و برگشت ایرانی و حداکثر از تاکسیهای سعودی استفاده کنند.
بهزادی از بانوان خواست از سوارشدن به خودروهای شخصی مسافرکش جداً بپرهیزند و تا حد امکان، شبها بدون محارم مرد با هم کاروانیهای خود، تردد نکنند.
او مسؤولیت اصلی دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه را ارتباط بین طرفهای ایرانی با سعودی بیان کرد و گفت:
زائران ایرانی چنانچه با پلیس یا اتباع عربستان دچار مشکلی شوند، می‌توانند موضوع را حضوری یا تلفنی (در مدینه با تلفن 8361970) با دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه در میان بگذارند.
بهزادی ضمن تشکر از مقامات سعودی و وزارتخانه‌های حج و امور خارجه عربستان

ص: 108
برای کمک به حاجیان ایرانی و عرضه تسهیلات مناسب افزود:
همکاری مقامات عربستان و نظم و انضباطی که امسال در کاروانها وجود دارد، خوشبختانه موجب شده است که تاکنون مشکل خاصی در ارتباط بین طرفهای ایرانی و سعودی به وجود نیاید.
وی با اشاره به درگذشت یک ایرانی در روزهای گذشته گفت:
متوفی، علی دشتبان فیض آبادی از اهالی شهرستان تربت حیدریه بود که چهارشنبه در بدو ورود به مدینه، احتمالًا به علت ناراحتی قلبی درگذشت و روز پنجشنبه در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.

سخنان وزیر حج عربستان درباره مشکل اسکان حجّاج‌

به گزارش سعودی گازت ویژه نامه فارسی روزنامه عکاظ ایاد مدنی وزیر حج عربستان گفت:
این وزارت تصمیم دارد تا مسؤولیت اجاره مسکنهای حجاج را دوباره به مؤسسات طوافه با همکاری بعثه‌های حج واگذار کند. وزارت در این زمینه گزارش مفصلی تهیه و پیرامون سیستم جدید تحقیق و بررسی کرده است. سپس این گزارش به کمیسیون عالی حج تقدیم گردید که پس از آن کمیسیونی که از طرف وزارت کشور، وزارت حج و هیأت نظارت و تحقیق تشکیل شد، این مسأله را بررسی کرد. قرار است به زودی این مسأله را دوباره به کمیسیون عالی حج تقدیم شود تا در صورت تأیید به شورای وزیران تحویل گردد.
وی در پایان افزود: «روش امروزی اسکان زائران، روش مفیدی نیست». همچنین، وزارت حج عربستان به شرکتهای حمل و نقل برون شهری هشدار داد که در مشاعر و بین شهرها از مینی بوس استفاده نکنند. همچنین لازم است همراه هر اتوبوس راهنمایی باشد که به مشاعر مقدّسه و مقرّ چادرها آشنایی کامل داشته باشد. گفتنی است که شرکتها و مؤسسات حمل و نقل عربستان، سالانه با بیش از 2500 اتوبوس حمل و نقل زائران میان مشاعر و شهرها را به عهده دارند.

در کنار زائران گمشده‌

ص: 109
در یکی از اتاقهای ستاد مدینه منوره، دو سه نفر نشسته‌اند که فعالیتشان به سه شاخه مختلف تقسیم شده است. علی اکبر شیخ بابایی مسؤول این واحد است که به نام حمل و نقل هوایی شناخته می‌شود، ولی کارهای دیگری هم در آن واحد سازماندهی می‌شود.
شیخ بابایی که مسؤول فعالیتهای فرودگاه مدینه است، بر کار بخشهای امداد و اشیای گمشده هم نظارت دارد.
وی درباره بخش اول فعالیت خود می‌گوید: «وظیفه ما این است که زائران را بدون کوچکترین مشکلی راهی هتلها و منازل کنیم».
او که از پنجم دی ماه وارد مدینه شده و دو روز بعد کار خود را آغاز کرده، ادامه می‌دهد:
زائران «مدینه قبل» از ایران وارد مدینه می‌شوند که خروج آنها از فرودگاه کار چندان سختی نیست، اما به هنگام مراجعت زائران «مدینه بعد» به ایران که قرار است از فرودگاه مدینه صورت گیرد، کار ما کمی سخت می‌شود. چون میزان بار آنها باید در یک حد مشخصی باشد که معمولًا بیشتر است.
پروازهای زائران ایرانی تا 21 دی از ایران به سمت مدینه می‌آیند که هر 24 ساعت 15 تا 16 پرواز را شامل می‌شود و پس از این تاریخ، هواپیماها راهی جده می‌شوند تا زائران مدینه بعد، از راه زمینی به مکه رفته و سپس به مدینه بیایند. تا سالهای قبل ایران ایر اجازه پرواز به مدینه را نداشت اما حالا پنجاه درصد زائران ایرانی با پرواز هواپیمایی سعودی و پنجاه درصد هم با پروازهای ایران ایر به عربستان می‌آیند و باز می‌گردند.
بخش دیگر فعالیت شیخ بابایی در ارتباط با اشیای گمشده است. او در این باره می‌گوید:
دو سالی است که به این بخش سر و سامان داده‌ایم تا کسانی که چیزی گم می‌کنند روزنه امیدی برای به دست آوردن اشیای گمشده خود داشته باشند. افرادی که اشیای خود را گم می‌کنند به دفتر ستاد در ساختمان بعثه می‌آیند و فرمهای مورد نظر را پر می‌کنند تا اگر اشیای آنها به صورتی پیدا شد برای باز گرداندن وسائل به صاحبانشان مشکلی نداشته باشیم.
شیخ بابایی در عین حال بر این نکته تأکید می‌کند که طبق تجربه سالهای گذشته به

ص: 110
زائران توصیه می‌کنیم که در حفظ اموال خود بکوشند. چون در حج سال گذشته درصد کمی از اشیای گمشده پیدا شد.
اشیای گمشده در سال قبل عبارتند از: پنجاه چمدان بزرگ، پنجاه تلفن همراه، صد ساک دستی، سیزده هزار و 600 دلار، 1200 ریال سعودی و سیزده هزار تومان که از این میزان تنها ده ساک کوچک و مقداری پول ایرانی پیدا شد.
وظیفه سوم دفتری که علی‌اکبر شیخ بابایی در آن فعالیت می‌کند نظارت بر کار ستاد امداد افراد گمشده است. او درباره فعالیت این حوزه می‌گوید:
بیشترین فعالیت ما امداد افرادی است که اطراف حرم مطهر حضرت رسول صلی الله علیه و آله یا در اماکن مقدس دیگر گم می‌شوند.
مسؤول ستاد امداد گمشدگان می‌افزاید:
اگرچه با راه افتادن سرویس حمل و نقل درون شهری تعداد افراد گمشده کاهش یافته اما با این حال هنوز شیفتهای امداد ما گزارشهای نسبتاً زیادی به ستاد منتقل می‌کنند.
سال قبل چیزی حدود نه تا ده هزار نفر در اطراف اماکن متبرکه مدینه گم شدند که با تلاش مأموران ما به هتلها و منازل محل استقرار خود راهنمایی شدند و امسال هم تعداد قابل توجهی مراجعه کننده داشتیم.
با توجه به آنکه بیشتر گمشده‌ها افرادی پنجاه تا هفتاد ساله هستند، از این دسته زائران عزیز می‌خواهیم تنها به جایی نروند، حتما اوراق شناسایی را همراه داشته باشند و به تذکرات مدیران کاروانها و ساعتی که برای سوار شدن به سرویسهای بازگشت تعیین شده است، دقت کافی داشته باشند.
رئیس واحد امداد مدینه منوره در پایان این اطلاعات را برای آگاهی و راحتی زائران در اختیار ما می‌گذارد تا هموطنانمان بدانند در صورت بروز هر گونه اتفاقی چگونه با گروههای امداد تماس برقرار کنند.
گروه امداد 1: مستقر در ضلع شمالی حرم مطهر پیامبر صلی الله علیه و آله جلو آب نما (مجسمه) با چتر سفید و نوشته «امداد حجاج ایران» و پیراهن آبی از ساعت هفت صبح تا ده شب.
گروه امداد 2: مستقر در بین حرم مطهر پیامبر صلی الله علیه و آله و بقیع با همان مشخصات و در

ص: 111
همان زمان (هفت صبح تا ده شب).
گروه امداد 3: مستقر در داخل سالن و مقابل درِ ورودی هتل قصر الدخیل (ستاد).
این گروه دو نفری به طور شبانه روزی مشغول پاسخگویی به مراجعین هستند.
تلفنهای همراه 0501087119، 8360176 و 8390708 (داخلی 144 و 288) نیز در اختیار زائران است.

ویژه‌نامه‌های هیأت پزشکی حج‌

هیأت پزشکی حج به منظور آشنا کردن حجاج با مسائل بهداشتی ویژه‌نامه‌هایی را منتشر کرد. این ویژه‌نامه‌ها که شامل چهار جزوه جداگانه است نکات لازم بهداشتی و مسائل بهداشت فردی و جمعی را به زائران ایرانی متذکر شده است. این جزوات شامل راهنمای عملیاتی بهداشت کاروانها در حج تمتع (ویژه مدیران کاروانها)، توصیه‌های بهداشتی (برای زائران حج تمتع)، به تندرستی زائران خانه خدا کمک کنیم (ویژه روحانیون کاروانها) و تندرستی پزشکان پیام‌آور (ویژه پزشکان کاروانها) می‌باشد. هیأت پزشکی حج ابراز امیدواری کرد حجاج با توجه به توصیه‌های بهداشتی که در این جزوات مندرج است در سایه تضمین سلامت جسم و روان، سفر معنوی شیرینی را تجربه کنند.

جلسه سخنرانی عمومی بعثه‌

حجة الاسلام و المسلمین قرائتی حضور در سرزمین وحی را فرصتی برای تقویت بنیه‌های ایمانی و تجدید بیعت با پیامبر عظیم الشأن اسلام و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام دانست و توجه زائران خانه خدا را به بهره گرفتن از این فرصت بزرگ زندگی برای خود جلب کرد.
وی که صبح امروز در جمع صدها تن از زائران حرم نبوی و در سالن اجتماعات بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره سخن می‌گفت، بر اهمیت حاجی ماندن و حفظ دستاوردهای حج تأکید و اظهار امیدواری کرد که زائران حرم نبوی و بیت الله الحرام بتوانند فریضه نماز را در اوّل وقت ادا کنند و بر ادای این مهم استوار باقی بمانند.
وی عمل به رهنمودهای قرآن کریم را از جمله نشانه‌های امت وفادار برشمرد و تأکید

ص: 112
کرد که انجام فریضه حج بر محوریت قرآن کریم، به حج امسال طراوت و بالندگی بیشتری خواهد بخشید.
آقای قرائتی همچنین به بیان روایاتی درباره پیروزیهای مسلمانان در مقابله با کفار با وجود امکانات و نیروی انسانی اندک پرداخت و تأکید کرد که حج نمادی از اقتدار و توانمندی مسلمانان را به رخ جهانیان می‌کشد و زائران خانه خدا ضمن تقویت بنیه‌های ایمانی در وجود خویش، به برتری دنیای اسلام در برابر تلاش دشمنان برای ایجاد رعب در بین آنان واقف می‌شوند.
گفتنی است که هرساله در مکه و مدینه در ساختمان بعثه مقام معظم رهبری با دعوت از چند کاروان از زائران ایرانی، مراسم سخنرانی و وعظ و خطابه برپا می‌شود که در آن سخنرانان توانا برای مردم سخن می‌گویند. حجة الاسلام قرائتی در مقطع مدینه قبل، و حجة الاسلام دکتر هاشمیان برای مقطع مدینه بعد، از سخنرانان جلسات عمومی امسال بعثه بودند. روابط عمومی برای برگزاری این گونه جلسات دستورالعملی تنظیم کرده است که این مراسم بر اساس آن انجام می‌شود.

دوشنبه 22 ذی قعده‌

مصاحبه نماینده ولیّ فقیه با شبکه سحر

ص: 113
دوشنبه 22 ذی قعده
14/ 10/ 83
مصاحبه نماینده ولیّ فقیه با شبکه سحر
به دنبال تأکید حضرت آیة الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در خصوص محور قرار دادن قرآن کریم در حج امسال، بعثه مقام معظم رهبری حدود بیست برنامه متنوع را در این زمینه تدارک دیده است.
نماینده ولی فقیه در گفتگویی که در مدینه منوره با خبرنگار شبکه بین المللی سحر انجام داد، از برگزاری همایشهای مختلف در مکه مکرمه و مدینه منوره، برگزاری مسابقات قرآن و جدولهای قرآنی، اختصاص بخشهایی از نشریه زائر به رهنمودهای قرآن، اختصاص بخشی از فعالیت روحانیون کاروانها به تفسیر آیات قرآن کریم و تهیه بروشور «عطر تلاوت» به منظور انس بیشتر با قرآن و ختم آن، به عنوان برخی از این برنامه‌ها نام برد. آقای ری شهری گفت:
در کاروانهای حج امسال، از چهره‌های قرآنی تجلیل و ویژه برنامه‌هایی برای تقویت روخوانی قرآن در بین زائران در داخل کاروانها برگزار می‌شود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود، توسل به قرآن کریم را بهترین راه مبارزه با آفات

ص: 114
فرهنگی غرب دانست و افزود:
توصیه مسلمانان به انس هرچه بیشتر با ظاهر و باطن قرآن کریم، مناسبترین راه خنثی کردن تهاجم فرهنگی غرب است. زیرا هرچه این انس بیشتر شود، قهراً اثر تهاجم فرهنگی غرب در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان کمتر می‌شود و بدون تردید، همه دردهای فردی و اجتماعی و انواع بیماریهای اخلاقی و روحی را می‌توان با توسل به قرآن کریم و بهره بردن از نورانیت آن برطرف کرد.
خبرنگار شبکه سحر از وی در مورد شرطهای استجابت دعا بر اساس رهنمودهای پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و اهل بیت آن بزرگوار علیهم السلام سؤال کرد که ایشان از غذای حلال، پرداخت حقوق مستمندان، معرفت عمیق به خداوند متعال و حضور قلب را از لوازم استجابت دعا نام برد.
ایشان همچنین در خصوص تعیین سهمیه حجاج از سوی دولت عربستان گفت:
بر اساس مصوبه سازمان کنفرانس اسلامی، شمار حجاج به نسبت جمعیت هر کشور تقسیم شده است و نظر به اینکه عربستان، ظرفیت پذیرش شمار بیشتری از حجاج را ندارد، همه کشورها باید از سهمیه تعیین شده تمکین کنند تا مسؤولان دولت سعودی بتوانند از عهده اداره مسائل مربوط به حج برآیند و جمهوری اسلامی ایران نیز نمی‌خواهد سایر مسلمانان در مضیقه قرار بگیرند.
نماینده ولی فقیه در حج، تمسک به اسلام حقیقی و وحدت کلمه را دو عامل اساسی برای افزایش توانمندی ملتهای مسلمان جهت مقابله با هجمه دشمنان اسلام برشمرد و گفت:
تبلیغ گسترده و وحدت کلمه امت اسلام باید از کنار خانه توحید آغاز شود و اگر مسلمانان با امکاناتی که در اختیار دارند بتوانند اختلافات خود را کنار بگذارند و در کنار هم قرار گیرند، به سادگی می‌توانند بر کل جهان سیادت داشته باشند.
وی تفرقه میان مسلمانان را دسیسه دیرینه دشمنان با هدف چپاول دارایی و امکانات دنیای اسلام دانست و از مسلمانان خواست با تمسک به اسلام و حفظ وحدت کلمه، توطئه دشمن را بی اثر کنند.
سرپرست زائران ایرانی خانه خدا در پاسخ به سؤالی در خصوص تهمتها و حرکات

ص: 115
موذیانه دشمنان علیه ملت مسلمان ایران گفت:
جمهوری اسلامی ایران، پرچمدار اسلام ناب، متعادل و پیرو منطق است و این پرچمِ به اهتزاز درآمده، نه تنها برای امت اسلام بلکه برای جهانیان جاذبه دارد و دشمنان اسلام دریافته‌اند که اسلام معرفی شده از سوی ملت مسلمان ایران، می‌تواند محور وحدت امت اسلام باشد. بنابراین هدف از تهمتها و حرکتهای موذیانه دشمن علیه جمهوری اسلامی، چیزی جز از کار انداختن این قلب تپنده در جهان اسلام نیست.
مطرح شدن مسأله انرژی هسته‌ای ایران، بهانه‌ای برای اعمال فشار علیه جمهوری اسلامی ایران است. ملت ایران نه بمب اتم نیاز دارد، نه در پی به دست آوردن آن است و به همین دلیل، همه امکانات بازرسی برای آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای فراهم شده است، اما تا هنگامی که جمهوری اسلامی به معنای واقعی آن در ایران وجود دارد، تهمتهایی از این دست نیز مطرح خواهد شد.
آقای ری شهری آگاه سازی نسل جوان و روشنگری امت اسلام از سوی اهل فکر را عامل مهمی در خنثی شدن توطئه‌های دشمنان اسلام دانست و در بخش پایانی این گفتگو به زائران ایرانی خانه خدا توصیه کرد که فرصت کوتاه حضور در حرمین شریفین را غنیمت شمارند و از این فرصت برای سازندگی خود و قوام امور مادی و معنوی امت اسلام و بشریت بهره کافی ببرند.

ورود نخستین کاروان ایرانی مقطع مدینه بعد به جدّه‌

نخستین کاروان زائران مقطع مدینه بعد ایران امروز دوشنبه وارد فرودگاه جدّه شدند و مورد استقبال و تکریم مقامات محلّی قرار گرفتند و هدایایی از جانب مقامات محلّی به آنان اهدا شد.

دیدار اعضای بعثه‌های مراجع با نماینده ولیّ فقیه‌

صبح و بعد از ظهر امروز، اعضای بعثه‌های مراجع تقلید، جداگانه در مدینه با نماینده ولیّ فقیه دیدار و گفتگو کردند. در این دیدارها آقای زرهانی، و برخی عالمان حاضر در بعثه

سه شنبه 23 ذی قعده‌

ادامه دیدار اعضای بعثه‌های مراجع با نماینده ولیّ فقیه‌

ص: 117
سه شنبه 23 ذی قعده
15/ 10/ 1383
ادامه دیدار اعضای بعثه‌های مراجع با نماینده ولیّ فقیه
جمعی از اعضای بعثه‌های مراجع صبح امروز سه شنبه نیز با نماینده ولیّ فقیه دیدار کردند. بعثه‌های دیدار کننده در صبح امروز به ترتیب عبارت بودند از:
1. بعثه حضرت آیة الله شبیری زنجانی
2. بعثه حضرت آیة الله حائری
3. بعثه حضرت آیة الله تبریزی
4. بعثه حضرت آیة الله حکیم
5. بعثه حضرت آیة الله بهجت
در این جلسات، اعضای بعثه‌های مراجع تقلید تقریباً همگی به تضییقات مأموران سعودی در امر بقیع- که پیشتر اشاره کردیم- معترض و خواهانِ اقدام عاجلِ بعثه و سازمان حج در این زمینه بودند، و حتی بعضی از آنان می‌گفتند به علت ازدحام شدید و خوف ضرر جانی برخی روزها نتوانسته‌اند به بقیع مشرّف شوند. همچنین حجة الاسلام قاضی عسکر گفت: «برخی بانوان زائر ایرانی که مرا می‌بینند با حسرت می‌گویند: ما از

ص: 118
مدینه می‌رویم و چشممان بقیع را ندیده است».
آقای سید احمد زرهانی رئیس سازمان حج و زیارت در پاسخ گفت:
در این باره در دیداری که به اتفاق وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با امیر عبدالله داشتم، با وی مذاکره کردم. وی قول مساعد داد که موضوع را پیگیری و حل کند و همانجا به وزیر فرهنگ واطلاع رسانی دستور داد پیگیر موضوع باشد. همچنین وی با لحنی بسیار متواضعانه از ما خواست که بهانه به دست افراطیونِ متعصب ندهیم، و می‌گفت: شما چرا خاکهای بقیع را برمی‌دارید با اینکه مخالف رعایت بهداشت است؟ و افزود: احتمال می‌دهم اسرائیل کسانی را برای ضربه زدن به زائران ایرانی اجیر کرده باشد. شما مواظب باشید که زائران را سالم به ایران برگردانید. کسانی که با ما درگیرند و می‌خواهند بین ما و شما جدایی بیندازند، نه عقل دارند نه دین و نه انسانیت.
حجة الاسلام والمسلمین ری شهری نیز به آقای زرهانی گفتند:
شما از امیر مدینه وقت بگیرید و موضوع را با او در میان بگذارید و اگر تا فردا حل نشد، من نیز نامه‌ای به امیر عبدالله خواهم نوشت. من با آقای صادقی سفیر ایران نیز تماس گرفتم تا قضیه را دنبال کند. آقای صادقی گفت: به سبب نبود امیر نایف با پسر وی امیر احمد بن نایف قائم مقام وزیر کشور صحبت کرده‌ام و قول داده‌اند مشکل را برطرف کنند.
صبح روز سه شنبه آقای ری شهری گفتند: آقای امینیان رئیس ستاد مدینه امروز با رئیس شرطه مدینه گفتگو کرده و وی گفته است: «هنوز در این زمینه دستوری به ما نرسیده است».
در جلسه صبح سه شنبه آقای زرهانی فی المجلس با سفارت ایران در ریاض تماس گرفت و گفت: «سفیر در آستانه تشرّف به مدینه و دنبال کردن موضوع است».
علاوه بر موضوع بقیع، در این جلسات چگونگی و حکم فقهی رمی جمرات با توجه به تغییرات به وجود آمده در امسال نیز مورد بحث قرار گرفت وچون امسال اولین تجربه رمی جمرات به شکل کنونی است و هیچ یک از حضّار نیز تاکنون آن را مشاهده نکرده‌اند و تنها گزارشهایی درباره آن دریافته‌اند، برخی ابهاماتِ موضوع، همچنان باقی ماند.

ص: 119
در این جلسه، همچنین آقای ری شهری دستور داد که در صورت امکان برای پرهیز از ازدحام زیاد در مسجد شجره، هر روز زائران در دو مرحله برای احرام به مسجد شجره بروند.
می‌افزایم که دیدار بعثه‌ها، به طور جداگانه با سخنان و مباحث مشابه وقت زیادی می‌گیرد. بهتر است همه بعثه‌ها با هم در دعوت عامّی یکجا شرکت کنند که هم دیدار با نماینده ولیّ فقیه خواهد بود و هم دیدار آنها با یکدیگر.

نکته‌های آقای قرائتی‌

در جلسه دیدار بعثه‌ها، گهگاه نکته‌های قرآنی و لطیفه‌های حجة الاسلام والمسلمین آقای قرائتی محفل را گرم می‌کرد. از جمله می‌گفت: خداوند متعال گاهی دعاها را با اصلاح و توسعه و تضییق و تغییر مستجاب می‌کند؛ مثلًا در سه مورد دعاهای حضرت ابراهیم علیه السلام:
الف) حضرت ابراهیم علیه السلام پس از اینکه به مقام امامت رسید، در خصوص وصول ذریه‌اش به این مقام به خداوند عرض کرد: «ومن ذرّیتی». (1)
خداوند فرمود: «لا ینال عهدی الظالمین» (2)
. (مثالِ تضییق).
ب) حضرت ابراهیم علیه السلام دعا کرد: «وارزق أهله من الثمرات من امن منهم بالله و الیوم الاخر». (3)
خداوند متعال رزق اهل را منحصر به «من آمن» نکرد و فرمود: «ومن کفر فأُمّتعه قلیلًا» (4).
ج) حضرت ابراهیم علیه السلام دعا کرد: «ربّنا وابعث فیهم رسولًا منهم یتلوا علیهم ایاتک ویعلّمهم الکتاب و الحکمة و یزکّیهم». (5)
خداوند فرمود: «یتلوا علیهم آیاته و یزکّیهم و یعلّمهم الکتاب والحکمة» (6)
و در حدیث

1- 1. سوره بقره 2: 124: «ابراهیم گفت: و از فرزندانم چه کسی را؟ فرمود پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد».
2- 2 سوره بقره 2: 124: «ابراهیم گفت: و از فرزندانم چه کسی را؟ فرمود پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد».
3- 3. سوره بقره 2: 126: «و از اهل آن هر کس را که به خداوند و روز واپسین ایمان دارد از میوه‌ها روزی‌رسان. خداوند فرمود: آن را که کفر ورزد اندکی برخورداری خواهم داد».
4- 4 سوره بقره 2: 126: «و از اهل آن هر کس را که به خداوند و روز واپسین ایمان دارد از میوه‌ها روزی‌رسان. خداوند فرمود: آن را که کفر ورزد اندکی برخورداری خواهم داد».
5- 5. سوره بقره 2: 129: «پروردگارا! و در میان آنان از خودشان پیامبری را که آیه‌هایت را برای آنها می‌خوانَد و به آنان کتاب آسمانی و فرزانگی می‌آموزد و به آنها پاکیزگی می‌بخشد برانگیز».
6- 6. سوره آل عمران 3: 164: «آیات وی را بر آنان می‌خوانَد و آنها را پاکیزه می‌گرداند و به آنها کتاب و فرزانگی‌می‌آموزد».

ص: 120
شریف است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «أنا دعوة أبی إبراهیم».

مصاحبه نماینده ولیّ فقیه با شبکه العالم‌

سه شنبه شب، حجة الاسلام والمسلمین آقای ری شهری در مصاحبه با شبکه تلویزیونی العالم گفت:
اگر رژیم نژادپرست اسرائیل فرصت و قدرت پیدا کند، به هیچ یکی از ملتهای مسلمان رحم نخواهد کرد.
آقای ری شهری از اختلاف و چندگانگی در دنیای اسلام به عنوان یک عامل اساسی در تجری اسرائیل به ارتکاب انواع جنایات و ستمها علیه ملت مظلوم فلسطین نام برد و تأکید کرد:
اگر مسلمانان از امکانات مادی، سیاسی و فرهنگی خود استفاده کنند، هیچ دولت جباری قدرت زورگویی به مسلمانان را نخواهد داشت.
مسلمانان حول کعبه شریف، قرآن کریم و پیامبر عظیم الشان به عنوان سه محور وحدت بخش گرد هم آمده‌اند و از امکانات مادی و معنوی فراوان و ذخایر عظیم نیز برخوردارند.
با این شرایطی که دنیای اسلام دارد، روشن‌ترین و رساترین پیام حج برای مسلمانان چیزی جز وحدت و یکپارچگی نیست. اروپا برای دستیابی به منافع سیاسی و اقتصادی خود، اروپای متحد را تشکیل داده است و مسلمانان به دلیل برخورداری از زمینه‌های وحدت بیشتر، باید از هر حیث متحد باشند. به برکت انقلاب اسلامی و در پرتو رهنمودهای امام راحل به عنوان احیا کننده حج ابراهیمی و هدایت رهبر معظم انقلاب اسلامی و به اقرار مسؤولان سعودی، حجاج ایرانی بهترین و منظم‌ترین حج را برگزار می‌کنند. امیدواریم امسال که محور فعالیتهای تبلیغی و فرهنگی حج، قرآن کریم است، بتوانیم بهره برداری مطلوبی از حج داشته باشیم.
وی حج را مایه تکامل مادی و معنوی مسلمانان و کعبه را رمز وحدت امت اسلام

ص: 121
دانست و تأکید کرد:
پیام حج برای ملتهای مسلمان جهان به حفظ و تقویت هوشیاری و وحدت کلمه خلاصه می‌شود. فلسفه حج قیام للناس است. خانه خدا مایه قوام و سامان بخشی همه امور مردم جهان است و اگر کنگره حج به معنای واقعی آن برگزار شود، نه تنها مشکلات جهان اسلام، بلکه مشکلات جهانیان را حل خواهد کرد.
وی همت علما و متفکرین دلسوز اسلام را یکی از ابزارهای مهم وحدت کلمه امت اسلامی برشمرد و گفت:
متفکرین و علمایی که از تحجر، تعصب و وابستگی به بیگانگان به دورند، با همفکری یکدیگر می‌توانند دنیای اسلام را برای دفاع از منافع مشترک به وحدت و یکپارچگی فرا بخوانند و همایش تقریب مذاهب اسلامی در مکه مکرمه نیز برای دستیابی به همین هدف برگزار می‌شود.
حج محور مهم نزدیک شدن دو ملت و دولتهای ایران و عربستان است. هرچه این دو کشور به هم نزدیک شوند، به نفع امت اسلام است و به همین علت دشمنان امت اسلام در صدد ضربه زدن به گسترش روابط دو کشور هستند و در مدت مسؤولیت اینجانب در بعثه مقام معظم رهبری نیز این روابط بهبود یافته است.

شروع عزیمت زائران ایرانی از مدینه منورّه به مکه مکرمه‌

امروز مسؤول حمل و نقل برون شهری ستاد مدینه در گفتگو با زائر گفت:
اعزام زائران ایرانی مدینه قبل به مکه مکرمه با اعزام 26 کاروان آغاز شد و روزانه بین 20 تا 32 کاروان ایرانی (شامل چهار هزار تا پنج هزار و 400 زائر) از مدینه منوره به مقصد مکه مکرمه حرکت می‌کنند.
رضایی به مدیران کاروانها توصیه کرد برنامه‌ریزی‌شان به گونه‌ای باشد که حتماً یک ساعت پیش از تاریکی هوا در مسجد شجره باشند تا هم از سردرگمی زائران در مسجد شجره جلوگیری شود، هم زائران بتوانند این مسجد را خوب زیارت کنند و هم بتوانند به

ص: 122
موقع عازم مکه شوند.
برای این منظور، لازم است مدیران کاروانها پیش از ساعت هشت صبح هر روز برای بررسی و تحویل گرفتن اتوبوسها، در مکتب حجاج حاضر باشند تا اتوبوسها را بموقع برای بارگیری به هتلها ببرند. او همچنین از مدیران کاروانها خواست حداکثر ساعت چهارده به همراه زائران، برای گرفتن گذرنامه‌ها عازم مکتب حجاج و سپس عازم مسجد شجره شوند.
طبق برنامه سنوات اخیر، اتوبوسهای ایرانی پس از رسیدن به مسجد شجره در ضلع جنوبی این مسجد مستقر می‌شوند که حجاج (با توجه به شباهت زیاد اضلاع مختلف این مسجد) برای پیدا کردن اتوبوسها سردرگم نشوند. همچنین مدیران کاروانها نباید به آب موجود در اتوبوسها اکتفا کنند و علاوه بر برداشتن آب کافی، نان و قاشق و چنگال مورد نیاز زائران را تهیه کنند. غذای زائران ایرانی از دو کامیون مستقر در ضلع جنوبی مسجد شجره توزیع می‌شود و زائران باید پیش از ورود به مسجد، غذای خود را در ظروف یکبار مصرف تحویل بگیرند.
امسال، اتوبوسها بر مبنای حداکثر هر چهل نفر، به کاروانها داده می‌شود و بنابراین هیچ اتوبوسی بیش از چهل زائر حمل نمی‌کند و اعزام زائران به مکه مکرمه، چهارم یا پنجم ذی حجه پایان می‌یابد.
*** هزاران تن از زنان زائر ایرانی با دلهایی افسرده و آکنده از حسرت زیارت ائمه بقیع، مدینه منوره را با چشمانی اشکبار به سوی مکه مکرمه ترک می‌کنند.
زائران ایرانی پس از سپری کردن اقامتی هشت روزه در مدینه منوره، راهی مسجد شجره می‌شوند تا برای عزیمت به مکه مکرمه محرم شوند و در این میان سخت‌ترین لحظات برای زائران زمان وداع با شهر پیامبر و ائمه مظلوم بقیع است.
وقتی مدیر کاروان به زائران اعلام می‌کند که خود را برای آخرین زیارت حرم نبوی آماده کنند، دلهای زائران و بیش از همه زنان زائر فرو می‌ریزد. برای آنها که سالها در آرزوی سفر حج و زیارت ائمه بقیع انتظار کشیده‌اند، دیدار خداحافظی با حرم نبوی و

ص: 123
قبرستانی که چهار امام مظلوم شیعه در آنجا آرمیده‌اند، خیلی سخت و طاقت فرساست.
بانوانی که عشق به رسول مکرم اسلام و دخت آن حضرت زهرا علیها السلام بانوی بزرگ اسلام و چهار فرزند گرامی و نورانی‌اش، آنها را به این سرزمین کشانده است، اینک باید با شهر آرزوها وداع کنند و چه سخت است جدا شدن از جایی که دل را در گرو آن گذاشته‌اند! زائران حرم نبوی، لحظه لحظه‌های حضور در مدینه منوره را با خود به یادگار می‌برند تا باقی عمر را مشعوف یادآوری آن باشند.
بانوان زائر هر روز را با امید به یافتن راهی به سوی بارگاه ملائک پاسبان ائمه بقیع راهی آرامگاه آنان در جوار حرم نبوی می‌شدند، اما هر بار با ممانعت و سخت‌گیری شدید مأمورانی مواجه می‌شدند که راه را فقط برای دقایقی به روی مردان باز می‌کردند و زنان با دلی شکسته و محزون از توفیق زیارت و با چشمانی به اشک نشسته به محل اسکان خویش باز می‌گشتند.
صدها زائر زن در حالی که سر به دیوارهای بقیع گذاشته‌اند و با خود نجوا می‌کنند و آنها را که همیشه عمر دوست می‌داشتند، شفیع قرار می‌دهند تا واسطه تحقق دعای خویش باشند. آنان بدون دیدار بقیع با چشمانی اشکبار به مکه می‌روند تا با خدای کعبه از مظلومیت بقیع بگویند. زنان زائر در مدینه رسول قبر زهرای اطهر گمشده اهل بیت را نمی‌یابند، اما از مدینه عطر فاطمه را سوغات می‌برند.

دومین جلسه شورای هماهنگی بعثه‌

سه شنبه شب دومین جلسه شورای هماهنگی بعثه، با حضور معاونتهای مختلف، و نیز رئیس سازمان حج و زیارت، رئیس هیأت پزشکی، مسؤول واحد اهل سنّت، مسؤول گروه صدا و سیما، در دفتر حجة الاسلام والمسلمین ری شهری برگزار شد و مسائل مختلفی از جمله آمادگی بعثه مکه، چگونگی برگزاری دعای کمیل شب جمعه آینده و تشکیل کمیته فرهنگی مورد بحث واقع شد و هر کدام از معاونان و مسؤولان واحدهای مختلف گزارشی از آمادگی بخش مربوط به خود در بعثه مکّه ارائه کردند.

ص: 124
در این جلسه، آقای فهمیده معاون نظارت و بازرسی گفت:
استفاده از فرودگاه مدینه خیلی به نفع زائر است؛ ولی چون سنتی است و فضای سالن و پارکینگ آن کم است و عوامل گمرکیِ آن تجربه فرودگاه جدّه را ندارند، سبب نارضایتی زائران شده است.
آقای ری شهری ضمن انتقاد از نحوه مداحی در دعای کمیل شب جمعه افزود:
اشعاری را برگزیده و در اختیار مداحان قرار داده‌ایم تا همانها را بخوانند و اشعار سبک خوانده نشود و اشعار مناجات و توبه بیش از مرثیه خوانده شود.
در این جلسه مسؤول روابط عمومی بعثه گفت:
برای برنامه دعای کمیل یک ساعت وقت داریم و تنظیم برنامه‌ها در شصت دقیقه خیلی مشکل است و اضطراب و دلهره همه، از جمله مداح و قاری و دعا خوان را فرا می‌گیرد.
در نهایت امور ذیل به تصویب رسید:
1. با توجه به شروع پروازهای مدینه بعد و حضور زائران در مکّه مکرّمه، لازم است کلیه قسمتها، ترتیبی اتخاذ نمایند که به سرعت بعثه مقام معظّم رهبری در مکّه مکرّمه فعال و پاسخگوی مراجعین محترم باشد و بعثه مدینه نیز حداقل تا روز جمعه مورّخ 24/ 10/ 83 فعال و پذیرای مراجعین باشد.
2. معاونت آموزش و پژوهش در اسرع وقت موضوع نحوه فعالیتهای فرهنگی در کاروانها را در کمیته فرهنگی با حضور آقایان: سلیمی، عرب، آخوندزاده، نصیری، گروسی و نماینده نظارت و بازرسی بررسی و نتیجه را به دفتر بعثه منعکس کند تا پس از تأیید نماینده ولی فقیه به مرحله اجرا برسد.
3. نماینده ولی فقیه در امور حجّ و زیارت بر لزوم استفاده کاروان بعثه، ستاد و هیأت پزشکی از تغذیه متمرکز تأکید نمودند، لیکن با توجه به توضیحات ریاست محترم سازمان و برخی از اعضای جلسه مبنی بر محدودیتهای بعثه، ستاد و هیأت پزشکی برای استفاده از طرح، قرار شد جناب آقای زرهانی جلسه‌ای با حضور آقایان: فهمیده، سلطانی شیرازی، آخوند زاده، مسعودی برگزار و نتیجه را جهت تصمیم‌گیری نهایی خدمت نماینده ولی

ص: 125
فقیه گزارش نمایند.
4. ضمن تأکید بر اجرای دقیق مفاد دستورالعمل تهیه شده در خصوص برگزاری دعای کمیل، مقرر شد قبل از شروع و بعد از پایان دعا مقداری مناجات خوانده شود و زمان قرائت قرآن در آغاز مراسم نیز اندکی افزایش یابد.

دیدار با صالح عبدالرحمن المُحَیْمِید رئیس محاکم شرعی مدینه‌

دکتر صالح مُحَیْمِید علاوه بر سِمت مدیریت کل دادگستری مدینه عملًا بر ائمه جمعه و جماعات حرم نبوی صلی الله علیه و آله ریاست دارد؛ زیرا اکثر ائمه مسجد النبی صلی الله علیه و آله مانند شیخ عبدالمحسن قاسم، شیخ حسین آل شیخ و شیخ عبدالبارئ از قضات و رؤسای شعب آن دادگستری هستند و تحت امر او خدمت می‌کنند.
وی حدود 75 سال دارد و شخصیتی فاضل، مطّلع و متین است. او برخورد خوبی با گروه دیدار کننده ایرانی داشت و گفت:
گرچه دیدارهای شخصیتها و گروههای غیر سعودی با من نیازمند برنامه‌ریزی زمان‌بندی شده قبلی است، امّا دیدار با گروه شما را که آخوند عبدالرزاق رهبر پیشنهاد می‌کند، من به همین سادگی می‌پذیرم.
سال گذشته طی دو دیدار با وی، پس از مذاکرات و اهدای برخی کتب و مشاهده استقبال ایشان، گروه ایرانی انتظارات و توقعات ایران را از مسؤولان عربستان در مدینه منوره مطرح کردند؛ مانند ترک برخوردهای تند مبلّغین و شرطه، پرهیز خطبای جمعه و خطبای مسجد النبی صلی الله علیه و آله از سخنان مغرضانه، و پرهیز مأموران بقیع از برخوردهای خشن و .... ایشان گفت: «شما مجموعا انتظارات خودتان را مدوّن کنید و به صورت نامه‌ای به من بدهید تا آن را در دستور کار جلسات مسؤولان قرار دهیم و تصمیمی اتخاذ کنیم». حجة الاسلام زمانی هم نامه‌ای را در دوازده بند به عربی نوشت و پس از اعمال نظر مسؤولان بعثه با امضای رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی دکتر بی‌آزار شیرازی به وسیله آقای رهبر به دست ایشان رسید.
امسال هم در ادامه آن دیدارها با هدف تقویت علقه‌های عاطفی و انتقال بیشتر مطالب

ص: 126
و پیام‌ها و پیگیری نامه سال گذشته، هیأت ایرانی به دیدار ایشان رفتند.
حضرات آقایان مسعودی (تولیت حرم حضرت معصومه علیها السلام)، بی‌آزار شیرازی، زمانی، حسینیان و آخوند رهبر ساعت 5/ 8 صبح طبق قرار قبلی به دفتر کار ایشان در طبقه اوّل ساختمان «المحکمة الشرعیة العلیا» مقابل مسجد النبی صلی الله علیه و آله رفتند. یک بسته عسل کوهی و چند جلد کتاب از جمله الدستور الأساسی للنظام الإسلامی فی ایران، الحکومة من وجهة نظر المذاهب الإسلامیة، الوحدة الإسلامیة، العقیدة الإسلامیة من منظر مکتب أهل البیت علیهم السلام تألیف آیة الله سبحانی هم به او اهدا شد.
دکتر مُحَیْمید در آغاز از گسترش روابط دوستانه بین ایران و سعودی اظهار خوشحالی کرد و تلاش‌های آقای خاتمی را ستود و از تلاشهای آقای رفسنجانی و نقش امیر عبدالله در گسترش این روابط و از مقام علمی بالا و اخلاق آقای هاشمی شاهرودی در دیدار با قضات عربستان نیز تجلیل کرد و گفت: «چند کتاب قضائی از ایران به ما دادند که وقتی مطالعه کردم از پیشرفت دانش قضا در ایران شگفت زده شدم و از ایران متمدّن با آن همه سوابق همین انتظار می‌رود». سپس به آقای حسینیان که قاضی است، گفت: «سلام مرا به آیة الله شاهرودی برسان».
سپس از همّت دولت سعودی برای اجرای اسلام و پیشرفتهای عمرانی مدینه و مکه سخن راند و افزود تا پنج سال آینده شاهد پیشرفت‌های فراوانی خواهیم بود.
سپس آقای دکتر بی آزار شیرازی رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی از تاریخچه فقه مذاهب سخن گفت و افزود: «در ایران دانشجویان حنفی و شافعی و شیعه نزد اساتید سنی و شیعه با هم درس می‌خوانند».
آقای مُحَیْمید به بزرگ وانمود کردن مذاهب انتقاد کرد و گفت:
از مذهب شافعی و حنفی و غیره خیلی سخن نگویید، بلکه فقط قرآن و سنت و منابع اصلی را مدّنظر قرار دهید و همه باید در صدد جستجوی حقیقت دین باشند نه دنبال تقویت مذهب خود حتی مذهب حنبلی.
در پایان حجة الاسلام زمانی گفت:
اولًا احساس می‌کنم که شما نامه سال گذشته ما را پیگیری کرده‌اید؛ زیرا آثار آن و بهبود روابط و برخورد مأموران سعودی را با ایرانیان می‌بینیم. آنها امسال بیشتر

ص: 127
احترام می‌کنند. امام جمعه مسجد النبی صلی الله علیه و آله هم در هفته گذشته خطبه خوبی خواند و به شیعه حمله نکرد و لذا ما از شما تشکر می‌کنیم.
آقای محیمید گفت: «من نامه را به دوستان مسؤول نشان دادم و آن را در دستور کار جلسات قرار دادیم و دستورهای لازم را صادر کردیم که آثارش را می‌بینید».
حجة الاسلام زمانی گفت:
البته هنوز اندکی محدودیتها دیده می‌شود که امید است با تأکید و راهنمایی شما حلّ شود مثل سخنرانیهای تند برخی سخنرانان داخل مسجد النبی صلی الله علیه و آله و محدودیت راه عبور و مرور بقیع که ازدحام مردم موجب مشقت و أحیاناً زخمی شدن مردم می‌شود. خوب است طرحی جدید را پیگیری کنید.
دکتر مُحَیْمید پاسخ داد:
ورود مردم را از یک طرف قرار دادیم و خروج را از طرف دیگر تا تزاحم نشود، اما باز هم فکر خواهیم کرد. اما آن تعداد اندک از سخنرانان که گاهی تند صحبت می‌کنند جزو برنامه ما نیست، بلکه دیدگاههای شخصی آنهاست که تذکّر خواهیم داد.
حجة الاسلام زمانی، سپس درباره خدمات نظام اسلامی و بعثه رهبری به اهل سنت گزارشی داد.
حجة الاسلام حسینیان در آخر ضمن تشکر به ایشان اعلام کرد: «اخلاق و برخورد خوب و متین شما دیدگاه من را به شماها تغییر داد. توصیه کنید که دوستان و شاگردانتان هم مثل شما باشند».
گفتنی است: این ملاقاتهای کلیدی باید جزو اساسی‌ترین برنامه‌های بعثه مقام معظم رهبری باشد تا در تغییر رفتار سعودیها نقش بنیادین ایفا کند.

دیدار از کلیّة الدعوة والاستشراق‌

امروز در پی دیدارهای سالهای گذشته، حضرات آقایان بی‌آزار شیرازی، محمد حسن زمانی و عبدالهادی مسعودی با رئیس دانشکده کلیّة الدعوة والاستشراق مدینه دکتر مُعَیْض بن مساعد عوفی دیدار کردند. این دانشکده وابسته به دانشگاه محمد بن سعود

ص: 128
ریاض است. اما در سال اخیر تلاشی از ناحیه وزارت آموزش عالی عربستان صورت گرفته تا چندین دانشکده موجود در مدینه که شعب دانشگاههای متعدد سطح کشور است ادغام شوند و به صورت یک دانشگاه مستقلّ بنام «جامعة طیْبَة» فعالیت کنند. دانشکده علوم تربیتی وابسته به دانشگاه ملک عبدالعزیز هم در آن ادغام خواهد شد. رئیس کلیة الدعوة در این روزها سرگرم تشکیل جلسات سازمانی برای تشکّل هسته مرکزی این دانشگاه است.
طبق اظهارات دکتر مُعَیْض تنها دانشگاهی که در جهان اسلام دارای یک رشته مستقل آموزشی با عنوان «الاستشراق» است، همین دانشکده است که بیش از بیست سال سابقه دارد. البته موضوع نقد استشراق در چهار سال اخیر در ایران مثل دانشگاه تهران و حوزه علمیه قم و مرکز جهانی علوم اسلامی به عنوان یک مادّه درسی شروع شده، ولی متأسّفانه هنوز تبدیل به یک رشته نشده و قرار است در مقطع دکتری مرکز جهانی علوم اسلامی موضوع «قرآن و مستشرقان» به عنوان یک رشته مستقل تصویب شود.
دکتر مُعَیْض در آغاز ورود، آقای دکتر بی آزار و حجة الاسلام زمانی را شناخت و از آنها با صمیمیت و رفاقت استقبال کرد. در این دیدار مطالبی در مورد محورهای ذیل رد و بدل شد:
1. ضرورت تعامل و همکاری علمی بین دانشگاههای عربستان و دانشگاه مذاهب اسلامی در جهت برنامه‌های آموزشی، متون درسی، تجربیات علمی، سفرهای علمی، کنفرانسها و سخنرانیهای علمی.
2. اشتراک فراوان مذهب شیعه و اهل سنّت در کلیّات و اصول، و لزوم مطالعه کتب یکدیگر برای اطلاع از اندیشه‌های واقعی طرف مقابل و بهره‌مندی از نقاط مثبت هر کدام.
3. ضرورت بررسیهای علمی اسلامی شبهات مستشرقان درباره قرآن و اسلام و حدیث و تاریخ اسلام و پاسخ دادن به آنها.
4. موفقیت طرح هفته فرهنگی ایران در ریاض و خوشحالی دکتر مُعَیْض از گستره و تنوّع تولیدات فرهنگی و هنری ایران.

ص: 129
سپس هدایایی همراه با کتب: صحیفه سجادیّه، الدستور الأساسی، الأحادیث الطبیة، العقیدة الإسلامیة به وی هدیه شد.
سپس دکتر محمد ترکی رئیس «قسم الدعوة والاحتساب» این دانشکده وارد و مشغول گفتگو شد و گفتگو با ایشان در دفتر «ترکی» ادامه یافت.
دکتر ترکی پسر عموی دکتر عبدالله ترکی وزیر شؤون دینی عربستان است و شاید به دلیل همین وابستگی نفوذ زیادی از جهت اداری و سیاسی در این دانشکده دارد؛ به صورتی که دو سال پیش میزبان دکتر جاسبی شد که مهمان دانشگاه محمد بن سعود بود.
افزون بر این بدون پروا در مذاکرات هیأت ایرانی و رئیس دانشکده انتقاد می‌کند. او مقداری فارسی بلد است و مطالعاتی منفی درباره شیعه دارد و به شدت از شیعه انتقاد می‌کند و باقی ماندن شبهات ضد شیعی در ذهن او آثار مخرب فراوانی در مردم دارد؛ چنانکه حلّ شبهات او تأثیر مثبت فراوانی خواهد داشت.

چهارشنبه 24 ذی قعده‌

برگزاری جلسه کمیته فرهنگی‌

ص: 130
چهارشنبه 24 ذی قعده
16/ 10/ 1383
برگزاری جلسه کمیته فرهنگی
با عنایت به بند دوم مصوّبه شورای هماهنگی بعثه، امروز جلسه‌ای در دفتر جناب آقای قاضی عسکر و با شرکت آقایان: سلیمی، نصیری، حجتی، مقدادی، عرب، آخوندزاده، جوانفکر، امینی، مقدّسی، گروسی، مسعودی و افخمی برگزار شد.
در این نشست شرکت کنندگان در سه محور یکسان سازی تبلیغات کاروانها، نحوه فعالیت کاروانها در زمینه قرآن محوری و راه اندازی سخنرانیهای منطقه‌ای به بحث و تبادل نظر پرداختند و دیدگاههای خود را مطرح کردند. مصوبات این جلسه به شرح ذیل است:
1. روابط عمومی بعثه با همکاری معاونت اجرایی زمینه برگزاری یک جلسه شبی با قرآن در یک منطقه از مدینه منوره، سه جلسه برای مکه و دو جلسه نیز برای نوبت مدینه بعد را فراهم آورد. این جلسات اضافه بر نشست‌های شبی با قرآن است که باید در داخل سالن بعثه (مدینه و مکه) برگزار شود.
2. برای سال آینده برای قرائت قرآن در داخل کاروانها آیین نامه تهیه شود و برنامه

ص: 131
شبی با قرآن در کاروانها نیز قانونمند شود.
3. اخبار فعالیتهای قرآنی کاروانها به وسیله بازرسان و رابطین بعثه جمع آوری و از طریق آقای مسعودی در اختیار زائر قرار گیرد تا زائران از این خبرها آگاهی یابند.
4. آقای گروسی با همکاری آقای سلیمی پوشش اخبار قرآنی کاروانها از طریق رادیو قرآن را در دستور کار خود قرار دهند.
5. روحانیون محترم کاروانها حداقل یک و حداکثر سه جلسه درباره قرآن و اطلاعات پیرامون آن و کارهای قرآنی سخنرانی کنند.
6. نظامنامه تبلیغات داخلی کاروانها به ویژه برای مجتمعها در حج سال آینده نوشته شود.
7. برای سال آینده هر کاروان یک تابلو اعلانات داشته باشد.
8. از طریق بازرسان و روحانیون به کاروانها اعلام شود که از نصب تراکتهای اضافی خودداری کنند و مطالب خلاف سیاستهای کلی را جمع آوری نمایند.
9. کاروانها نیازهای فرهنگی خود را از طریق بازرسان به بعثه منتقل کنند.
10. شوراهای فرهنگی کاروانها به مسؤولیت روحانی و مساعدت بقیه اعضایی که در آیین نامه به آن اشاره شده، فعال شود (برای جلوگیری از دخالت در وظایف باید اعضاء شرح وظیفه مشخصی داشته باشند).
11. با استفاده از روحانیون بزرگواری که در بعثه و کاروانها حضور دارند، امکان برگزاری ده جلسه منطقه‌ای با همکاری روابط عمومی و اجرایی فراهم آید. از جمعه شب انتخاب سخنرانها به وسیله فردی باشد که آقای عرب تعیین می‌کنند.
12. آیین نامه برگزاری جلسات منطقه‌ای با استفاده از تجربیات سالهای گذشته برای حج آینده تدوین شود.
13. وظایف فرهنگی مدیران کاروانها برای حج آینده نوشته شود.
14. متولی کارهای فرهنگی به صورت شفّاف و روشن تعیین شوند و هر فرد یا معاونت بداند که حوزه تحت پوشش او چه کارهایی را بر عهده دارد.

دیدار هیأت پزشکی حج با نماینده ولیّ فقیه‌

ص: 132
امروز هیأت پزشکی حج به اتفاق آقای دکتر ضیائی رئیس هیأت پزشکی با نماینده ولیّ فقیه دیدار کردند. در این دیدار پس از معرفی حضار، آقای دکتر ضیائی گفت:
امسال سیستم پذیرش بیمار مکانیزه شده و به وسیله کامپیوتر اداره می‌شود. ما همه اطلاعات پزشکی زوّار را روی سی دی ریخته و از تهران آورده‌ایم. امسال سه نقطه را در مدینه و چهار نقطه را در مکّه برای تزریقات بانوان اختصاص داده‌ایم که در جهت اجرای طرح انطباق است و از سال گذشته نماینده ولیّ فقیه دستور داده‌اند.
یکی از پزشکان حاضر در جلسه نیز گفت: «از سال آینده اطلاعات زائران را به کارتهای هوشمند می‌سپاریم و به گردن زوّار می‌آویزیم تا اگر بیمار بی هوش هم شود بتوان با استفاده از کارت هوشمند او را درمان کرد».
آقای ضیائی گفت: «تاکنون یکی از زائران ایرانی در مدینه درگذشته است و یک نفر هم دچار ایست قلبی شده که اینک حالش رو به بهبودی است». در نهایت پس از بحث و بررسی موارد ذیل تأکید نماینده ولیّ فقیه قرار گرفت:
1. مشکل اعزام برخی از زائران بیمار و مشکل دار (روانی، ادرار غیر قابل کنترل و ...) باید برای همیشه حل شود و از سال آینده از اعزام اینگونه بیماران خودداری گردد.
برای تحقق این امر ضروری است، بررسیهای لازم انجام، و شیوه اجرایی معیّن، و برای تصمیم‌گیری نهایی در جلسه شورای عالی حجّ ارائه شود.
2. برنامه‌ریزیها به نحوی باشد که پزشکان مورد نیاز برای خدمت رسانی به حجاج بیت الله الحرام از بین لایق‌ترین و متخصص‌ترین افراد انتخاب و اعزام شوند.
3. در خصوص کشیک پزشکان در کاروانها بعضاً اختلافاتی وجود دارد که لازم است موضوع در جلسه‌ای با حضور جناب آقای فهمیده بررسی و برای رفع مشکل اقدام شود.
4. با توجه به اینکه زائران ایرانی برای بهره‌مندی از خدمات پزشکی مبلغی پرداخت نموده‌اند، موضوع بهره‌مندی رایگان حدود 2000 نفر از زائران ایرانی کشورهای حاشیه

ص: 133
خلیج فارس از این خدمات با هماهنگی ریاست سازمان حج و زیارت بررسی و برای آن چاره اندیشی شود.

نامه نماینده ولیّ فقیه به ولیعهد عربستان درباره مشکلات زیارت بقیع‌

نماینده ولیّ فقیه امروز با ارسال نامه‌ای برای امیر عبدالله ولیعهد عربستان سعودی، وی را از مشکلات ایجاد شده برای دسترسی زائران به قبرستان بقیع آگاه کرد و از وی خواست با مداخله در این امر، دستور پایان یافتن مضیقه‌های تحمیل شده را صادر کند.
آقای ری شهری خطاب به ولیعهد سعودی افزوده است: «مطمئن هستم که جنابعالی از اعمال ناشایست عناصر تندرو به شدت ناراحت و نگران هستید و هرگز اعمال سختگیرانه آنها را تأیید نمی‌کنید». وی همچنین از امیر عبدالله خواسته است تا قبل از وقوع هرگونه حادثه ناگوار که ممکن است موجب تأثر خاطر دو ملت ایران و عربستان شود، برای حل معضِل مهم ایجاد شده چاره اندیشی کند.
آقای ری شهری در پایان این نامه بر ضرورت تحکیم هرچه بیشتر پایه‌های دوستی میان دو کشور تأکید، و موفقیت مقامهای سعودی را برای خدمات مطلوب به حجاج آرزو کرده است. متن نامه حجة الاسلام و المسلمین آقای ری شهری بدین شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم
صاحب السموالملکی الامیر عبداللّه بن عبد العزیز آل سعود
ولی العهد ونائب رئیس مجلس الوزراء بالمملکة العربیة السعودیة
السلام علیکم و رحمة الله وبرکاته
بدایة أری من الضروری أن أتقدّم لسموکم بالشکر والتقدیر لما وعدتم خلال زیارة معالی وزیر الثقافة والإرشاد الإسلامی بالجمهوریة الإسلامیة الإیرانیة لکم، بالعمل علی حلّ مشکلة البقیع و أرجو لکم دوام النجاح و التوفیق فی خدمة ضیوف بیت الله الحرام.
فکما تعلمون، ان حجاج بیت الله الحرام من إیران و سائر الدول یعانون فی هذا

ص: 134
الموسم من مشکلة هامة جدیرة بالاهتمام تسبب امتعاضهم ویخشی أن تؤدی لاسمح الله الی خسائر و اصابات أن لم یتم معالجتها:
1. کان البقیع یفتح أمام الزوّار فی الأعوام الماضیة ساعتین صباحاً وعصراً حیث یتم الدخول من طرفٍ والخروج من طرف آخر بانتظام. وعند الضرورة وازدیاد عدد الزوار، کان المجال یفسح أمامهم من جانب آخر حیث یوجد السلّم وذلک لمرورهم لئلّا یؤذیهم الازدحام. وبعد غلق أبواب البقیع، کان الدور للنساء لیقمن بزیارته من الخارج ومن خلف جدرانه. وهکذا کان الجمیع یترکون المدینة المنورة بارتیاحٍ وسرور.
وللاسف فإن أبواب البقیع فی العالم الحالی لاتفتح إلّالمدّة محدودة ولا یسمح لدخول الزوّار الّا عبر طریق واحد. وبما أنّ الأبواب تغلق فی وقت مبکر، لذلک یضطر الزوّار أن یتسارعوا بعد أداء الصلاة صوب البقیع وهذا یؤدی الی ازدحام الناس و تدافعهم. فإن استمر هذا الوضع، یخشی ان یصاب بعض الاشخاص او یؤدی ذلک إلی وفاة عدد منهم فیتکرر لا سمح الله ما حصل من حادث مؤسف فی رمی الجمرات قبل سنوات.
2. إنّ النساء اللاتی یشکلن 50% من زوّار المدینة یحرمن من زیارة قبور الأئمّة والصالحین بل ومن رؤیة البقیع و یبدین دائماً امتعاظهن. وقد واجهت خلال ایام إقامتی فی مدینة الرسول صلی الله علیه و آله عدة مراجعات تمّ فیها التأکید علی ضرورة نقل هذه المشکلة للسلطات العلیا والمسؤولین فی المملکة العربیة السعودیة من أجل وضع حلّ لها.
کما ویمنع الزوّار من الوقوف والزیارة فی المساحة المحصورة بین المسجد النبوی والبقیع ممّا یدفع الزوار الی الانتشار فی جمیع اطرافه او المحاولة لارتقاء جدرانه هنا وهناک لرؤیة القبور مما یخشی أیضاً أن یؤدی الی السقوط علی الارض واصابة الاشخاص لاسمح اللّه.
اننی علی ثقة بأنّکم لاتوافقون علی هذة التصرّفات السیئة لبعض المتطرفین وأنکم ابدیتم کراراً قلقکم وامتعاضکم ممّا یجری من تشدّد واعمال قاسیة. لکنّنی اود أن اؤکد مرة اخری علی ضرورة معالجة هذه المشکلة للحیلولة دون وقوع کارثة

ص: 135
مؤلمة لاسمح الله.
وختاماً أسأل الله العلی القدیر أن یوفّق الجمیع لتوطید اواصر المحبة والصداقة بین البلدین وان یمن علیکم بالنجاح لخدمة ضیوف الرحمن وحجّاج بیته وزوّار قبر نبیه.
إنّه سمیع مجیب.
محمّد الریشهری، ممثّل الإمام الخامنئی فی الحج‌

قدردانی سرپرست حجاج ایرانی از کیفیت طبخ غذا

نماینده ولیّ فقیه امروز از دو آشپزخانه مرکزی محل پخت غذا برای سی هزار زائر ایرانی در مدینه منوره بازدید کرد و از نزدیک با چگونگی طبخ غذا، مراحل نگهداری و رعایت مسائل بهداشتی در این مکان آشنا شد. در این بازدید آقای زرهانی رئیس سازمان حج و زیارت و مسؤولان ستاد حج در مدینه منوره، ایشان را همراهی می‌کردند.
آقای ری شهری در پایان این بازدید که بیش از یک ساعت به طول انجامید، در گفتگو با خبرنگاران از دست اندرکاران سازمان حج و زیارت به علت تلاش برای حل مشکلات مربوط به طبخ غذا و رعایت اصول بهداشتی در این زمینه قدردانی کرد.
وی گفت: «بسیاری از زائران ایرانی از محل آشپزخانه مرکزی بازدید و مطلوبیت طبخ غذا را تأیید کرده‌اند».
سرپرست زائران ایرانی خانه خدا تأکید کرد:
کیفیت غذای طبخ شده با استناد به گزارشهای ناظران و بازرسان اعزامی از بعثه مقام معظم رهبری قابل قبول است. امید است که با تلاش بیشتر مسؤولان ذی‌ربط، کیفیت غذا مطلوبتر نیز بشود.
طبخ غذا در مکه مکرمه به هر دو صورت متمرکز و غیر متمرکز انجام می‌شود و یک سوم حجاج ایرانی در مکه مکرمه از غذای طبخ شده در آشپزخانه مرکزی استفاده خواهند کرد.

برگزاری جلسه گروههای ارشاد

ص: 136
عصر امروز جلسه گروههای ارشاد (1) در سالن اجتماعات ساختمان بعثه در مدینه برگزار شد. در این جلسه ابتدا آقای شمسایی مداح اهل بیت علیهم السلام مداحی کرد. سپس فیلمی از تخلّفات رفتاری زائران ایرانی در سال گذشته نمایش داده شد که اثر مطلوبی بر حاضران داشت. آن گاه حجة الاسلام والمسلمین آقای قاضی عسکر به سخنرانی پرداخت و با تأکید بر حفظ حرمت تشیع و پرهیز از کارهایی که سبب وهن این مذهب مترقّی می‌شود افزود:
این تخلّفات رفتاری لطمه به حیثیت تشیع و حضرت امام صادق علیه السلام است؛ چون زوّار سایر کشورها که نمایندگان کشورهای اسلامی در این سرزمین مقدّس‌اند این‌گونه رفتار را زیر نظر دارند و ممکن است عده‌ای تا آخر عمر به تشیّع بدبین شوند. ما اگر مراعات نکنیم سبب ایجاد تضییق بر سایر زوّار می‌شویم. چنان که می‌دانید سالهای قبل کاروانهای ما می‌توانستند کنار پنجره‌های بقیع روضه و زیارت بخوانند، ولی اخیراً ممنوع کرده‌اند که شاید مراعات نکردن زوّار ما بی تأثیر در این منع نبوده است.

دومین مراسم شبی با قرآن در مدینه‌

مراسم معنوی شبی با قرآن در مدینة النبی به همت روابط عمومی بعثه شامگاه چهارشنبه در فضایی ملکوتی برگزار شد.
در این برنامه که با حضور نماینده ولیّ فقیه به همراه عده زیادی از زائران حرم الهی برگزار شد، هوشنگ یاری، سید مهدی تاج زاده و سید حمید هروی از جمله قاریانی بودند که به تلاوت آیاتی چند از کلام الله مجید پرداختند. در فواصل برنامه شبی با قرآن در مدینة النبی که از ساعت 21 الی 30/ 22 ادامه پیدا کرد، گروه تواشیح بشارت، در دو

1- 1. در کتاب با کاروان صفا گزارش حج سال گذشته شرح وظایف و مسائل مربوط به گروههای ارشاد به تفصیل‌آمده است.

ص: 137
بخش به مدح نبی مکرم اسلام حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و دخت گرامی‌اش حضرت صدیقه کبری علیها السلام پرداختند.
در بخش دیگری از این مراسم مهندس دیانت به زبان انگلیسی واقعه زلزله اخیر آسیای جنوب شرقی را به بازماندگان این حادثه به خصوص مسلمانان اندونزیایی حاضر در جلسه تسلیت گفت.
در بخش پایانی مراسم نیز استاد سید مهدی فاطمیان حافظ کل قرآن کریم ضمن شرح نحوه حفظ قرآن، به سؤالات حاضران در جلسه پاسخ گفت.
در این مراسم، گروه تواشیح بشارت قطعات جالبی را در مدح و منقبت نبیّ خاتم و صدیقه طاهره علیها السلام به فارسی به شکل بسیار جذّابی اجرا کرد.

وصول یکروزه نامه‌های زائران ایرانی‌

زائرانی که به هر دلیل قصد مکاتبه با بستگان خود دارند، می‌توانند با مراجعه به دفتر پست و مخابرات در مدینه، نامه‌های خود را یک روزه به مقصد ایران برسانند.
ناصر یزدانی مسؤول دفتر پست و مخابرات در مدینه در گفتگو با زائر ضمن اعلام خبر بالا گفت:
نامه‌های عزیزان ایرانی از طریق فاکس به دفتر شرکت پست جمهوری اسلامی ارسال می‌شود و آنها بلافاصله نامه فاکس شده را به مقصد مورد نظر ارسال خواهند کرد و این کار 24 ساعت زمان می‌برد.
برای نخستین بار امکاناتی را برای زائران فراهم کردیم که ارائه این سرویسها حتی در تهران هم میسر نیست. اگر سیم کارت تلفن همراه یک زائر گم شود یا بسوزد، ما به مدت کوتاه و با هماهنگی نزدیکی که با مرکز (تهران) داریم، شماره را به زائر برمی‌گردانیم؛ به طوری که او وقتی از در این دفتر بیرون می‌رود تلفنش فعال است.
مسؤول مرکز پست و مخابرات مدینه ادامه داد: فعلًا امکان چنین سرویسی را در ایران نداریم؛ ولی به طور ویژه این حق را برای زائران ایرانی قائل شده‌ایم.
یزدانی سپس با اشاره به خدمات پیام کوتاه یا SMS گفت:
عده‌ای از زوار عزیز گمان می‌کنند که سرویس پیام کوتاه در اینجا قطع شده است، در

ص: 138
حالی که این سرویس فعال است؛ اما به دلیل محدودیت ظرفیت خطوط ما با قطع و وصلهایی همراه است.
اولویت اول برای ما ارتباط تلفنی مشترکان تلفن همراه است و در اولویت دوم به ارتباط پیام کوتاه یا SMS می‌پردازیم. اگر ترافیک ارتباط سیگنالینگ ما بالا باشد، مجبوریم به اولویت اول توجه کنیم و به این دلیل شاید در این زمان امکان ارائه خدمات SMS نباشد، ولی وقتی ترافیک پایین است، سیستم پیام کوتاه بدون مشکل کار می‌کند.
اگر زائری به تلفن همراه فردی در ایران پیام کوتاه بفرستد، 1880 ریال برای او محاسبه می‌شود، ولی دریافت SMS برای او هزینه‌ای ندارد و هزینه این سرویس به عهده فرد فرستنده است.
هزینه تلفن ثابت به تلفن همراه زائر ایرانی در عربستان دقیقه‌ای 1670 ریال برای دریافت کننده است که البته برای گیرنده تماس هم به ازای هر دقیقه مکالمه 447 ریال ثبت می‌شود.

پنجشنبه 25 ذی قعده‌

ملاقات مسؤولان بعثه حج عمان با نماینده ولیّ فقیه‌

ص: 139
پنجشنبه 25 ذی قعده
17/ 10/ 1383
ملاقات مسؤولان بعثه حج عمان با نماینده ولیّ فقیه
دکتر کهلان رئیس بعثه عمان به همراه جمعی از مسؤولان بعثه حج عمان عصر امروز پنج‌شنبه، با آقای ری شهری نماینده ولی فقیه دیدار و گفتگو کردند. این دیدار در بعثه مقام معظم رهبری انجام شد و طی آن طرفین بر اهمیت وحدت کلمه مسلمین و مقابله با توطئه‌های تفرقه افکنانه دشمنان اسلام تأکید کردند.
آقای ری شهری در این دیدار، حضور مسؤولان بعثه حج عمان را در بعثه مقام معظم رهبری ارج نهاد و مناسبات دوستانه و برادرانه میان بعثه‌های حج را زمینه‌ای برای تقویت روابط میان مسلمانان دانست.
وی افزود: «ارتباط هرچه بیشتر و پیوندهای هرچه نزدیکتر، به نفع ملل مسلمان است و شخصیتهای فکری، علمی و دلسوز دنیای اسلام باید در جهت برقراری و تحکیم این مناسبات بیشترین تلاش را به عمل آورند».
ایشان به تلاشهای تفرقه افکنانه قدرتهای استکباری علیه ملتهای مسلمان اشاره کرد و گفت:
وحدت کلمه، وفاق و برادری، کلید حل بسیاری از مشکلاتی است که امروز از سوی

ص: 140
دشمنان بر ملتهای مسلمان تحمیل می‌شود و موسم حج زمانی است که از کنار خانه خدا و با تبلیغات گسترده می‌توان امت اسلام را به هوشیاری در برابر توطئه‌ها و تحقق وحدت اسلامی فرا خواند.
دکتر کهلان بن نبهان الخروصی رئیس بعثه حج عمان نیز طی سخنانی از ایمان اسلامی به عنوان عامل محبت و دوستی میان دو ملت ایران و عمان یاد کرد و گفت: «راه حل مشکلات ما وحدت است و متفکران و علمای جهان اسلام نیز بر این اصل مهم تأکید دارند».
برقراری ارتباطات دوستانه میان بعثه‌های حج کشورهای اسلامی طی سالهای اخیر افزایش یافته است و در این چهارچوب بعثه مقام معظم رهبری بیشترین تلاش را برای رایزنی و هم اندیشی با مسؤولان بعثه‌های حج سایر کشورها به عمل آورده است.

سمینار «آینده تاریخ و ظهور حضرت مهدی (عج) از نگاه قرآن»

نخستین کنگره اهل سنت در ایام حج تمتع، با عنوان «آینده تاریخ و ظهور حضرت مهدی (عج) از نگاه قرآن»، صبح پنجشنبه در سالن اجتماعات بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره برگزار شد. در ابتدای این کنگره که نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی، نمایندگان بعثه مراجع تقلید، مفتیهای شافعی و حنفی، جمعی از اندیشمندان و میهمانان اهل سنت بعثه و حدود 500 نفر از زائران ایرانی اهل تسنن در آن حضور داشتند، مسؤول واحد اهل سنت بعثه مقام معظم رهبری در سخنانی گفت:
اهل سنت هم مانند شیعیان، به اینکه حضرت مهدی (ع) از فرزندان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و از ذریه حضرت فاطمه زهرا علیها السلام و امام حسین علیه السلام، ظهور و جهان را پر از عدل و داد خواهد کرد، اعتقاد دارند. محدثان بزرگ اهل سنت در کتابهای خود، آنقدر احادیث نبوی درباره ظهور حضرت مهدی علیه السلام نقل و کتابهای مستقلی در این زمینه تألیف کرده‌اند که موضوع مهدویت در بین آنان به حد تواتر و یقین رسیده است، وی گفت:
متأسفانه به علت اینکه علمای اهل سنت، به موضوع مهدویت در بین پیروان این مذهب کمتر پرداخته‌اند، در بین برخی شیعیان این ذهنیت به وجود آمده است که سنّیها به حضرت مهدی علیه السلام معتقد نیستند. علت برگزاری این همایش، برطرف کردن

ص: 141
این سوء تفاهمها و احیای معارف مشترک فراموش شده بین اهل تشیع و اهل تسنن است تا برادران و خواهران اهل سنت نیز به منتظران و زمینه سازان ظهور قائم آل محمد (عج) تبدیل شوند.
در این مراسم همچنین مولوی خیرالله یعقوبی از روحانیون اهل سنت خراسان با قرائت خلاصه مقاله‌ای، بخشی از عقاید مذاهب سنی را درباره منجی بیان کرد. مولوی یعقوبی گفت:
تنها اختلاف شیعه و سنی درباره مهدویت این است که اهل تشیع معتقدند حضرت مهدی علیه السلام فرزند امام یازدهم آنان است، قرنها پیش متولد شده و هم اکنون در قید حیات است؛ ولی اهل تسنن معتقدند منجی آخرالزمان هر چند از نسل حضرت زهرا علیها السلام است، ولی ممکن است هنوز متولد نشده باشد.
سردار جمیل بابایی از فرماندهان نیروی انتظامی، جانبار 40 درصد و با سابقه 110 ماه حضور در جبهه‌های دفاع مقدس دیگر سخنران اهل تسنن کنگره مهدویت از نگاه قرآن بود.
سردار بابایی در این مراسم، با گلایه از در دسترس نبودن منابع فارسی مربوط به آخرالزمان، با توجه به عقاید اهل سنت گفت: «بیشتر اهل تسنن تنها با شنیدن چند روایت مشهور از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، به حضرت مهدی علیه السلام اعتقاد دارند، ولی درباره چند و چون آن اطلاعی ندارند».
سخنران بعدی مراسم، حجة الاسلام سید مجتبی حسینی عضو مجلس خبرگان رهبری و نماینده سابق مقام معظم رهبری در امور اهل سنت سیستان و بلوچستان بود که در سخنانی، با اشاره به روایات متواتر و مشترک بین شیعه و سنی، ظهور منجی را امری قطعی دانست. حجة الاسلام حسینی با استناد به حدیثی از معصومین علیهم السلام، اعتقاد نداشتن به مهدویت را هم عرض کفر معرفی کرد و گفت:
علت و فلسفه غیبت از منظر قرآن و اهل تشیع، وجود طاغوت، رسوا شدن آن و در پی آن، انتظار برقراری حکومت عدل نزد مردم است؛ چنان که وقتی فرعون طغیان کرد، حضرت موسی علیه السلام مبعوث شد و بر اساس قرآن نیز، ظهور وقتی اتفاق می‌افتد که عده‌ای مستضعف و مظلوم واقع شوند.
نماینده ولی فقیه در سوریه، با اشاره به اینکه در طول تاریخ، ملتها با عنوانهای مختلفی تحت ظلم و ستم قرار داشته‌اند، تأکید کرد:
امروزه نیز وقتی در جهان سخن از دموکراسی، حقوق بشر و مبارزه با تروریسم به

ص: 142
میان می‌آید برخی از ملتها امیدوار می‌شوند که این بار عدالت برقرار شود؛ ولی مشاهده می‌کنند که هرچه تعداد سازمانهای بین المللی به اصطلاح مدافع دموکراسی و حقوق بشر بیشتر می‌شود، ظلم هم اشکال جدید پیدا می‌کند و گسترش می‌یابد.
در بخش دیگری از کنگره آخرالزمان و مهدویت از نگاه قرآن، مولوی عبدالرحمن عارفی از ائمه اهل سنت سیستان و بلوچستان با نقل روایت مشهور پیامبر خاتم گفت:
«حتی اگر یک روز از عمر جهان باقی مانده باشد، فرزندی از آن حضرت ظهور خواهد کرد و جهان را- که از ظلم و جور پر شده- پر از عدل و داد خواهد کرد». مولوی عارفی در بخشی از سخنانش با اشاره به ظلم و جور گسترده علیه مسلمانان مناطق مختلف جهان افزود: «امروز، چیزی که از نگاه برخی کشورها و سازمانها ارزش ندارد، خون، مال و ناموس مسلمانان است و این در حالی است که کشورهای عامل جنایات گسترده علیه مسلمانان، حتی برای دفاع از جان حیوانات هم قانون دارند». مولوی عارفی با دعوت از مسلمانان مناطق مختلف جهان برای کنار گذاشتن اختلافها و ایجاد اتحاد هرچه بیشتر، خطاب به آنان گفت: «بیایید با ثبت نام در صفوف سربازان امام مهدی علیه السلام، به ندای هل من ناصر خواهران و برادران مظلوممان در فلسطین و عراق پاسخ دهیم».
آخرین سخنران همایش مهدویت از نگاه قرآن، مولوی عبدالحمید امام جمعه مسجد مکی زاهدان بود. او با مسلّم و مستند خواندن روایات نقل شده از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در زمینه ظهور حضرت مهدی علیه السلام گفت: «این روایات آن قدر زیاد است که جای هیچ گونه شک و شبهه‌ای را در این زمینه باقی نمی‌گذارد». مولوی عبدالحمید همچنین با دعوت از حاضران به قدر دانستن حضور در سرزمین وحی افزود:
بشر به هر جا برسد، اگر به دامان رسول الله صلی الله علیه و آله نیفتد، به پرتگاه خواهد رفت. او گفت: برای رسیدن به سعادت، اکتفای مسلمانان به نام اسلام، کافی نیست و باید به شناخت معارف و عمل به آنها بپردازیم.
امام جمعه مسجد مکی زاهدان همچنین با قدردانی از مسؤولان جمهوری اسلامی ایران به ویژه در امور حج و زیارت تأکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران در خدمت رسانی به حجاج و فراهم کردن تسهیلات برای آنان، واقعاً از دیگر کشورها جلو است و

ص: 143
امیدواریم این وضع همچنان بهتر شود «. مولوی عبدالحمید از دولت عربستان هم خواست بیش از پیش برای حجاج تسهیلات قائل شود.
در خلال کنگره مهدویت از نگاه قرآن، به شرکت کنندگان، هدایایی به رسم یادبود داده شد و تواشیح و مدیحه سرایی در مدح و منقبت حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله از برنامه‌های دیگر کنگره بود. گزارش را با دو بیت از اشعار یکی از برادران اهل سنت که در مراسم قرائت شد، به پایان می‌بریم:
عالم آنگونه که از ظلم و ستم پر گشته پر ز انوار عدالت، همه جا خواهد شد
اهرمن خیمه ز اطراف جهان بر چیند عیش دجال مبدل به عزا خواهد شد
ان شاءالله‌

مقاله یکی از عالمان سنّی راجع به حضرت مهدی (عج)

ماموستا ابوبکر کریمی روحانی شافعی اهل سنت و ایرانی درباره وجود مسعود حضرت بقیة الله الأعظم (أرواحنا فداه) مقاله ذیل را نوشته که در شماره هشتم زائر چاپ شده است:
سالها دل طلب جام جم از ما می‌کرد آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کرد
گوهری کز صدف کون و مکان بیرون است طلب از گم‌شدگان لب دریا می‌کرد
مشکل خویش بر پیر مغان بردم دوش کو به تایید نظر حل معما می‌کرد
گفتم این جام جهان بین به تو کی داد حکیم گفت آن روز که این گنبد مینا می‌کرد
خلقت و تکامل تدریجی انسان در طول تاریخ ایجاب می‌کند که مصلح جهانی از طرف خداوند برای نجات و سعادت بشریت ظهور کند. محدثان بزرگ اهل سنت نام آن

ص: 144
مصلح جهانی را از زبان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله (محمد المهدی) نوشته‌اند.
الخلیفه المهدی در افعال و کردار و اخلاق حسنه شباهت به نبی اکرم صلی الله علیه و آله دارد و در مکه مکرمه ظهور می‌کند. همزمان با حضرت مهدی حضرت عیسی بن مریم (علیه الصلاة) از آسمان نازل می‌شود، نماز جماعت می‌خواند و به وی اقتدا می‌کند. رسول خدا فرمود: «لولم یبق من الدنیا الّا یوم لطوّل الله ذلک الیوم حتّی یبعث رجلًا من أهل بیتی یواطئ اسمه اسمی یملأ الأرض قسطاً وعدلًا کما ملئت ظلماً وجوراً»؛ یعنی اگر از عمر دنیا جز یک روز باقی نماند، خداوند آن یک روز را آنقدر طولانی می‌کند تا مردی از دودمان من که نامش نام من است حاکم بر زمین شود و صفحه زمین را پر از عدل و داد کند؛ آنگونه که از ظلم و جور پر شده باشد. همچنین در آیه 55 سوره نور خداوند می‌فرماید:
«وعدالله الذین آمنوا منکم وعملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض»؛ خداوند به کسانی که از شما ایمان آورده‌اند و اعمال صالح انجام داده‌اند وعده می‌کند که آنها را قطعاً خلیفه روی زمین خواهد کرد همانگونه که پیشینیان را خلافت روی زمین بخشید. از علمای اهل سنت، شیخ سیوطی به حکومت مهدی (عج) اشاره می‌نماید که شرق و غرب جهان در زیر لوای حکومتش قرار می‌گیرد و آیین حق در همه جا نفوذ می‌کند و ناامنی و خوف و جنگ از صفحه زمین برچیده می‌شود و عبادت خالی از شرک برای جهانیان تحقق می‌یابد که ان‌شاءالله خواهیم دید.
مبحث حضرت مهدی (عج): قرطبی که یکی از مفسران بزرگ اهل سنت است در تفسیر خود (ج 7، ص 42- 92) از مقداد بن اسود چنین نقل می‌کند که از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: «ما علی ظهر الأرض بیت حجر ولا مدر إلّاأدخله الله کلمة الإسلام»؛ یعنی بر روی زمین خانه‌ای از سنگ یا گل باقی نمی‌ماند، مگر اینکه اسلام در آن وارد می‌شود و ایمان و توحید در سرتاسر زمین نفوذ می‌کند.
توجه به این نکته لازم است که عبادت خالی از هرگونه شرک و نفی هرگونه قانون غیر خدا و حاکمیت اهواء، جز از طریق یک حکومت عدل امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل انبیای بزرگ، همتشان تشکیل چنین حکومتی بوده، مخصوصاً پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در

ص: 145
نخستین فرصت یعنی به هنگام هجرت اقدام به تشکیل حکومت کرد. از آنجا نیز می‌توان نتیجه گرفت حکومت، تمام تلاشها و کوششهایش از جنگ و صلح گرفته تا برنامه‌های آموزشی و فرهنگی، اقتصادی و نظامی همه در مسیر بندگی خدا و بندگی خالی از هرگونه شرک است.
شخصی به نام ابومحمد از دولت کنیا درباره ظهور مهدی منتظر علیه السلام از «رابطة العالم الإسلامی» سؤالی کرد و دبیر کل رابطه یعنی «محمد صالح اقواز» در پاسخی که برای او فرستاده‌اند ضمن تصریح به اینکه ابن تیمیه، پدر فکری مذهب وهابیان نیز احادیث مربوط به ظهور مهدی علیه السلام را پذیرفته، متن رساله‌ای را که پنج نفر از علمای معروف و سرشناس فعلی حجاز در این زمینه تهیه کرده‌اند، برای او ارسال داشته است. در این رساله پس از ذکر نام حضرت مهدی (عج) و محل ظهور او یعنی مکة المکرمه چنین می‌خوانیم:
«وهنگام ظهور، خداوند به وسیله حضرت مهدی (عج) جهان را پر از عدل و داد می‌کند؛ جهانی که از ظلم و ستم پر شده است. او آخرین خلفای دوازده گانه است که پیامبر صلی الله علیه و آله خبر از آنها در کتب صحاح داده است».
بعضی از دانشمندان اسلامی در این زمینه کتابهای مخصوصی تألیف کرده‌اند؛ از جمله:
ابونعیم در اخبار المهدی، ابن حجر هیثمی در القول المختصر فی علامات المهدی المنتظر، شوکانی در التوضیح فی تواتر ما جاء فی منتظر و الدجال والمسیح، ادریس عراقی مغربی در کتاب المهدی، و ابوالعباس ابن مومن المضابی در کتاب الوهم المکنون فی الرد علی ابن خلدون و آخرین کسی که در این زمینه بحث مشروحی نگاشته، مدیر دانشگاه اسلامی مدینه است که در چندین شماره در مجله دانشگاه مزبور بحث کرده است. عده‌ای از بزرگان و دانشمندان و علمای کبار ما از قدیم و جدید نیز در نوشته‌های خود تصریح کرده‌اند که احادیث در زمینه مهدی در حد تواتر است و به هیچ وجه قابل انکار نیست. در مناقب شافعی و شیخ سیوطی در الحاوی فرموده‌اند: «اعتقاد به ظهور مهدی، بر هر مسلمانی واجب است و این جزء عقاید اهل سنت و جماعتِ ملت ما محسوب می‌شود و جز افراد بی خبر یا بدعت گذاران، کسی آن را انکار نمی‌کند».

ص: 146
مدیر اداره مجمع فقهی اسلامی، محمد منتصر کنانی موضوع ظهور مهدی را کاملًا ذکر کرده است.
آثار سازنده انتظار ظهور مهدی علیه السلام: در بحث گذشته دانستیم که این عقیده در تعلیمات اسلامی جنبه وارداتی ندارد بلکه از قطعی‌ترین مباحثی است که از شخص پایه گذار اسلام گرفته شده و عموم فرق اسلامی در این زمینه متفق اند و احادیث فراوانی در این زمینه وجود دارد. در مورد پیامدهای این انتظار در وضع کنونی جوامع اسلامی نیز باید گفت آیا ایمان به چنین ظهوری، انسان را نه در چنان افکار رؤیایی فرو می‌برد که از وضع موجود خود غافل گردد و تسلیم شرایط شود؛ بلکه این عقیده یک نوع دعوت به قیام سازندگی فرد و اجتماع است. مطمئناً ترویج فرهنگ انتظار، موجب تلاش مردم برای زمینه سازی ظهور مصلح است و ما باید این فرهنگ را در میان تمامی مسلمانان ایجاد کنیم.
ماموستا ابوبکر کریمی، روحانی شافعی اهل سنت کاروان 12146

تفرقه مهمترین آفت برای جهان اسلام‌

مولوی محمد اسحاق مدنی مشاور رئیس جمهور در امور اهل سنت در گفتگو با زائر گفت:
حج، بهترین نمونه تجلی وحدت در عبادات است. اسلام، دینی است که به همه ابعادی که انسان بدان نیاز دارد، توجه کرده است. هرچند ادیان الهی دیگر هم به علت الهی بودن، به نیازهای بشر توجه کرده‌اند، ولی چون هیچ یک مانند اسلام ابدی و جهان شمول نبوده‌اند، کامل نبوده‌اند و دینهای بعد از آنها، کمبودهای آنها را جبران کرده‌اند.
یکی از مهمترین ارزشهای برآمده از اسلام و قرآن، «وحدت» است که به شکلهای مختلف به آن تأکید شده و چیزی است که هیچ انسان عاقلی حتی کسی که خود، عامل اختلاف است خوب بودن آن را رد نمی‌کند. این ارزش، بر گرفته از ارزش تقواست که اسلام به آن تأکید می‌کند. اسلام، «تقوا» را به جای رنگ، نژاد و قومیت، عامل برتری می‌داند و این موضوع، موجب می‌شود که هر کسی بخواهد وارد دایره اسلام شود، با مانعی روبرو نباشد. این خصلت تقوا، وحدت آفرین است و همه

ص: 147
انسانها می‌توانند حول آن به وحدت برسند.
علاوه بر محور تقوا، همه عبادات در اسلام و احکام مربوط به آنها، به گونه‌ای است که مسلمانان را متحد و یکپارچه کند. همه مسلمانان به یک سمت و سو نماز می‌خوانند. نماز جماعت و نماز در مسجد، بیش از نماز فرادا و در خانه ثواب دارد.
همچنین، همه در یک وقت، روزه را آغاز و در یک زمان آن را ختم می‌کنند؛ و در حج، این وحدت به اوج می‌رسد: همه در زمانهای مشخصی در جاهای مشخصی جمع می‌شوند. هر کسی با هر زبان و گویشی که دارد، با یک زبان لبیک می‌گوید. همه یک جور و یک رنگ لباس می‌پوشند، یک جور اعمال را انجام می‌دهند و همه کاملا یکرنگ می‌شوند.
وحدت، آثار زیادی دارد و اسلام، پیروزی خود را در صدر اسلام، مدیون وحدت است. همین جماعت یهودی جهان که یک صدم جمعیت مسلمانان هم نیستند، در کار خود با هم متحدند و بنابراین به اهداف خود می‌رسند؛ ولی مسلمانان که یک میلیارد و چند صد میلیون نفر جمعیت دارند، متفرقند و بسیاری از مشکلات آنان در زمان حاضر، ناشی از این تفرقه است.
مهمترین آفت جهان اسلام در زمان حاضر، تفرقه و علت این موضوع، دور شدن کشورهای اسلامی از روح اسلام و توجه به پوسته آن است. اگر اسلام بر نماز و روزه تأکید می‌کند، در کنار آن می‌گوید «مسلمانان با هم برادرند» و از آنان می‌خواهد به ریسمان الهی چنگ بزنند و پراکنده نشوند؛ بنابراین، بازگشت به اسلام اگر همه جانبه باشد و مصداق «نُؤمن ببعض و نَکْفُرُ ببعض» نشود بهترین راه ایجاد وحدت است.
انقلاب اسلامی ایران هم چون بر پایه اسلام شکل گرفت، توانست عامل برقراری وحدت در بین فرقه‌ها، قومیتها و مذاهب مختلف در کشورمان شود.
رئیس شورای افتای اهل سنت در بعثه درباره وضع زائران اهل سنت ایرانی در مقایسه با زائران شیعه گفت:
امسال حدود سی کاروان اهل سنت در آیین حج شرکت می‌کنند که وضع خدمات رسانی به آنها، بسیار خوب است و از این نظر، هیچ گونه تفاوتی با کاروانهای اهل تشیع ندارند. کاروانهای اهل سنت، مانند کاروانهای اهل تشیع، حق دارند که با بودجه

ص: 148
دولت، روحانی مخصوص خود و پزشک داشته باشند و علاوه بر خدماتی که به آنها داده می‌شود، واحدی در بعثه مقام معظم رهبری برای رسیدگی ویژه به مشکلاتشان دایر است؛ هرچند که اگر برای برطرف کردن مشکلات خود به واحدهای دیگر بعثه هم مراجعه کنند، مشکلاتشان بدون هیچ تبعیضی برطرف می‌شود.
حج، جای جدال، نزاع، بدگویی و امثال آنها نیست و خداوند خواسته است مسلمانان که به علت اختلاف فرهنگها و قومیتها طبیعتاً زمینه برخورد با یکدیگر را دارند در حج، کاملًا به هم نزدیک شوند و با یکدیگر مانند برادر باشند؛ چنان که در کشور خود ما (ایران) کاروانهایی وجود دارند که شیعه و سنی در کنار هم به سرزمین وحی مشرف شده‌اند و با هم هیچ مشکلی ندارند.

ضیافت شیخ عَمْری‌

حجة الاسلام والمسلمین جناب آقای شیخ محمد علی عَمْری اعضای بعثه‌های مراجع را امروز پنجشنبه به ضیافت نهار در حسینیه‌اش دعوت کرد. در این ضیافت از بعثه مقام معظم رهبری حضرات آیات و حجج: ری شهری، کریمی، مسعودی (تولیت حرم حضرت معصومه علیها السلام)، نوّاب، رضوانی، غیوری، موسوی، طباطبائی، قاضی عسکر، عرب‌نیا، قرشی، حسینیان، سید مجتبی حسینی (نماینده ولیّ فقیه در سوریه) و نیز آقایان زرهانی و نصیری حضور داشتند. در این جلسه علاوه بر بعثه‌های ایران، بعثه‌هایی که از عراق و لبنان به حرمین شریفین مشرف شده بودند نیز شرکت داشتند، ولی اعضای بعثه‌های حضرات آیات: تبریزی، حائری و فاضل لنکرانی (دامت برکاتهم) در آن حضور نداشتند.
گفتنی است که نفس این گونه اجتماعات، هر چند مباحثی جدّی مطرح نشود، مفید و سازنده و سبب الفت و نزدیک شدن دلهاست. به دیگر بیان اجتماعِ «قالبی» مقدمه اجتماع «قلبی» است و باید یکی از برکات و ثمرات حج را همین دست ملاقاتها دانست.
به هر حال، در این جلسه ابتدا جناب شیخ کاظم فرزند شیخ عمری به حاضران خوشامد گفت و افزود:
امروز به لحاظ تشریف فرمایی شما در این محفل در حقیقت روز عید ماست. شیخ

ص: 149
عمری در مدینه پناهگاه همه مسلمانان است نه تنها شیعیان، و از این جهت فرقی بین اهل سنّت و شیعه نیست. برای تشبّه به امام حسن مجتبی علیه السلام پدرم در اینجا مضیف خانه (مهمانخانه) امام حسن علیه السلام بنا کرد. مدینه از یک جهت شهری منحصر به فرد است و آن اینکه مدفن شش معصوم علیهم السلام است.
سپس یکی از روحانیون عرب زبان مهمان از شیخ عمری و ترتیب دادن این ضیافت تشکر کرد. آنگاه یکی از شیعیان مدینه قصیده غرّایی خواند که از جمله ابیاتش اینهاست:
مَنْ مثلکم لرسول الله ینتسب لیتَ الملوک لها من جدّکم نسب
خیر النبیّین لم یُذکر علی شفهٍ إلّا وصلّت علیه العجم والعرب
أکرِمْ بفاطمةٍ أنعِم بفاطمةٍ من أجل فاطمةٍ قد شرّف النسب
آنگاه سفره ناهار در ساختمان جدید حسینیه شیعیان در مدینه در کنار همان ساختمان قدیمی در نخلستان شیخ عمری گسترده شد. ساختمان جدید وسیع و در چند طبقه و به شکلی زیبا بنا شده که ظاهراً به مناسبت همین ضیافت رسماً افتتاح شد.
به هر حال، اکنون شیخ عمری با حدود نود سال عمر، هنوز با نشاط و خود امام جماعت حسینیه است و جالب اینکه نوافل نمازهای یومیه را هم ایستاده می‌خواند.
برای آگاهی از جزئیات زندگی وی و وضع شیعیان مدینه توجه شما را به گفتگویی که چند سال پیش آقای دکتر سید محمد باقر حجتی با ایشان داشته‌اند جلب می‌کنم. ایشان می‌نویسند:
روز جمعه 24/ 1/ 1375 ه ش: 23 ذی القعده 1416 ه. ق. به منظور دیدار با شیخ محمد علی عَمْری امام جماعت و روحانی معروف شیعیان مدینه و نشست و گفتگو با ایشان، به منزلشان رفتیم.
وی که اهل مدینه و یادگاری از تبار شیعیان صدر اسلام است، به خاطر انتساب به شاخه و دسته‌ای از قبیله اوس یا خزرج به «العَمْری» نامبردار گشته و گویا این شاخه به «عَمْرو ...» منسوب است که خود آقای عمری اطلاعی روشن در این باره ارائه نکرد.
وی سالخورده مردی است که چهره و سیمایی مَدَنی دارد و بسان اکثر اهل مدینه و چون رنگین پوستان می‌نماید. او حدود 86 سال قمری را پشت سر نهاده و بر حسب روایت یکی از آقایان موثق- که اخیراً حشر و نشری با ایشان داشته- در این سن و

ص: 150
سال دارای فرزندی چهار ساله است.
برای نشست و گفتگو با ایشان، پیشتر حضرت حجة الاسلام والمسلمین جناب آقای قریشی (حفظه الله تعالی) زمینه را فراهم آورد و به اتفاق ایشان و محقق ارجمند جناب آقای رسول جعفریان حدود ساعت ده، به منزل ایشان درآمدیم و با استقبال گرم و صمیمانه وی روبرو شدیم و با میوه و چای به اضافه دوغ بسیار مطبوعی از ما پذیرایی کردند. جناب آقای قریشی- به علت کارهای ضروری که به عهده داشتند- پس از معرفی ما به آقای «العمری» به محل کارشان بازگشتند.
ایشان در پی پرسشهایی که پیاپی مطرح می‌ساختیم مطالبی را خاطر نشان ساختند و در پاسخ این پرسش که: «مجموع شیعیان مقیم در مدینه به چند هزار تن می‌رسد؟» گفت: «جمعیت شیعیان حدود 25 هزار نفر است»، ولی از لحن بیانش استفاده می‌شد که تشکّلی ندارند و نمی‌توانند به عللی از تشکیلاتی که آنان را هماهنگ سازد و میانشان همبستگی و همسویی در اهدافشان به هم رساند، برخوردار باشند.
درباره حوزه علمیه در مدینه پرسیدیم، در جواب ما گفت: «حوزه علمیه وجود ندارد و چنین حوزه‌ای در احساء و قطیف دایر است که طلابی را در حد درسهای سطح تربیت می‌کنند. البته حدود هیجده تن از طلاب علوم دینی که از اهل مدینه‌اند در خارج کشور عربستان از قبیل سوریه و جمهوری اسلامی ایران (حوزه علمیه قم) و احیاناً احساء و قطیف سرگرم تحصیل علوم دینی هستند. بیشترین طلاب مدینه در سوریه تحصیل می‌کنند».
از وی درباره کلمه «نخاوله» و اینکه این کلمه ریشه در چه واژه‌ای و چه مفهومی دارد، سؤال شد.
پاسخ آقای عَمْری چندان مشخص نبود و گویا بر آن بودند که این اصطلاح، با واژه «نخل» دارای پیوندی است و «نخاوله» کشاورزانی هستند که‌با «نخل» سر و کار داشته و به امر کشاورزی نخل می‌پرداختند. از بیان ایشان چنین استفاده می‌شد که این اصطلاح سابقه‌ای چند قرنی و بس طولانی دارد و ضمناً عاری از شائبه تحقیر هم نیست.
مرحوم طالقانی (برادر جلال آل احمد) در زمان مرحوم آقا سید ابوالحسن اصفهانی نماینده ایشان بودند و در مدینه زندگانی می‌کردند، و در قبرستان بقیع مدفونند. از

ص: 151
ایشان پرسیدیم که آیا وی را شهید کردند و آیا با ایشان ارتباطی داشتید؟ پاسخ دادند:
با ایشان مربوط بوده‌ام و نزد من می‌آمدند؛ ولی شهادت ایشان واقعیتی ندارد؛ بلکه با مرگ طبیعی از دنیا رفتند.
عمْری همزمان با حیات و مرجعیت آیات عظام مرحوم حاج سید ابوالحسن اصفهانی و میرزای نایینی و حاج آقا ضیاء عراقی برای تحصیل به نجف اشرف رفت و بیست سال را در تحصیل علوم دینی در آنجا پشت سر نهاد.
ایشان سپس این داستان را بازگو کرد که:
«سال 1349 یا 1350 ق پدرم برای زیارت امام رضا علیه السلام از طریق دریا و کشتی از مسیر بمبئی در هندوستان به مشهد رفت که این سفر مجموعاً یک سال به طول انجامید، و در محرّم سال بعد، از راه دریا به عراق رفت و در آنجا تصمیم گرفت مرا از مدینه برای تحصیل به نجف اشرف گسیل دارد؛ چرا که دو نفر به نام شیخ مبارک و شیخ عطیه به پدرم پیشنهاد کرده بودند فرزندت را برای تحصیل علم به نجف بفرست. پدرم که وکیل و نماینده مرحوم آیة الله سید محمد کاظم طباطبایی و نیز مرحوم سید ابوالحسن اصفهانی بود، مرا با شیخ عطیه به نجف فرستاد. ماه صفر بود که به نجف یا کربلا رفتم و در محرم سال بعد، که در مدرسه مهدیه نجف مقیم بودم، را در عالم رؤیا دیدم که برای استماع روضه به بیت مرحوم سید بحرالعلوم عازم گشته‌ام (معمولًا قبل از ظهر ایام عزا در بیوت آیات عظام و اساتید برجسته، مجالس روضه و عزاداری حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام دایر بود و آقایان علما و طلاب و توده مردم در این مجالس شرکت می‌کردند). وقتی می‌خواستم وارد بیت مرحوم بحرالعلوم شوم، دم در ایشان شخصی را دیدم نشسته با این اوصاف: عالی الصدر، بعید المنکبین، عَلَیه عِمامة زیتونیة؛ مردی سینه فراز و چهارشانه که عمامه‌ای زیتونی رنگ بر سر داشت و عمامه‌ای با تحت الحنک آویخته.
فرمود: شیخ محمد علی؟! پاسخ دادم: من شیخ محمد علی هستم. فرمودند: تعال؛ جلو بیا. وقتی نزد او رفتم فرمود:
«أنا علی بن أبی طالب، أتیت لزیارة زائر ولدی الحسین؛ الشیخ رجب؛ من علی بن ابی طالب هستم و برای زیارت و دیدار زائر فرزندم حسین یعنی شیخ رجب به

ص: 152
نجف آمده‌ام».
شیخ رجب اهل تبّت بود و در مدرسه به سر می‌برد و به بیت مرحوم حاج سید ابوالحسن اصفهانی رفت و آمد داشت (و به اصطلاح از خواصّ آن مرحوم به شمار می‌رفت).
امیر المؤمنین علی علیه السلام به من فرمود: به مدینه برمی‌گردی؟ عرض کردم: ممکن است به مدینه بروم. فرمود: اگر به مدینه رفتی فوراً به نجف باز گرد (شاید منظور آن حضرت چنان بود که تحصیلاتم را ادامه دهم و با سرمایه‌ای علمی و معلوماتی درخورِ وظائفم، به مدینه روم) پرسیدم: چرا؟ فرمود: «لأنّه فیما بعد یصیح الویل»؛ زیرا بعدها عذاب بر مردم مدینه بانگ بر می‌آورد».
بعد از اینکه از خواب بیدار شدم، وضو گرفتم و به زیارت بارگاه امیرالمؤمنین علی علیه السلام رفتم.
این رؤیا در سوم و یا چهارم محرم الحرام بود. بعد از آن سه نفر نزد من آمدند که وقتی پدرم به نجف رفته بود، به اینان سفارش کرده بود که هزینه زندگانی مرا در نجف تأمین کنند و من از آنها پول خرجی خود را دریافت می‌کردم و پدرم نیز طلب آنها را به نجف می‌فرستاد. پدرم از دنیا رفته بود و من زندگانی را به سختی می‌گذراندم.
پس از گزارش درگذشت پدرم راهی بیت مرحوم حاج سید ابوالحسن اصفهانی شدم. ایشان به سید عبدالغفار و شخص دیگری دستور داد برای مرحوم شیخ علی عَمْری یعنی پدرم مجلس ترحیمی دایر کنند. در این مجلس خود مرحوم حاج سید ابوالحسن اصفهانی نیز در آن شرکت کرد.
با اینکه چندان علاقه‌ای برای بازگشت نداشتم، به مدینه باز گشتم. در مدینه دیدم چیزی از ماتَرَک مرحوم پدرم- جز زمینی که آنچنان ارزش نداشت- وجود ندارد.
الحمدللّه که به مدینه بازگشتم و یک‌سال در آنجا ماندم، و پس از آن با مادرم رهسپار نجف اشرف شدم. باید یادآوری کنم پدرم مُعَمّر بوده و در سن 85 یا 86 سالگی از دنیا رفت و خود من در سال 1330 ق به دنیا آمدم».
آقای عَمْری چنانکه اشاره شد، هم اکنون که این گزارش نوشته می‌شود (یعنی 1416 ق 1375 ش) 86 سال قمری را پشت سر نهاده و دارای فرزندی چهار ساله نیز هست.

ص: 153
از ایشان سؤال شد: یکی از فرزندان آقا نجفی اصفهانی- به نام حاج آقا کمال شریعتمدار- در سال 1339 یا 1340 ق یعنی همان زمانی که شما ده یازده ساله بودید، همراه شریف مکه و دیگران به مدینه آمد و پیشنهاد کرد قبور ائمه بقیع علیهم السلام بازسازی شود. به همین جهت برای توسعه فضای کار، قبور شماری از اهل سنت را ویران کرد. در این زمان درگیری و نزاع میان شیعه و سنی- یعنی دو سال قبل از روی کار آمدن خاندان سعودی- پدید آمد و در نتیجه کارها به هم ریخت و همین امر موجب کینه اهل سنت با شیعه گشت. آیا شما این جریان را شنیدید؟
او در پاسخ گفت: «من در این زمان در سنین کودکی به سر می‌بردم که ما را به زیارت بارگاه نبوی و ائمه بقیع علیهم السلام می‌بردند و قبرستان بقیع دو در داشت: یکی شرقی و دیگری شمالی. و بارگاه حضرت فاطمه علیها السلام دارای ضریح زرد یعنی طلایی رنگ و یا طلایی بود؛ اما ضریح ائمه بقیع علیهم السلام و عباس عموی پیامبر صلی الله علیه و آله از ضریح حضرت فاطمه علیها السلام جدا بود و میان این دو، راهی وجود داشت. که به راحتی به این دو بارگاه جابه جا می‌شدیم. و نیز فاصله بارگاه ائمه بقیع علیهم السلام تا بیت الأحزان حدود ده تا پانزده متر بود و از پانزده متر به طور قطع تجاوز نمی‌کرد، و بیت الأحزان در داخل بقیع قرار داشت بر همه این بارگاهها فرش گسترانده بودند و می‌گفتند: حاج آقا کمال شریعتمدار آمد و لوله آب به قبرستان بقیع کشید که برای شستشوی حرم و آبیاری پاره‌ای از اشجار مورد استفاده قرار می‌گرفت.
شخصی به نام حاج جعفر اصفهانی کفشبان (کفشدار) این قبرستان بوده و قبر عثمان نیز در این قسمت دارای گنبد و بارگاه داشته است.
در ماه شعبان یعنی تابستان 1343 ق به دستور خاندان سعود، ویران کردن این قبور و بقعه و بارگاهها آغاز کردند و تا آخر رمضان همین سال این ویرانی خاتمه یافت که ضمن آن بارگاه حضرت حمزه سید الشهدا را نیز در احد ویران ساختند.
از «مسجد ثنایا» سؤال شد؛ پاسخ دادند: تا آنجا که به یاد دارم، مسجدی به این نام وجود نداشت؛ بلکه «ثنایا» نامِ محله‌ای بوده است.
از سخنان آقای عَمْری دانستیم که هجده تن از طلاب مدینه در خارج از عربستان سرگرم تحصیلات دینی هستند که بیشتر آنها در سوریه به تحصیلات خود ادامه

ص: 154
می‌دهند و شمار کمتری از آنها در قم مقیمند و برای رفت وبازگشت آنها از عربستان موانعی از سوی دولت وجود ندارد. در خود مدینه اساساً حوزه‌ای برای شیعیان دایر نیست؛ اما در قطیف و احساء، حوزه‌های علمی شیعی دایر است.
سؤال کردم: از دو تن از طایفه نسوانِ دمّام در سال گذشته (1415 ق) شنیدم کتابخانه‌ای را در دمام که از آن شیعیان و حاوی کتبی به ارزش و بهای شش میلیون ریال سعودی بوده است به آتش کشیدند؛ آیا واقعاً این حادثه ناگوار در دمام روی داد؟ گفتند: آری، این خبر و گزارش واقعیت دارد. (لیکن آقای عَمْری توضیحی کافی در این باره ارائه نکرد).
پرسیدم: شما قبلًا اشارتی داشتید که «بیت الأحزان» در داخل بقیع بوده؛ آیا «مشهد علی علیه السلام» نیز در درون بقیع بوده است؟ به این سؤال پاسخ مثبت داد و گفت: این مشهد در داخل بقیع قرار داشت.
درباره «مسجد توبه» در قبا و نیز «مسجد فاطمه زهرا علیها السلام» و یا خانه آن حضرت پرسیدم. گفت: «مسجد توبه» مسجدی جدا و مستقل از «مسجد قبا» نبوده، و در پیشاپیش مسجد، قبا خانه امیرالمؤمنین علی علیه السلام قرار داشت که هم اکنون از میان رفته و در شمال مسجد قبا قرار داشت، و در زمان خردسالی ما را به آنجا می‌بردند و می‌گفتند خانه امیرالمؤمنین علی علیه السلام است.
درباره «مسجد شمس» در محله «قربان» پرسیدم. گفتند: اینجا مسجد نبوده است؛ بلکه قبرستانی برای دفن کودکان و خردسالان به شمار می‌رفت که پشت این قبرستان را «مسجد شمس» می‌نامیدند که درست نیست، و مسجد شمس در واقع همان «مسجد فضیخ» می‌باشد.
شیخ عَمْری درباره «مشربه ام ابراهیم» گفت: پاسخ دادند: مشربه ام ابراهیم قناتی بیش نبوده و من در آن مسجدی ندیدم. فقط محوطه‌ای محصور به چهار دیوار بوده و هست.
یکی از فرزندان «عمری» به نام «کاظم» از طلاب و دانشجویان حوزه و دانشگاه است و به تحصیلات مزدوج خود در «احساء» ادامه می‌دهد، و دروس سطح را در حوزه علمیه احساء فرا می‌گیرد.
از وی پرسیدیم: شخصی به نام حاج میرزا علی [هسته‌ای اصفهانی، که همراه

ص: 155
مرحوم سید محمد طباطبایی (فرزند مرحوم آیة الله سید محمد کاظم طباطبایی یزدی) که در سنین چهل و اندی سالگی از دنیا رفت، در سال 1331 ق به مدینه آمد.
آیا در همین سال سفرنامه‌ای راجع به حج نوشت؟ گفتند: این سفر در زمان شریف مکه بوده و شیعیان و یا اشراف و سادات در آن زمان عزاداری می‌کردند و دسته‌های عزا به راه می‌انداختند و به طرف بقیع می‌رفتند که چشم اندازها و دورنماهایی از این دسته‌ها به خاطرم می‌آید. البته خاطرنشان می‌شود که شریف مکه رسماً و علناً اظهار تشیع می‌کرد. و شُرَفا یا اشراف و سادات مدینه هرچند هم اکنون تشکلی ندارند، لیکن انساب خود را حفظ می‌کنند و برای آنها مضبوط است، و شخصی به نام سید منصور ناظر و مراقب موقوفات آنهاست.
در مدینه برای شیعیان، مرکزی به نام و عنوان «مسجد» وجود ندارد؛ چون اگر به نام و عنوان «مسجد» مرکزی در این دیار دایر کنند دولت و حکومت رسماً روی آن دست می‌گذارد و آن را زیر نظر خود می‌گیرد و اختیارات شیعیان از محیط و فضای آن رخت برمی‌بندد. لذا مراکزی که عملًا «مسجد» است، «مجلس» یا «حسینیه» نامیده می‌شود.
در اثنای گفتگوی ما با آقای عَمْری دو تن از شیعیان محله «مهد» واقع در آبادی «سلاقیه»- که با مدینه حدود 120 کیلومتر فاصله دارد- نزد ایشان آمدند، و یکی از آنها درباره حج سؤالی کرد و پاسخ لازم را دریافت کرد. پس از رفتن آنها آقای عَمْری درباره «مهد» توضیحاتی داد که در این محله کوهی از [معدن طلا وجود دارد که سابقاً دولت بریتانیا از آن بهره‌برداری می‌کرد، و اکنون تحت تصرف و نظارت دولت سعودی قرار دارد. و اهالی سلاقیه که محله مهد در آنجا واقع است، همگی از شیعیانند و چون این نقطه گرفتار کمبود آب است، گروهی از شیعیان از آن مهاجرت کردند، وشمار سکنه آن فعلا اندک است.
در خاتمه یادآور می‌شویم آقای عمری تنها فرزند پدرشان بوده و خواهر و برادری ندارد.
روزها نماز ظهر و عصر را به صورت جمع، در زیرزمین ساختمان برافراشته‌ای- دقیقاً همانند شیعیان- در محله‌ای بسته نزدیک به حرم نبوی صلی الله علیه و آله برگزار می‌کند و نماز مغرب و عشا را در مسجد یا مجلسی واقع در نخلستانی در مسیر خیابان «العوالی» به جماعت اقامه می‌نماید.

ص: 156
ما از اینکه آقای عَمْری این اطلاعات را در اختیار ما قرار داد سپاسگزاری کردیم و عکسی را بدو تقدیم داشتیم و عکسی هم در همین جایگاه اقامه نماز با ایشان گرفتیم. وجود ایشان برای شیعیان مدینه منوره بسی مغتنم و پناهگاهی برای دوستداران اهل بیت علیهم السلام است. (1)

برگزاری دومین دعای کمیل مدینه‌

مراسم دومین دعای کمیل مدینه امسال، در جوار بقیع و بین الحرمین و با شرکت زوّار ایرانی و عده‌ای از شیعیان خلیج، هند و پاکستان برگزار شد.
امروز پنجشنبه روابط عمومی بعثه، طیّ اطلاعیه‌ای ضمن دعوت از زائران ایرانی بیت الله الحرام به منظور شرکت منظم در مراسم دعای کمیل در جوار حرم شریف نبوی و قبرستان مظلوم بقیع، با آرزوی قبولی طاعات و زیارتهای حجّاج هموطن، بر نکاتی تأکید کرد. متن این اطلاعیه در ص 64- 65 همین کتاب درج شد.
از ساعت نه شب زائران ایرانی آرام آرام از راه می‌رسیدند. تا یکی از خاطره انگیزترین شبهای عمرشان را سپری کنند. شاید دیگر قسمت نشود جایی بنشینند که یک طرفشان مرقد مطهر رسول الله صلی الله علیه و آله باشد و طرف دیگرشان مزار چهار امام مظلوم و بوی زهرا علیها السلام را از هر دو سو حس کنند.
خیلیها تنها تجمع پرشکوه و منظم حجّاج را می‌بینند، امّا یک دنیا فکر و برنامه و همکاری و عشق، در ورای این تجمّع نهفته است:
تو مو می‌بینی و من پیچش مو تو ابرو من اشارتهای ابرو
برگزاری دعای کمیل، با برنامه و منظّم است. تعیین جا، زمان شروع و پایان، محلّ نشستن خواهران و جانبازان و مهمانان و روحانیون مهمان جزء این برنامه است. غیر از برنامه منظم برای دعا و مرثیه و دعاخوان و مدّاح و فیلمبرداری، کسانی عهده دار صوت و بلندگوها و طناب کشی منطقه تجمّع استفاده از پلاکارت و انتظامات مراسم و ... هستند و

1- 1. میقات حج، ش 24، ص 184- 190. با ویرایش و تلخیص.

ص: 157
برادرانی هوشیار، عاشق، صبور و متین و مؤدّب می‌کوشند تا بهترین بهره‌برداری از این مراسم انجام گیرد.
سالهای قبل نیز چنین بود. این بود که حجّاج ما مشتاقانه چشم به راه آن شب جمعه بودند و اگر برنامه سفر چنان بود که فیض دعای کمیل مدینه را درک نمی‌کردند، کلّی غصه و اندوه داشتند.
بعضیها طبق زمان بندی پروازها، این روزها یکراست به مکّه می‌روند. دعای کمیل آنان در نوبت دوم حضور حجاج در مدینه برگزار می‌شود. اصطلاحِ «مدینه قبل» و «مدینه بعد» جا افتاده است. هر کدام هم مزایایی دارد. نمی‌توان به طور کلّی یکی را ترجیح داد.
همین شور و حال برگزاری مراسم دعا، یک بار دیگر، پس از اعمال حج که نیمی از زائران به مدینه می‌آیند، تکرار می‌شود. کار آنان، با روایاتی که می‌فرماید: اعمال حج را که انجام دادید، به زیارت ما بیایید و حج را با دیدار ما کامل کنید، یا احادیثی که تأکید دارد بر «لقای امام» و عرضه کردن نصرت و یاری بر ولیّ و حجّت خدا، سازگارتر است. این نوعی دیگر از جنبه سیاسی و ولایی حج است و حاجی باید ولایت و همبستگی خویش را با رهبری الهی، اعلام کند و نشان دهد.
دسته دسته ایرانیان از هر سو به جوار حرم پیامبر و کنار بقیع آمدند. باز هم بقیع پذیرای دلهای مشتاق و اشکهای گرم نجواگران دلسوخته شد. مدینه، راوی غمهای بزرگ و اندوههای دیرین است. هرگاه گوش درد آشنا بیابد، با زبان بی زبانی، قصه رنج و غربت سر می‌دهد. این شب جمعه نیز یکی از آن فرصتها بود.
مدینه، بار غم بر زمین نهاد، خسته از مظلومیّت دیرین. زائران ایرانی، دوش به زیر این غم سنگین دادند و گوش به این روایت غم آجین دردها سپردند، مشتاق شنیدن این رنجنامه بلند، در کنار قبر حضرت رسول صلی الله علیه و آله.
جذبه «دعای کمیل» همچون کهربایی هزاران زائر را از زن و مرد و پیر و جوان و عالم و عامی، به سوی بقیع کشید. خیابان بقیع و بخشی از اطراف آن، سرشار از دلهایی بود که به عشق محمد و آل او، و به شوق گوش سپردن و زمزمه کردن با مناجات عاشقانه

ص: 158
امیرالمؤمنین علی علیه السلام گرد آمده بودند. گویی فرشتگان بال گشوده وآن را زیر پای این شیفتگان اهل بیت علیهم السلام گسترده بودند و عطر نیایش و نسیم خلوص و صدای شکستن دلها در فضا پیچیده بود.
یک سو، مرقد مطهّر و منوّر پیامبر بود، غرق در نور و روشنایی. و در سوی دیگر، بقیع خسته و خاموش!
و در این میان، حدّ فاصل حرم پیغمبر تا درب بسته بقیع را، زائران با حضور خویش پر کرده بودند.
یک سو پیامبر بود، یک سوی آل پیامبر، و پیروان اهل بیت نشسته در محوّطه میان قبر پیامبر و قبور ائمه بقیع پیوند خود را با رسول و آل رسول ثابت می‌کردند. این فاصله نباید خالی می‌ماند. میان آن خورشید و این ماههای تابان، فاصله‌ای نبوده و نیست. چه چیزی فضای میان مسجد النبی و بقیع را پر کرده و در آن طنین افکن است؟ دعای کمیل علی! علی علیه السلام حلقه واسطه میان «محمد» و «آل محمد» است. «عترت»، از نسل علی و فاطمه است. اینجا هم صدا و دعای علی است که «امّت» را در محیط و مساحت مرقد رسول و قبور بقیع، جذب کرده و گرد آورده است.
چه شب است یا رب امشب، که شکسته قلب یاران چه شبی که فیض و رحمت، رسد از خدا چو باران
چه شبی که تا سحرگاه، ز فرشتگان «الله» برکات آسمانی، برسد به جان نثاران
شب انس و آشنایی است، شب عاشقان مهدی است شب گریه و مناجات، شب اشک رازداران
مدینه، گوش به «یارب یارب» زائران سپرده بود. نغمه سوزناک «یا غیاث المستغیثین»، فضای شهر را پوشانده بود و از گلدسته‌های نورانی حرم پیامبر، بالاتر می‌رفت، تا به فرشتگان می‌رسید و همچون سایه‌ای از رحمت و لطف، بر فراز بقیع گسترده می‌شد.
دلهای عاشق بی تاب بود. بی قراری این دلها را یاد حسین و مهدی آرام می‌کرد.

ص: 159
غمهای زهرای مرضیّه، دلها را می‌فشرد، بغضهای مانده در گلو می‌ترکید و اشکها از دیده‌ها به صورتها جاری می‌شد.
دعا کم کم به پایان می‌رسید. در اطراف، غیر ایرانیها نیز گوش جان به این زمزمه‌ها سپرده بودند. شیعیان لبنانی و کویتی هم در گوشه و کنار دیده می‌شدند. ایرانیها هرگز لذّت این شب جمعه را از یاد نخواهند برد و خاطره‌اش را عزیز خواهند داشت، بخصوص که اعلام کردند نوار دعای کمیل (کاست و ویدئو) در سمعی بصری بعثه در اختیار علاقه‌مندان گذاشته می‌شود. مهر و محبت دودمان پیامبر نیز چیزی نیست که از یاد شیعه و زائران برود.
خداوندا به این دلهای پر درد به اشک گرم و سوزان زن و مرد
به این شب ناله‌های عاشقانه که در این شهر، طوفانی به پا کرد (1)
گفتنی است که این هفته روابط عمومی بعثه پیش از مراسم، اشعاری را انتخاب کرد و در اختیار مداحان قرار داد تا از آنها در مراسم دعا استفاده کنند و از اشعار کم محتوا یا سبک پرهیز شود و صد البته تدبیر خوبی بود. شایسته است در ایران نیز هیأتی از اهل فن و شاعران متخصّص اشعار مداحان را در مجالس مهم یا مجالسی که از صدا و سیما پخش می‌شود، از قبل بررسی کنند و در اختیار آنان قرار دهند تا تالی فاسدی نداشته باشد.
رأس ساعت ده آقای مرتضایی‌فر با اعلام برنامه قاری قرآن را دعوت به قرائت قرآن کرد. قاری نیز چند آیه خواند، با آیه کریمه «قل یا عبادی الذین أسرفوا علی أنفسهم لا تقنطوا من رحمة الله إنّ الله یغفر الذنوب جمیعاً» (2)
قرائت خود را آغاز کرد. سپس آقای رمضان پور به مدّاحی پرداخت. آنگاه آقای غلامرضا زاده با لحن عربی دعای کمیل را خواند و پس از دعا نیز آقای فراهانی مداحی کرد. و پس از چند جمله دعای عربی و فارسی نماینده ولیّ فقیه رأس ساعت یازده مراسم پایان یافت.
این مراسم مانند هفته گذشته با اندکی تأخیر از سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد.
بیفزایم که عصر پنجشنبه، حسن بن حامد بکری رئیس امور حج در مدینه نماینده‌ای

1- 1. رک: در حریم حرم، ص 50- 54.
2- 2. سوره زمر 39: 53 «بگو ای بندگان من که با خوش گزافکاری کرده‌اید، از بخشایش خداوند ناامید نباشید که‌خداوند همه گناهان را می‌آمرزد».

ص: 160
از بعثه مقام معظم رهبری طلبید. به دنبال این دعوت آقای محمد مهدی امینیان رئیس ستاد حج در مدینه و آقای رضا سلطانی شیرازی به دفتر وی رفتند و بر توافقهای قبلی در سالهای گذشته و رعایت آنها در خصوص چگونگی برگزاری مراسم دعا تأکید کردند متن مکتوبی که طرفین امضا کرده‌اند چنین است:
المملکة العربیة السعودیة
وزارة الحج
فرع منطقة المدینة المنورة
مکتب المدیر العام
محضر اجتماع
الیوم الخمیس التاریخ 25/ 11/ 1425 ه
الساعة 00: 03 مساءاًالمکان‌مکتب مدیر عام فرع وزارة الحج بالمدینة المنورة
إشارة إلی خطاب صاحب السمو الملکی أمیر منطقة المدینة المنورة رقم 194769/ ش/ أد بتاریخ 25/ 11/ 1425 ه، المعطوف علی برقیة صاحب السمو الملکی وزیر الداخلیة بالنیابة رقم 1 ش/ 64363 بتاریخ 24/ 11/ 1425 ه، والمعطی لمعالی وزیر الحج صورة منها، بشأن مارفع لسموه بالبرقیّة رقم 194641 بتاریخ 24/ 11/ 1425 ه، عن نیّة بعثة الحج الإیرانیة إقامة دعاء کمیل مساء هذا الیوم الخمیس الموافق 25- 26/ 11/ 1425 ه، أمام بوّابة البقیع و بحضور مابین (30 إلی 35 ألف حاج إیرانی).
تمّ دعوة بعثة الحج الإیرانیة، وحضر منهم کلّاً من:
1. محمد مهدی أمینیان، رئیس البعثة الإیرانیة.
2. رضا سلطانی شیرازی، مستشار وزارة الحج الإیرانیة.
فی الزمان والمکان المذکورین أعلاه، وإطلاعهم علی ما جاء فی برقیة سموه والتأکید علیهم بمراعاة أن یکون عدد المتواجدین من الحجاج الإیرانیین أمام بوابة البقیع فی حدود العدد المتفق علیه سابقا فی المحاضر الرسمیة وقدره (10000) عشرة آلاف حاج نظراً لضیق المکان وازدحام ساحات المسجد النبوی الشریف

ص: 161
بالزوّار من جمیع الجنسیات.
وأفادا، بالتزامهم بالتعلیمات والتنظیم المعمول به فی الأعوام السابقة واختصار العدد قدر الإمکان حیث لا یزید عدد الموجودین فی المدینة المنورة حتی الآن عن (20000) عشرون ألف حاج ایرانی.
وعلیه جری إعداد المحضر وتوقیعه.
مندوب البعثة الایرانیة: محمد مهدی امینیان، رضا سلطانی شیرازی.
مدیر عام فرع وزارة الحج بالمدینة المنورة: حسن بن حام بکری.
گفتنی است که سه کاروان از شیعیان زوّار ایرانی که موفق به شرکت در مراسم دعای کمیل نشده بودند و خروج برنامه‌ای آنها از مدینه منوره قبل از دعای کمیل بعدی بود و نیز یکی از کاروانهای اهل تسنّن که مدت حضورشان کمتر از اقامه چهل وعده نماز بود، در جلسه ستاد مطرح و پس از بررسی مشخص شد که امکان تمدید یک روز اقامتشان در مدینه منوره میسّر است؛ لذا مقرر شد به کاروانهای فوق اعلام شود که یک روز اضافه‌تر در مدینه می‌مانند.
می‌افزایم که به دلیل اهمیت فوق العاده مراسم دعای کمیل مدینه و نیز حسّاسیت برای برگزاری این آیین روحانی، روابط عمومی بعثه آیین‌نامه‌ای تنظیم کرده که به تأیید و امضای نماینده ولیّ فقیه رسیده و به آن عمل می‌شود.

جمعه 26 ذی قعده‌

بازدید نماینده ولیّ فقیه از بعثه‌های مراجع تقلید

ص: 162
جمعه 26 ذی قعده
18/ 10/ 1383
بازدید نماینده ولیّ فقیه از بعثه‌های مراجع تقلید
نماینده ولیّ فقیه و سرپرست حجاج ایرانی همراه با تنی چند از علمای بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره در بعثه‌های مراجع عالیقدر تقلید حضور یافت و با نمایندگان آنان دیدار و گفتگو کرد.
در این دیدارها که صبح روزهای پنجشنبه و جمعه انجام شد، نمایندگان بعثه‌های مراجع عظام از محدودیت‌های اعمال شده برای زیارت ائمه بقیع، اظهار ناخرسندی کردند و خواستار تداوم تلاش مسؤولان سازمان حج و زیارت و مقامات سفارت جمهوری اسلامی ایران در ریاض برای حل این مشکل شدند.
توسعه جمرات و برنامه سال جاری برای رمی جمرات در موسم حج و نظرات مراجع عظام در این مورد یکی دیگر از محورهای این گفتگوها بود.
گفتنی است که در سال جاری جمره‌های سه‌گانه تغییر کرده و حوضچه‌های دایره‌ای شکل قبلی هم اکنون به شکل بیضی درآمده و در وسط آن به جای ستون به طول 45 متر یک دیوار به طول 25 متر کشیده شده است.

ص: 163
این تغییر در هر سه جمره ایجاد شده است: در قسمت پائین، دیوار جمره تاسقف کشیده شده و حجاج از دو طرف آن امکان رمی دارند؛ یعنی از سمت راست و چپ در کنار این دیوار قرار می‌گیرند و هر نقطه آن را بخواهند، می‌توانند رمی کنند. خوشبختانه معاونت آموزش و پژوهش بعثه پیش از موسم حج راجع به وظیفه حجاج بیت الله الحرام در چگونگی رمی از محضر مراجع عالیقدر تقلید استفتاء کرده و پاسخ آن را دریافت و در اختیار روحانیون محترم کاروانها قرار داده است.
آقای ری شهری در این دیدارها که به طور جداگانه صورت گرفت، اقدامات انجام شده برای رفع مشکلات زائران ایرانی در مدینه منوره را شرح داد و گفت: «مقامات عالی دولت سعودی وعده داده‌اند که تضییقات ایجاد شده را برطرف کنند اما ظاهراً دستورات صادر شده در رده‌های پایین‌تر برای اجرا با موانعی مواجه شده است».
وی با اشاره به روابط خوب دو کشور گفت: «امیدواریم دولت عربستان بتواند بر مشکلات ایجاد شده از سوی افراد متعصب و متحجر فائق آید».
نماینده ولی فقیه و هیات همراه در این ملاقاتها با اعضا و نمایندگان بعثه‌های مراجع عالیقدر حضرات آیات فاضل لنکرانی، سیستانی، حکیم، شاهرودی، بهجت، وحید، موسوی اردبیلی، صافی، شبیری، تبریزی، مکارم، صانعی، فیاض، حائری، نوری و زنجانی گفتگو کردند.
می‌افزایم که اعضای بعثه حضرت آیة الله وحید خراسانی به دیدار آقای ری شهری نیامده بودند، ولی ایشان به لحاظ حقّ استادیِ آیة الله وحید با اعضای بعثه معظم له دیدار کردند.

دیدار نماینده ولیّ فقیه از بیمارستان هیأت پزشکی و عیادت بیماران‌

صبح امروز جمعه نماینده ولیّ فقیه در بیمارستان هیأت پزشکی حج جمهوری اسلامی‌ایران در مدینه منوره حضور یافت و از بیماران بستری شده در این مرکز درمانی عیادت کرد.
در این بازدید که سفیر جمهوری اسلامی ایران در ریاض و سرکنسول جمهوری

ص: 164
اسلامی ایران در جده نیز حضور داشتند، آقای ری شهری همچنین از امکانات درمانی و تجهیزات پزشکی این بیمارستان دیدن کرد و دکتر ضیایی رئیس هیأت پزشکی حج، از چگونگی ارائه خدمات درمانی به زائران ایرانی گزارش داد.
آقای ری شهری همچنین با کادر پزشکی این بیمارستان گفتگو کرد و از نزدیک با روند فعالیت پزشکان و چگونگی پوشش درمانی بیماران آشنا شد.
ایشان پس از این بازدید به خبرنگاران گفت:
تمهیدات در نظر گرفته شده برای خدمت رسانی به زائران ایرانی، وضعیت مناسب آب و هوایی و انتقال مستقیم دهها هزار تن از زائران از مبادی مختلف در ایران به مدینه منوره سبب شده است تا زائران ما با مشکلات کمتری در مقایسه با سالهای قبل مواجه شوند.
وی اقدامات هیأت پزشکی در ارائه خدمات درمانی به زائران را خوب ارزیابی نموده و ابراز امیدواری کرد که با تداوم تلاشهای کادر پزشکی و امدادی حج، زائران ایرانی با مشکل خاصی در موسم حج مواجه نشوند.

قدردانی نماینده ولیّ فقیه از حضور منظم زائران در دعای کمیل‌

نماینده ولیّ فقیه و سرپرست حجاج ایرانی امروز جمعه در پیامی خطاب به زائران ایرانی حرم نبوی، حضور گسترده و پرشور آنان در مراسم روحبخش دعای کمیل را نشان دهنده رشد، آگهی و انگیزه‌های بالای معنوی در زائران ایرانی دانست.
در این پیام که در مدینه در اختیار خبرنگاران قرار گرفت، آمده است:
بار دیگر زائران شیفته و پیرو اهل بیت عصمت و طهارت در فضایی سرشار از روحانیت و معنویت در کنار قبرستان بقیع و در جوار حرم نبوی دعای عرفانی کمیل را زمزمه کردند و برای پیروزی مسلمانان سراسر جهان دست به دعا برداشتند.
نظم خاص حاکم بر مراسم پر فیض دعای کمیل، وحدت و انسجام ملت بزرگ و فهیم ایران را به رخ ناظرانی از جهان اسلام کشید و فرصتی را فراهم آورد تا این رفتار شایسته و الگو زبانزد زائران حرمین شریفین شود.

برگزاری همایش زائران ایرانی خارج از کشور

ص: 165
همایش زائران ایرانی خارج از کشور امروز در بعثه برگزار شد. در آغاز این برنامه دکتر عباسعلی شاملی با اشاره به معنی و مفهوم بالای حج گفت: در جریان این فریضه مهم الهی آدمی باید به گونه‌ای دیگر به حیات و هستی نگاه کند و نوع نگاه او باید تفاوت کند.
وی خود کنترلی و خودمحوری را از فلسفه‌های مهم حج دانست و تأکید کرد: «حج مکان آزمایش کردن بندگی است و اگر مساوات و برادری همراه باشد، توفیقات فراوانی نصیب انسان می‌شود».
سخنران بعدی جلسه دکتر محمد فنایی اشکوری بود که با اشاره به برخی وقایع و حوادث تاریخی صدر اسلام که در مدینه اتفاق افتاده است، از زائران بیت الله الحرام خواست تا این فرصتها را مغتنم بشمارند.
وی حج را دارای دو بعد ظاهری و باطنی دانست و گفت: «بعد ظاهری حج با انجام مناسک حاصل خواهد شد، اما زمانی می‌توان به باطن حج دسترسی پیدا کرد که دیو شهوات را که در خانه دل منزل کرده، بیرون کنیم تا برای ورود خدا مهیا شود».

چرخش شگفت آور خطیب جمعه مدینه از موضع وهابیت‌

امروز صدها هزار زائر شرکت کننده در نماز جمعه باشکوه مسجد النبی صلی الله علیه و آله شاهد یک چرخش شگفت آور مواضع از خطبه امام جمعه بودند. لزوم تکفیر اکثر مسلمانان غیر وهابی معتقد به توسل و تبرک و زیارت که بارزترین شاخصه عقاید وهابیت بود، نه تنها به وسیله خطیب محکوم شد، بلکه وی یک خطبه را کاملًا به آن تخصیص داد!
چه شد که احادیث قرائت شده از کتاب بخاری در خطبه دیروز دهها سال به فراموشی سپرده شده و اخیراً در هفته جاری مورد توجه آقایان قرار گرفته است؟!
این تحول عظیم نیازمند یک تحلیل و کالبد شکافی جامع است، اما نمی‌توان سهم دیدار مؤثر گروه نماینده بعثه را با رئیس ائمه حرم نبوی در هفته گذشته نادیده گرفت.

ص: 166
روز چهارشنبه گذشته گروهی مرکب از: حضرات آقایان: مسعودی (تولیت حرم حضرت معصومه علیها السلام)، بی آزار شیرازی، حسینیان، زمانی مسؤول واحد اهل سنت و آخوند رهبر با دکتر صالح المُحَیْمید رئیس محاکم شرعی مدینه منوره- که ریاست ائمه مسجد النبی صلی الله علیه و آله را به عهده دارد- دیدار کردند. یکی از موضوعات مهمی که در این دیدار مطرح شد تشکر از پیگیری انتظارات ایران از ائمه جمعه مسجد النبی صلی الله علیه و آله بود که طیّ نامه‌ای مشتمل بر دوازده خواسته سال گذشته به وسیله واحد اهل سنت به نامبرده تقدیم شد و ایشان تصریح کرد که:
من آن نامه را در دستور کار جلسات تصمیم‌گیری با دیگر مسؤولان قرار دادم و تصمیماتی را اتخاذ و دستور اجراء آنها را صادر کردم که آثار عملی آن را امسال در تکریم زائران ایرانی در فرودگاه و مسجد النبی صلی الله علیه و آله و تمام مدینه شاهد هستید و نرمش گفتار خطیبان مسجد النبی صلی الله علیه و آله را نیز ملاحظه می‌کنید.
هیأت ایرانی در این دیدار گفتند: «از خطبه جمعه هفته گذشته مسجد النبی صلی الله علیه و آله نیز متشکریم که وارد اختلافات مذهبی نشد، اما هنوز به حدّ مطلوب نرسیده و انتظار داریم دستور انعطاف و همراهی بیشتر را به خطباء مسجد النبی صلی الله علیه و آله صادر کنید». ایشان پذیرفت و صریحاً گفت: «این موضوع را پیگیری خواهم کرد».
گرچه اعتدال در جهت‌گیری سیاست کلی حکومت عربستان عامل اساسی و بستر کلی این گونه تحولات هست که نباید از آن غافل بود، امّا بهره‌گیری از این فضا با ترتیب دادن اینگونه ملاقاتهای کلیدی نیز یکی از مهمترین عواملی است که بعثه مقام معظم رهبری می‌تواند به آن همت گمارد.

پایان هفته فرهنگی ایران در ریاض‌

نخستین هفته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، پس از استقبال چشمگیر مردم عربستان سعودی و علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر کشورمان، شامگاه روز جمعه در مرکز فرهنگی ملک فهد شهر ریاض پایان یافت.
اسماعیلی، مدیر کل همکاری‌های فرهنگی و هنر سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی

ص: 167
با اشاره به وجود اشتراکات فرهنگی فراوان بین ایران و عربستان، گفت: «ما باید برای کشورهای مسلمان برنامه‌های خاصی تدارک ببینیم و به این برنامه‌ها عمق بیشتری بدهیم».
استادان و متفکران عربستان سعودی خواستار فعال کردن حرکت ترجمه از فارسی به عربی برای آشنایی با صحنه فرهنگی و ادبی ایران در گذشته و حال شدند.
در چارچوب برگزاری هفته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در شهر ریاض، یک سلسله سخنرانیهای علمی در محل سالن نمایشگاه مرکز فرهنگی ملک فهد این شهر برگزار شد که در این جلسات سخنرانان بر همکاریهای دو جانبه در زمینه‌های مختلف فرهنگی و ادبی تأکید کردند.
محمد علی آذر شب، در یکی از این جلسات با عنوان «ریشه‌های مشترک ادبیات معاصر فارسی و عربی» به ایراد سخن پرداخت. وی با بررسی نقش ایرانیان در ادبیات عرب و تأثیر متقابل ادبیات عربی و فارسی در گذشته و حال از محمد مهدی جواهری شاعر بزرگ جهان عرب، به عنوان نمونه‌ای از شعرای معاصری که تحت تأثیر ادبیات فارسی قرار گرفته‌اند نام برد.
همچنین حجة الاسلام رسول جعفریان مسؤول کتابخانه تخصّصی تاریخ اسلام و ایران در قم، با عنوان «جزیرة العرب در متون جغرافیای ایرانی» سخنرانی کرد.

کاروانهای ویژه‌

چند سالی است که تعدادی کاروان که اعضای آن سنخیت بیشتری با یکدیگر دارند، با عنوان «کاروانهای ویژه» به حج اعزام می‌شوند؛ مانند «کاروان جانبازان»، «کاروان هیأت علمی دانشگاهها»، و امسال «کاروان ویژه بم».
چند سالی است که روحانی کاروان جانبازان، عالم با تجربه جناب حجة الاسلام آقای راشد یزدی است.

حضور کاروان جانبازان در بعثه مدینه‌

جانبازان اعزامی به حج سال جاری عصر امروز جمعه با حضور در بعثه مقام معظم

ص: 168
رهبری در مدینه منوره، با نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی دیدار و گفتگو کردند. حجة الاسلام راشد یزدی در این مراسم که با مداحی در وصف امام زمان (عج) همراه و از معنویت خاصی برخوردار بود، به شرح حدیث نبوی در مورد خصلتهای مؤمنان پرداخت.
وی پیامبر گرامی اسلام را منبع اخلاق نیکو خواند و گفت:
ما به عنوان پیروان پیامبر خدا باید دارای صفات حسنه باشیم و اخلاق آن حضرت را به عنوان الگو در نظر بگیریم. ما آمده‌ایم که خداوند در سفر حج گناهانمان را ببخشد و به این دلیل باید در اخلاق و رفتارمان تحول ایجاد شود.
آقای ری شهری در پایان این مراسم از نزدیک در گفتگو با جانبازان زائر، ایثارگری و شهامت جانبازان را ستود و از آنان به عنوان الگویی برای تمامی مسلمانان یاد کرد.
در کاروان جانبازان اعزامی به حج سال جاری 220 نفر شامل 32 جانباز قطع نخاع، پانزده جانباز شیمیایی، پانزده جانباز اعصاب، نه نابینا، پانزده قطع دست و پا و جانبازانی با پنجاه درصد جانبازی حضور دارند و چهارده تن به عنوان خدمه در خدمت این جانبازان هستند.

دمی با جانبازان‌

طبقه اول فندق الدخیل، گوشه‌ای که تبدیل به سالن اجتماعات شده بود، پر از جانبازان 50 تا 70 درصد بود. اینجا بوی شلمچه می‌داد: بوی باروت نه؛ اما بوی عشق چرا.
آقای زرهانی رئیس سازمان حج و زیارت با چند نفر از مسؤولان این سازمان آمده بودند تا برای جانبازان صحبت کنند. همانهایی که به گفته زرهانی هیچ توقع و ادعایی ندارند و نگاهشان که می‌کردی خاطره همه عملیاتها در ذهنت زنده می‌شد. خاطراتی که حالا دیگر پشت برق زندگی امروزی در حال گم شدن هستند؛ ولی جانباز، بدون پا هم ایستاده است تا هیچ چیز فراموش نشود.
در بین 136 جانبازی که با 65 همراه به فندق الدخیل آمده‌اند، جانباز هفتاد درصد شیمیایی، جانباز هفتاد درصد قطع نخاعی، جانباز هفتاد درصد اعصاب و روان، جانباز

ص: 169
نابینا و بدون دست، جانبازی که هپاتیت دارد و سرانجام جانبازی که باید دیالیز شود، دیده می‌شد. با همه این احوال، این یک مجموعه فوق العاده است.
زرهانی می‌گوید: «تمام سعی ما این است که شما اینجا راحت باشید، ولی در مکه اوضاع فرق می‌کند و نیاز به انرژی بیشتری هست؛ چون فاصله‌ها کمی زیاد است».
بعد نوبت به حاج علی احسانی رسید؛ وقتی او شروع می‌کند به خواندن، خادمهای کاروان به حال آماده باش در می‌آیند. یکی از آنها می‌گوید: «بعضی از جانبازان گریه که می‌کنند حالشان بد می‌شود. هرچه هم بگوییم در این جلسه‌ها نباشید، قبول نمی‌کنند ...:
مادرم بیمار است/ تا سحر بیدار است/ می‌رود راه، ولی/ کمکش دیوار است ...
صدای گریه اوج می‌گیرد.
چشمان همه رودخانه اشک است. به جز «الدخیل» مدیر هتلهای زنجیره‌ای الدخیل و قصر الدخیل که قصد دارد در این جلسه به جانبازان چند هدیه بدهد. او نمی‌داند درد واقعی این بچه‌ها که هر کدامشان یک درد جسمی هم دارند چیست. اینجا جایی است که مشکل جسمشان را فراموش کنند.
الدخیل با نگاهی آمیخته با احترام جانبازها را می‌بیند. این همه عشق، احترام هم دارد.
روضه تمام می‌شود. می‌گویند: «اگر حاج محمود کریمی هم بود، اینجا منفجر می‌شد».
حاج محمود در این سفر، همراه یک جانباز شیمیایی است و کنار حاج علی احسانی، حال و هوای خاصی به بچه‌های زائر می‌دهد. مراسم که تمام می‌شود آقای زرهانی مشکلات جانبازان را از زبان تنی چند از آنها می‌شنود و هنگام رفتن قول می‌دهد تا حد امکان در رفع آنها بکوشد.
بعد از رفتن آقای زرهانی، سید محمد حسین هاشمی رئیس کاروان ویژه جانبازان فرصتی می‌یابد. این بهترین فرصت است تا داستان این کاروان را از زبان او بشنویم:
حضور در کنار جانبازان عشق می‌خواهد و اگر داشته باشی لذت می‌بری. هر کدام از این عزیزان مشکل خاص خود را دارد. آنها هم با بحث مجروحیت روبرو هستند و هم محرومیت از یک سری امکانات اجتماعی. آنها فوق العاده ویژه‌اند؛ پس کار کردن با آنها هم باید ویژه باشد. جانباز آنقدر روح جوانمردی و مرام دارد که هر

ص: 170
کاری بکنی، کم کرده‌ای. ما در کاروان ویژه سعی می‌کنیم از تمام امکانات برای رفاه این عزیزان استفاده کنیم.
وقتی می‌گویم کاروان ویژه مبادا فکر کنید آنها مجانی به این سفر آمده‌اند؛ آنها مثل بقیه زوار پول داده‌اند، به همان اندازه، حتی پول گوسفندهای قربانی را هم داده‌اند.
قبول کنید قشری که ما افتخار سرویس دهی به آنها را داریم خیلی مظلوم است.
فردا به سمت مکه حرکت می‌کنی. سه مینی بوس بدون صندلی داریم، پنج اتوبوس معمولی و دو آمبولانس که جانبازان تحت درمان را با آن می‌بریم.
وقتی از هاشمی می‌پرسیم: «چرا جانبازانی که از سراسر کشور در این کاروان حضور دارند اجبارا باید به تهران بیایند؟» پاسخ قانع کننده‌ای می‌دهد:
سهمیه حج برای جانبازان محفوظ است و خودشان هستند که کاروان ویژه را انتخاب می‌کنند. آنها با این سهمیه می‌توانند کاروان شهر خودشان را انتخاب کنند ولی به کاروان ویژه می‌آیند و حرکت با این کاروان هم از تهران است.
به او می‌گوییم بعضی از جانبازان دوست دارند در برگشت مستقیماً به شهرهای خود بروند که می‌گوید:
آقای زرهانی قول داده این خواسته را پیگیری کند، ولی خیلی سخت است؛ چون باید گذرنامه جانبازان را پس بگیرند و به کاروان استانهای مربوطه‌شان بسپارند تا جا برای آنها رزرو کنند. این کار دوندگی زیادی دارد. نمی‌گویم ناممکن، ولی خیلی سخت است. البته اگر با ما به تهران برگردند نماینده بنیاد مستضعفان و جانبازان در فرودگاه بلیت شهرهایشان را در اختیارشان می‌گذارد.
19 نفر از مدیر و روحانی گرفته تا پزشک و ویلچرساز و خادمان دیگر، وظیفه سرویس دهی به جانبازان را بر عهده دارند که تعداد زیادی از خادمها به اعمال حج نمی‌رسند و به عمره مفرده اکتفا می‌کنند چون در روزهای اعمال باید مراقب جانبازان باشند.
از پله‌های فندق الدخیل که پایین می‌آمدم به چیزهایی که دیده و شنیده بودم فکر می‌کردم، به اتاقهای پر از ویلچر و کسانی که علیرغم مشکلات فراوان جسمی، عاشقانه به سوی بقیع و مسجد النبی پر می‌کشند. دیشب بین مسجد النبی و بقیع، موقع دعای کمیل حال این آدمهای عاشق دیدنی بود.

افزایش سهمیه زائران هیأت علمی دانشگاهها

ص: 171
سهمیه زائران هیأت علمی دانشگاههای کشور در حج امسال به دو برابر افزایش یافت.
مدیر کاروان هیأت علمی دانشگاههای کشور در گفتگو با زائر گفت:
امسال در این کاروان 220 نفر حضور دارند، در حالی که سال گذشته اعضای این کاروان 100 نفر بوده‌اند.
از بین اعضای هیأت علمی دانشگاهها افرادی انتخاب و بین آنها قرعه کشی شد. و بر اساس قرعه این مجموعه به حج مشرف شدند. 100 نفر از زائران کاروان از تهران و مابقی از سایر دانشگاههای کشورند و رتبه دانشگاهی این زائران از مربّی بالاتر است.
وی با بیان اینکه تعداد کمی از این زائران سابقه تشرّف به حج دارند افزود: «برخی از این افراد با همسران خود آمده‌اند؛ یعنی همسرانی که دارای فیش اولویت دار بوده‌اند».
گفتنی است که معمولًا روحانی، مدیر و خدمه کاروانهای ویژه، از میان افراد پر تجربه و سابقه دار انتخاب می‌شوند.
در کاروان هیأت علمی دانشگاهها تعدادی از شخصیتهای علمی کشور حضور دارند از جمله دکتر نیلی استاد دانشگاه صنعتی شریف، دکتر یوسف حجّت معاون سازمان حفاظت محیط زیست، دکتر سعید رضایی استاد دانشگاه الزهراء و دکتر سید محمدرضا خلیلی استاد دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی.

کاروان ویژه بم‌

زائر در دوازدهمین شماره خود گزارش ذیل را درباره این کاروان منتشر کرد: بم را با غم فاصله‌ای نیست. شهری که سال گذشته در پی بروز حادثه‌ای دلخراش مصیبتی عظیم دید.
در پی این اتفاق شاید کمتر شیرینی لبخند بر لبان خشکیده اهالی این دیار نشسته باشد، چه اینکه قامت بسیاری از عزیزانشان را به تیره خاک سپرده‌اند. داغ عزیز از دست رفته شاید به مرهم مرحمت یاران و آشنایان التیامی بیابد اما کجا می‌توان عمق فاجعه مصیبت زدگان بم را دریافت؟ آشنایان این دیار نیز یک به یک با جنبش یکباره زمین به قدر چند ثانیه

ص: 172
روی در نقاب خاک کشیدند و بازماندگان را در تحمل این رنج تنها گذاشتند. خبر رسید که کاروانی از بم برای شرکت در مراسم حج چند روزی است که میهمان مدینه منوره است.
مشتاق بودم از نزدیک این عزیزان را ببینم. می‌خواستم بدانم این جمع چگونه غم مدام خود را با دلتنگیهای غروب مدینه تقسیم می‌کنند. به محل استقرار آنان در هتل ادله المدینه رفتم. طبقه هفتم، کاروان 26361.
زائران بمی در راهرو در حال رفت و آمد بودند. سر صحبت با آنها باز شد، سفره دل را گشودند. هر یک از غمی می‌گفت و از درگذشت عزیزی. بسیاری از آنان جمع کثیری از بستگان خود را از دست داده بودند. بعد از گذشت یک سال گویی هنوز غمها تازه است ...
مگر می‌شود فراموش کرد ... حرفها با قطرات اشکی که بر گونه زائران بمی می‌نشست در آمیخته بود. یکی از زائران گفت: سال گذشته به همراه عده‌ای برای عمره آمدیم اما بعد از این حادثه تعدادی از این جمع از دنیا رفتند. وی که داغ دیده حدود دویست نفر از افراد طایفه خود بود، به زلزله آسیای جنوب شرقی اشاره کرد و گفت: «زائرانی از کشورهای زلزله زده حادثه اخیر را می‌بینم. آنها مصیبت بالاتری را تحمل کردند. آرزو می‌کنم که این زائران هم با الطاف و عنایات حضرت حق و پیامبر بزرگ اسلام قدرت تحمل این حادثه را پیدا کنند».
یدالله سهرابی یکی دیگر از زائران بمی هم به جمع ما آمد. او هم به شباهت زلزله بم و حادثه اخیر اشاره کرد و گفت: «ما خود مصیبت زده‌ایم و بنابراین با مردم آن منطقه ابراز همدردی می‌کنیم و مضایقه‌ای هم از کمک کردن به آنها نداریم». یدالله سهرابی ادامه داد:
آرزوی هر مسلمانی رفتن به حج است و امروز که ما این توفیق را یافته‌ایم، خداوند را شاکریم و آرزو می‌کنیم که این همجواری با مرقد رسول الله و تشرفمان به بیت الله الحرام باعث آرامش دلهای مضطرب ما و همشهری‌هایمان شود. اما علاوه بر غم از دست دادن عزیزان، خاطره هولناک زلزله نیز هنوز همراه اهالی بم است و در مواقعی موجبات اضطراب خاطر آنان را فراهم می‌آورد.
حسین باقری در این باره می‌گوید: «حتی اینجا هم که هستم به مجرد شنیدن صدایی غیر منتظره می‌پندارم دوباره زلزله اتفاق افتاده است». با محمد برایی نژاد که صحبت کردم

ص: 173
فضای مصاحبه رنگ دیگری پیدا کرد. برایم از حادثه بم و چگونگی از دست رفتن کوچکترین پسرش گفت. نامش سجاد بود و 12 سال داشت. از پنج پسر، این آخری در دل پدر جایی دیگر باز کرده بود و به همین سبب از دست رفتنش برای او خیلی سخت بود، به خصوص اینکه خود او را کفن کرده و به خاک سپرده بود. یاد و خاطره این واقعه، دوباره چهره او را غرق در غم کرد. در این حال برایی نژاد حرف را به بقیع کشاند. اول از غربت ائمه گفت و بعد شرح داد که موقع زیارت معصومین علیهم السلام و خصوصاً امام سجاد علیه السلام برای تمامی از دست رفتگان در بم و پسر کوچکش مغفرت و برای خود و همشهریانش، صبر و تحمل طلب کرده است.
حجة الاسلام عسکری، روحانی کاروان بم نیز طی صحبتی به نحوه شکل‌گیری این کاروان اشاره کرد و گفت:
در سال گذشته قبل از عزیمت زائران به سفر حج، زلزله بم به وقوع پیوست و برخی از کسانی که بنا بود اعزام شوند در این حادثه جان باختند. در سال جدید با تدابیر بعثه بنا شد کاروان جدیدی شکل گیرد و برخی از بازماندگان افراد متوفی که فیشهای سال گذشته عزیز از دست رفته خود را در اختیار داشتند با این کاروان همراه شوند.
این کاروان تنها 20 روز قبل از اعزام شکل گرفت و تصمیم گرفته شد با اولین پرواز از کرمان به مدینه منوره اعزام شود و خوشبختانه با عنایات پروردگار، از نظم و انضباط خوبی برخوردار بوده است.
عسکری با اشاره به اینکه برخی از زائران بمی 50 الی 60 نفر از افراد خانواده خود را از دست داده‌اند، گفت:
در روزهای اول برخی از خانمها که داغدار عزیزان خود بودند بسیار دلتنگی می‌کردند اما گویا در کنار بقیع و با زیارت حرم نبوی و قبور ائمه اطهار تسکین پیدا کرده‌اند.
برای اینکه زائران روحیه مناسبتری برای زیارت پیدا کنند، برخی کارهای گروهی در کاروان از جمله ختم قرآن، ذکر صلوات و همچنین برگزاری مسابقات مورد تأکید قرار گرفت که الحمدلله مؤثر بود.

ص: 174
وی از یکی از زائران این کاروان به‌نام خانم مظفری نیا به عنوان زائر نمونه یاد کرد و گفت:
ایشان با اینکه همه افراد خانواده‌اش را از دست داده است اما با روحیه‌ای بالا در جلسات و کارهای گروهی کاروان شرکت می‌کند و این خود در بالا بردن روحیه دیگر اعضای کاروان مؤثر است.
محمد جهانشاهی یکی از خدمه این کاروان می‌گفت در سالهای 74 و 75 نیز به سفر خانه خدا مشرف شده است. زلزله بم جمع زیادی از خویشان او را نیز در کام مرگ فرو برد. خودش می‌گوید:
بسیاری از اقوام خود را در شهر بروات از دست دادم و به همین سبب خیلی دلتنگ و ناراحت بودم تا این که امسال از من دعوت شد بیایم و در خدمت حجاج بیت الله الحرام قرار گیرم. الان که در اینجا هستم فکر می‌کنم با توسل به حضرت رسول و ائمه معصومین علیهم السلام، می‌توانم وضع روحی بهتری پیدا کنم.
اما به یقین، تنها اقوام و خویشان از دست رفتگان در زلزله بم نیستند که به یاد آنهایند.
همه زائران ایرانی همان گونه که در وطن، این عزیزان را فراموش نکردند، در اینجا نیز به یاد آنها هستند.

استقبال کاروانها از طرح خواهران معینه‌

تقاضای کاروانها برای برخورداری از خواهران معینه رو به افزایش است. معاون امور روحانیون بعثه با اعلام این مطلب افزود:
طرح خواهران معینه شروع موفقی داشته و با استقبال زائران، مدیران و روحانیون رو به رو شده است، به گونه‌ای که این معاونت پی در پی با اعتراض کاروانهایی مواجه است که معینه ندارند. طرح خواهران معینه بسیاری از مشکلات حج بانوان زائر را حل کرده است. در گذشته بانوان زائر در بیان مسائل خاص خودشان به روحانیون کاروانها موانعی داشتند؛ اما اکنون در کاروانهایی که خواهران معینه حضور دارد، بانوان زائر به راحتی امکان برقراری ارتباط نزدیک با معینه‌ها دارند و مسائل خودشان را هم به راحتی بیان کرده و پاسخ مناسب دریافت می‌کنند.

ص: 175
حجة الاسلام عرب در پخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه هنوز کاروانهایی هستند که معینه ندارند افزود:
در گذشته که طرح خواهران معینه اجرا نشده بود، روحانیون و معینهای محترم در بیان مسائل بانوان و توجیه آنها برای اعمال حج با مشکل رو به رو بودند؛ ولی پس از اجرای این طرح، خواهران معینه به یاری روحانیون آمده و این بخش از مسؤولیتها را انجام می‌دهند.
در این طرح، مسؤولیت به عهده روحانی کاروان است و معینها و معینه‌ها تحت نظارت و مدیریت وی کار می‌کنند. معاونت امور روحانیون هم اکنون در حال شناسایی نقاط ضعف و قوت طرح و توسعه آن است.

شنبه 27 ذی قعده‌

سخنان نماینده ولیّ فقیه در همایش حقوق بشر از نگاه قرآن‌

ص: 176
شنبه 27 ذی قعده
19/ 10/ 1383
سخنان نماینده ولیّ فقیه در همایش حقوق بشر از نگاه قرآن
نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی طی سخنانی که در همایش حقوق بشر از نگاه قرآن ایراد کرد، «ساماندهی امور مردم» را فلسفه اصلی حج براساس آموزه‌های قرآنی دانست و گفت: «برکات حج فراتر از جامعه اسلامی است و با برپایی حج براساس رهنمودهای اسلام ناب حقوق جامعه بشری تضمین می‌شود».
این همایش روز شنبه در بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره و با حضور جمعی از زنان دانشمند جهان اسلام برگزار شد.
آقای ری شهری به وضعیت تأسف بار مسلمانان در سراسر جهان اشاره کرد و گفت:
چرا با وجود برگزاری حج، اشغالگران همچنان در کشورهای فلسطین، عراق و افغانستان به جنایات خود ادامه می‌دهند؟ چرا در برخی از کشورها زنان از اولین حقوق خود که حفظ حجاب و عفت است محرومند؟ چرا دشمنان اسلام برای انجام کارهای خلاف آزادند اما مسلمانان اجازه انجام دادن وظایف اولیه خود را ندارند؟
بدون تردید علت اصلی این مشکلات را باید در فاصله میان حج امروز مسلمانان با حج مورد نظر اسلام دانست. طواف و حجی کامل و مورد تأکید اسلام است که بتواند

ص: 177
مشکلات جامعه اسلامی را حل کند.
فلسفه حج این است که مردم با طواف خانه خدا و ا رتباط با اهل بیت علیهم السلام به یاری دین خدا برخیزند و برای فداکاری در راه اسلام آماده باشند.
باطن حج جز یاری رساندن به اسلام و حکومت اسلامی، خدمت به آرمانها و ارزشهای دینی نیست، از جمله ارزشها دفاع از حجاب و حریم زنان مسلمان، حراست از مرزهای اسلام و حمایت از ملتی مظلوم مانند مردم فلسطین است.
از دیدگاه قرآن کریم، مودت اهل بیت امری واجب است و حاجی در سفر حج برای دفاع از اسلام اعلام آمادگی می‌کند و زمانی که مسلمانان به وظایف خود عمل کردند زمینه برای حکومت اهل بیت و ظهور قائم آل محمد صلی الله علیه و آله فراهم می‌شود.
بر اساس روایات، مهدی موعود (عج) قیام نمی‌کند مگر اینکه تمامی مدعیان حقوق بشر و عدالت رسوا شوند همانگونه که امروز ادعای حقوق بشر آمریکا از دید افکار عمومی سراسر دنیا فریبی بیش نیست و رسوایی حاکمان کاخ سفید بر همگان عیان شده است.
با وجود تبلیغات روز افزون غرب علیه پیروان اهل بیت بر اساس آموزه‌های دینی، خاندان رسالت و امامت تنها مدافعان و تامین کنندگان واقعی حقوق انسانها به شمار می‌آیند.
جمهوری اسلامی زمینه‌ساز حکومت عدل مهدی موعود (عج) است و به فضل الهی و با رهبری امام امت و خلف صالح آن حضرت، ایران اسلامی زمینه ساز حکومت عدل جهانی است و برای فرا رسیدن روزی که حقوق تمامی انسانها تامین شود زمینه سازی می‌کند.
آقای ری شهری به شرکت کنندگان در همایش زنان و حقوق بشر از دیدگاه قرآن توصیه کرد معرفت و آگاهی خود به وظایف سنگین امت اسلامی را افزایش دهند و ایام حج را فرصتی گرانبها برای خودسازی و سازندگی امت اسلامی بدانند.

اعتراض دکتر صفی زاده به معاون وزارت تبلیغ عربستان‌

در پی ارسال اعتراضنامه بعثه مقام معظم رهبری به مسؤولان دولت راجع به تندیها و

ص: 178
سخت‌گیریهای مأموران بقیع آقای دکتر صدیق صفی زاده که سنی و دارای حرّیت اندیشه و شجاعت است و در بقیع مورد تعرّض مأمورین قرار گرفته بود امروز شنبه با مسؤولان مؤسسه امر به معروف و نهی از منکر مدینه دیدار و گفتگو کرد. پس از ورود دکتر صفی زاده به ساختمان مرکزی هیأت امر به معروف و نهی از منکر مدینه و معرفی جایگاه علمی بالای خویش، به وی می‌گویند «رئیس هیأت حضور ندارد اما معاون وزیر ارشاد و تبلیغ سعودی در این ساختمان مستقر است و می‌توانید با ایشان دیدار کنید».
دکتر شیخ القُبلی، معاون وزیر ایشان را پذیرفت و پس از معارفه اولیه، دکتر صفی زاده گزارشی از برخورد نامطلوب و تند و تنفر آور مأموران بقیع به وی ارائه کرد و نحوه برخورد زننده آنها با خودش را نقل و سپس یادآوری کرد که انتظار همه ما اهل سنت و نیز شیعیان و ایرانیان و غیر ایرانیان دستور اصلاح برخورد مأمورین است.
وی از گزارش مشروح او متأثر شد و قول داد که همان روز برای رفع مشکل اقدام کند.

دیدار و گفتگو با عوّام، رئیس یکی از مراکز تحقیقاتی دینی مدینه‌

امروز شنبه در ادامه دیدار علمی سال گذشته که با حضور حجة الاسلام قاضی عسکر انجام گرفته بود، عده‌ای از فضلای ایران از مرکز تحقیقاتی عوّام دیدار کردند. ایشان که یکی از محققان بنام و برجسته مدینه منوره و مورد توجه جمعی از علمای مدینه است، شخصی متین، متخلق، متواضع، فاضل، ارادتمند به اهل بیت علیهم السلام و 75 ساله است.
پسران او محققانی کنار دست او هستند که بسیار خوب پرورش یافته‌اند. وی دارای کتب و تألیفاتی است. ارتباط فکری و علمی با این شخصیت و انتقال پیامهای اصلی تشیع و انقلاب اسلامی می‌تواند نقش بسیار مؤثری در عرضه آن پیامها در عربستان داشته باشد.
به دنبال قرار قبلی، صبح امروز حضرات حجج اسلام آقایان نورمفیدی، شیخ جواد فاضل، سید مجتبی نورمفیدی، شیخ محمد حسن زمانی مسؤول واحد اهل سنت و آخوند رهبر، از علمای اهل سنت ایران در محل مرکز تحقیقات علمی اسلامی وی حاضر شدند.
برخی از کتب فقهی شیعه، روز قبل به ایشان تقدیم شد تا ملاحظه و نظر خود را ارائه

ص: 179
کند. ایشان پس از احوالپرسی و تعارفات گفت:
در مقدمه این کتاب دو اشکال مشاهده کردم که خوب است توضیح دهید. اول آنکه نوشته‌اند: «افتخار فقه شیعه آن است که 50000 حدیث فقهی دارد، اما فقه اهل سنت فقط 500 حدیث فقهی دارد». سند شما برای این آمار چیست؟ آیا می‌دانید فقهای اهل سنت هزاران حدیث فقهی را در کتب روائی و فقهی خویش مورد استفاده برای استنباط احکام قرار داده‌اند؟
یکی از حاضران پاسخ داد: «ما کتب شما را تتبع کردیم و اصلًا به 500 حدیث نمی‌رسد و به این یقین داریم». آقای عوّام پرسید:
آیا کتاب بلوغ المرام را دیده‌اید و می‌دانید چند هزار حدیث فقهی را جمع آوری کرده است؟ آیا نیل الاوطار شوکانی را دیده‌اید که مشتمل بر چندین هزار حدیث فقهی است؟
- مقصود ما فقط احادیث صحیحه‌ای بوده که فقط فقهی محض باشد، بسیاری از این احادیث که شما می‌شمرید ممکن است عقیدتی، تاریخی یا اخلاقی باشد و بسیاری دیگر هم غیر صحیح. آیا همه این چند هزار حدیث را شما صحیح می‌دانید؟
در اینجا آقای عوّام به پسرش دستور داد جلد اول یکی از کتب حدیثی فقهی را آوردند تا علمای ایرانی حاضر در این دیدار به عنوان نمونه ملاحظه کنند. یکی از حاضران به یکی دو حدیث از آن کتاب که حکایت فعل پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بود اشاره کرد که اینها تاریخی است نه فقهی، و عوّام پاسخ داد که تاریخی که بیانگر فعل پیامبر باشد مصداقی از سنّت و حدیث فقهی است. وی افزود:
عبارت این کتاب شما دارای این اتهام به اهل سنت است که شایسته است با توجه به کتب احادیث فقهی موجود اهل سنت اصلاح شود و مطابق واقع گردد.
یکی از علمای ایرانی در پاسخ گفت:
به هرحال شما اهل سنت چون اولًا احادیث کمتری از شیعه دارید و ثانیاً با توجه به دوره منع تدوین حدیث دچار قطع سند احادیث هستید ناچار شدید که به منابع قیاس و استحسان و مصالح مرسله روی آورید ولی ما در فقه شیعه همه مسائل را از احادیث‌مان استخراج می‌کنیم.

ص: 180
در پایان حجة الاسلام زمانی گفت: شاید بتوان در جمع‌بندی چنین گفت:
1. به جای عدد 500 حدیث، می‌شود تعداد کل احادیثی که فقهای اهل سنت از آنها استنباط حکم فقهی کرده‌اند گرچه محض فقهی نبوده و مشتمل بر عقاید و اخلاق و تاریخ هم باشد محاسبه کرد و حاصل آن محاسبه را در مقدمه این کتاب نوشت.
2. احادیث فقهی اهل سنت گرچه ممکن است بیشتر از این تعداد باشد اما کمتر از احادیث فقهی شیعه است؛ زیرا احادیث فقهی ائمه اهل البیت علیهم السلام به مجموعه احادیث نبوی افزوده، و منبع عظیم استنباط شده و فقهای شیعه کمتر به منابع دیگر نیاز پیدا می‌کنند، اما فقهای اهل سنت احتیاجشان بیشتر است.
3. گرچه ممکن است مقداری نزاع لفظی باشد؛ زیرا فقه شیعه هم از عقل و قیاس استفاده می‌کند، اما حکم قطعی عقل و قیاس قطعی مقطوع العلة، ولی فقه اهل سنت از قیاس ظنی و دیگر ادله ظنیه عقلیه استفاده می‌کند که فقه شیعه آن را قبول ندارد و این نیاز ناشی از همان عدم استفاده از احادیث اهل البیت علیهم السلام است.
4. پیشنهاد می‌کنم که فقهای سنی و شیعه از احادیث فقهی جوامع فقهی یکدیگر بیشتر استفاده کنند.
آقای عوّام گفت:
من قبول دارم که فقه اهل سنّت توسّع بیشتری در بهره‌گیری از منابعی غیر از نصّ کتاب و حدیث دارد و بالطبع اهل بیت را ما والاتر از دیگران می‌دانیم و این پیشنهاد که از احادیث یکدیگر بیشتر استفاده کنیم خوب و مفید است.
آقای نور مفیدی در پایان گفت:
امروز جهان اسلام با سئوالات فراوانی از ناحیه جوامع بشری مواجه است و شایسته است که فقهای مذاهب اسلامی با تعامل مثبت علمی با یکدیگر و همکاری بتوانند جواب‌های درستی به نیاز بشر بدهند.
گفتنی است که طرح چند موضوع اختلافی بین فقه شیعه و اهل سنت و اشاره به برخی امتیازات فقهی و حدیثی امامیه و نقصهای فقه اهل سنت باز کننده افق جدیدی برای مخاطب است که می‌تواند در جهتگیری آینده وی اثر داشته باشد. نیز استمرار تعامل علمی و همکاری و ارتباط بین مراکز علمی ایران و عربستان ضرورتی است که برکات زیادی در

ص: 181
جهت رفع شبهات و اتهامات از شیعه و عرضه مکتب اهل بیت علیهم السلام در عربستان دارد.

آخرین روز ورود زائران به مدینه منوّره‌

سعودی گازت ویژه نامه فارسی روزنامه سعودی عکاظ در شماره امروز خود نوشت:
از امروز مسؤولین ذی ربط طریق الهجره را در مسیر ورود به مدینه منوره مسدود می‌کنند تا حرکت منظم کاروانها از مدینه منوره به مکه مکرمه آغاز گردد. تاکنون 221807 حاجی رهسپار مکه شده‌اند و هنوز 218924 حاجی در مدینه منوره هستند که به تدریج باید رهسپار مکه شوند. این تعداد از حجاج با 5117 اتوبوس به مکه مکرمه خواهند رفت.
دکتر یوسف بن احمد حواله رئیس دفتر ادلّاء و توسعه و آموزش گفت: «از امروز شنبه به هیچ حاجی اجازه ورود به مدینه منوره داده نخواهد شد و جاده رو به مدینه منوره یک طرفه خواهد بود». سعودی گازت افزوده است: ایاد مدنی وزیر حج عربستان اعلام کرد:
موافقت هیأت وزیران جهت همراهی یک جوان سعودی با اتوبوسهای ناقل حجاج در موسح حج امسال پنج هزار فرصت شغلی برای جوانان ایجاد شده است. جوانان سعودی نه تنها راهنمای اتوبوسها خواهند بود بلکه به آنان آموزش داده شده است تا پاسخگوی سؤال حجاج در همه زمینه‌ها باشند. این جوانان به شرح و وصف تاریخ، فرهنگ و اماکن باستانی عربستان برای حجاج خواهند پرداخت و مدیریت مؤسسه مطوفین موضوع به کارگیری جوانان را بر عهده خواهد گرفت.
تا روز بیست و چهارم ذی قعده تعداد 5520 اتوبوس حجاج را از مدینه منوره و جده به مکه مکرمه رسانده‌اند و حجاجی که تاکنون وارد مکه مکرمه شده‌اند بالغ بر 460320 نفرند.
دکتر امین بن یاسین قطانی مدیر کل شعبه وزارت حج در مکه اعلام کرد:
تعداد 4561 ساختمان در مکه مکرمه آماده اسکان حجاج بیت الله الحرام است. این ساختمانها گنجایش یک میلیون و صد هزار حاجی را دارند.

حضور جمعی از شیعیان مقیم آلمان و هلند در بعثه‌

عصر شنبه تعدادی از شیعیان مقیم آلمان و هلند که همگی مستبصر شده بودند در بعثه

ص: 182
مقام معظم رهبری در مدینه حضور یافتند و با حجة الاسلام و المسلمین ری شهری دیدار و گفتگو کردند. در این دیدار سرپرست حجاج ایرانی به شرح وظایف پیروان اهل بیت در تعامل با سایر مسلمانان پرداخت و گفت:
وحدت کلمه و برخورد برادرانه با تمامی مسلمانان از توصیه‌های مهم ائمه معصومین علیهم السلام به پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام است. لازمه بهره برداری مادی و معنوی از برکات نازل شده از جانب خداوند تمسک به اهل بیت علیهم السلام است.
مسلمانان با اتصال به مکتب اهل بیت از برکات حج بهره‌مند می‌شوند و نه تنها مشکل خود بلکه مشکلات بشر را حل خواهند کرد. روش و منش نیکو مهمترین تبلیغ برای مکتب اهل بیت است و امام خمینی در عصر ما بزرگترین شخصیتی بود که با عمل خود مسلمانان سراسر جهان را به سوی مکتب اهل بیت جذب کرد.
توفیق حضور زائران در مدینه منوره و کسب فیض از حضور در بارگاه ملائک پاسبان رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه بقیع زمینه ساز حضور با معرفت در حج و بهره‌گیری از برکات مادی و معنوی حج است. با حضور زائران در حرم نبوی و بهره‌گیری از نورانیت و معنویت حج، پیروان اهل بیت قوت و توان بیشتری برای خدمت به مکتب اسلام ناب پیدا خواهند کرد. حضور در حج می‌تواند مقدمه‌ای برای نشان دادن حسن سلوک و اخلاق و تغییر و تحول در رفتار و کردار زائران بیت الله الحرام باشد.
در ابتدای این دیدار نماینده این گروه از مسلمانان مقیم اروپا گفت:
وجود با برکت امام خمینی قدس سره و راهنماییهای خلف صالح ایشان حضرت آیة الله خامنه‌ای موجب احیای اسلام ناب در جهان شده است و شیعیان اروپا برای گسترش فرهنگ اهل بیت علیهم السلام تلاش مجدانه‌ای دارند. و جمهوری اسلامی ایران الگویی امید بخش و قابل اتکا برای پیروان اهل بیت در سراسر جهان است.

حضور جمعی از شیعیان پاکستانی در بعثه‌

شنبه شب عده‌ای از زائران شیعه پاکستانی در بعثه مقام معظم رهبری در مدینه حضور یافتند. در جمع شیعیان پاکستانی، پس از قرائت قرآن، آقای شمسایی مداحی کرد و پس از

ص: 183
آن، نماینده ولی فقیه بر اهمیت وحدت کلمه میان مسلمانان تأکید کرد و گفت:
حج واقعی زمینه‌ساز وحدت کلمه امت اسلام است و تبلیغ صحیح حج از کنار خانه توحید این هدف مهم را در دسترس مسلمانان قرار می‌دهد.
ایجاد تفرقه و تشتت در کشورهای اسلامی از جمله پاکستان یک هدف عمده و پایدار قدرتهای استکباری است و زائران خانه خدا برای خنثی کردن این توطئه دشمن باید در حج منادی وحدت و همدلی میان مسلمانان باشند.
حقیقت حج رسیدن زائر به ضیافت حضرت حق است و زائران خانه خدا باید توجه داشته باشند که حج به مفهوم زیارت خانه نیست، بلکه زیارت صاحب خانه است و پذیرش توبه حاجی از برکات حج محسوب می‌شود.
بر اساس آموزه‌های دین مبین اسلام، اقامه حج باید به گونه‌ای باشد که علاوه بر منافع فردی، سود و برکت را برای امت اسلام نیز تامین و تضمین کند.
در این دیدار دو تن از علمای پاکستانی ترویج فرهنگ اهل بیت و بهره‌گیری از معنویات حج را از جمله اهداف زائران پاکستانی در سفر حج برشمردند و تأکید کردند:
حضور زائران پاکستانی در بعثه مقام معظم رهبری تجدید عهد با مقام عظمای ولایت و حمایت از نظام مقدس جمهوری اسلامی است.
پس از سخنان نماینده ولیّ فقیه یکی از روحانیون چند کلمه‌ای روضه خواند و همین که نام حضرت صدیقه طاهره بر زبانش جاری شد، فریاد ناله از زن و مرد به آسمان بلند شد و سیلاب اشک بر گونه‌ها جاری گشت. زائران پاکستانی چنان از عمق جان می‌سوختند و می‌گریستند که ایرانیان حاضر در جلسه را شدیداً تحت تأثیر قرار داد و من به این عشق و سوز و حال و انقلاب روحی آنان که همه را منقلب می‌کرد غبطه خوردم.

دیدار جمعی از اعضای حزب الله با نماینده ولیّ فقیه‌

در این دیدار که با حضور شیخ نعیم قاسم قائم مقام رهبری حزب الله لبنان، در بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوّره برگزار شد نماینده ولی فقیه، جهاد با نفس و خودسازی را وظیفه اصلی مجاهدان اسلام دانست و گفت: «با تداوم خودسازی به عنوان جهاد اکبر،

ص: 184
مقاومت اسلامی در لبنان آینده‌ای روشن خواهد داشت».
آقای ری شهری ضعف بنیه معنوی مسلمانان صدر اسلام را دلیل اصلی شکست مسلمانان دانست و گفت:
توصیه پیامبر اسلام به خودسازی نه تنها یک توصیه اخلاقی و فردی بلکه یک توصیه سیاسی به جوامع اسلامی است و به این ترتیب توجه به معنویات و سازندگی یک ضرورت برای عموم مسلمانان محسوب می‌شود.
آقای ری شهری از خودسازی و تقویت بنیه معنوی به عنوان مهمترین درس برای پیروان امام خمینی و مقام معظم رهبری و عامل اصلی برای پاسداری از دستاوردهای انقلاب و حراست از پیروزیهای انقلاب و حراست از پیروزیهای حزب الله لبنان یاد کرد و گفت:
تردیدی نیست که دشمنان خارجی از جمله آمریکا و رژیم صهیونیستی قادر نیستند خسارتی به انقلاب اسلامی و نهضت مقاومت اسلامی در لبنان وارد کنند، مشروط بر اینکه مسلمانان به اسلام ناب و فرهنگ اهل بیت تمسک کنند و برای تقویت بنیه معنوی خود بکوشند.
جوانان غیور حزب الله لبنان که توفیق زیارت حرمین شریفین را یافته‌اند باید با بهره‌گیری از برکات حج، به ریشه دار کردن معنویت و خودسازی بپردازند و آن را به نهضتی فراگیر تبدیل کنند.
در این دیدار شیخ نعیم قاسم قائم مقام رهبری حزب الله لبنان به شرح روند مقاومت اسلامی پرداخت و گفت:
ما افتخار می‌کنیم که فرزندان معنوی امام خمینی هستیم و عمل به رهنمودهای خلف صالح آن حضرت را وظیفه خود می‌دانیم.
نهضت اسلامی لبنان با قدرت و قوت تمام در برابر اشغالگران صهیونیست ایستاده است و به حیات خود ادامه می‌دهد و از حقوق مشروع ملت لبنان دفاع می‌کند.
وی همچنین حمایت همه جانبه مسلمانان از مقاومت اسلامی در لبنان و فلسطین را موجب تقویت مبارزه با اشغالگران دانست.

افزایش حضور جوانان در حج امسال‌

ص: 185
حدود دو هزار نفر از زائران سرزمین وحی کمتر از 30 سال دارند. این تعداد حدود دو درصد کل زائران را تشکیل می‌دهند. مسؤولان سازمان حج و زیارت می‌گویند:
حضور جوانان در حج امسال بیشتر از سال گذشته است. همچنین، تعداد حجاج ایرانی زیر 40 سال، امسال به بیش از 15 هزار نفر می‌رسد. در بین گروههای سنی مختلف، گروه سنی 40 تا 50 سال با بیش از 30 درصد، بیشترین سهم را در بین حجاج ایرانی به خود اختصاص داده است و پس از آن، 60 تا 70 سال با بیش از 18 درصد، بیشترین سهم را دارند. بیش از 56 درصد زائران ایرانی بیت الله الحرام بین 40 تا 60 سال دارند. همچنین، امسال بیش از 9500 زائر بالای 70 سال در بین زائران ایرانی سرزمین وحی‌اند. کم سن و سال‌ترین ایرانی، اشرف حیدری است که 4 سال دارد و مسن‌ترین زائر ایرانی، حبیب الله طریقت پناه با بیش از صد سال است.

روحانی مسؤولیت شناس‌

همسر روحانی کاروان 19404 چند روز پیش از عزیمت کاروان به مدینه منوّره، در بیمارستان بستری شد و در عین حال از همسرش حجة الاسلام بتوئی مصرانه خواسته بود که این سفر را ترک نکند و در این سفر معنوی دعاگوی ایشان باشد.
متأسفانه همسر حجة الاسلام بتوئی پس از عزیمت ایشان درگذشت و خبر ناگوار آن در مدینه به اطلاع ایشان رسید؛ اما این روحانی وظیفه شناس با وجود تألم خاطر از مصیبت پیش آمده، بدون کمترین خللی وظیفه خود را انجام داده است.

یکشنبه 28 ذی قعده‌

جلسه سخنرانی عمومی بعثه‌

ص: 186
یکشنبه 28 ذی قعده
20/ 10/ 1383
جلسه سخنرانی عمومی بعثه
مراسم سخنرانی و مداحی اهل بیت علیهم السلام امروز در محل بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره با حضور شماری از زائران خانه خدا برگزار شد.
در این مراسم حجة الاسلام والمسلمین قرائتی با اشاره به آیاتی از کلام الله مجید، احادیث و روایات گفت:
پرداخت حق مردم در هر شرایط و سنی که باشیم واجب و تکلیف است و پایمال کردن حق مردم هرگز از نظر خداوند متعال دور نمی‌ماند و فرشتگان گناه آن را در پرونده اعمال انسان متخلّف ثبت می‌کنند.
آقای قرائتی به بیان فلسفه حج از نگاه قرآن پرداخت و گفت:
خداوند حجی را مقبول و پسندیده می‌داند که در آن هیچ ریا، گناه و غیبتی حادث نشود.
زائران حرمین شریفین در سرزمین وحی در حال معامله با خدای سبحان هستند و باید تلاش کنند با اعمال نیک و پسندیده شان به حج خود، رنگ خدایی بدهند؛ چرا که رنگ الهی هرگز از دل پاک نخواهد شد.

توصیه‌های معاونت آموزش بعثه به زوّار و حجّاج‌

ص: 187
معاونت آموزش و پژوهش بعثه امروز این اطلاعیه را خطاب به حاجیانی که عازم مکه مکرمه هستند، منتشر کرد:
بدین وسیله از حجاج محترم و زائران بیت الله الحرام که برای اعمال حج عازم مکه مکرمه می‌باشند، خواهشمندیم نکات ذیل را مورد توجه جدی قرار داده، آنها را رعایت فرمایند:
1. هنگام ورود به حلقه طواف کنندگان خانه خدا، به تدریج وارد محدوده مطاف شوند و از دست گرفتن در اطراف طواف کنندگان و ایجاد مزاحمت برای حجاج دیگر خودداری فرمایند.
2. نماز طواف را پشت مقام ابراهیم، هرکجا که حلقه طواف کنندگان پایان می‌پذیرد، به جای آورند و از دست در دست یکدیگر نهادن و حلقه درست کردن برای اقامه آن نماز اجتناب فرمایند.
3. هنگام ازدحام جمعیت براساس توصیه اهل بیت علیهم السلام، از طواف مستحب خودداری کنند، محدوده مطاف را برای کسانی که طواف واجب دارند، خلوت نگه دارند.
4. بانوان محترم به دلیل اجتناب از اختلاط با نامحرمان، از استلام حجر الاسود خودداری کنند و براساس توصیه روایات در مقابل حجر الاسود، آرام تکبیر بگویند و عبور کنند.

برگزاری جلسه کمیته فرهنگی‌

دومین جلسه کمیته فرهنگی صبح امروز یکشنبه با حضور کلیه اعضا برگزار شد. در این جلسه، در خصوص چند موضوع فرهنگی، از جمله پلاکارد نویسی حجاج پس از بازگشت، و عبارات کارت دعوت که حاوی پیام حج باشد، مذاکره شد. اخیراً برخی از پلاکاردهای بازگشت حجاج صورت نامطلوبی پیدا کرده و فاقد پیام حج است. مقرّر شد

ص: 188
ضمن توصیه به پرهیز از زیاده روی در نصب پلاکارد و چگونگی ولیمه و اجتناب از اسراف و تفاخر و به رخ کشیدن به هنگام بازگشت، متنهای مناسب متعددی در اختیار مردم نهاده شود تا از میان آنها هرچه را پسندیدند، انتخاب کنند. نیز صدا و سیما در این زمینه، فعالیت فرهنگی داشته باشد و برای ماندگاری و گسترش پیام حج بسترسازی کند.
سپس راجع به فرمهای نظرسنجیِ بعثه و نیز آیین نامه اجرایی شورای فرهنگی کاروانها مذاکره و تصمیماتی اتخاذ شد.
در دومین جلسه کمیته فرهنگی بعثه تصمیم گرفته شد علاوه بر روحانی و معین و مدیر و معاون کاروان، پزشک، معینه و رابط گروه ارشاد هر کاروان نیز در شورای فرهنگی عضویت داشته باشند و در راستای وظایف محوله انجام وظیفه نمایند.
وظایف شورای فرهنگی عبارت است از:
1. تنظیم برنامه جلسات و مراسم و نصب آن در مکان مناسب جهت اطلاع زائران.
2. شناسایی و انتخاب ده نفر از خواهران و برادران به عنوان گروه ارشاد.
3. برنامه ریزی و اجرای برنامه‌های ارائه شده از سوی بعثه.
4. بررسی پیشنهادات و انتقادات زائران و رسیدگی به آنها.
5. شناسایی نیروهای مستعد جهت همکاری با کاروان و بعثه مقام معظم رهبری.
6. برنامه ریزی جهت تشکیل جلسات ویژه به مناسبت اعیاد، وفیات، بزرگداشت ایام الله و امثال آن.
7. شناسایی ظرفیتهای جدید فرهنگی مذهبی؛ و استفاده از آن به منظور پر کردن اوقات فراغت زائران.
8. مشورت و تبادل نظر نسبت به زمان تشکیل جلسات، دیدارهای دوره‌ای، شرکت در جلسات عمومی بعثه، دعای کمیل، دعای ندبه و امثال آن.
9. ارزیابی چگونگی حضور و رویکرد زائران کاروان در جلسات، مراسم و برنامه‌های مختلف حج.
10. شناسایی و معرفی زائران موفق کاروان.

ص: 189
11. نظارت بر رفتار اجتماعی زائران و ارائه رهنمودها و آموزشهای لازم به آنان.
12. ساماندهی تبلیغات داخلی کاروان و بررسی محتوایی و نظارت بر انجام آن.
13. بررسی نیازهای فرهنگی کاروان و انتقال آن به بعثه مقام معظم رهبری.
این مصوبه پس از تأیید نماینده ولیّ فقیه روز یکشنبه به وسیله ریاست سازمان حج و زیارت برای اجرا به کاروانها ابلاغ گردید.

لزوم توجه روحانیون کاروانها به برنامه‌های قرآنی‌

معاون امور روحانیون بعثه مقام معظم رهبری با استناد به مصوبات شورای فرهنگی بعثه، از روحانیون، معینها و معنیه‌های محترم کاروانها خواست که کیفیت برنامه‌های قرآنی خود را توسعه داده و پربارتر سازند.
وی گفت:
مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) در جمع کارگزاران حج فرمودند: «می‌شود یک بحث قوی و زبده از روز اول ورود تا روز آخر حضور در آنجا درباره قرآن انجام شود ... آیات مناسب اخلاقی، آیات سیاسی ناظر به مسائل امت اسلامی و آیات مربوط به قیامت، بعثت و چیزهایی که واقعا بدن انسان را می‌لرزاند، بخوانند تا فقط به فروع و امثال اینها نگذرد».
حجة الاسلام عرب‌نیا با استناد به فرمایش مقام معظم رهبری (مدّظله العالی)، حج را بهترین فرصت برای تربیت قرآنی و بهره برداری از ذخایر بی پایان قرآن دانست و از روحانیون محترم کاروانها خواست، گذشته از برگزاری جلسات قرائت قرآن، به محتوا و آموزه‌های قرآن کریم توجه بیشتری نشان دهند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود از روحانیون کاروانها خواست، برای غنی‌تر شدن برنامه‌های قرآنی خود به این نکات توجه نمایند: اول اینکه در جلسات خود جایگاه قرآن در زندگی و آموزه‌های حیات بخش آن را برای زائران تبیین کنند و دست کم یک یا دو جلسه خود را به مباحث قرآنی اختصاص دهند. دوم اینکه مسابقات قرآنی اعلان شده در نشریه زائر را با تشویق زائران پیگیری کنند. سوم اینکه از آیات، متناسب با موقعیتهای

ص: 190
سفر همچون: اماکن مدینه، احرام، محرمات احرام، مکه، مسجد الحرام، مقام ابراهیم، سعی صفا و مروه، مواقف، مشاعر و ... استفاده کنند و در اوقات مناسب آنها را برای زائران شرح و توضیح دهند. همچنین در بازدید از مسجدالحرام برخی آیات نوشته شده بر پرده کعبه را برای زائران توضیح دهند.
معاون امور روحانیون در سخنان خود از روحانیون محترم کاروانها تقاضا کرد برای ادای وظایف تصویب شده در شورای فرهنگی بعثه، برای تشکیل منظم جلسات فرهنگی با همکاری مدیران محترم کاروانها به صورت فعال اقدام کنند.

دوشنبه 29 ذی قعده‌

رفع برخی سختگیریهای مأموران سعودی در زیارت بقیع‌

ص: 191
دوشنبه 29 ذی قعده
21/ 10/ 1383
رفع برخی سختگیریهای مأموران سعودی در زیارت بقیع
چنان که گذشت سختگیریها و تضییقات مأموران سعودی در امر بقیع امسال طیّ سالهای اخیر بی سابقه است یعنی اوّلًا، از چهار معبر ورودی به درِ اصلی بقیع، تنها یک معبر باز است که این خود سبب ازدحام و فشار شدید جمعیت زائران و یادآور رمی جمرات است؛ به گونه‌ای که حتی برخی از جوانان از ورود به بقیع- بر اثر ازدحام- خودداری می‌کنند، چه رسد به پیران و سالخوردگان. ثانیاً، مدّت باز بودن در بقیع را کم و محدود کرده‌اند. ثالثاً و مهمتر از همه اینکه بانوان را به کنار پنجره‌های بقیع راه نمی‌دهند و نمی‌گذارند از پله‌ها بالا بیایند. سالهای گذشته هنگام بسته بودن درِ اصلی بقیع بانوان مجال بالا رفتن از پله‌ها و رؤیت قبور مطهر ائمه علیهم السلام از پشت پنجره‌ها را پیدا می‌کردند؛ ولی امسال از این توفیق نیز تاکنون محروم بوده‌اند و بسیاری از بانوان زائر که اکنون به مکه رفته‌اند، حتی موفق نشدند این قبور مطهر را رؤیت کنند. امسال تاکنون وضع چنین بود؛ ولی امروز ناگهان به مصداقِ «الجاهل إمّا مفرِطٌ أو مفرِّط» شرطه‌های بقیع کنار کشیدند و اجازه دادند زنان نیز همراه مردان در آن ازدحام شدید و فشار جمعیت از پله‌ها بالا روند و

ص: 192
حتی وارد بقیع شوند؛ به گونه‌ای که تعدادی از بانوان از یک سو تا نزدیک قبور ائمه بقیع و از سوی دیگر تا نزدیک قبر حضرت ام البنین علیها السلام رفتند و تنها مأموران امر به معروف از ورود بانوان به بقیع ممانعت می‌کردند، ولی آنها هم از عهده بر نمی‌آمدند.
اختلاط زن و مرد و ازدحام زیاد و فشار جمعیت منظره و وضع بسیار ناهنجاری را به وجود آورده بود و برخی از مأموران سعودی هم مشغول فیلمبرداری از این وضع نامطلوب بودند. برخی از مطّلعان بر این باورند که آنان عمداً چنین وضعی را به وجود آورده‌اند تا منظره ناهنجار و نامناسبی به وجود آید و بهانه مناسبی در امر تضییق بقیع در اختیار داشته باشند. و بتوانند در وقت خود از آن بهره برداری کنند.
به دنبال این وضع، معاونت آموزش و پژوهش بعثه اطلاعیه‌ای صادر کرد که در شماره چهارم زائر منتشر شد. متن این اطلاعیه چنین است:
با توجه به ثمر بخش بودن تلاشهای اخیر بعثه مقام معظم رهبری و سازمان و زیارت حج و سفارت جمهوری اسلامی ایران در عربستان در پیگیری و حل مشکل حضور بانوان در کنار قبرستان بقیع، بدین وسیله از کلیه برادران و خواهران خواهشمندیم به نکات ذیل توجه جدی مبذول دارند:
1. خواهران متعهد و با ایمان فقط از پله‌های کنار دیوار بقیع برای رفت و آمد استفاده کنند و از حرکت به صورت مختلط پرهیز نمایند.
2. از خواندن نماز در داخل و کنار دیوار بقیع اجتناب نمایند.
3. خواهران محترم از اصرار به منظور ورود به قبرستان بقیع خودداری کنند؛ زیرا مأموران مستقر در بقیع اجازه ورود به آنها نمی‌دهند.
4. به احترام امامان مدفون در بقیع، نظم و آرامش را حفظ نموده، امکان بهره برداری و خواندن زیارت را برای همگان فراهم سازند.
5. برادران محترم با ارائه تذکرات لازم و با ادب و احترام از بروز بی نظمی و انجام امور مخالف با توصیه‌های اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام جلوگیری نمایند.
توفیق همگان را از خداوند متعال مسألت داریم.
گفتنی است که صبح امروز حدود ساعت 7 تا 8 در مسجد النبی صلی الله علیه و آله نماز استسقا (باران) برگزار شد.

همایش شیعیان هند در بعثه مقام معظم رهبری‌

ص: 193
همایش یکروزه شیعیان هند امروز با حضور شمار زیادی از زائران هندی خانه خدا در بعثه مدینه منوره برگزار شد.
در این همایش پس از مدیحه سرایی در وصف مقام و منزلت حضرت محمد صلی الله علیه و آله، حجة الاسلام والمسلمین صابری همدانی نماینده مجلس خبرگان رهبری، مقدم شیعیان هند به بعثه مقام معظم رهبری را گرامی داشت و با اشاره به تاریخ صدر اسلام گفت:
حضرت علی علیه السلام امام اول شیعیان جهان از آغاز ظهور اسلام، همراه و همدم حضرت رسول صلی الله علیه و آله بود و تا آخر عمر پر برکت آن حضرت نیز در کنار پیامبر اسلام قرار داشت و غیر از حضرت علی علیه السلام هیچ کس رازدار و نزدیکتر به آخرین فرستاده خدا محمد مصطفی صلی الله علیه و آله نبود. وی با اشاره به نقش ارزنده حضرت خدیجه همسر گرامی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در گسترش اسلام گفت:
از صدر اسلام تاکنون زنان مسلمان نقش مثبت و ارزنده‌ای در تبلیغ و صدور اسلام داشته‌اند و همواره با صبر، مقاومت و تربیت فرزندان صالح، نشان داده‌اند در هر شرایطی از اسلام و قرآن و ائمه اطهار علیهم السلام حمایت خواهند کرد و اجازه نخواهند داد دشمنان، خدشه‌ای به مکتب اسلام وارد آورند.
پیامبر اسلام همواره در برابر دشنامها و اذیت مردم، آنان را به اسلام دعوت می‌کرد و می‌فرمود: خداوند اسلام را برای سعادتمندی و رستگاری شما آورده است و هرکس در برابر آن موضع بگیرد، هلاک خواهد شد.
به یاری خداوند و صبر و پایداری حضرت رسول صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام و به برکت خون شهدای اسلام، امروز میلیونها انسان قلبشان برای اسلام می‌تپد و این مکتب انسان ساز مایه عزت، سربلندی و افتخار هر مسلمان در جهان شده است.

تشرف سرپرست حجاج ایرانی به مکه مکرمه‌

نماینده ولیّ فقیه و سرپرست زائران ایرانی خانه خدا پس از اقامت دوازده روزه در مدینه منوره، شامگاه روز دوشنبه، عازم مکه مکرمه شد.

ص: 194
ایشان در مسجد شجره به سؤال خبرنگاران در مورد وضع حجاج ایرانی پاسخ گفت.
آقای ری شهری وضع حجاج ایرانی را در مجموع خوب دانست و از رفع تضییقات تحمیل شده در راه دسترسی زائران به مضجع شریف ائمه بقیع و اصحاب پیامبر خدا خبر داد.
وی تصریح کرد:
از آنجا که مراتب نگرانی بعثه مقام معظم رهبری در این زمینه در مذاکرات اخیر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با امیر عبدالله ولیعهد سعودی مطرح شد و ایشان نیز وعده برطرف شدن این مشکل را داده بود، لذا پس از مشاهده تأخیر در اجرای این وعده، به ولیعهد سعودی نامه نوشتم و خواستار رفع این مشکل شدم و خوشبختانه از روز دوشنبه شاهد رفع نسبی این تضییقات هستیم.
با دستور مقامات عربستان چهار در قبرستان بقیع امروز به روی زائران گشوده شده است و زائران زن نیز اجازه یافته‌اند تا پشت پنجره‌های قبرستان برای زیارت ائمه بقیع حضور پیدا کنند.
آقای ری شهری از مقامات دولت عربستان به دلیل توجه به خواست زائران و تلاش برای حل مشکلات ایجاد شده تشکر کرد و گفت: «روابط دوستانه و تفاهم‌آمیز میان دو کشور بستر مناسبی را برای برگزاری هرچه بهتر حج فراهم کرده است».

مراسم سالروز شهادت حضرت امام جواد علیه السلام در مدینه‌

به مناسبت سالروز شهادت نهمین اختر تابناک آسمان ولایت و امامت حضرت امام جواد علیه السلام دوشنبه شب مراسمی در بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره برگزار شد.
در این مراسم پس از نوحه خوانی در مدح ائمه اطهار علیهم السلام، حجة الاسلام صدیقی به شرح فلسفه حج از نگاه قرآن کریم پرداخت و گفت:
انسان از آغاز تولد اسیر جاذبه‌های دنیا می‌شود و با دشواری می‌تواند دل و فکر خود را از آنها جدا کند و با داشتن پرونده‌ای خراب منتظر مرگ می‌ماند، و حج موقعیت بسیار خوبی است تا انسان بتواند خود را برای سفر آخرت بسازد و چشم باطن خود را به روی زرق و برقهای دنیا ببندد و به سوی زندگی الهی باز کند.

ص: 195
در سفر حج، انسان خودش غسل می‌کند، پوششی شبیه به کفن به تن می‌کند و برای سفر آخرت آماده می‌شود. چه خوب است این حالات تا آخر عمر با انسان باقی بماند و خداوند را در وجود و دل خود حاکم کند.
در بعثه‌های برخی از مراجع هم روز سه شنبه که به افق ایران مصادف با سالروز شهادت حضرت جواد علیه السلام است، مراسم عزاداری برگزار شد.

سخنرانی عمومی بعثه‌

شمار زیادی از زائران خانه خدا امروز در بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره گردهم آمدند و به درسهایی از قرآن کریم گوش فرادادند.
در این مراسم، حجة الاسلام آقای قرائتی با استناد به آیاتی از قرآن کریم گفت:
شخصی که می‌خواهد مردم را به راه راست، امانت داری و درستکاری دعوت کند، نخست باید خودش به تمام حرفهایی که می‌زند عمل کند و پایبند باشد؛ در غیر این صورت، حرفهای او به دل شنونده نخواهد نشست. محبوببیت و مقبولیت حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام نزد امت اسلامی به همین علت است که هر چه می‌گفتند، به آن عمل می‌کردند و به غیر از خدا و راستی با او، هرگز به هیچ چیز دیگری نمی‌اندیشیدند.
آقای قرائتی در ادامه سخنان خود، به فلسفه و اهمیت خواندن نماز در اول وقت پرداخت و تصریح کرد:
حضرت علی علیه السلام در محراب و هنگام نماز در اول وقت به شهادت رسید و حضرت امام حسین علیه السلام نیز در ظهر عاشورا با وجود جراحتی که از تیر دشمنان اسلام داشت، نماز را در اول وقت اقامه کرد و این وقایع، درسی است برای ما شیعیان که در هیچ شرایطی نماز اول وقت را فراموش نکنیم؛ بخصوص در این روزها که در شهر پیامبر صلی الله علیه و آله به سر می‌بریم.
وی با اشاره به نقش اخلاص و ساده زیستی در زندگی گفت: «انسان مخلص، تمام اعمالش برای خداست و به هیچ چیز، جز خدا و ترس از خدا فکر نمی‌کند و تمام احکام او را دقیق اجرا می‌کند و به فکر آخرت است؛ نه دنیا ...».

سه شنبه 30 ذی قعده

ورود نماینده ولی فقیه به مکّه مکرّمه‌

ص: 196
سه شنبه 30 ذی قعده (1)
22/ 10/ 1383
ورود نماینده ولی فقیه به مکّه مکرّمه
در ساعات اولیه بامداد امروز سه شنبه حجة الاسلام والمسلمین ری شهری وارد مکّه معظّمه شد و مورد استقبال مسئوولان بعثه مکّه، ستاد حج و زیارت در مکه و سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در جدّه قرار گرفت. نماینده ولی فقیه در حج، پس از ورود به مکه مکرمه به خبرنگاران گفت که با پی گیریهای به عمل آمده، مشکلات و محدودیتهای تحمیل شده به زائران ایرانی به ویژه بانوان برای زیارت ائمه بقیع برطرف شده است.
وی تصریح کرد: «در نتیجه رفع این محدودیتها، از این پس زائران به ویژه بانوان می‌توانند همچون سنوات گذشته از نزدیک ائمه بقیع را زیارت کنند».
ایشان حجاج بیت الله الحرام به ویژه زائران ایرانی را به بهره بردن معنوی از حضور در مکه مکرمه توصیه کرد و افزود: «زائران حرمین شریفین در سایه توحید و وحدت کلمه به فکر منافع جهان اسلام هستند».

1- 1. امروز به تقویم ایران بیست و نهم و آخرین روز ماه ذی قعده، و به تقویم رسمی عربستان سی‌ام ذی قعده بود و رسماً هم روز آخر ماه، و چهارشنبه روز اوّل ماه اعلام شد، ولی چنان که خواهد آمد عصر جمعه آینده ناگهان مقامات عربستان اعلام کردند که سه شنبه یعنی امروز اول ذی حجّه بوده است!

ص: 197
وی در همین زمینه به مشکلات مردم ستمدیده فلسطین و مردم مظلوم عراق و همچنین بازماندگان زلزله اخیر کشورهای اسلامی در جنوب شرق آسیا اشاره کرد و اظهار داشت: «مسلمانانی که از اقصی نقاط جهان برای ادای فریضه حج به سرزمین وحی آمده‌اند باید با همفکری و تعامل با یکدیگر در رفع مشکلات جهان اسلام بکوشند».
سرپرست زائران ایرانی همچنین خطاب به زائران تأکید کرد که قدر و منزلت حضور در جوار کعبه شریف را بدانند و با تمام وجود در حق مسلمانان جهان و عزت و سربلندی امت واحده اسلامی دعا کنند که اگر ذکر و دعا از صمیم قلب باشد، کارساز خواهد بود.

عزیمت سومین گروه از اعضای بعثه به مکه مکرّمه‌

اعضای بعثه مقام معظم رهبری در مدینه، طیّ چهار مرحله به مکّه مکرّمه مشرّف می‌شوند تا خللی در کار زائران در مکه و مدینه رخ ندهد. عدّه‌ای برای تمهید مقدّمات و آماده ساختن محل استقرار بعثه درمکّه، پیش از همه مشرف می‌شوند. پس از آنها اولین گروه روز یکشنبه این هفته، و دومین گروه (و از جمله حجةالاسلام والمسلمین ری شهری) دوشنبه، و سومین گروه عصر امروز سه شنبه به سمت مکه عزیمت کردند و آخرین و چهارمین گروه روز جمعه عازم مکه خواهند شد.
بنده نیز عصر امروز سه شنبه 22/ 10/ 83 همراه تعداد زیادی از روحانیان و دیگر نیروها، عازم مکه شدم. این گروه متشکّل از چهار اتوبوس بود. در اتوبوس ما که همه جز چند نفر روحانی و حجة الاسلام والمسلمین قرائتی و تعدادی از رابطین امور روحانیون نیز در آن بودند، ابتدا یکی از روحانیان زیارت وداع حضرت رسول و حضرت زهرا و ائمه بقیع علیهم السلام را خواند و پس از احرام در شجره، پس از حرکت اتوبوس دعای توسّل خوانده شد. همچنین فضای اتوبوس به یاد ولیّ نعمتمان حضرت بقیّة الله الأعظم (أرواحنا فداه) معطّر بود و عده‌ای در فراق و به یاد آن حضرت اشک ریختند. قبلًا نام کسانی را که باید در هر اتوبوس سوار شوند روی برگه‌ای نوشته و کنار در اتوبوس چسبانده بودند و هرکس با توجه به آن در اتوبوس خود، سوار می‌شد.

ص: 198
نکته قابل ذکر اینکه پس از رسیدن به مکّه، معلوم شد که یکی از چهار اتوبوس که اتفاقاً تعدادی از خواهرانِ زائر نیز در آن حضور داشتند، بدون روحانی بوده است. تنها روحانی اتوبوس دیگر نیز حجة الاسلام رضایی روحانیِ کاروانِ بعثه بود؛ در حالی که در دو اتوبوس دیگر عده زیادی روحانی وجود داشت که می‌توانستند راهنما و کمک کار دیگر زائرانِ آن دو اتوبوس باشند.
این نکته از آن رو یاد شد که در سالهای آینده دست‌اندرکاران امر بدین نکته توجه کنند و با توجه به آن، لیست افراد اتوبوسها را تنظیم نمایند.
در مسجد شجره، پیش از تلبیه و پس از نماز مغرب و عشا، حال خوش و اشک و آه و انقلاب برخی روحانیان ستودنی و بر دیگران تأثیر گذار بود. روحانیِ کاروانی که کار کشته و با سابقه به نظر می‌رسید، محضِ احتیاط به زائران کاروانش می‌گفت که تلبیه را دو جور بگویند، یک بار: «إنّ الحمد والنِّعمة» به کسر نون نعمت، و بار دیگر «إنّ الحمدَ والنَعمة» به فتح نون نعمت! غافل از آنکه در اینجا قطعاً و جزماً «نِعمت» به کسر نون صحیح، و «نَعمت» به فتح نون خطاست. توضیح آنکه در قرآن مجید همه جا به صُوَر و اشتقاقات گوناگون «نِعمت» به خداوند متعال نسبت داده شده است. در تلبیه هم نعمت را به خداوند سبحان نسبت می‌دهیم: «إنّ الحمدَ والنِعمة لک والملک»، ولی «نَعمت» به فتح نون ممدوح نیست و صاحبانِ آن مذمت شده‌اند. برای توضیح افزونتر بجاست بیفزایم که:
دو کلمه در دو آیه شریف در قرآن مجید هست که در یک مورد همه مترجمان فارسی معاصر- تا آنجا که بنده مطّلعم- و در مورد دیگر بیشتر آنها اشتباه ترجمه کرده‌اند: یکی آیه 27 سوره دخان (44) و دیگری آیه یازده سوره مزمل (73) «کَمْ تَرَکُوا مِنْ جَنَّتٍ وَعُیُونٍ* وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ کَرِیمٍ* وَنَعْمَةٍ کَانُوا فِیهَا فکِهینَ*» و «وَذَرْنِی وَالْمُکَذِّبینَ أُولِی النَّعْمَةِ وَمَهِّلْهُمْ قَلیلًا*».
کلمه «نَعمة» در این دو آیه به فتح نون است و در قرآن تنها همین دو جا هست و با کلمه «نِعمة» به کسر نون تفاوت بسیار دارد؛ ولی بیشتر مترجمان هر دو ( «نِعمة و نَعمة») را به «نِعمت»- و مرادفان آن- ترجمه کرده‌اند که البته اشتباه است. توضیح آنکه: «نِعمة» (به کسر) از نظر قرآن مجید منسوب به خداوند متعال است و ممدوح است؛ ولی «نَعمة» (به

ص: 199
فتح) مذموم است و منسوب به غیر خدای سبحان.
تدبّر در واژه‌های ذیل در آیات بسیار و مقایسه آنها با دو آیه بالا، این حقیقت را به خوبی آشکار می‌کند:
- «نِعمة الله»، در آیات بسیار.- «أنعمتَ»، خطاب به خداوند متعال.
- «نِعمةِ من الله»، در چند آیه.- «أنعمتُ».
- «وما بکم من نعمةٍ فمن الله» (نحل، آیه 53)
- «أنعم الله».- «نِعمة ربّی».
- «نعمتک»، خطاب به خداوند متعال.
- «نِعمة ربکم».- «نعمتی».
- «نِعمةً منّا».- «نعمته».
- «نِعمة منه».- «نِعمهُ».
ولی در دو آیه بالا، یک مورد «مکذّبین» أُولی النَعمة دانسته شده‌اند و یک مورد هم در مقام مذمّت کسانی است که دارای «نَعمة» بوده‌اند.
صاحب کشاف هم ذیل هر دو آیه (ج 4، ص 276، 640) گفته است: «النَعمة، بالفتح:
التنعم، و بالکسر: الإنعام» و ذیل آیه دوم افزوده است: «و هم صنادید قریش وکانوا أهل تنعّم وترفّه». در فرهنگها هم برای این دو واژه دو معنای متفاوت ذکر شده است؛ مثلًا در المعجم الوسیط آمده است:
النَعمة: الرَفاهة وطیب العیش ....
النِعمة: ما أُنْعِمَ به مِنْ رِزقٍ ومالٍ وغیره. (1)
نیز ابن اثیر گوید: «النَعمة بالفتح، وهی المسرّة والفرح والترفّه» (2). همچنین در المعجم الذهبی (ص 404) «نِعمة» به برکت و نعمت خداداد، و «نَعمة» به «راحتی، آسایش» و در تفسیر کشف الأسرار (ج 9، ص 93) به «تن آسایی» و در فرهنگنامه قرآنی به «فراخی،

1- 1. المعجم الوسیط، ص 935، «نعم».
2- 2. النهایة، ج 5، ص 83، «نعم».

ص: 200
زیست بناز» ترجمه شده است و از همه مبسوطتر سخن فرهنگ معاصر عربی- فارسی است:
نَعْمة: زندگی راحت، زندگی بی دغدغه ... گشادگی، آسایش ... خشنودی، برخورداری، تمتّع، بهره‌مندی.
نِعْمة: نعمت، برکت، لطف، بخشایش، فضل، خیر، فیض، توفیق. (1)
از آنچه ملاحظه شد، تفاوت معنایی این دو واژه و عدم ترادف آنها معلوم می‌شود.
اینک برخی ترجمه‌ها که «نَعمت» را در آیه اوّل به اشتباه «نِعمت» ترجمه کرده‌اند:
دکتر امامی «و نواختی که در آن خوش می‌بودند» (ایشان نِعمت را هم «نواخت» ترجمه کرده است).
دکتر فولادوند، ویرایش دوم؛ «و نعمتی که از آن برخوردار بودند».
دکتر مجتبوی، ویرایش دوم: «و نعمتها و آسایشی که در آن برخوردار بودند».
خرّمشاهی، ویرایش دوم: «و نعمتی که در آن خوش و خرّم بودند».
انصاری: «ونعمتی را که در آن بهره‌مند بودند».
ابوالقاسم پاینده: «و نعمتی که در آن متنعّم بودند».
یاسری: «و نعمتی که در آن برخوردار و شاد بودند».
مصباح زاده: «و نعمتی که بودند در آن متنعمان».
بهبودی: «و نعمتها که در آن به شادمانی و عشرت می‌گذراندند».
پورجوادی: «و نعمتی که از آن برخوردار بودند».
معزّی: «و نعمتی که بودند در آن برخورداران».
عمادزاده: «و چه ناز و نعمت فراوانی که داشتند ...».
خرّم دل: «و نعمتهای فراوان (دیگری) که در آن شادان و با ناز و نعمت زندگی می‌کردند».
ولی به نظر می‌رسد ترجمه ابوالفتوح رازی بی ایراد و یا کم ایراد باشد:
و نازی که ایشان در آن با بطر و اشر بودند و معجب و بنشاط بودند از آن.

1- 1. فرهنگ معاصر عربی- فارسی، ص 701.

ص: 201
گفتنی است که ابوالفتوح نِعمت (به کسر) و مشتقات آن را- در موارد بسیاری که مراجعه شد- به همان «نِعمت» ترجمه کرده است و نه «ناز».
این دو آیه حتّی در برخی از تفاسیر هم درست ترجمه و تفسیر نشده است.
نتیجه و خلاصه سخن اینکه در تلبیه نِعمت به کسر نون قطعاً صحیح، و به فتح نون قطعاً خطاست و احتیاط در آن معنی ندارد.
بیفزایم شهید اول و شهید ثانی هر دو در مناسک خود فرموده‌اند که «إنّ الحمد» و «أنّ الحمد» به فتح و کسر همزه إنّ صحیح است و مرحوم آیة الله سید احمد خوانساری برای رعایت این نکته احتیاط واجب فرموده‌اند: تلبیه به چهار شکل خوانده شود: 1. إنّ الحمد ....
2. أنّ الحمد .... 3. ... والملکَ لک به فتح کاف 4. ... والملکُ لک، به ضم کاف. (1) یکی از اساتید به ایشان گفته بود برای رعایت احتیاط، نیازی به چهار بار خواندن نیست؛ بلکه وقف کردن بر کلمه «ملک» صحیح است و شامل صورت فتح و ضم آن می‌شود و مرحوم خوانساری پذیرفتند. بنابراین با همان دو بار خواندن: إنّ و أنّ، احتیاط رعایت شده است.
اشتباه دیگر برخی از روحانیان کاروانها، به هنگام تلقینِ تلبیه به زائران در حالی که آنان غرق توجه به خداوند و در حالِ خود بودند، اینکه پس از جمله «لا شریک لک» ناگهان می‌گفتند: «مقلّدان فلان مرجع- نام یکی از مراجع معظّم تقلید را می‌آورد- نگویند، ولی مقلّدان سایر مراجع بگویند: «لبیک»! و در زائران پچ پچ می‌افتاد که چی شد؟ چی بگیم؟
چی نگیم؟ و ... مقصودش این بود که مقلّدان آن مرجع بزرگوار، «لبّیک» آخر یعنی لبّیک پنجم را نگویند. در حالی که بر فرض که «لبَّیک» پنجم نه وجوب داشته باشد نه استحباب، گفتن آن ضرری به احرام و تلبیه ندارد؛ چه در این فرض، پیش از گفتن «لبّیکِ» آخر، زائر شرعاً محرم شده است، و پس از تحقّق احرام، گفتنِ «لَبَّیْک» تا دیدنِ خانه‌های مکّه مستحب است. از سوی دیگر، قصدِ وجه لازم نیست و کسانی که هنگام محرم شدن تلبیه می‌گویند، نه قصد وجوب می‌کنند، نه استحباب؛ بلکه مجموع تلبیه را که بخشی از آن قطعاً واجب و برخی مستحب- یا مطابق احتیاط وجوبی- است، بر زبان می‌آورند، و هیچ کس

1- 1. مناسک شیخ با حواشی عدّه‌ای از فقها، ص 124، مسأله 38.

ص: 202
به قصد تشریع و مانندِ آن، لبّیک آخر را نمی‌گوید تا مرتکب حرام شده باشد. بنابراین حداکثر لغویت تکلّم به لبّیک آخر است، نه چیز دیگر. پس چرا ما اذهان زائران را با بیان اینگونه اختلاف انظار، مشوّش، و حال خوشِ آنان در حال تلبیه را تبدیل به همهمه و پچ پچ و شکّ و دو دلی کنیم. علاوه بر اینکه- درست یا نادرست- هنگام بیان کیفیت تلبیه، برخی از فقها «لبّیک» آخر را نیز افزوده‌اند؛ مثلًا در حاشیه مرحوم آیة الله حاج آقا حسین بروجردی بر مناسک شیخ انصاری رحمهما الله می‌خوانیم:
اولی بلکه احوط آن است که در آخر یک «لبّیک» دیگر بگوید. (1)
نیز در حاشیه مرحوم آیة الله گلپایگانی رحمه الله بر مناسک مزبور آمده است:
احوط اضافه یک لبّیک دیگر است بعد از «لاشریک لک». (2)
نکته دیگری که شایسته است روحانیان کاروانها رعایت کنند، تعجیل نکردن در محرم شدن و خروج از میقات، و نیز تعجیل نکردن و عدم شتاب در خروج از احرام است.
بسیاری از زائران می‌گویند: وقتی به طور طبیعی ما پس از ورود به مکّه چند روز در مکّه می‌مانیم، چرا با شتاب و دستپاچگی ما را برای ادای اعمال عمره تمتع می‌برند؟ در حالی که پس از آن چند روز بیکاریم؟ امسال یکی از رابطین کاروانها در این زمینه، جستار ذیل را نوشت که در نشریه زائر چاپ شد:
بقای در حالت احرام و تعجیل نکردن در خروج از آن (جز در شرایط خاص) موضوعی است که باید به آن بیشتر توجه شود.
تعجیل در محرم شدن و خروج سریع از مسجد شجره و بجا آوردن اعمال و خروج سریع از احرام، موجب کاستن از آثار مثبت این عبادت و دور شدن از فلسفه آن است. از همین رو، توجه به سکون و آرامش حجاج و شتاب نورزیدن در خروج از احرام نکته‌ای قابل توجه به ویژه برای همه روحانیون و مدیران محترم کاروانهاست.
این نکته با توجه به شرایط ذیل بیشتر قابل توجه است:
1. حجاج نوعاً مدتی طولانی‌تر پیش از اعمال حج در مکه اقامت دارند، چه خوب است بخشی از این فرصت به جهت استفاده از مواهب احرام صرف شود.

1- 1. مناسک شیخ با حواشی عده‌ای از فقها، ص 123، مسأله 37.
2- 2. مناسک شیخ با حواشی عده‌ای از فقها، ص 123، مسأله 37.

ص: 203
2. شتاب نکردن در خروج از احرام از اضطراب و دلهره حاجیان می‌کاهد.
3. طمأنینه در ادای اعمال موجب آرامش درونی و ادای مطلوب اعمال می‌شود.
4. هرچه بیشتر حاجی در احرام باشد ابعاد معنوی حج در او تقویت می‌شود و حاجی مدتی بیشتر از شرایط معمول زندگی فاصله می‌گیرد.
5. سکون و وقار در ادای اعمال حفظ و از تکرار عمل به خاطر اشتباهات تا حدودی کاسته می‌شود.
6. حاجی با نشاط بیشتری اعمال عمره تمتع را انجام می‌دهد.

توصیه‌هایی به حجاج‌

نشریه زائر به موقع نکاتی را به زائران گوشزد می‌کند. زائر از جمله در شماره امروز خود نوشت:
از زائران محترم تقاضا می‌شود به نکات زیر توجه فرمایند:
تذکرات اجرایی:
- توجه به سخنان مدیر و روحانی و پزشک کاروان.
- رعایت حال سالمندان و افراد ناتوان.
- صدمه نزدن به وسایل ساختمان محل سکونت و چادرهای منا.
- شرکت مرتب و دقت به مطالبی که در جلسات آموزشی مطرح می‌شود.
- همراه داشتن کارت شناسایی در همه مراحل سفر.
- سپردن وجوه نقد و اشیاء قیمتی به صندوق امانت.
- استفاده از جاکفشی در زمان تشرف به حرمین.
- آراستگی ظاهری و استفاده از لباس نظیف.
- وقت‌شناسی و تأخیر نکردن در برنامه‌های دسته جمعی.
- رعایت مقررات هواپیمایی از نظر انتقال بار و عدم حمل بسته‌های غیرمتعارف و حجیم و ممنوعه.
- اطلاع کافی از لوازم موجود در ساک به خاطر اعلام به بیمه در صورت گم شدن ساک یا آسیب دیدن وسایل.

ص: 204
تذکرات ایمنی:
- لزوم رعایت مقررات عربستان.
- احتیاط در عبور از خیابانها به ویژه بزرگراه‌های عربستان.
- حضور سارقان در اماکن شلوغ به خصوص اطراف و داخل حرم.
- ممنوعیت عکس برداری و فیلم برداری از داخل حرمین و نقاط حساس عربستان.
- سیگار کشیدن در داخل حرم و مساجد با برخورد شدید مسؤولان و ماموران حرم همراه خواهد بود.
- حساسیت نسبت به افراد غیر ایرانی که خود را مامور معرفی نموده و بعضا اقدام به بازرسی می‌کنند.
تذکرات عمومی:
- درهای مسجد النبی صلی الله علیه و آله حدود 10 شب جهت نظافت بسته می‌شود و 5/ 1 ساعت قبل از اذان صبح باز خواهد شد.
- بین اذان صبح تا اقامه نماز تقریباً یک ربع ساعت فاصله زمانی است.
- بلند صلوات فرستادن در عربستان مرسوم نیست.
- در بحثهای عقیدتی و مناقشات شرکت نکنید؛ چون ورود به این گونه بحثها نیازمند تسلط کافی به موضوعات علمی و آشنایی با زبان عربی است.
- اجتناب از شوخی و خنده و بلند صدا زدن یکدیگر.
- رعایت اخلاق اسلامی در طول سفر و اصول همزیستی و گذشت از همسفران.
- عدم ایجاد مزاحمت به هر شکل برای دیگران، خصوصا هنگام نماز طواف و صرف نظر کردن از طوافهای مستحبی به هنگام اعمال واجب حاجیان.
- خارج نشدن از حرمین در زمان اذان و اقامه نماز جماعت و عبور نکردن از میان صفوف نمازگزاران.

ابتکار کاروانها در اجرای برنامه‌های قرآنی‌

در اجرای طرح قرآن محوری در حج امسال، دهها کاروان زائران ایرانی در مدینه منوره و مکه مکرمه، ویژه برنامه‌های قرآنی اجرا می‌کنند.

ص: 205
زائران ایرانی در شماری از کاروانها، به صورت ابتکاری در برنامه‌ای جمعی و هماهنگ، آیات قرآن کریم را تلاوت می‌کنند که در نتیجه آن، ایجاد فضایی معنوی، روحانی و صمیمی در محیط کاروانهاست.
در برخی از کاروانها، زائران با تقسیم قرآن کریم، قرآن را در مجموع، چند بار ختم کرده‌اند. برخی از زائران هم به تنهایی در مدینه منوره و مکه مکرمه قرآن کریم را به طور کامل تلاوت کرده‌اند.
برگزاری مسابقات قرائت و حفظ قرآن کریم در کاروانها از دیگر اقداماتی بوده است که با استقبال زیاد زائران مواجه شده است.
استفاده از رایانه برای تلاوت آیات قرآن کریم در کاروانها و همراهی زائران در تلاوت آیات الهی از دیگر ابتکاراتی است که در حج امسال اجرا شد.
مراسم شبی با قرآن در بعثه در مدینه منوره و مکه مکرمه و همچنین تلاوت جمعیِ از سوی قاریان برجسته ایرانی در مسجد الحرام، از جمله برنامه‌هایی است که به مناسبت محور قرار گرفتن قرآن کریم در حج امسال برگزار می‌شود.
از سوی دیگر، روحانیون کاروانها در جلسات سخنرانی برای زائران، قصص قرآن کریم را شرح می‌دهند و تفسیر آیات الهی را بیان می‌کنند که با استقبال خوب زائران مواجه شده است.

چهارشنبه 1 ذی حجه

اتحاد ایران و عربستان در اعلام اوّل ماه‌

ص: 206
چهارشنبه 1 ذی حجه (1)
23/ 10/ 1383
اتحاد ایران و عربستان در اعلام اوّل ماه
چهارشنبه هم به افق ایران و هم به افق عربستان اوّل ذی حجّه است و از ماههای نادری است که هر دو کشور در این جهت متّحدند. تقویم امّ القری و همه روزنامه‌های عربستان و نیز تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران چهارشنبه را اوّل ماه اعلام کرده‌اند.
البته ذی قعده طبق تقویم رسمی ج 0101 بیست و نه روزه و در عربستان سی روزه بود. شامگاه سه شنبه عده‌ای از روحانیون بعثه در حوالی میدان معابده در مکه ماه را رؤیت کردند که حدود نیم ساعت مکث داشت. البته چنان که مشهور است صِرف بلند بودن ماه نمی‌تواند نشانه شب دوم باشد.
بحمدالله موضوع ثبوت اوّل ماه هم جای نگرانی نیست؛ زیرا بر فرضِ علم به مخالفت واقع هم، امام خمینی فتوا داده‌اند که متابعت از اهل سنّت صحیح و مجزی است. در دوران گذشته موضوعِ ثبوت هلال یا عدم آن و اختلاف شیعه و سنی در این باب گاهی مصائبی به

1- 1. چنان که خواهد آمد روز جمعه آینده مقامات عربستان اعلام کردند که جمعه چهارم ماه و روز سه شنبه اول ماه بوده است!

ص: 207
بار آورده است و حضرت امام خمینی (أعلی الله مقامه) با شناخت درستِ موضوع و آثار آن، فتوا به اجزا و صحّت حج داد؛ حتی در صورتی که حاجی به مخالفت اعلام قضات عامه عربستان با واقع علم داشته باشد.
برای روشن شدن زوایای این بحث مهم و مشکلات دوران گذشته، به تفصیل در پیوستهای این کتاب به این موضوع می‌پردازم.

دیدار مسؤولان بعثه چین با نماینده ولیّ فقیه‌

مسؤولان بعثه مسلمانان جمهوری خلق چین عصر امروز در مکه مکرمه با نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی دیدار و گفتگو کردند. این دیدار در چارچوب تعاملات برادرانه و تحکیم مناسبات مودت‌آمیز میان بعثه مقام معظم رهبری با بعثه‌های سایر کشورهای اسلامی انجام شد.
در این دیدار درباره وضع فرهنگی و اجتماعی بیست میلیون نفری مسلمانان در کشور چین و تسهیلاتی که زائران دو کشور در سفر به عربستان از آن برخوردار می‌شوند، بحث و تبادل نظر شد و طرفین بر اهمیت توسعه و تعمیق روابط دو کشور تمدن ساز ایران و چین تأکید کردند.
آقای محمد علی مسؤول بعثه مسلمانان چین آقای ری شهری را در جریان سیاستهای جدید دولت این کشور برای ارتقای وضع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مناطق مسلمان نشین واقع در شمال غرب چین قرار داد و تأکید کرد که شمار حجاج چینی طی سالهای اخیر روند رو به افزایش داشته است.
آقای ری شهری تقویت مناسبات سیاسی، فرهنگی و اقتصادی میان دو کشور را بستر مناسبی برای توسعه روابط میان جامعه مسلمانان دو کشور دانست و تأکید کرد که اهتمام دولت چین به تامین حقوق مسلمانان این کشور به روشنی از حسن تدبیر مسؤولان چین حکایت می‌کند.
وی تصریح کرد:
توسعه مناسبات فرهنگی میان ایران و چین این امکان را فراهم می‌سازد تا دو کشور

ص: 208
بتوانند به تبادل هیأتهای فرهنگی و مذهبی بپردازند که در این صورت وجهه فرهنگی تعاملات دوستانه و صمیمانه فیمابین بیشتر و برجسته‌تر خواهد شد و این امر زمینه مناسبی را برای توسعه روابط در سایر بخشها فراهم خواهد آورد.
آقای محمد علی امروز پس از ملاقات با آقای ری شهری در بعثه مکه مکرمه به خبرنگار شبکه تلویزیونی العالم گفت:
ما در حج از درگاه خداوند آرزو می‌کنیم جوامع اسلامی موقعیت مناسب و زندگانی توام با آرامش و صلح داشته باشند و در سایه اتحاد و برادری امور خود را پیش ببرند.
مسلمانان چینی به مسائل ایران حساسیت زیادی دارند و با جدیت تحولات ایران اسلامی را دنبال می‌کنند.
وی از چین به عنوان کشوری متمدن و برخوردار از روابطی دیرینه با کشورهای اسلامی یاد کرد و گفت: «چین در طول تاریخ از طریق جاده ابریشم با مسلمانان در ارتباط بوده و این موضوع مهم را دنبال می‌کند که همچون گذشته با کشورهای اسلامی رابطه داشته باشد و برای گسترش آن نیز تلاش می‌کند».
ایشان، مناسبات کشورش با ایران را تاریخی و نزدیک خواند و تأکید کرد که تجار ایرانی از طریق جاده ابریشم وارد چین شدند و به تبلیغ دین پرداختند و در مقابل فنون، نجوم، علوم و ادبیات چین نیز وارد ایران شد.
مسؤول بعثه چین در این دیدار گفت:
امسال پنج هزار و 116 حاجی از چین به مکه مشرف شده‌اند که نسبت به سال 2002 م، 50 درصد افزایش داشته است. مسلمانان چین براساس آمار سال 2000 حدود بیست میلیون نفرند. سال گذشته در حادثه منی چند نفر چینی کشته شدند و امسال در برابر هر کشته، سه نفر از بستگانش با هزینه دولت سعودی به حج آمده‌اند.

مراسم سخنرانی عمومی در بعثه مقام معظم رهبری‌

در سالروز پیوند آسمانی حضرت علی علیه السلام و دخت گرامی پیامبر عظیم الشأن اسلام حضرت فاطمه علیها السلام مراسم باشکوهی با حضور صدها تن از زائران خانه خدا امروز

ص: 209
(چهارشنبه) در بعثه مقام معظم رهبری در مکه مکرمه برگزار شد.
حجة الاسلام والمسلمین هاشمیان در این مراسم طی سخنانی به آغاز ماه ذی حجه اشاره کرد و گفت:
مقارن شدن روز عید سعید قربان با روز جمعه پیام خاصی دارد، روز جمعه متعلق به حضرت ولی عصر (عج) است و این تقارن برای زائران بیت الله الحرام پیام آور سعادت و رستگاری است.
حجاج امسال در صحرای عرفات میزبان مهدی موعود (عج) فرزند عزیز حضرت فاطمه علیها السلام هستند و باید از این فرصت برای استجابت حاجات خود، بیشترین بهره معنوی را ببرند.
وی با اشاره به آیات سوره حج گفت: «سفر حج، به مفهوم فاصله گرفتن انسان از تمام دلبستگیها و وابستگیهای مادی و حرکت در جهت پالایش روح و روان از گناهان است».
آقای هاشمیان در ادامه به نقش تبلیغ در اذهان عمومی پرداخت و اظهار امیدواری کرد که زائران ایرانی خانه خدا با رفتار و اخلاق حسنه، مبلّغ خوبی برای اسلام و ایران اسلامی باشند.

گفتگوی سرپرست هیأت پزشکی حج با زائر

نشریه زائر در شماره امروز خود با دکتر حسین ضیائی سرپرست هیأت پزشکی حج گفتگویی ترتیب داده و گزارشی از وضع برخی زائران بیمار منتشر کرده که توجه شما را به آن جلب می‌کنیم:
در نزدیکی ساختمان بعثه مقام معظم رهبری در مدینه (شاید به فاصله 100 متری ساختمان بعثه) تیم پزشکی اعزامی از جمعیت هلال احمر مستقر شده است. 315 نفری که از ایران آمده‌اند در مکه و مدینه مستقر هستند. تیم پزشکی مدینه در حال حاضر در دو ساختمان که به کلینیک تخصصی و بیمارستان معروف شده‌اند، مشغول ادای وظیفه هستند. این گروه قرار است چهارم ذی حجه، بیمارستان مدینه را خالی کرده و به همکاران خود در مکه ملحق شوند.

ص: 210
به محض ورود به ساختمان بیمارستان، بیمار سالمندی که روی ویلچر به طبقه بالا منتقل می‌شد، توجه ما را جلب کرد. این هموطن آذری مشکل تنفسی داشت. بعدها متوجه شدیم هشتاد درصد بیمارانی که برای درمان می‌آیند، دچار همین مشکل هستند و ریشه عارضه قلبی بیماران دیگر هم در بیماری تنفسی است. همراه او به طبقه اول رفتیم.
این طبقه مخصوص بیماران بستری شده و بخش CCU بود.
بیماری که گفته می‌شد کاروانش به مکه رفته‌اند، بی صبرانه در انتظار خروج از بیمارستان بود. این بیمار 68 ساله، یک ساعت پس از آنکه همراه کاروان تهران وارد مدینه شد، به دلیل مشکل قلبی و تنگی نفس به بیمارستان آمد و هشت روز را روی تخت بیمارستان سپری کرد.
داستان این زائر که در اردبیل متولد شده و 55 سال است و در تهران ساکن است فوق العاده جالب بود. می‌گفت:
پزشک معالج من در تهران تشخیص داد که قلب من باید جراحی شود. خیلی به او التماس کردم تا منصرفش کنم. به او گفتم چهار سال توی نوبت بودم تا به این سفر بروم اجازه بده بروم و بیایم بعد آماده عمل می‌شود.
او امیدوار بود با کمک کادر پزشکی اعمال خود را به طور کامل انجام داده و راهی ایران شود.
خانمی هشتاد ساله از کرمانشاه با روحیه‌ای عجیب، یکی دیگر از بیماران بستری شده در بیمارستان بود. داستان بیماری او از زبان خودش شنیدنی بود:
وقتی آمدیم ما را خیلی سریع به سمت حرم بردند. اصلا رعایت من پیرزن را نکردند که چطور باید مثل یک جوان 25 ساله بدوم. تند رفتیم و آمدیم و چون حسابی خسته و تشنه شده بودم، یک نوشابه خنک را تا ته خوردم. همین باعت شد سینه‌ام عفونت کند و کار من به بیمارستان کشیده شود، اما بچه هایم (کادر پزشکی) نگذاشتند حالم بد شود. خدا خیرشان بدهد.!
در طبقه همکف، کلینیک تخصصی داخلی قرار داشت که شامل دو بخش مراقبت از اورژانس خانمها و آقایان بود. آزمایشگاه و رادیولوژی بیمارستان هم طبقه پایین بود. آنجا

ص: 211
دو سه نفر نشسته بودند که منتظر آزمایش یا دریافت جواب آن بودند. یکی از آنها پیرمردی بود که برای گرفتن جواب آزمایش همسرش آمده بود و می‌گفت: «قند خون همسرش به 500 رسیده و باید تحت کنترل باشد».
بخش رادیولوژی هم جای خلوتی نبود. نام 270 مراجعه کننده در دفتر این بخش دیده می‌شد. شدیدترین آسیب دیدگی مربوط به یک پیرمرد 75 ساله بود که به علت افتادن از پله برقی دچار شکستگی انتهای استخوان ران شده بود.
اتاق دکتر حسین ضیایی سرپرست هیأت پزشکی حج در طبقه چهارم بیمارستان بود و گزارش ما با صحبتهای او کامل می‌شد. در اتاق دکتر ضیایی دو تن از مسؤولان زحمتکش بیمارستان هم حضور داشتند که اطلاعات کاملی از فعالیتهای تیم پزشکی در اختیار ما گذاشتند.
دکتر ضیایی درباره امکانات این بیمارستان گفت:
بیمارستان مدینه 53 تخت دارد و با بخشهای تخصصی داخلی، قلب و عروق، زنان و زایمان، چشم پزشکی، گوش و حلق وبینی، ارتوپدی، جراحی عمومی، روانپزشکی و دندانپزشکی سرویس می‌دهد.
از هشتم دی فعالیت خود را شروع کردیم که تا حال 700 مورد مراجعه تخصصی به اورژانس، یک هزار مورد مراجعه به کلینیک‌های تخصصی، 650 تزریق و پانسمان و تحویل دارو و برای 1600 نسخه ثبت شده است.
ما چند پزشک عرب زبان داریم که به عنوان رابط ما و بیمارستانهای عربستان انجام وظیفه می‌کنند تا در صورت ضرورت، بیمار در بیمارستانهای عربستان بستری شود و تاکنون 21 زائر ایرانی در این بیمارستانها بستری شده و تحت درمان یا جراحی قرار گرفته‌اند.
دکتر درباره اینکه چرا با وجود معاینات پزشکی در ایران، میزان بیماری در زائران و بیماران بستری بالاست گفت:
تمام هدف ما این است که این عزیزان را که هر کدام سالها برای این سفر انتظار کشیده‌اند، از زیارت خانه خدا محروم نکنیم و معاینات ما در ایران زیاد سختگیرانه

ص: 212
نیست. البته در عربستان با تمام توان تلاش می‌کنیم تا همه عزیزان به اعمال خود برسند که برای این مورد هم طرح خاصی داریم.
هیأت پزشکی حج، کاروانی را تشکیل می‌دهد به نام وقوف اضطراری، که روزهای چهارم، پنجم و ششم ذی حجه ما به کاروانها سر می‌زنیم و بیماران ناتوان مسن و بدحال را شناسایی و آنها را از کاروانشان جدا می‌کنیم تا این افراد به صورت جداگانه و در معیت کادر پزشکی اعمال خود را انجام دهند.
به این ترتیب، هر سال حدود 200 زائر ایرانی که در صورت انجام اعمال در شرایط معمولی در خطر مرگ قرار دارند با سلامت کامل اعمال را پشت سر می‌گذارند و بعد از اعمال در صورت اضطرار به ایران و در غیر این صورت به کاروانها باز گردانده می‌شوند. این طرح باعث شده میزان مرگ و میر در حجاج فوق العاده کاهش پیدا کند. اگرچه اجرای این طرح باعث می‌شود حدود شصت درصد کادر ما موفق به انجام اعمال نشوند، ولی نجات جان هموطنان ما ارزش فوق العاده‌ای برای ما دارد و ما راضی هستیم.
سرپرست هیأت پزشکی خبر از اجرای یک طرح جدید نیز در بخش پزشکی داد:
با تصویب شورای عالی حج، ما طرح تحقیقاتی درباره بیماریهای تنفسی زائران اجرا کرده‌ایم که هر ساله تعداد زیادی از حجاج ایرانی را با مشکل مواجه می‌کند. در این طرح سه نمونه از زائران ایرانی می‌گیریم: یکی در فرودگاه مهرآباد (پس از پرواز)، یکی در مکه و یکی در فرودگاه مهرآباد (پس از بازگشت). امیدواریم تحقیقات بر روی نمونه‌ها، ما را به نتایج خوبی برساند و در سال آینده بتوانیم اقدامات پیشگیرانه را برای مبارزه با این معضل انجام دهیم و زائران ایرانی با مشکل کمتری به کشور برگردند.
دکتر ضیایی جمع آوری اطلاعات پزشکی زائران را مفید دانست. و گفت:
تمام اطلاعات در رایانه‌های ما موجود است. هر فرد با بارکدی که روی کارت شناسایی او قرار دارد، شناخته می‌شود. بلافاصله پس از ارائه کارت به بخش پذیرش، دستگاه بارکدخوان، نام و نام خانوادگی و اطلاعات پزشکی او را روی کاغذ چاپ می‌کند که این اطلاعات در هنگام مراجعه به پزشک به تشخیص صحیح بیماری کمک می‌کند.

ص: 213
وی واحد بهداشت را از واحدهای فعال هیأت پزشکی معرفی کرد: «مسؤولیت کارشناسان این واحد، سرکشی و بازرسی هر روزه از رستورانها و مراکز پخت غذا و محلهای استقرار زائران است. هدف ما تطبیق این محیطها با شرایط استاندارد بهداشتی است».
دکتر ضیایی در پایان این گفتگو تأکید زیادی روی این اصل داشت که تمام هدف ما این است که همه زائران بتوانند پس از انجام اعمال به ایران برگردند؛ حتی آنهایی که به دلیل مشکلات حادتر در بیمارستانهای عربستان بستری شده‌اند.

حمله خطیب مسجد الحرام به تشیع و اعتراض برخی از ایرانیان‌

سه شنبه شب 22/ 10/ 83 خطیب مسجد الحرام پس از نماز عشا مشغول سخنرانی شد و در پاسخ به سؤالی راجع به اینکه شیعیان در تلاش برای تقریب مذاهب اسلامی هستند، اظهار داشت:
شیعیان 3 گروهند: گروه اول کسانی هستند که معتقدند جبرئیل خیانت کرده و قرار بوده وحی و نبوت را به علی بن ابی طالب نازل کند و تعمداً به حضرت محمد صلی الله علیه و آله نازل کرده است. این گروه کافرند و بلکه دچار شدیدترین نوع کفرند. گروه دوم بدعت گزارانند که فرقه زیدیه‌اند و گروه سوم رافضه هستند.
وی با این پاسخ خواست اثبات کند که وقتی خود شیعیان دچار اختلاف فِرَق هستند، چگونه می‌توانند وحدت بخش دیگران باشند. علاوه بر اینکه شیعیان کافر و خارج از امت اسلامی‌اند. بنابراین چگونه می‌توانند دیگران را به یکدیگر نزدیک کنند.
این موضعگیری آشکار که رسماً از بلندگوی خطیب مسجد الحرام اعلام شد در حضور جمعی از ایرانیان و روحانیان یک حرکت استثنائی است که با روند مثبت و انعطاف پذیرانه حکومت سعودی سازگار نیست و قطعاً لازم بود اقدامی از ناحیه ایران و بعثه برای پیشگیری از تکرار مشابه آن انجام بگیرد. از این رو، دکتر صدیق صفی زاده، نویسنده شافعی و استاد دانشگاه تهران امروز چهارشنبه برای گفتگو و گلایه به مقر ریاست شئوون حرمین رفت تا به عنوان یک شخصیت مستقل دانشگاهی کُرد سنّی گلایه کند.

ص: 214
آقای دکتر صفی زاده، به محل دفتر ریاست کنار باب الصفا مراجعه کرد و چون شیخ حُصَیَّن کسالت داشت با معاون وی، دکتر شیخ ناصر الخزیم، دیداری خصوصی کرد و پس از معرفی جایگاه مذهبی و علمی خود حدود یک ساعت با ایشان به گفتگو پرداخت.
دکتر صفی زاده به حادثه سخنرانی شب گذشته اشاره کرد و گفت: «خطیب شب گذشته به مذاهب اسلامی اهانت کرده است و شرائط امروز جهانی و تعامل مثبت کشورهای اسلامی با یکدیگر اینگونه تندیها را برنمی تابد».
دکتر خزیم در پاسخ گفت: «من ازا ین سخنرانی مطلع شدم و فوراً به ایشان تذکر دادم و امیدوارم که تکرار نشود».
سپس راجع به وضع ایران و آزادی فعالیت مذهبی و تبلیغی اهل سنت در ایران وضع و وضع عراق صحبت کرد و در خصوص عامل اصلی کشتار و جنگ داخلی در عراق گفت:
«عامل اصلی کشتار و اختلافات داخلی عراق امریکا است که براساس سیاست «فَرّقْ تَسُدْ» این آتش فتنه را برافروخته و برای او فرقی نمی‌کند که از کدام گروه کشته شوند».
گفتنی است که هنوز دیدگاههای تند شیوخ وهابی شاغل در پیگره تشکیلات دینی و تبلیغی کشور اصلاح نشده و آماده همراهی کامل با سیاست حکومت سعودی نیست.
البته مسؤولین رسمی و دولتی مربوط، به دقّت مراقب این امورند و با سرعت به اصلاح آن می‌پردازند.
روشن است که ارتباط چهره‌های برجسته علمی سنّی ایرانی با اینگونه مسؤولان می‌تواند ضمن تعدیل دیدگاههای آنان درباره ایران در چرخش و تعدیل مواضع آنان نیز مؤثر باشد.

ورود 238/ 074/ 1 زائر به عربستان‌

روزنامه سعودی عکاظ در شماره امروز خود (چهارشنبه) نوشت:
شمار حجّاج غیر عربستانی از آغاز تا دیروز شنبه، به 238/ 074/ 1 نفر رسیده است:
از راه هوا: 972546 نفر؛
از راه زمین: 84158 نفر؛

ص: 215
از راه دریا: 17534 نفر؛
فرودگاه ملک عبدالعزیز جدّه امسال پذیرای یک میلیون و صد هزار حاجی است و در آینده‌ای نه چندان دور توسعه خواهد یافت تا بیش از این پذیرای حجّاج باشد.

برگزاری جلسه علمای شیعه شبه قاره در مدینه‌

امروز چهارشنبه جلسه شیعه هند و پاکستان در مدینه با مساعدت و همراهی بعثه ایران برگزار شد. در این جلسه قراردادی شش ماده‌ای ذیل از سوی اعجاز حیدر مظاهری مطرح و با تأیید حاضران در اجلاس تصویب شد:
1. ما علمای شبه قاره هند و پاکستان جنایت روز افزون صهیونیستهای جهانخوار بر مردم فلسطین را محکوم می‌کنیم.
2. ما حضور امریکا جنایتکار را در عراق و افغانستان و دیگر کشورهای اسلامی محکوم و از مردم مظلوم عراق حمایت و کشتار بی‌رحمانه آنها را محکوم می‌کنیم.
3. عناصری که پاکستان را به طرف سکولاریزم سوق می‌دهند محکوم می‌نماییم.
4. خطبا و مبلّغین در سخنرانیهای خود بیشتر معارف قرآن و اهل بیت را بیان و مردم را با حقائق دین آشنا کنند و عواملی را که در شبه قاره و علی الخصوص پاکستان مرجعیت را تضعیف می‌کنند، محکوم می‌نماییم و وابستگی هرچه بیشتر مردم را به مرجعیت و ولایت اعلام می‌داریم.
5. باید ارتباطات علمی و فکری بین علما و مدارس دینی شبه قاره هند و پاکستان برقرار گردد تا از مسائل و مشکلات روز هرچه بیشتر آگاه شوند و برای تدارک آن راه حلی بیندیشند.
6. باید این کنفرانس در هر سال در اوّل ذی حجه با شکوه بیشتری در مدینه منوره برگزار شود تا هر سال از افکار و آراء نخبگان علما و اعلام برای بهسازی پیشرفت جامعه تشیّع بهره کافی گرفته شود.

پنجشنبه 2 ذی حجه‌

استقرار کامل بعثه‌های مراجع در مکه‌

ص: 216
پنجشنبه 2 ذی حجه
24/ 10/ 1383
استقرار کامل بعثه‌های مراجع در مکه
برخی از اعضای بعثه‌های مراجع پیشتر به مکه مشرّف شده بودند. باقی اعضا نیز عصر چهارشنبه از مدینه حرکت کردند و صبح پنجشنبه در مکه استقرار یافتند. تعدادی نیز صبح چهارشنبه با اتوبوسی سرباز از مدینه به مکه حرکت کردند. این عده برای رعایت احتیاط که حتی در شب هم استظلال نکنند، در روز با اتوبوس مکشوف و سرباز طیّ طریق کردند که البته این امکان برای همه زائران وجود ندارد. برخی از آنان عبارتند از: آیة الله شیخ علی پناه اشتهاردی و حضرات حجج اسلام: سید جواد شبیری، شیخ محمد سند، مظاهری، و اعضای بعثه آیة الله سید محمد سعید طباطبایی حکیم.
امسال بحمدالله، برخلاف سال گذشته خوابگاه بعثه‌های مراجع در مکه، همان هتل بعثه مقام معظم رهبری است، ولی محل کار و مراجعات آنان مانند مدینه یکجا نیست؛ بلکه متشتّت و در اطراف بعثه ایران در جای جای میدان معابده پراکنده است. این موضوع دشواریهایی را پدید آورده است، هم برای خود آنها و هم برای روحانیان کاروانها و مردم مراجعه کننده. برخی محلّها هم چندان زیبنده و درخور مرجعیت نیست. در سالی خود

ص: 217
بنده برای یافتن و سر زدن به بعثه‌ها، خیلی معطّل و خسته شدم و وقت و فرصت زیادی از من تلف شد. با توجه به مشغله و گرفتاری زیادِ روحانیون کاروانها در مکه و مدینه، و ضرورت صرفه جویی در وقت و عمر، پیشنهاد می‌شود سالهای آینده، علاوه بر خوابگاه، محل استقرار و کار آنان نیز در یک ساختمان باشد، وگرنه برخی از مردم و روحانیان عطای مراجعه به بعثه‌ها را لقایش می‌بخشند و زیر بار زحمت بسیار مراجعه به اماکن متعدد نمی‌روند.

برگزاری همایش «قرآن و عترت»

همایش «قرآن و عترت، دو گوهر گرانبها» امروز پنجشنبه در جوار بیت الله الحرام در بعثه مقام معظم رهبری و با حضور صدها تن از علما و اندیشمندان اهل سنت پیرو اهل‌بیت علیهم السلام برگزار شد.
در این همایش با توجه به رهنمودهای مقام معظم رهبری مبنی بر محوریت قرآن در حج سال جاری، سخنرانان به شرح اهمیت مقام و منزلت اهل بیت علیهم السلام از دیدگاه قرآن کریم پرداختند.
نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی سخنان خود را در این همایش به موضوع آثار و برکت شناخت پیوند اهل بیت علیهم السلام و قرآن اختصاص داد.
آقای ری شهری وحدت امت اسلامی و مرجعیت علمی اهل بیت علیهم السلام را از مهمترین برکات شناخت پیوند اهل بیت علیهم السلام و قرآن برای جهان اسلام دانست و گفت:
معرفت اهل بیت علیهم السلام، از نگاه قرآن، می‌تواند زمینه ساز شکست توطئه‌های گوناگون دشمنان اسلام شود.
در شرایط کنونی جهان که دشمنان اسلام برنامه‌های مختلفی را برای تضعیف و شکست مسلمانان آماده کرده‌اند و ایجاد وحدت اسلامی بیش از همیشه ضرورت یافته است.
وی اختلاف نظر فقهی و تاریخی میان مذاهب اسلامی را امری طبیعی دانست و از مودت اهل بیت علیهم السلام به عنوان محور اصلی وحدت امت اسلام یاد کرد.

ص: 218
آقای ری شهری، رسالت پیامبر گرامی اسلام را در قالب محبت اهل بیت علیهم السلام قابل تحقق دانست و گفت:
محبت اهل بیت علیهم السلام محور اصلی تحقق اسلام سیاسی در جهان است و قرآن این محبت را به سود امت اسلامی و جامعه مسلمانان می‌داند.
از نگاه قرآن، محبت اهل بیت علیهم السلام راه ترقی و تکامل و دستیابی به سعادت دنیا و آخرت است.
نماینده ولی فقیه در حج و زیارت در شرح آثار مودت اهل بیت در مرجعیت علمی خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله افزود:
قرآن در خانه پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد و بدیهی است اهل بیت نبوت علیهم السلام بهتر به حقایق وحی و عمق آیات الهی آشنایی دارند. اگر اهل بیت علیهم السلام را از نگاه قرآن ببینیم، حداقل موضوعی که می‌تواند مورد توافق عموم اندیشمندان اسلامی باشد، مرجعیت علمی اهل بیت علیهم السلام است.
ایشان به ادامه جنایات رژیم صهیونیستی در فلسطین و اشغالگریهای آمریکا در عراق اشاره کرد و گفت: «دشمنان اسلام با حمایت آنانی که به آتش تفرقه در میان مسلمانان دامن می‌زنند، به توطئه‌های خود ادامه می‌دهند. در چنین شرایطی تمسک به قرآن و اهل بیت نقشه‌های خطرناک استکبار جهانی به سرکردگی آمریکا را خنثی می‌کند».
آقای ری شهری با ابراز رضایت از فعالیت واحد اهل سنت در بعثه مقام معظم رهبری گفت: «علمای اهل سنت ایران در موضوع وحدت کلمه امت اسلامی پیشگام سایر کشورهای اسلامی هستند».
در همایش «قرآن و عترت»، همچنین مولوی اسحاق مدنی مشاور رئیس جمهور، آخوند عبدالرزاق رهبر، امام جمعه اهل سنت استان گلستان و ماموستا سرخابی امام جمعه شهرستان اشنویه سخنانی ایراد کردند.
در آغاز این مراسم، مسؤول واحد اهل سنت بعثه در سخنانی، فلسفه انتخاب موضوع «قرآن و عترت» برای همایش اهل سنت را الهام از رهنمود مقام معظم رهبری مبنی بر محور قرار گرفتن قرآن در فعالیتهای تبلیغی حج و نیز توجه به قرآن و اهل بیت به عنوان

ص: 219
مشترکات اهل تسنن و اهل تشیع برای وحدت هرچه بیشتر آنها برشمرد. حجة الإسلام زمانی گفت:
گرچه ممکن است عده‌ای فکر کنند که محبت اهل بیت علیهم السلام مخصوص شیعیان است، ولی اهل سنت در طول تاریخ، توجه زیادی به عترت پیامبر داشته‌اند؛ مثلًا امام شافعی آن قدر بر عشق ورزی به خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله اصرار داشت که برخی از اهل سنتِ تندرو، او را «شیعه» خوانده‌اند. درباره ابوحنیفه هم از خود اهل سنت نقل شده که به علت حمایت از قیام زید بن علی بن حسین علیه السلام به زندان افتاد و هر روز شلاق می‌خورد تا از دنیا رفت. اکنون نیز بسیاری از اهل سنتِ کرد، بلوچ، ترکمن و دیگران، به زیارت حضرت امام رضا علیه السلام و خواهر گرامی‌شان می‌روند و گاهی حاجاتشان را هم می‌گیرند.
در همایش «قرآن و عترت» که صبح پنجشنبه با حضور امیر الحاج ایران اسلامی، چند تن از مولویها و فرهیختگان اهل سنت و صدها نفر از زائران ایرانی اهل تسنن، در سالن اجتماعات بعثه مکه مکرمه برگزار شد، همچنین سرپرست حجاج ایرانی خانه خدا در سخنانی، با اشاره به پیشگامی علمای شیعه و سنی ایران برای ایجاد و تقویت وحدت فرق اسلامی، ابراز امیدواری کرد که مسلمانان دیگر کشورها نیز با تمسک به «توحید کلمه» و «کلمه توحید»، برای گسترش و تقویت وحدت بین مسلمانان تلاش کنند تا از فواید آن همچون افزایش قدرت در برابر دشمنان بهره‌مند شوند.
در بخش دیگری از همایش «قرآن و عترت؛ دو گوهر گرانبهای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله»، مولوی محمد اسحاق مدنی، مشاور رئیس جمهور در امور اهل سنت، با اشاره به آیه شریف «انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون» (1)
گفت:
خوشبختانه دین اسلام با وجود داشتن فرقه‌های مختلف، یک ویژگی بارز دارد و آن اینکه کتاب آسمانی آن، بدون کمترین تحریفی در دست پیروان آن باقی مانده است؛ در حالی که فرقه‌های مختلف برخی ادیان از جمله مسیحیان، کتابهای آسمانی با اختلافهای بنیادین دارند. از معجزات قرآن کریم این است که با گذشت 1400 سال

1- 1. سوره حجر 15: 9: «بی گمان خود، قرآن را فرو فرستاده‌ایم و به یقین ما نگهبان آن خواهیم بود».

ص: 220
از نزول این کتاب بزرگ، بین قرآن اهل تسنن و قرآن اهل تشیع به رغم برخی اختلافهای فکری بین دو مذهب، حتی یک کلمه اختلاف نیز وجود ندارد.
مولوی مدنی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به علاقه وافر اهل تسنن به عترت پیامبر صلی الله علیه و آله گفت:
صرف نظر از کتابهای متعددی که علمای سنی مذهب درباره اهل بیت نوشته‌اند، در کتابهای صحیح بخاری و صحیح مسلم که جزء معتبرترین کتابهای اهل سنت است، بابی به نام «باب محبة اهل البیت علیهم السلام» وجود دارد که در آن صدها حدیث مختلف از پیامبر گرامی اسلام در این باره نقل شده است.
چگونه ممکن است کسی عاشق پیامبر باشد، ولی کسی را که پیامبر بوسیده و بر شانه خود نشانده دوست نداشته باشد؟ چگونه ممکن است کسی به پیامبر ارادت داشته باشد، ولی عاشق کسی نباشد که پیامبر برایش قیام می‌کرد؟ چگونه ممکن است کسی به فتح خیبر افتخار کند، ولی به فاتح آن ارادت نداشته باشد؟ به ویژه وقتی که از شواهد موجود می‌فهمد که فتح خیبر، کار یک انسان معمولی نیست.
مولوی مدنی از شیعه و سنی خواست از مسائلی که درباره آنها اختلافی وجود ندارد، اختلاف درست نکنند.
سخنران بعدی دومین همایش اهل سنت، آخوند ملاعبدالرزاق رهبر، امام جمعه اهل سنت استان گلستان بود که در سخنانی، با اشاره به حدیث ثقلین گفت: «با توجه به این حدیث شریف معلوم می‌شود که تمسک به قرآن بدون تمسک به اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله، کافی نیست و این دو، لازم و ملزوم یکدیگرند».
امام جمعه شهرستان اشنویه، آخرین سخنران همایش «قرآن و عترت؛ دو گوهر گرانبهای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله» بود. ماموستا سرخابی در سخنانش با اشاره به چندین حدیث معتبر نزد اهل سنت، تأکید کرد:
علاقه به خاندان رسول اکرم صلی الله علیه و آله، چیزی بیش از علاقه‌های عادی است و باید مقدمه تمسک به این بزرگواران باشد. از حدیث منقول از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به خوبی برمی‌آید که منظور قرآن کریم از «اهل البیت»، علی علیه السلام، فاطمه زهرا علیها السلام و فرزندان

ص: 221
آن دو بزرگوارند و همان طور که امام شافعی در شعری گفته است، اهل بیت علیهم السلام کشتی نجاتند و بدون تمسک به ایشان، نجات ممکن نیست.

دیدار رئیس و مسؤولان حج عراق با نماینده ولیّ فقیه‌

سرپرست حجاج ایرانی، در دیدار رئیس بعثه حج عراق، تمامی علما و دانشمندان عراقی را به پیروی از مرجعیت دینی و تلاش برای رهاسازی مردم از یوغ اشغالگران فراخواند.
رئیس بعثه حج عراق، به اتفاق جمعی از مسؤولان حج این کشور با حضور در بعثه مقام معظم رهبری، با آقای ری شهری دیدار کردند. در این دیدار، آقای ری شهری ابراز امیدواری کرد که تعامل و ملاقات مسؤولان حج دو کشور ایران و عراق، زمینه ساز تفاهم و تعاون بیشتر دو ملت باشد.
آقای ری شهری، به برنامه‌های بعثه مقام معظم رهبری در طول حاکمیت صدام بر عراق، برای حمایت از مردم مظلوم این کشور اشاره کرد و گفت:
ما در ایام حج بهترین آرزوهایمان پیروزی مردم مظلوم فلسطین و عراق بر متجاوزان و اشغالگران است.
با وجود سقوط صدام، مشکلات مردم مظلوم عراق ادامه دارد و امیدواریم با برپایی انتخابات، زمینه برای حاکمیت مردم عراق بر سرنوشت خود و خروج اشغالگران از این کشور فراهم شود.
وی از شهادت نماینده آیة الله سیستانی در بغداد ابراز تأسف کرد و گفت:
آیة الله سیستانی شرکت مردم در انتخابات را یک وظیفه شرعی دانسته‌اند و ما امیدواریم شیعیان و اهل سنت عراق به ندای مرجعیت پاسخ مثبت بدهند و در انتخابات حضوری گسترده داشته باشند.
جمهوری اسلامی ایران آرزو می‌کند که مردم مظلوم عراق هرچه زودتر سرنوشت خود را به دست خود تعیین کنند و از درگاه خداوند خیر و برکت را برای آنان مسألت دارم.
وی به تلاش دشمنان برای ایجاد شکاف میان ایران و عراق اشاره کرد و گفت:

ص: 222
«متأسفانه دشمنان ایران و عراق مطالبی مطرح می‌کنند و حرکاتی را انجام می‌دهند که نه به سود مردم عراق و نه به سود ایران است».
آقای ری شهری ابراز امیدواری کرد که با برپایی انتخابات راه هر گونه سوء استفاده دشمنان ایران و عراق بسته شود.
در این دیدار محمد حاج محمود رئیس بعثه عراق با ابراز خرسندی از حضور در بعثه مقام معظم رهبری گفت:
این گونه دیدارها نشانگر علاقمندی جدی ما به داشتن روابط خوب با ایران است و امیدواریم مشکلات موجود با حسن نیت و احساس منافع مشترک حل شود.
کسانی که در راه تخریب روابط دو کشور گام برمی‌دارند، با شکست مواجه خواهند شد. هیچ کس در عراق مایل به بقای نیروهای بیگانه نیست، ولی در مورد نحوه برخورد با آنان اختلاف دیدگاه وجود دارد. مردم عراق در دفاع از میهن خود و ساختن آینده درخشان حساسیت دارند.

اعلام تعویض پرده کعبه معظمه در هفته آینده‌

وزارت حج عربستان سعودی شب گذشته اعلام کرد: «پرده کعبه معظمه نهم ذی حجّه با حضور جمعی از مسؤولین داخلی و سفرای خارجی تعویض می‌شود».
پرده جدید دیروز به وسیله رئیس امور حرمین شریفین به کلید دار کعبه تحویل داده شد تا روز نهم ذی حجه جایگزین پرده قدیمی شود. پرده کعبه از پنج تکه تشکیل می‌شود که چهار تکه برای دیوارهای این مکان مقدس و قطعه پنجم مخصوص در کعبه است.
ارتفاع پوشش کعبه چهارده متر است و نواری که دور تا دور بالای پوشش را فرا گرفته و بر آن آیات قرآن نوشته شده است، 95 سانتیمتر عرض و 47 متر طول دارد.
پوشش ویژه در کعبه که «البرقع» نامیده می‌شود، از ابریشم و ارتفاع آن 5/ 6 و عرض آن 5/ 3 متر است.
پرده کعبه همه ساله زمانی که زائران حج تمتع در خارج مکه حضور دارند، تعویض می‌شود و بخشهایی از پرده قبلی به رسم تبرک به کشورها فرستاده می‌شود. این پرده در

ص: 223
کارخانه‌ای بافته می‌شود که مقر آن در مکه است. این کارخانه با داشتن 450 کارگر، مراحل مختلف ساخت پرده کعبه مانند آماده سازی نخ، پارچه، ملیله کاری، دوخت و تکمیل آن را بر عهده دارد.
ملیله کاری آیات قرآن کریم با نخ طلا و نقره بر روی پارچه‌ای مشکی در این کارخانه به همّت هنرمندان ملیله کار، تماماً دستی بافته می‌شود. دوخت پرده کعبه بیست میلیون ریال سعودی (5/ 3 میلیون دلار) هزینه دارد.

نجات زائر مالزیایی با کمک به موقع پزشک ایرانی‌

کمک به موقع پزشک ایرانی، موجب نجات جان یک زائر مالزیایی شد. به گزارش روابط عمومی بعثه مقام معظم رهبری به نقل از روحانی کاروان 19352 (از بیرجند)، چند روز پیش، هنگامی که پزشک این کاروان به همراه بقیه زائران، مشغول سعی بین صفا و مروه بود، زائری مالزیایی را می‌بیند؛ در حالی که افتاده و پارچه سفید رویش کشیده شده بود.
دکتر جوانمرد پس از مشاهده این زائر، متوجه می‌شود که وی دچار ایست قلبی شده، ولی هنوز علائم حیاتی به طور ضعیف در این فرد وجود دارد. پزشک ایرانی بلافاصله با اجرای عملیات احیای قلب، موجب به جریان افتادن مجدد ضربان قلب بیمار مزبور و عادی شدن تنفس وی می‌گردد. بیمار مالزیایی که 45 سال دارد، سپس با تلاش دکتر «جوانمرد» پزشک ایرانی، به اورژانس منتقل شد.

ورود بیش از 86 هزار زائر ایرانی به عربستان‌

تا ظهر امروز پنجشنبه 86800 زائر ایرانی از طریق فرودگاههای مدینه منوره و جدّه وارد عربستان شده‌اند و از این تعداد تاکنون 70200 نفر به مکه مکرمه وارد شده‌اند. به طور متوسط روزانه بین هشت هزار تا هشت هزار و پانصد زائر ایرانی از مدینه منوره وارد مکه می‌شوند و قرار است تا روز شنبه 26 دی ماه (چهارم ذی حجّه) کلیه زائران ایرانی وارد مکه مکرمه شوند. امسال جمعاً 97107 زائر ایرانی در قالب 534 کاروان عازم عربستان

ص: 224
می‌شوند که از این تعداد 45202 نفر مرد و 43779 نفر زن هستند.

موضوع سمینارِ امسالِ رابطة العالم الإسلامی‌

دکتر عبدالله بن عبد المحسن ترکی، دبیر کل رابطة العالم الإسلامی روز گذشته طی یک کنفرانس مطبوعاتی که در هتل کنتینتال مکه مکرمه برگزار شد، اعلام کرد که پنجمین سمینار سالیانه موسم حج از چهارم تا ششم ذی حجه در مکه مکرمه برگزار خواهد شد و در جلسات این سمینار موضوعات زیر مورد بحث قرار خواهد گرفت:
1. گفتگوی فرهنگی تمدنها؛
2. روابط تمدن و فرهنگ اسلام با دیگر تمدنها و فرهنگها؛
3. موضوع گفتگوی تمدنها و فرهنگها در مقابل چالشهای جهانی؛
4. افق گفتگوی میان تمدنها و فرهنگها؛
5. جایگاه اقلیتهای اسلامی و سازمانهای اسلامی در گفتگوی تمدنها.

برگزاری دعای کمیل در مکه و مدینه‌

دعای کمیل این هفته برای ایرانیانی که هنوز در مدینه‌اند، در هتلهای مدینه برگزار شد.
چند کاروان هم به بعثه مدینه برای دعای کمیل دعوت شدند. در مکّه نیز چند کاروان به بعثه مکه دعوت شدند و بقیه کاروانها هم هر کدام جداگانه در طبقه دوم مسجد الحرام روبروی حجر اسماعیل دعا خواندند. یک کاروانِ- ظاهراً- لبنانی را هم دیدم که در صحن مسجد الحرام روبروی مستجار با نظمی خاص و ستودنی مراسم دعا را برگزار کردند.
هنگامی که برای اطّلاع از چگونگی دعای کمیل ایرانیان به طبقه دوم مسجد الحرام رفتم، در گوشه‌ای ده نفر آفریقایی را که دو نفرشان سیاه پوست بودند در حال خواندن دعای کمیل با حال سوز و لحنی خاصّ دیدم و اندکی کنارشان توقّف کردم. قسمت زیادی از طبقه دوم را ایرانیان اشغال کرده بودند و زمزمه مناجاتشان فضا را پر کرده بود و حال خوشی داشتند. مراسم شبی با قرآن نیز که از چند شب پیش رأس ساعت 22 در طبقه دوم

ص: 225
روبروی ناودان رحمت برگزار می‌شد، شب جمعه نیز برقرار بود.
در کنار اینهمه شور و حالِ مثال زدنی دو مشکل نیز وجود داشت: یکی آنکه تقریباً همه کاروانهای حاضر در مسجد الحرام روبروی حجر اسماعیل و ناودان رحمت تجمع کرده بودند و به دلیل کمیِ وسعتِ طبقه دوم در این سمت، همه در کنار هم و متّصل به یکدیگر نشسته بودند و با توجه به اینکه روحانیِ هر کاروان جداگانه دعا می‌خواند، صداها درهم می‌پیچید و همه زائران به درستی دعا را نمی‌شنیدند و غلبه از آنِ کسی بود که صدای بلندتری داشت.
دوم آنکه به دلیل طواف کردن اهل سنّت در طبقه بالا، برخی کاروانها مسیر طواف کنندگان را اشغال و عرصه را بر آنان تنگ کرده بودند.
در حالی که سمت دیگر طبقه بالا یعنی روبروی مستجار کاملًا وسیع و خالی بود و اگر نیمی از کاروانها در آن قسمت استقرار یافته بودند نه مزاحم همدیگر بودند نه مانع طواف کنندگان، و همه کاروانیان هم به خوبی از دعا استفاده می‌کردند و این را خودِ بنده یک بار در برگزاری دعای کمیل در طبقه دوم تجربه کرده‌ام.
گفتنی است که مقامات سعودی فقط با برگزاری چهار بار دعای کمیل (دو بار مدینه قبل و دو بار مدینه بعد) موافقت کرده‌اند و بیش از این چهار بار، اجازه برگزاری مراسم گسترده دعا به ایران نمی‌دهند. از این رو، در ایّام حج در مکه، دعای کمیل تنها در بعثه و برخی هتلهای دیگر و نیز در طبقه دوم مسجد الحرام خوانده می‌شود و مجالِ برگزاری گسترده آن در فضای وسیع روبروی مسعی تا نزدیک مکتبة مکة المکرّمة نیست.
در موسم حج، دعای ندبه نیز در همه جمعه‌ها در محل بعثه، و در ایّام عمره در چند هتل دارای سالن بزرگ برگزار، و سی دی و نوار کاست و ویدیویی آن با قیمتی ارزان به زائران فروخته می‌شود.
دوستانی که روز جمعه از مدینه به مکه مشرف شدند، یادآوری کردند که شب جمعه در مدینه بسیاری از شیعیان کشورهای خلیج و هند و پاکستان برای بهره وری از دعای کمیل ایرانیان در محدوده بین الحرمین جمع شده بودند و نمی‌دانستند که دو برنامه دعای

ص: 226
کمیل در دو هفته قبل برگزار شده است. به نظر می‌رسد اگر دعای کمیل بین الحرمین در نوبت اوّل در شب جمعه 11/ 10 برابر با 19 ذی قعده برگزار نمی‌شد و به جای آن شب جمعه اول ذی حجه برگزار می‌گردید، شرکت کنندگان زیادتری از زائران ایرانی و غیر ایرانی داشت.

آثار ابن تیمیه در مسجد اجابت‌

شب جمعه برای نماز مغرب به مسجد اجابت رفتم که به دلیل نزدیکی با بعثه‌ها تعداد زیادی از روحانیان شیعه ایرانی نیز در آن نماز می‌خوانند. آنچه جالب توجه بود اینکه در این مسجد علاوه بر قرآن مجید، تعدادی کتاب هم بر مسجد وقف شده است، از جمله، دوره کامل مجموعة فتاوی ابن تیمیه و آرائه در حدود چهل جلد وزیری ضخیم که در دوره ولیعهدی فهد به دستور او چاپ شده است.

جمعه 3 ذی حجه‌

حضور روحانیون در مسجد الحرام برای پاسخگویی به حجاج‌

ص: 227
جمعه 3 ذی حجه
25/ 10/ 1383
حضور روحانیون در مسجد الحرام برای پاسخگویی به حجاج
به منظور پاسخگویی به سؤالات شرعی و نیازهای حجاج بیت الله الحرام، طرح کشیکهای سه‌گانه در مکه مکرمه به اجرا درآمد.
معاون امور روحانیون بعثه مقام معظم رهبری با اعلام این خبر بیان داشت: «روحانیون و معینهای کاروانها به صورت 24 ساعته در پشت مقام ابراهیم، صفا و مروه مستقر می‌شوند تا به سؤالات شرعی زائران پاسخ دهند».
وی با اشاره به اینکه زمان نیاز حجاج به روحانیون متفاوت است، افزود:
بر همین اساس در هر یک از کشیکهای سه‌گانه‌بین یک تا چهار نفر از روحانیون محترم حضور دارند و پاسخگوی حجاج هستند. این طرح، علاوه بر فعالیتهای روحانیون، معینها و معینه‌های هر کاروان است و به هیچ وجه جایگزین فعالیتهای آنان نمی‌شود. هدف از طراحی این برنامه، آسان سازی دستیابی حجاج محترم به روحانیون در محلهای سه‌گانه‌اعلام شده که نقاط مبتلا به در مکه مکرمه است.
گفتنی است این طرح که از روز پنجشنبه 17/ 10/ 83 آغاز شده است، تا دوشنبه آینده ادامه خواهد داشت.

اطلاعیه معاونت حمل و نقل درون شهری مکه مکرمه‌

ص: 228
معاونت حمل و نقل درون شهری امروز با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد:
حجاج یک ساعت قبل و پس از پایان نماز حرکت کنند.
با توجه به حضور روز افزون حجاج کشورهای مختلف در شهر مکه مکرمه و اعمال محدودیتهای ترافیکی از سوی پلیس و ازدحام بیش از حد جمعیت در ایستگاهها و مسیرهای منتهی به مسجد الحرام به منظور استفاده بهتر از سیستم حمل و نقل خواهشمند است، حجاج عزیز (به ویژه خواهران و سالمندان) یک ساعت قبل از اذان نمازهای پنجگانه به سمت حرم حرکت نمایند. همچنین حجاج هنگام بازگشت از حرم نیز برای جلوگیری از ازدحام، خستگی، اتلاف وقت و سهولت در تردد حتماً حداقل یک ساعت پس از پایان نماز جماعت به سمت ایستگاههای تعیین شده حرکت نمایند.

دیدار کاروان نیروهای مسلح با نماینده ولی فقیه‌

زائران اعزامی از نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، عصر امروز جمعه در بعثه در مکه مکرمه حضور یافتند و با نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی دیدار کردند.
آقای ری شهری در این دیدار با استناد به یک حدیث قدسی گفت:
پاکسازی از گناه و شفاف شدن آینه دل اولین هدیه خداوند به زائران بیت الله الحرام است. کسی که به زیارت بیت الله الحرام بیاید و انگیزه‌ای الهی داشته باشد، در واقع به زیارت صاحب خانه آمده و وعده خداوندی است که او را از کرامات و عنایات خود بهره‌مند سازد.
وی با بیان حدیثی از رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله علامت نورانیت دل را دوری از لذایذمادی و عشق به مسائل معنوی خواند و گفت: «پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله به مسلمانان توصیه کرده است تا حج را به جا آورند و از برکات آن، که رسیدن به لذائذ معنوی است، بهره‌مند شوند».

ص: 229
نماینده ولی فقیه با تجلیل از شهدای جنگ تحمیلی و ایثارگران نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران گفت:
شهدای عزیزی که در دفاع از اسلام، اهل بیت علیهم السلام و انقلاب اسلامی به شهادت رسیدند، مسأله مرگ را حل کرده بودند؛ زیرا بر اساس آموزه‌های دینی، نورانیت دل سبب عدم هراس از مرگ و علاقه به آخرت می‌شود با نورانی شدن دل، ذکر خدا، نگاه به کعبه و سخن گفتن با خدا برای انسان شیرین می‌شود.
زائران اعزامی از نیروهای مسلح، نورانیت حج را به داخل ارگانهای نظامی و انتظامی منتقل کنند تا با برخورداری از نورانیت دل و معنویت بتوانند در سپاه امام زمان (عج) خدمت کنند.
نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در صورتی که برخوردار از معنویت و نورانیت باشند، هیچ نیرویی در برابر آنان یارای مقاومت نخواهد داشت.
وی به مشکل آفرینی دشمنان ایران اسلامی در خصوص انرژی هسته‌ای اشاره کرد و گفت:
ایران نیازی به سلاح اتمی ندارد و به لحاظ مبنایی با آن مخالف است و تجاوز و طمع به هیچ کشوری را در سر نمی‌پرورانند. برنده‌ترین سلاح مردم ایران که بالاتر از هر سلاحی است و با آن رژیم تا دندان مسلح ستم شاهی را سرنگون کرد، معنویت و توکل به قدرت لایزال الهی است.
آقای ری شهری با تأکید بر ضرورت آمادگی رزمی و دفاعی نیروهای مسلح برای دفاع از کیان نظام جمهوری اسلامی گفت:
مهمترین سلاح نیروهای مسلح ما سلاح معنوی است و این همان قدرتی است که دشمنان انقلاب و در رأس آن امریکا و رژیم صهیونیستی از آن محرومند و بهترین هدیه برای تقویت نیروهای مسلح از سرزمین وحی، سلاح نورانیت و معنویت است.

عدم کمبود دام قربانی‌

نشریه سعودی گازت در شماره امروز خود به نقل از دکتر فهد با غنیم، وزیر کشاورزی کشور اعلام کرد:
با توجه به برنامه ریزیها در زمینه تأمین جهت قربانی با کمبود مواجه نیستیم و بازار به

ص: 230
روی کلیه وارد کنندگان دام باز است تا طبق مقررات و قوانین کشور، از هر مکانی که می‌خواهند دام وارد کنند. البته امسال از استرالیا دام وارد نکردیم؛ زیرا شش ماه قبل یک کشتی از استرالیا حامل گوسفندان آلوده به وبا بود که عربستان سعودی از ورود آن به بازارهای داخلی جلوگیری و دولت استرالیا نیز صدور گوسفند به بازار سعودی را ممنوع کرد. البته مذاکراتی با مسؤولین وزارت کشاورزی استرالیا در جریان است که به زودی به نتیجه خواهد رسید. علت گرانی دام محلی بالا بودن قیمت کود است که برای رشد علوفه به زارعان داده می‌شود. مذاکراتی در جریان است تا کود را به زارعین داخلی عربستان پایین‌تر از قیمت‌های جهانی بفروشند تا با تولید علوفه ارزان، قیمت دام داخلی کاهش یابد.
وزیر کشاورزی با اشاره به موفقیت طرحهای وزارت کشاورزی عربستان گفت:
در سال 2003 میلادی آمار خوشحال کننده‌ای داشته‌ایم و تولید گندم که یک کالای استراتژیکی است، به 5/ 3 میلیون تن رسید و انواع سبزیجات 2/ 3 میلیون تن تولید داشته است؛ در حالی که تولید میوه در عربستان بالغ بر 3/ 1 میلیون تن بوده است.

طرح گروه‌بندی حجّاج برای رمی جمرات‌

نشریه سعودی گازت در شماره امروز خود نوشت:
امیر نایف بن عبد العزیز وزیر کشور عربستان و رئیس کمیته عالی حج طرح گروه‌بندی حجاج برای رمی جمرات را تصویب کرد. این طرح که ظرفیت پل جمرات را به طور دقیق مد نظر قرار داده است، از این قرار است.
- تعیین 11 جاده برای رفتن حجاج از چادرها به پل جمرات.
- رعایت اوقات تعیین شده برای رمی جمرات طبق توافقی که با رؤسای بعثه‌های حج انجام یافته است؛ مثلا با مؤسسه حجاج شرق آسیا که تعداد حجاجش به 350 هزار بالغ می‌شود، توافق شده است که قسمتی از حجاج این مؤسسه از ساعت دو بامداد تا ساعت پنج بامداد دهم ذی حجه و بقیه حجاج بعد از ساعت سه بعد از ظهر روز عید رمی جمره عقبه را انجام دهند.

ص: 231
بعثه حج عمان قبول کرده است تا تنها زائران مرد وابسته به آن بعثه، رمی جمرات نمایند. بعثه حج کویت و ترکیه پذیرفته است که حجاج ایشان عصر عید به رمی جمرات بپردازند و البته این توافق شامل پنجاه هزار حجاج ترکی نیز خواهد شد.
حجاج ایران قبول کردند تا 45 درصد زائرانش نیمه شب دهم ذی حجه و بقیه حجاج روز عید پس از ساعت یازده رمی جمره عقبه را انجام دهند.
ده هزار زائر مالزیایی آماده شده‌اند تا رمی جمرات را به روز سیزدهم ذی حجه به تعویق اندازند و در آن روز به رمی جمرات بپردازند.
گفتنی است که بالا و پایین پل جمرات ظرفیت 160 هزار زائر در یک ساعت را دارا است.
ایاد امین مدنی وزیر حج عربستان اظهار داشت: «بنابر رهنمودهای مقامات عالی کشور از روشهای خوب و وسائل علمی و فنی استفاده شده است که ضامن تحقّق امنیت حجاج می‌باشد. ما با بررسی جوانب منفی سالهای گذشته کوشیدیم از وقوع خسارات جانی جلوگیری نماییم».
در امر گروه‌بندی و تطبیق آن مسؤولین ذی ربط چون: وزارت بهداری، وزارت حج، وزارت کشور، وزارت امور شهرها و روستاها، انستیتوی برای پژوهشهای حج و هیأت توسعه مکه مکرمه، مدینه منوره و مشاعر مقدسه با هماهنگی فعالیت دارند.
حاتم بن حسن قاضی یکی از مسؤولان سعودی هدف از برنامه گروه‌بندی حجاج را برای رمی جمرات این نکته دانسته که «حجاج طبق مذاهب فقهی خود بتوانند با آرامش خاطر این وظیفه را انجام دهند».
روزنامه المدینة نیز در شماره روز چهارشنبه گذشته مشروح این طرح را با جزئیاتش منتشر کرده است؛ ولی باید منتظر بود و دید این طرح چقدر عملی و قابل اجراست.
وزیر حج عربستان نیز در مصاحبه‌ای که روزنامه البلاد در شماره روز چهارشنبه گذشته آن را منتشر کرده، گفته است: «فتوای مفتی مصر دکتر علی جمعه را که گفته است:
برای سهولت وظیفه حجّاج، رمی جمرات حتی در ساعت دوازده شب صحیح و جایز است، تأیید می‌کنیم».

اعلام ناگهانی تغییر اوّل ماه ذی حجه‌

ص: 232
شامگاه امروز جمعه، مقامات عربستان اعلام کردند که جمعه چهارم ذی حجه است نه سوم آن و بر اعلام رسمی تقویم امّ القری که چهارشنبه را اوّل ماه اعلام کرده بود و خود سعودیها هم تا روز جمعه آن را پذیرفته بودند، خط بطلان کشیدند. افزودن یک روز بر ماه، یا به عبارتی جلو کشیدنِ یکروزه ماه در پایان روز سومِ آن، موضوع عجیبی است که ظاهراً تاکنون در جهان اسلام سابقه نداشته است. (1)
روزنامه‌های عربستان، صبح شنبه بیانیه شورای عالی قضایی عربستان را در این زمینه منتشر کردند. و تیتر اوّل و عنوان اصلی آنها چنین بود: «وقوف به عرفات روز چهارشنبه، عید قربان روز پنج شنبه». در حالی که بر اساس تقویم امّ القری پنجشنبه روز عرفه، و جمعه عید قربان بود. از این رو، برخی روزنامه‌ها در حالی که پنجشنبه دیروز را دوم ذی حجه- که طبعاً جمعه سوم و شنبه چهارم می‌شود- اعلام کرده بودند روز شنبه را در صفحه اول خود پنجم ذی حجه نوشتند؛ مانند عکاظ. برخی هم روز شنبه را «چهارم ذی حجه بر اساس تقویم امّ القری» نوشتند؛ مانند روزنامه المدینة؛ برخی هم در تمام صفحات خود هر دو تاریخ را نوشتند، مانند الریاض؛ یعنی نوشت: شنبه چهارم ذی حجه (و براساس رؤیت: پنجم ذی حجّه)». شورای عالی قضایی عربستان اعلام کرد چون روز چهارشنبه بر اساس تقویم امّ القری اوّل ذی حجه بود و از سوی دیگر غروب دوشنبه کسی مدّعی رؤیت نشده بود- هرچند غروب سه شنبه ماه بلند بود؛ ولی چون صِرف بلندی ماه نشانه شب دوم نیست- این شورا چهارشنبه را اول ماه اعلام کرد؛ ولی چون عصر جمعه در سیح، شرقِ منطقه رین عده‌ای مدّعی رؤیت هلال پس از مغرب دوشنبه شدند (2) و دو نفر از آنان نزد قاضی رین شهادت دادند، بنابراین روز سه شنبه اول ماه ذی حجه، و روز

1- 1. عید فطر امسال هم طبق اعلام دولت سعودی، هنگامی بود که به اتّفاق رصدخانه‌ها و منجّمان و هَیَویان، در هیچ جای کره خاکی، هلال قابل رؤیت نبود.
2- 2. گفتنی است که طبق محاسبات هیویان، ماه چند ساعت پس از ظهر دوشنبه از محاق خارج شده و غروب‌دوشنبه در هیچ نقطه کشور عربستان ابداً و قطعاً قابل رؤیت نبوده است.

ص: 233
چهارشنبه آینده روز عرفه و روز پنجشنبه عید قربان خواهد بود.
متن بیانیه شورای عالی قضایی عربستان بر اساس آنچه در شماره روز شنبه روزنامه المدینة آمده چنین است:
الحمد للّه وحده والصلاة والسلام علی نبیّنا محمّد وعلی آله وصحبه. وبعد؛ فإنّ مجلس القضاء الأعلی قد أصدر بیاناً بأنّ یوم الأربعاء الموافق 1/ 12 هو أوّل شهر ذی الحجّة رغم أنّ الناس رأوا القمر مساء یوم الثلاثاء 30 ذی القعدة حسب تقویم أُمّ القری فی عامّة المدن ورأوه عالیاً ولأنّ مجرّد ذلک لا یکفی لاعتبار الشهر داخلًا یوم الثلاثاء ولأنّه لم یتقدّم أحد برؤیة الهلال مساء الإثنین التاسع والعشرین من ذی القعدة فقد اعتمد المجلس إکمال العدّة لحدیث «فإن غمّ علیکم فأکملوا العدّة» ونظراً لأنّه تقدّم فی مساء یوم الجمعة الموافق 3 ذی الحجّة حسب تقویم أُمّ القری عدّة شهود برؤیة الهلال لیلة الثلاثاء وهم من السیح شرق محافظة الرین وتبلغت محکمة الرین بذلک فطلبهم فضیلة قاضی الرین وحضر منهم اثنان شهدا برؤیتهما هلال ذی الحجة بعد مغرب یوم الإثنین التاسع والعشرین من شهر ذی القعدة ومکث کلّ واحد منهما یراه بعد أن صلّیا فریضة المغرب وفی لیلة الأربعاء ذکر کلّ واحد منهما أنّه رآه عالیاً وبقی یری إلی صلاة العشاء وجرت تزکیتهما وذکر فضیلة قاضی الرین أنّهما معروفان لدیه بالعدالة والثقة والثبات ومعهما شاب رآه معهما لکن لم یحضر إلی المحکمة لبعدها وبناء علی ذلک ولأنّه إذا ثبتت الرؤیة المعتبرة للعبادة وقد ثبتت ... لذا فإنّ مجلس القضاء الأعلی فی المملکة العربیة السعودیة یقرّر أنّه ثبت دخول ذی الحجة هذا العام 1425 یوم الثلاثاء الموافق 11 ینایر عام 2005 م والوقوف بعرفة یوم الأربعاء الموافق 19 ینایر 2005 م وعید الأضحی المبارک یوم الخمیس الموافق 20 ینایر 2005 م. و مجلس القضاء إذ یعلن ذلک لعموم المسلمین یسأل الله جلّ وعلا أن یوفق حجاج بیت الله الحرام لأداء حجّهم وأن یتفضّل علیهم بالقبول وأن یعزّ الإسلام والمسلمین وأن یصلح حال المسلمین ویجمع کلمتهم علی الحقّ وأن یؤلف بینهم وأن یدفع عنهم کلّ شرّ وبلاء وفتنة إنّه مجیب الدعاء وصلّی الله علی نبیّنا محمّد وعلی آله وصحبه وسلّم.
ناصر بن إبراهیم الحبیب عضو،
غیهب بن محمد الغیهب عضو،

ص: 234
محمد بن الامیر عضو،
محمد البدر عضو،
صالح بن محمد اللحیدان رئیس مجلس القضاء.
این تغییر ناگهانی یا جلوکشیدن یک روز موجب تغییر برنامه‌ها و بروز برخی مشکلات گردید (1) و شایعاتی نیز بر سر زبانها افتاد که ممکن است ادعای رؤیت شهود هنگام غروب دوشنبه بی اساس و تنها بهانه‌ای برای این تغییر باشد. به هر حال، برای اینکه رشته بحث نگسلد بحث مبسوط در خصوص ثبوت هلال ذی حجه در مکه و چگونگیهای آن را به پیوستهای این کتاب وامی‌گذارم. کسانی که خواهان آگاهیهای گسترده در این زمینه‌اند به آنجا مراجعه کنند.

شنبه 5 ذی حجّه

برگزاری همایش قدس در بعثه مکّه‌

1- 1. چنان که پس از این خواهیم گفت، این موضوع برای حجّاج عربستان نیز سبب بروز مشکل شد.

ص: 235
شنبه 5 ذی حجّه (1)
26/ 10/ 1383
برگزاری همایش قدس در بعثه مکّه
صدها تن از زائران بیت الله الحرام از کشورهای مختلف اسلامی امروز با شرکت همایش قدس که در بعثه مقام معظم رهبری در مکه مکرمه برگزار شد، بر ضرورت حمایت از انتفاضه ملت فلسطین و افشای توطئه‌های رژیم صهیونیستی تأکید کردند.
در این همایش که جمعی از علما و اندیشمندان جهان اسلام از جمله شیخ نعیم قاسم قائم مقام حزب الله لبنان حضور داشتند، آقای ری شهری مشکل فلسطین را مهمترین مشکل جهان اسلام خواند و گفت: «آنچه امروز در عراق و افغانستان می‌گذرد و فشارهایی که علیه ایران اسلامی وارد می‌شود بی ارتباط با مشکل فلسطین نیست».
سرپرست حجاج ایرانی شکست نقشه رژیم صهیونیستی برای گسترش سلطه این رژیم از نیل تا فرات را ناشی از بیداری جهان اسلام به ویژه نسل جوان، موفقیت حزب‌الله در عقب راندن رژیم صهیونیستی و تداوم انتفاضه فلسطین دانست و گفت: «موج بیداری

1- 1. برای برجسته بودن اعلامِ ناگهانیِ تغییر اوّل ماه، ما هم طبق تقویم أُمّ القری واعلامِ مقامات و روزنامه‌های عربستان، روز جمعه را سوم، و روز شنبه را پنجم ذی حجه نوشتیم، و روزشمار خود را در این فصل طبق اعلام بعدی مقامات عربستان، تغییر ندادیم تا برجستگی و تعجب برانگیر بودن آن بهتر محسوس باشد.

ص: 236
اسلامی که به برکت انقلاب اسلامی تحقق یافت، به استکبار تفهیم کرد که تأسیس یک حکومت جعلی از نیل تا فرات غیر ممکن است و منافع سیاسی و اقتصادی برای چنین رژیم بی ریشه‌ای قابل تامین نیست».
ایشان به اهداف آمریکا از اجرای طرح خاورمیانه بزرگ اشاره کرد و گفت:
طرح اسرائیل بزرگ در صدد بود از راه نظامی به اهداف خود برسد؛ در حالی که در طرح خاورمیانه بزرگ استحاله فرهنگی و کنترل شریانهای سیاسی اقتصادی جوامع اسلامی به عنوان هدف تعیین شده است. آقای ری شهری گفت: بر اساس طرح خاورمیانه بزرگ استکبار جهانی فشار بر ایران را دنبال می‌کند و در صدد شکست انقلاب اسلامی به عنوان نقطه اصلی بیداری اسلامی در جهان امروز است.
نماینده ولی فقیه به گسترش روز افزون اسلام ناب بین جوانان اشاره کرد و گفت:
موج اسلام خواهی جوانان که از ایران اسلامی سرچشمه می‌گیرد، موجب هراس استکبار جهانی شده و در نتیجه استحاله فرهنگی جوانان را در برنامه‌های خود گنجانده‌اند.
طراحان خاور میانه بزرگ به بهانه اصلاحات سیاسی درصددند با ترویج فساد اخلاقی در جوامع اسلامی، جوانان را به تباهی بکشانند و آنها را زمین‌گیر کنند.
وی تأکید کرد که جهانیان نمونه عینی آزادی خواهی و اصلاح‌طلبی از نوع آمریکایی آن را در عراق و زندان ابوغریب تجربه کردند و جهانیان با اصلاحات و دمکراسی مورد نظر آمریکا آشنا شدند.
وی افزود: «تمامی محورهای اتحاد جامعه اسلامی از جمله کنگره عظیم حج از نظر طراحان خاورمیانه بزرگ خطرناک است و آنها برای عدم تحقق وحدت جهان اسلام برنامه ریزی کرده‌اند».
آقای ری شهری اولین وظیفه امت اسلامی به ویژه متفکران و اندیشمندان جهان اسلام را افشای اهداف طرح خاور میانه بزرگ دانست و گفت: «اندیشمندان و متفکران جهان اسلام باید طرحی جامع را برای مقابله با طرح خائنانه خاور میانه بزرگ تهیه کنند».
پیش از سخنان آقای ری شهری در همایش قدس، حجة الاسلام والمسلمین تسخیری

ص: 237
طی سخنانی با محکوم کردن سازش با رژیم صهیونیستی، تدوام انتفاضه را تنها راه صحیح مقابله با اشغالگران صهیونیست دانست.
وی گفت: «بر هر مسلمانی واجب است در برابر جنایات رژیم صهیونیستی آرام نباشد و از مردم فلسطین حمایت کند».

دیدار اعضای بعثه مجلس اعلای عراق با نماینده ولیّ فقیه‌

اعضای بعثه مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق امروز شنبه با حضور در بعثه مقام معظم رهبری با سرپرست حجاج ایرانی دیدار کردند.
در این دیدار آقای ری شهری با تجلیل از شهید آیة الله حکیم، به عنوان شهید راه اسلام اهل بیت علیهم السلام ابراز امیدواری کرد که به برکت خون شهدای گرانقدر و با تقویت مرجعیت دینی در عراق، آینده این کشور به سود اسلام و مسلمانان رقم بخورد.
نماینده ولی فقیه افزود: «اخلاص رهبران دینی و مردم در عراق و تداوم راه شهیدان بی‌پاسخ نمی‌ماند و به یاری ارواح طیبه ائمه معصوم علیهم السلام، دور نیست روزی که خروج اشغالگران از عراق و حاکم شدن مردم این کشور بر سرنوشت خویش را جشن خواهیم گرفت».
آقای ری شهری با اشاره به تلاش دشمنان مکتب اهل بیت علیهم السلام برای تضعیف موقعیت مسلمانان در عراق گفت:
دشمنان اسلام با نهایت بی رحمی تلاش می‌کنند مانع از روی آوردن اکثریت مردم عراق به اسلام اهل بیت علیهم السلام شوند و برخی کشورهای منطقه نیز تمایلی به قدرت پیدا کردن واقعی مردم عراق ندارد و در چنین شرایطی علمای اسلام وظیفه دارند امور عراق را به سود امت اسلام به پیش ببرند.
وی پیروی از رهنمودهای آیة الله سیستانی و برپایی انتخاباتی واقعی در عراق را بسیار ضروری خواند و گفت:
در صورتی که انتخاباتی سالم برگزار شود، نتیجه آن به سود مردم خواهد بود.
خوف آن وجود دارد که مخالفان مردم عراق کاری کنند که آرای مردم درست

ص: 238
منعکس نشود و در چنین شرایطی مردم عراق باید هوشیاری کامل خود را حفظ کنند.
نماینده ولی فقیه به سیاستهای اصولی جمهوری اسلامی ایران در حمایت از مردم عراق اشاره کرد و گفت: «اتهاماتی که به ایران اسلامی وارد می‌شود ناشی از سوء نیت مخالفان و دشمنان دو ملت ایران و عراق است».
ایشان در پایان، تمامی رهبران دینی و روحانی عراقی را به همفکری و همکاری برای پیشبرد اسلام اهل بیت علیهم السلام فرا خواند و گفت: «روند شرایط کنونی در عراق به سود مردم است و به فضل الهی مردم عراق این بحرانها را با موفقیت پشت سر خواهند گذاشت».
در ابتدای این دیدار حجة الاسلام سید محمد حیدری رئیس بعثه مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق طی سخنانی با تشکر از بعثه مقام معظم رهبری و دولت جمهوری اسلامی ایران به دلیل توجه خاص به مردم عراق و حمایت از مردم این کشور گفت:
با وجود توطئه‌های کنونی در عراق، مناسبات دو کشور مستحکم و استراتژیک است.
اشغالگران با حمایت بعثیها و عوامل سلفی تلاش می‌کنند بین جمهوری اسلامی ایران و شیعیان عراق ایجاد فاصله کنند و برخی از مسؤولان عراق هم بر همین اساس، ایران را به عنوان دشمن معرفی می‌کنند.

دیدار با دکتر شیخ صالح الحصیّن رئیس شؤون حرمین شریفین‌

دکتر صالح الحصیّن عالمی هفتاد ساله، ریز اندام، فهیم، نویسنده، معتدل و مؤدب و مهربان است. انتخاب وی در سه سال قبل برای تصدّی کلیدیترین پُست مدیریت فرهنگی و دینی مسجدالحرام و مسجد النبی صلی الله علیه و آله یک اقدام مهم دولت سعودی بود تا زمام امور فرهنگی این دو مرکز مهم را تا حدّی از پنجه و تصرف طیف سلفیهای متعصّب و خشک درآورد. آل سعود بدین وسیله توانست در رقابت با آل شیخ یک سنگر از سنگرهای آنان را تصرّف کند.
دیدارهای متقابل نماینده محترم ولیّ فقیه در حج با رئیس شؤون حرمین آغازگر ارتباط و تعامل مثبت دینی بین ایران و عربستان محسوب شد که برکاتی را به دنبال داشت.

ص: 239
البته این بستر توان بهره برداریهای بسیار بیشتری را دارد که بعثه و سفارت می‌توانند برای آن برنامه‌ریزی کنند.
امروز شنبه طبق قرار قبلی هیأت ایرانی مرکب از: نایب رئیس مجلس خبرگان و آیة الله مسعودی تولیت آستان حضرت معصومه علیها السلام به همراهی آخوند عبدالرزاق رهبر (از علمای اهل سنّت ایران) در محل ساختمان ریاست شؤون حرمین حاضر و با دکتر صالح الحصیّن دیدار کردند.
این دیدار و گفتگو که در فضایی صمیمانه و دوستانه انجام گرفت، حدود یک ساعت به طول انجامید.
در این دیدار آیة الله امینی نایب رئیس مجلس خبرگان راجع به ضرورت یافتن راه حلّی برای کاهش ازدحام و فشار و جلوگیری از کشتار جمرات سخن گفتند و به تبادل نظر پرداختند و از اقدامات انجام شده تشکر کردند.
آیة الله امینی افزود:
امت اسلام اکنون بیش از هر زمانی نیازمند وحدت است. البته وحدت دینی بین شیعیان و اهل سنت در ایران سابقه دیرینه دارد. در آغاز انقلاب اسلامی ما دو نفر به نمایندگی از امام خمینی رحمه الله مأموریت یافتیم که برای رسیدگی به مشکلات اهل سنّت گلستان به منطقه برویم. در همان سفر مدّت یک هفته مهمان همین آخوند عبدالرزاق بودیم و همکاری تنگاتنگ و صمیمانه داشتیم. لذا انتظار ما آن است که توصیه بفرمایید ائمه جمعه حرم و دیگر مساجد اصل وحدت و احترام به عقاید شیعه را رعایت کنند و در خطبه‌ها اهانت نکنند. شما می‌دانید که ما علمای شیعه زحمت زیادی کشیدیم تا مردم شیعه را راضی به شرکت در نماز جمعه‌ها و اقتدا به ائمه این مساجد کردیم. می‌دانید در یک نماز جمعه مسجد الحرام بیش از پنجاه هزار شیعه ایرانی حضور دارند، و یک سخنرانی تند ضد شیعی امام جمعه موجب طرد این جمعیت انبوه می‌شود.
دکتر صالح گفت: «این دستور العمل را صادر کرده‌ایم و ائمه آن را رعایت می‌کنند و بعید می‌دانم که اخیراً سخنی گفته باشند».

ص: 240
آخوند رهبر گفت: «امام جمعه در هفته گذشته سخنرانی تندی ایراد و اهانت کرده است». دکتر صالح گفت:
من از این مسأله ناراحتم و آن را پیگیری خواهم کرد. گرچه ما مرتب تلاش می‌کنیم، اما ائمه مسجد الحرام خیلی گوش نمی‌کنند و متأسفانه گاهی تندیهای فکری خویش را اعمال می‌کنند و از دست آنها ناراحتیم.
در پایان، آیة الله امینی ایشان را به ایران دعوت کرد و وی هم اظهار علاقه نمود.
گفتنی است که استمرار ارتباط علما و مسؤولین شیعه با اینگونه شخصیتهای برجسته پرنفوذ و معتدل که آمادگی کامل برای همکاری و تعامل مثبت دارند، از ضروری‌ترین اقداماتی است که بعثه و سفارت هم در موسم حج و هم طول عمره می‌توانند برای آن برنامه ریزی کند و چهره‌های متناسب را برای دیدار با ایشان انتخاب و محورهای گفتگو را برای هر نشست مشخص نمایند.
اختلاف جدّی دیدگاهی بین رئیس شؤون و ائمه جمعه مسجد الحرام کاملًا مشهود است و دکتر صالح از تندیهای ائمه جمعه اظهار ناراحتی کرد. وی شخصیت و نقش مرحوم دکتر علوی مالکی را ستوده و وی را عالمی خدوم شمرده است؛ در حالی که طیف مخالف به شدت از مالکی خشمگین است.
روشن است که برای ملاقات با عالمان و مسؤولان دینی عربستان انتخاب چهره‌های وزین لازم است. دکتر صالح پس از ملاقات به آخوند رهبر گفته بود: «این‌گونه شخصیتهای علمی وزین برای ملاقات بیایند، خوب است».

دیدار هیأت پزشکی حج با نماینده ولیّ فقیه‌

اعضای هیأت پزشکی حج جمهوری اسلامی ایران در مکه مکرمه عصر امروز شنبه در بعثه مقام معظم رهبری با نماینده ولی فقیه و سرپرست زائران ایرانی خانه خدا دیدار و گفتگو کردند.
در این دیدار دکتر ضیایی رئیس هیأت پزشکی حج ایران از اقدامات انجام شده برای خدمات پزشکی، درمانی و بیمارستانی به زائران گزارش داد. وی اعلام کرد که در طول

ص: 241
دوازده روز فعالیت بیمارستان هیأت پزشکی حج ایران 4300 تن از زائران بیمار مورد معاینه پزشکی قرار گرفته‌اند که از این تعداد 71 نفر در بخشهای مختلف و 34 نفر در بخش سی سی یو بستری شده‌اند.
بر اساس این گزارش، هیأت پزشکی حج ایران همچنین 31 نفر از حجاج ایرانی را برای استفاده از امکانات درمانی دولت عربستان به بیمارستانهای شهر مکه معرفی کرده است.
خدمات دندانپزشکی به 200 تن از زائران و رادیولوژی از 328 زائر بیمار و نیز پذیرش بیماران با استفاده از برنامه‌های رایانه‌ای از دیگر خدماتی است که به گفته دکتر ضیایی تاکنون از سوی هیأت پزشکی حج جمهوری اسلامی ایران انجام شده است.
از دیگر اقدامات مهم این هیأت، تشکیل یک درمانگاه ویژه برای وقوف اضطراری زائران بیمار است. این دسته از زائران در یک کاروان گردهم خواهند آمد تا تحت نظارت روحانی کاروان مناسک حج را به صورت وقوف اضطراری ادا کنند.
در این دیدار آقای ری شهری طی سخنانی تلاش اعضای هیأت پزشکی حج جمهوری اسلامی ایران را در خدمت به زائران بیت الله الحرام دشوار و در عین حال توام با اجر الهی عنوان کرد و گفت که پزشک مظهر اسامی حضرت حق یعنی «شافی و طبیب» است که اگر کار خود را با انگیزه صحیح انجام دهد، پاداش بزرگ و مهمی را از خداوند متعال دریافت خواهد کرد و اگر این خدمت برای میهمانان حضرت حق باشد، ثواب و پاداش او مضاعف خواهد شد.
ایشان همچنین ابراز امیدواری کرد که کارگزاران حج بتوانند با خدمات خود رضای خداوند متعال و زائران بیت الله الحرام را تأمین کنند و از نورانیت حج بهره کافی را ببرند.

سخنان مدیر بیمارستان هلال احمر مکه‌

اسماعیل صباغی مدیر بیمارستان هلال احمر مکه مکرمه گفت: «بیمارستان هلال احمر از لحاظ امکانات و تجهیزات پزشکی، امکانات قابل قبولی دارد».
بیمارستان هلال احمر مکه مکرمه از تاریخ 11/ 10/ 83 راه اندازی شد و از 13/ 10/ 83

ص: 242
آمادگی پذیرش بیماران را پیدا کرد.
وی یکی از مهمترین اقدامات این بیمارستان را رایانه‌ای کردن سیستم پذیرش بیمارستان دانست و تأکید کرد:
از مجموع کادر پزشکی مستقر در این مرکز بهداشتی شش متخصص زن در درمانگاه عمومی خواهران مشغول فعالیت هستند که از این تعداد یک نفر متخصص زنان و زایمان و پنج نفر نیز پزشک داخلی می‌باشند.
در درمانگاه برادران، نه متخصص داخلی و شش متخصص قلب داریم و در هر کدام از بخشهای دندانپزشکی، چشم پزشکی، گوش و حلق و بینی، روانپزشکی، فوق تخصص جراحی، ارولوژی و ارتوپدی یک پزشک متخصص حضور فعال دارد.
وی نحوه فعالیت و ساعات کار درمانگاه عمومی را صبحها از هشت تا دوازده و بعد از ظهرها از شانزده تا بیست اعلام کرد.
مدیر بیمارستان هلال احمر مکه با بیان اینکه ارتباط خوبی با بیمارستانهای عربستان داریم، گفت:
برای اعزام بیماران بدحال (که نیاز به جراحی دارند) به بیمارستانهای عربستان، تمهیدات لازم را در نظر گرفته‌ایم و پنج رابط پزشک عرب زبان نیز برای سهولت کار بیماران اعزامی به این بیمارستانها در این مرکز مشغول فعالیت هستند.
بیماران بخشهای دندانپزشکی و قلب، بیشترین تعداد و بخشهای چشم پزشکی و روانپزشکی کمترین تعداد مراجعه کننده را داشته‌اند.
در این مرکز بهداشتی سه نفر در قسمت آزمایشگاه، سه نفر در رادیولوژی و سونوگرافی و اتوکاردیوگرافی، ده نفر در بخش دارویی و چهار نفر در قسمت پذیرش و مدارک پزشکی مشغول فعالیت هستند.
وی 43 پرستار و 5 مددکار و 25 خدمه را از دیگر پرسنل این بیمارستان شمرد که به همراه دیگر اعضای این مرکز در جهت خدمت رسانی به زائران بیت الله الحرام فعالیت می‌کنند.
صباغی خاطر نشان کرد: «ساختمان فعلی هلال احمر به تازگی برای استقرار هیأت

ص: 243
پزشکی حج در نظر گرفته شده است».
وی، با بیان اینکه در این مرکز سه بخش برای بستری کردن بیماران در نظر گرفته شده است، گفت: «برای انتقال بیماران 9 آمبولانس در اختیار بیمارستان قرار دارد تا در اسرع وقت برای انتقال بیماران به بیمارستان هلال احمر یا دیگر مراکز بهداشتی عربستان اقدام کنند».
مدیر بیمارستان هلال احمر مکه مکرمه سرماخوردگی را رایجترین بیماری زائران ایرانی و سایر حجاج دانست و گفت:
رعایت مسائل بهداشی و بخصوص استفاده از ماسکها برای کاهش میزان ابتلای زائران به این بیماری بسیار مؤثر است.
موارد محدودی بیمار تصادفی و سکته مغزی داشتیم که شش نفرشان را در بیمارستان سعودی و یازده نفر را در این بیمارستان بستری کردیم. متأسفانه یکی از زائران به علت کهولت سن در مسجد الحرام دارفانی را وداع گفت.
امید است با توجه به حضور پزشکان حاذق و کادر مجرب و وجود امکانات مناسب دارویی و بهداشتی، زائران بیت الله الحرام در صورت بیماری، در اسرع وقت تحت معالجه قرار گیرند و مشکلاتشان مرتفع شود.

سخنان مسؤول طرح قربانی‌

قربانی، مهمترین عمل پیش از حلق و خروج از احرام و حاجی شدن است و به طور طبیعی اضطرابهای خاص خود را دارد. اجرای طرح قربانی از سال 79 به زائران ایرانی کمک کرده تا این مرحله را با مشکل کمتر و سرعت بیشتری پشت سر بگذارند.
عبدالعظیم رضانیا از سال 79 مسؤول اجرای این طرح است. او درباره این طرح می‌گوید:
حجاج پیش از سال 79 می‌دانند که زوار در یک محیط غیربهداشتی اقدام به ذبح گوسفند می‌کردند و بعد دولت عربستان، بیشتر لاشه‌ها را یا می‌سوزاند یا دفن می‌کرد. درخواستهای مکرر جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورها و همچنین درخواست وزارت حج کشور میزبان موجب شد دولت عربستان ابتدا کشتارگاههای سنتی را به نیم صنعتی و سپس به کشتارگاههای بزرگ و مکانیزه تغییر دهد و شرایط

ص: 244
را برای بسته بندی گوشتهای قربانی و ارسال آن برای مستمندان دنیا فراهم آورد.
پس از واگذاری اختیار کشتارگاهها به بانک توسعه اسلامی و در اختیارگیری حدود 45 درصد از فضای این کشتارگاهها که به دلیل ارتباط نزدیک این بانک با سازمان حج و زیارت صورت گرفت، امکان ارسال گوشت قربانی زائران ایرانی برای مستمندان عربستان و مسلمانان 28 کشور دنیا ایجاد شد.
رضانیا همکاری زائران ایرانی با طرح قربانی را قابل توجه خواند و گفت:
در سال اول (1379) حدود 5/ 80 درصد زائران (70 هزار و 32 نفر) از این طرح استقبال کردند که این میزان در حج سال قبل به 25/ 99 درصد (93 هزار و 857 نفر) رسید.
هرساله یادداشت تفاهمی با بانک توسعه اسلامی امضا می‌شود که تعهداتی را برای سازمان حج و بانک به همراه دارد. از جمله تعهدات بانک این است که مسائل شرعی مربوط به گوسفتند قربانی به هنگام خرید آن از کشور مبدأ لحاظ شود.
همچنین 95 ذابح حرفه‌ای را پس از امتحان ویژه و در نظر داشتن مسائل اعتقادی آنها، انتخاب کرده‌ایم که کار ذبح برای حدود 96 هزار زائر ایرانی، بر عهده این عده است. البته در این کاروان پنج روحانی هم حضور دارند که پاسخگوی مسائل شرعی مستحدثه ذبح هستند.
مدیران کاروانها یا معاونین آنها، روحانیون کاروانها، معینها و به ازای هر پنجاه زائر هر کاروان یک فرد منتخب به اضافه یک خدمه در هر کاروان با دریافت کارت مخصوص، حق ورود به سالن کشتارگاه را پیدا می‌کنند. مدیران پس از کسب نیابت از سوی زائران، به ذابحان وکالت می‌دهند تا قربانی کاوران آنها را انجام دهند و این وکالت حتماً باید صورت پذیرد تا مشکل شرعی پیدا نکند.
رضانیا سپس به توزیع کوپنهای یک، دو و پنج رأس گوسفند اشاره کرد و افزود:
این طرح برای کم کردن حجم کوپن‌هایی است که مدیران حمل می‌کنند. مدیران کاروانها یا معاونین آنهابایستی با در دست داشتن کارت شناسایی و اصل یا فتوکپی فیش یا حواله پرداختی در ایران برای دریافت کوپنها به مناطق نه گانه مکه مراجعه کنند.

ص: 245
وی مبلغ دریافت شده از زائران ایرانی را 105 هزار و 975 تومان اعلام کرد و افزود:
92 هزار و 73 زائر این مبلغ را در ایران واریز کردند (که این اتفاق برای اولین بار رخ داد) و اگر زائری موفق به واریز این مبلغ نشده و یا زائران ایرانی خارج از کشور که خارج از سیستم ما هستند و مایل به دریافت کوپن باشند، می‌توانند فردا از ساعت شانزده تا بیست به ستاد منطقه 7 واقع در هتل سمر مراجعه و با پرداخت 450 ریال سعودی یا 120 دلار به اضافه سه ریال سعودی به دریافت کوپن اقدام کنند.
مسؤول اجرای طرح قربانی اصلی‌ترین مشکل را ازدحام کشتارگاههای ایران در ساعات بعد ازظهر روز عید سعید قربان اعلام کرد و افزود:
اگر مدیران محترم کاروانها، خانمها و زائران سالمند و معذور مرد را شبانه برای رمی جمرات برده و ساعت هفت صبح روز عید، فهرست قربانی آنها را برای ما آماده کنند بخش اعظمی از ترافیک بعد از ظهر عید برطرف می‌شود.
اگر روحانیون محترم کاروانها و مدیران کاروان با ترغیب این عده، رمی شبانه انجام دهند سالن کشتارگاه در ساعات صبح خلوت‌تر از بعدازظهر نخواهد بود واین امر نه تنها به کاروانها کمک می‌کند، بلکه از ازدحام زائران کشورهای دیگر در کنار سالن کشتارگاه ایران و فشارهایی که به بانک توسعه اسلامی برای واگذاری 45 درصد فضای کشتارگاهها به ایران وارد می‌شود، خواهد کاست.
با تمام تلاشی که برای ذبح قربانی زائران ایرانی انجام می‌شود، بخشی از قربانی به فردای عید سعید قربان موکول می‌شود؛ از جمله کاروانهایی که از ساعت شانزده به بعد راهی قربانگاه می‌شوند. در سال 79 صبح روز عید 23 درصد (15 هزار و 949 رأس)، بعد از ظهر عید 32 درصد (22 هزار و 782 رأس) و صبح فردای عید 45 درصد (31 هزار و 301 رأس) قربانی داشتیم و سال قبل نیز صبح روز عید 09/ 20 درصد (19 هزار رأس)، بعد از ظهر روز عید 45 درصد (43 هزار رأس) و صبح فردای عید 68/ 32 درصد (31 هزار و 857 رأس) قربانی انجام دادیم.
البته برای آنکه زائران برای حلق و تقصیر مشکلی نداشته باشند با هدف به هم زدن ترتیب اعمال در منا، از طریق بعثه مقام معظم رهبری از مراجع عظام تقلید استفتا شد که آن بزرگواران نظراتشان را نوشتند و در اختیار کلیه مدیران و روحانیون و رؤیت زائران قرار دادند تا از این رهگذر چنانچه عده‌ای تا غروب روز دهم موفق به انجام

ص: 246
قربانی نشده باشند، بتوانند از احرام خارج شوند. در این مورد عین پاسخ حضرت آیة الله خامنه‌ای مقام معظم رهبری به این شرح است: «با فرض ضرورت می‌توانند قربانی را تاخیر بیندازند، و همان روز عید، حلق یا تقصیر نمایند و از احرام خارج شوند، ولی اعمال مکه را قبل از قربانی به جا نیاورند».
ذابحین ما با لباسهای سبز و نیروهای ستاد ما همگی سفید پوش هستند و نوار زرد بر بازو دارند. اگر مدیران کاروانها به مشکلی برخوردند یا احساس کردند گوسفندی شرایط قربانی ندارد، به طور مستقیم با عوامل غیر ایرانی وارد صحبت نشوند و مراتب را با نیروهای ستادی و سفید پوش ایرانی در میان بگذارند.
مسؤول ایرانی سالن کشتارگاه موظف است که بنا بر درخواست روحانیون و مدیران یا نمایندگان زائران گوسفندهایی را که فاقد شرایط قربانی است، بررسی و در صورت تأیید با زدن اسپری به بدن آنها از گردونه عملیات خارج کنند.
امسال هم مثل سالهای قبل حدود چهل هزار لاشه گوسفند قربانی زائران ایرانی برای مصرف محرومان تحت پوشش کمیته امداد به کشور لبنان ارسال خواهد شد.
رضانیا از تمام مدیران کاروانها خواست تا با هماهنگی کامل با روحانیون محترم کاروانها و توجیه زائران سالمند و معذورمرد و همین طور بانوان زائر و رمی شبانه، شرایطی را فراهم آورند که بخش زیادی از عملیات قربانی بین ساعت هفت تا دوازده روز عید قربان انجام شود.
وی در پایان گفت:
اگر عملیات قربانی به صبح روز بعد موکول شد، اصلا نباید موجب اضطراب و نگرانی زائران گردد؛ زیرا تا ظهر روز یازدهم عملیات قربانی کاملا به اتمام خواهد رسید. امیدواریم در حج امسال نیز همچون گذشته شاهد همکاری ستودنی روحانیون و مدیران محترم کاروانها و نمایندگان زائران باشیم.

گزارشی از کنگره «رابطة العالم الإسلامی»

«رابطة العالم الإسلامی» قویترین سازمان تبلیغی اسلامی بین المللی است که در بیش از یکصد کشور جهان حضور فعال دارد. صدها مسجد بزرگ در کشورهای مختلف تحت

ص: 247
مدیریت بخش اداره امور مساجد این رابطه اداره می‌شود، صدها کرسی اسلام‌شناسی در دانشگاههای جهان با اساتید اعزامی و برنامه‌های ارسالی این رابطه فعالیت می‌کند و نشریات و کتب فراوانی به وسیله این مؤسسه چاپ و در سطح جهان توزیع می‌شود.
کنگره‌های فراوانی به همت این سازمان در عربستان و دیگر کشورها سالانه برگزار می‌شود که یکی از مهمترین آنها «مؤتمر مکة المکرّمة» است.
امسال پنجمین سال برگزاری این کنگره در مکه است که با عنوان «الحوار الحضاری والثقافی، أهدافه و مجالاته» در محل رابطة العالم الإسلامی در مکه مکرمه امروز برگزار شد و فردا و پس فردا نیز برگزار می‌شود و شخصیتهای متعددی از عربستان و دیگر کشورها برای سخنرانی در آن دعوت شده‌اند؛ از جمله دکتر عصام البشیر وزیر شؤون دینی سودان و استاد کامل شریف از مغرب و نیز مفتی رسمی عربستان سعودی و امیر مکه عبدالمجید بن عبدالعزیز.
این کنگره با سخنرانی امیرعبدالمجید بن عبدالعزیز امیر مکه مکرمه امروز افتتاح شد و روز یکشنبه پس از نماز عشا، مفتی رسمی کشور سعودی شیخ عبدالعزیز بن عبدالله آل الشیخ سخنرانی خواهد کرد.
علی رغم آنکه کشورهای متعددی در این کنفرانس دعوت شده بودند و حضور داشتند، متأسفانه از جمهوری اسلامی ایران کسی دعوت نشده بود.
امروز هنگام نماز عشا هیأت ایرانی مرکب از حضرات حجج اسلام آقایان: قاضی عسکر، بی آزار شیرازی، زمانی و علم الهدی در این اجلاس شرکت کردند. البته شرکت عموم در این کنفرانس آزاد است. حجة الاسلام قاضی عسکر یک دوره مجله میقات عربی را به دبیر کل رابطة العالم آقای دکتر عبدالله ترکی تقدیم کردند، و در حاشیه اجلاس دیدار و گفتگو و معارفه مختصری با تعدادی از مهمانان برجسته انجام گرفت.
شیخ عبدالعزیز آل شیخ که نابیناست، سخنرانی یک ساعته خویش را تحت عنوان «فتوا و شرایط آن» ایراد کرد. وی ضمن بیان اهتمام به دقت در فتوا و پرهیز از فتوای بدون علم و تحقیق و بیان برخی از شرایط آن دو نکته زیر را نیز مطرح کرد:
1. هیچ‌گاه نباید یک مفتی خیال کند که آنچه اجتهاد او به آن رسید، حق مطلق است و به

ص: 248
دیگران حمله کند؛ زیرا ممکن است درک او خطا باشد. لذا مجتهدان و مذاهب دیگر را که در فقه یا عقیده به نظر یک مفتی خطا کرده‌اند، نباید تکفیر کرد؛ بلکه آنها را باید هدایت کرد.
2. مالک بن انس هنگامی که مؤطّأ را تالیف کرد، خلیفه وقت منصور دوانیقی از وی خواست که اجازه دهد کتاب مؤطّأ را به همه ابلاغ کند تا همه مسلمین به آن عمل کنند و بقیه مکاتب فقهی را کنار گذارند، اما مالک گفت: «چرا یک فقه را به مردم تحمیل می‌کنی؟
بگذار مسلمانان آزاد باشند و هرکسی از فقیه و امام مذهب خود تقلید کند». بنابراین مفتی وظیفه دارد تعصبی به مذهب حنبلی یا شافعی یا حنفی نداشته باشد و فقط تابع دلیل باشد.
کارکنان اجلاس سؤالات حضار را برای جواب جمع آوری می‌کردند.
حجة الاسلام زمانی هم سؤالی نوشت؛ گرچه معلوم بود که آشکارا قرائت نخواهند کرد.
سؤال این بود:
جناب استاد، شما امام مالک را تحسین کردید که اجازه نداد فقه او را بر همگان تحمیل کنند تا پیروان هر مذهب بتوانند به فقه خویش عمل کنند؛ پس چرا اجازه نمی‌دهید که در شهر مکه و مدینه فقهای مالکی و حنفی و شافعی و دیگر مذاهب، فقه خویش را برای پیروان خود تدریس کنند و فقه حنبلی را بر همگان تحمیل کرده‌اید؟
گفتنی است که حضور در این کنگره آزاد است و مناسب است فضلایی علاقه‌مند به تحقیق علمی در اینگونه موضوعاتند دست کم یک مرتبه در آن حاضر شوند و با این واقعیتهای فرهنگی آشنا شوند تا افقهای جدیدی به رویشان گشوده شود.
2. موضوع کنگره امسال «گفتگوی تمدنها» است که ایران اسلامی پرچمدار آن در جهان معاصر بود و بیشترین حرف و نظریه را ایران دارد، اما متأسفانه حضوری در آن ندارد؛ در حالی که دبیر کل رابطة العالم دکتر عبدالله ترکی با ایران آشناست و به ایران سفر کرده و با تعدادی از شخصیتهای ایرانی مانند آقای تسخیری دوست صمیمی است. واقعاً جا داشت که بعثه و سفارت از چند ماه قبل زمینه دعوت محترمانه و حضور فعال فرهنگی ایران را فراهم می‌کردند. متأسفانه امسال هم مثل سالهای قبل جز تأسف و امیدواری به سال آینده چیزی نصیب جمهوری اسلامی نشد!

یکشنبه 6 ذی حجه‌

کنگره «مکّة المکرّمة العاصمة الثقافیّة للعالم الإسلامی»

ص: 249
یکشنبه 6 ذی حجه
27/ 10/ 1383
کنگره «مکّة المکرّمة العاصمة الثقافیّة للعالم الإسلامی»
وزارت حج عربستان پس از برگزاری 22 کنگره سالانه در موسم حج با عنوان کلّی:
«الندوة الإسلامیّة الکبری للحجّ» از سال 1397 تا 1419 ق، از سه سال قبل تصمیم گرفت این کنگره‌ها را با عنوان «مکّة المکرّمة العاصمة الثقافیّة للعالم الإسلامی» برگزار کند. در دو سال گذشته حجة الإسلام آقای قاضی عسکر، آقای عبدالجبار رفاعی و عمادالدین باقی نیز با ارائه و قرائت مقاله در کنگره شرکت داشتند مقالاتشان در کتاب مجموعه مقالات کنگره چاپ شده است.
وزارت حج عربستان هر سال شماری از شخصیتهای علمی تعدادی از کشورهای اسلامی را با هزینه وزارت به عنوان مهمان در موسم حج دعوت می‌کند که معمولًا شرکت کنندگانِ اصلی این کنگرهها همین مهمانان هستند. امسال پنج نفر از چهره‌های علمی ایرانی را وزارت حج دعوت کرده است که- به جز آقای آذر شب- در این کنگره حضور دارند و عبارت اند از آقایان: 1. محسن جوادی؛ 2. محمد مجتهد شبستری؛ 3. مصطفی ملکیان؛ 4. عبدالجبار رفاعی؛ 5. محمد علی آذرشب. و ظاهراً فقط آقای آذرشب برای کنگره مقاله فرستاده‌اند. کنگره امسال امروز یکشنبه با سخنرانی وزیر حج عربستان دکتر

ص: 250
ایاد مدنی افتتاح شد و با ریاست رئیس شؤون حرمین دکتر صالح الحصیّن ادامه یافت.
دوشنبه و سه‌شنبه نیز این کنگره ادامه خواهد داشت.
دکتر ابوبکر باقادر نماینده وزیر حج و دبیر کنگره مزبور گفت:
این کنگره بزرگ اسلامی که در سرزمین مقدس مکه مکرمه برگزار می‌شود، جایگاه ارزشمندی در میان متفکرین اسلامی و عربی یافته و یکی از آثار مهم آن جمع شدن متفکرین اسلامی از سراسر جهان و تبادل نظر میان آنان است.
دانشمندان در دو سطح در این کنگره شرکت می‌کنند: تعدادی مقاله‌هایشان را قرائت می‌کنند و جمعی فقط نقش ناظر و شرکت کننده در کنگره را دارند و مقاله‌ها عمدتاً درباره تأثیر فرهنگی مکه و موسم حج تنظیم می‌شود. متفکرین بزرگی در این سمینار شرکت دارند؛ همچون دکتر عون الشریف قاسم از سودان، استاد رجاء النقاش از مصر، اندیشمند تونسی ابویعرب المرزوقی و اندیشمند مصری عبدالوهاب المسیری.
یکی از شگفتیهای این کنگره اختصاص سومین نشست علمی آن به «حج در ادبیات فارسی» است که قبل از ظهر روز دوشنبه در دستور کار قرار خواهد گرفت. قرار دادن این موضوع به وسیله عربستان در دستور کار اجلاس رسمی اولًا نشان توجه فعلی دولت و دستگاههای فرهنگی و دینی دولتی این کشور به ایران است. ثانیاً نشانی از چرخش مواضع و ثالثاً بیانگر ورود فرصتی طلایی برای حضور فرهنگی فعّال جمهوری اسلامی ایران در این عرصه دینی بین المللی است تا بتواند سازمانها و شخصیتهای فرهنگی مسؤول را شناسائی کند و پیام خویش را متناسب با شرایط فعلی به گوش جهان اسلام برساند.
امّا متأسفانه جمهوری اسلامی ایران برای این کار برنامه ریزی نکرده و فقط از سه سخنران این موضوع، فقط یک نفر ایرانی است؛ یعنی آقای آذرشب که ایشان هم در کنگره شرکت نکرده است و دو نفر دیگر مصری هستند به نامهای محمد علاء الدین منصور و بدیح محمد جمعه؛ در ششمین نشست علمی نیز موضوع شناسایی و بررسی «سفرنامه حج حاج مهدی قلی هدایت مخبر السلطنة» در دستور کار قرار دارد که یک مصری به نام محمد نورالدین عبدالمنعم مقاله‌اش را در این زمینه قرائت می‌کند.

موضوعات بیست و دو کنگره پیشین‌

ص: 251
موضوعات کنگره‌های بیست و دو سال گذشته می‌تواند نمادی از سیر پژوهشها و جهتگیریهای فرهنگی و سیاسی و اجتماعی وزارت حج عربستان، یعنی قوی‌ترین نهاد تبلیغ بین المللی جهان اسلام باشد:
1. تبلیغ در موسم حج
2. حج و همکاری‌های اسلامی
3. قدس و مسجد اقصی در نهاد جهان اسلام
4. حج و جهاد
5. بازگشت به خدا تنها راه نجات
6. ایمان و تأثیر آن در تکامل حجّاج
7. حج، سفری برای تزکیه جان
8. حج از بُعد حکمت تشریع و اجراء
9. ادب حج
10. نقش حج در زندگی نو
11. حج و امنیت
12. قداست زمان و مکان حج و نقش ابزار تبلیغ
13. اسلام و چالش‌های معاصر
14. حج و وحدت مسلمین در برابر توطئه‌ها
15. شکوفایی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جوامع اسلامی
16. نقش لغت قرآن در امروز و آینده مسلمین
17. حج و امنیت در جهان اسلام
18. نقش حج در حیات امت اسلامی
19. مفاهیم رفتاری و انسانی خطبه حجّة الوداع
20. حج، بستری برای آینده بهتر اسلامی

ص: 252
21. حج بستری برای همکاریهای بیشتر مسلمانان
22. احکام ثابت و متغیر حج
دبیر ثابت این کنفرانس در هر سال آقای دکتر ابوبکر احمد باقادر است که با تعدادی از شخصیتهای ایران آشناست و با آنها روابط دوستانه و همکاری صمیمانه داشته و در گفتگویی آمادگی خود را برای همکاری بیشتر و سفر به ایران اظهار کرده است.

اولین حضور بانوان در کنگره‌

یکی از تحوّلات جدید حضور حدود چهل تن از چهره‌های فرهنگی بانوان از چند کشور و عربستان در این کنگره بود که امسال برای اولین بار اجازه حضور یافته‌اند. در کشوری که حتی رانندگی زنان ممنوع است و اجازه حضور در کنفرانسهای عمومی را به آنها نمی‌دهند، امروز یک خانم فیلیپینی تحصلیکرده در سعودی، به عنوان نماینده زنان حاضر در اجلاس، در جلسه افتتاحیه سخنرانی و تشکیل کمیسیون ویژه زنان را اعلام کرد.

پذیرش بورسیه دانشجویی‌

دکتر باقادر در سخنرانی‌اش گفت: «در حدود صد دانشجو را از بیش از ده کشور اسلامی برای تحصیل در رشته حج پذیرش کرده‌ایم که الآن مشغول تحصیل‌اند». نماینده این دانشجویان نیز در جلسه افتتاحیه مقاله‌ای خواند.
گفتنی است که انتخاب موضوع «حج در ادبیات فارسی» برای برخی نشستهای این کنگره و آمادگی همکاری دکتر باقادر فرصتی برای حضور فعال‌تر ایران است و بعثه و سفارت می‌توانند برای سالهای بعد در این زمینه برنامه ریزی کنند.
گزینش شخصیتهای دانشگاهی ایران به وسیله وزارت حج به عنوان مهمان مسأله‌ای است قابل توجه و سفارت و بعثه می‌توانند با اعلام آمادگی همکاری به وزارت حج در معرفی مهمانان نقش هدفمند و مثبتی ایفا کنند.

دیدار با شیخ عبدالعزیز بن عبدالله آل شیخ مفتی رسمی عربستان‌

ص: 253
ظهر امروز یکشنبه طبق موافقت آل الشیخ با دیدار روحانیان سنی و شیعه و دعوت به ضیافت نهار، گروه ایرانی مرکب از: آخوند رهبر، حجة الاسلام رحمانی خلیلی نماینده چند دوره بهشهر و معاون سابق وزارت آموزش و پرورش، و دو روحانی ترکمن در ضیافت نهار مفتی شرکت کردند.
در آغاز، وحدت بین شیعیان و اهل سنت ایران مطرح شد و آقای رحمانی گفت:
«اندیشه وحدت ریشه دیرینه دارد و امام خمینی آن را تحکیم کردند. لذا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 54 که پدر من از دنیا رفت، همین آخوند رهبر در مجلس ترحیم پدر من شرکت کرد و ما هم همین مشارکت و همراهی را داشته‌ایم».
مفتی سؤال کرد: «آیا اهل سنت نماینده‌ای در مجلس دارند؟»
پاسخ داده شد که بیش از بیست نماینده از استانهای مختلف کشور از اهل سنت در مجلس حضور دارند. سپس راجع به مناطق و شهرهای سنی نشین استان گلستان و دیگر استانها سؤال کرد که در زمینه همزیستی مسالمت آمیز شیعه و سنّی سخنانی بیان شد.
پس از مقداری گفتگو، مفتی زمام سخن را به مشاور عالی خود دکتر محمد سعد الشویعر واگذاشت و مطالبی راجع به تقریب مذاهب اسلامی گفته شد.
دکتر شویعر، رئیس هیأت تحریریه مجله البحوث الاسلامیة ارگان رسمی وهابیت کشور، شخصی متین، معتدل و مؤدب است. وی با اشاره گفت:
«اگر صحبت بیشتری دارید با من صحبت کنید تا زحمتی برای استاد که نابیناست فراهم نشود».
آقای آخوند رهبر نیز که تاکنون بارها برای دکتر فهد مسؤول دفتر مفتی هدیه و سوغات ایران آورده و با او دوست شده است، به شوخی به وی گفت: «آیا انتخابِ عالم نابینا برای سمتِ مفتی در این کشور فلسفه‌ای دارد و مثلًا نابینایی امتیاز و فضیلتی دارد؟» فهد با خنده مفصلش با این سخن طنزآمیز همراهی کرد. گویا قبل از بن باز، پدر مفتی

ص: 254
فعلی مقام افتای کشور را داشته که او هم نابینا بوده است!
آقای رهبر موضوع تجلیل باشکوه اهل مکه را از مرحوم دکتر علوی مالکی رهبر طریقت عرفانی مکه در مراسم تشییع جنازه او و حضور و حمایت امیر عبدالله را یادآوری کرد. مفتی خشمگینانه ناراحتی خود را از این موضوع و حمایت از بدعتگذاران ابراز کرد.
آل الشیخ پس از آنکه آقای رهبر وی را برای آشنایی مستقیم با وضع ایران دعوت کرد پرسید: «اگر من ایران بیایم آیا به عنوان القاعده مرا نخواهند کشت؟» آقای رهبر به شوخی پاسخ داد: «ایران امن است اما ریش من هم قبلًا به اندازه ریش شما بلند بود، و هر جا می‌رفتم خیال می‌کردند عضو القاعده هستم؛ لذا کوتاه کردم».
گفتنی است که مفتی رسمی سعودی که رئیس هیأت کبار العلماء عربستان است، بالاترین مقام دینی کشور است و نقش کلیدی همه فتواها و تبلیغات تند وهابی و ضد شیعی را به عهده دارد. بنابراین دیدارها و گفتگوهای حضوری علمای سنّی معتدل و علمای شیعه با وی ضروری‌ترین اقدامی است که ایران می‌تواند با استمرار آن توهّمات غلط وی راجع به شیعه و ایران را تصحیح و اندکی تعدیل در دیدگاههای بنیادی ضد شیعی وی ایجاد کند.
البته تضاد دیدگاه مفتی سعودی و هم مسلکان وهّابی تندِ او با ریاست شئوون حرمین و وزارت حج عربستان در خصوص عرفان و طریقتهای تصوف و توسل بسیار مشهود است؛ زیرا در حالی که شیخ صالح الحصیّن در دیدار با گروه واحد اهل سنت از خدمات مرحوم علوی مالکی تجلیل و مجله «الحج والعمرة» وزارت حج با چاپ عکسهایی، از او قدردانی می‌کند، آل الشیخ از شرکت مردم در تشییع جنازه او عصبانی و شعله خشمش برافروخته می‌شود.
سؤال آل شیخ از سفر به ایران نشانه اندک تمایل وی به اینگونه حضور و ارتباط با ایران است که در طول سالهای گذشته برای اولین بار این آمادگی از ناحیه مفتی رسمی سعودی ابراز می‌شود.

برگزاری همایش «تقریب مذاهب اسلامی»

ص: 255
همایش تقریب مذاهب اسلامی با عنوان «قرآن و تحولات جهان» امروز در بعثه مقام معظم رهبری در مکه مکرمه برگزار شد.
در این همایش که بیش از 300 تن از دانشمندان کشورهای اسلامی حضور داشتند، نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی طی سخنانی راه حل اساسی مشکلات جهان اسلام و بازگشت اقتدار، عزت و عظمت امت اسلامی را پیوند هرچه بیشتر با خدا و معنویت، کلمه توحید و توحید کلمه دانست.
آقای ری شهری با اشاره به دیدگاه قرآن کریم مبنی بر نقش تعیین کننده اراده انسان در تحولات جهانی گفت: اگر مسلمانان جهان تصمیم بگیرند می‌توانند آینده جهان را به نفع ارزشهای دینی و حاکمیت اسلام رقم بزنند و زمام تحولات جهانی را از دست دشمنان اسلام خارج کنند.
وی از نیروی انسانی کارآمد، نقاط سوق الجیشی و استراتژیک زمین، ذخایر زیرزمینی و هماهنگی برنامه‌های اعتقادی، اخلاقی و عملی اسلام با فطرت، عقل و علم به عنوان فرصتهایی که خداوند در اختیار مسلمانان قرار داده، نام برد و گفت: «منطبق بودن برنامه‌های اسلام با موازین علمی، بالاترین ظرفیتهای گفتگو با سایر ادیان را برای مسلمانان فراهم کرده است».
آقای ری شهری از سرعت اطلاع رسانی، رسوا شدن مدعیان حقوق بشر به ویژه آمریکا و رو آوردن روزافزون جوامع به معنویت، به عنوان سه پدیده مهم اجتماعی که به نفع امت اسلامی در جریان است یاد کرد و در تشریح عوامل بازدارنده امت اسلامی گفت:
تفرقه، افراطی گری و اباحیگری موانع اصلی ایفای نقش مسلمین در تحولات جهانی به شمار می‌آیند. دشمنان اسلام و در رأس آنها آمریکا و صهیونیسم به دلیل احساس خطر از وحدت جهان اسلام برای تفرقه امت اسلامی برنامه ریزی می‌کنند و متحجرین و متعصبین آگاهانه یا ناآگاهانه در خدمت آنان هستند.
دشمنان اسلام همچنین در پشت نقاب اصلاحات سیاسی و اقتصادی، فساد و بی بندوباری و اباحیگری را در جوامع اسلامی ترویج می‌کنند.

ص: 256
نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت، علما و مبلغان و رهبران فکری امت اسلامی را به ایفای نقش در تقریب مذاهب اسلامی و بازگشت عزت و اقتدار امت اسلامی فراخواند.
ایشان از حج به عنوان مبدأ حرکت جمعی امت اسلامی یاد کرد و گفت:
حج نقش تعیین کننده‌ای در حل مشکلات و سامان دهی امور مادی و معنوی مسلمانان دارد. بهترین نقطه‌ای که می‌تواند حرکت عظیم و سازنده احیای عظمت اسلام و مسلمین را سامان دهد، مکه مکرمه و کنار خانه توحید است و بعثه مقام معظم رهبری با هدف زمینه سازی جهانی شدن اسلام به رهبری مهدی موعود (عج) همه ساله همایش «تقریب مذاهب اسلامی» را برگزار می‌کند. امید است که با هشیاری و وحدت کلمه امت اسلامی زمینه برای سیادت و حاکمیت اسلام بر جهان فراهم شود.
همایش تقریب مذاهب اسلامی در بعثه مقام معظم رهبری با سخنرانی برخی از علما و اندیشمندان جهان اسلام ادامه یافت.

دیدار نماینده ولیّ فقیه با اعضای بعثه حزب الله‌

نماینده ولیّ فقیه و سرپرست زائران ایرانیِ خانه خدا پیش از ظهر امروز یکشنبه در بعثه حزب الله لبنان حضور یافت و با شیخ نعیم قاسم قائم مقام حزب الله و شیخ عبدالکریم عبید از علمای برجسته لبنان دیدار و گفتگو کرد.
در این دیدار که در چارچوب توسعه مناسبات مودت آمیز و برادرانه بعثه مقام معظم رهبری با بعثه‌های مختلف از کشورهای اسلامی انجام شد، حضرات آیات: ابراهیم امینی، سید جعفر کریمی و ... مسعودی و سر کنسول جمهوری اسلامی ایران در جده نیز حضور داشتند.
آقای ری شهری در این دیدار، مبارزات حزب الله در برابر رژیم جنایتکار اسرائیل را موجب عزت امت اسلام و مردم لبنان و مقاومت و پایداری حزب الله را در برابر اشغالگران زمینه ساز نابودی رژیم صهیونیستی دانست.
وی نصرت، عزت و پیروزی را نتیجه طبیعی قیام و جهاد در راه خدا و تحقق وعده

ص: 257
الهی برشمرد و تأکید کرد که استقامت در خط اسلام موجب استمرار پیروزیهاست و بدون تردید سرانجام دشمن صهیونیست با همه قدرتی که دارد از پای درخواهد آمد و هدفِ حضرت امام خمینی (رضوان الله علیه) یعنی نابودی اسرائیل محقق خواهد شد.
نماینده ولی فقیه و سرپرست حجّاج ایرانی همچنین اظهار امیدواری کرد که در نتیجه مبارزات ملت مسلمان فلسطین و لبنان و در سایه توجهات حضرت حق، شاهد برگزاری نماز جماعتی باشکوه در قدس شریف به امامت حضرت آیة الله خامنه‌ای باشیم.
در این دیدار شیخ نعیم قاسم قائم مقام حزب الله لبنان و رئیس بعثه حج حزب الله در سخنانی تأکید کرد که پیروزی حزب الله بر رژیم اشغالگر قدس پیروزی خط اهل بیت علیهم السلام بود و نباید آن را تنها یک پیروزی نظامی به حساب آورد.
وی تأکید کرد که پیروزی حزب الله بر دشمن صهیونیستی محصول تأسّی به اسلام و تبعیت از رهبری حکیمانه حضرت آیة الله خامنه‌ای بود که با دقت امروز خود، آینده را زیر نظر دارد و با حضور او، نیروهای مقاومت احساس آرامش می‌کنند.
در این ملاقات همچنین شیخ عبدالکریم عُبَید از روحانیون برجسته لبنان که پانزده سال در اسارت رژیم صهیونیستی بوده است، به شرح رفتار شکنجه گران صهیونیست در زندان پرداخت و تأکید کرد که صحنه‌های شکنجه در زندان ابوغریب عراق یادآور رفتار صهیونیستها در زندانها با مبارزان مسلمان فلسطینی و لبنانی است؛ زیرا در زندان ابوغریب از همان روشهای صهیونیستها بهره گرفته‌اند.

طرح «ره‌آورد سفر حج»

یافته‌های ارزشمند روحانیون در سفر معنوی حج ثبت و در دسترس همگان قرار خواهد گرفت. معاون امور روحانیون بعثه امروز در این باره گفت:
روحانیون محترم کاروانها هر ساله تجربه‌های ارزشمندی در بخشهای مختلف کسب می‌کنند که چون ثبت نمی‌شود، مخفی می‌ماند و مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
یافته‌های تجربی روحانیون ذخائری گرانقدر است. این یافته‌ها هم مربوط به حالات معنوی و تأثیرات این سفر در تغییر اخلاق و رفتار حجاج است و هم خاطرات تلخ و

ص: 258
شیرین را در بر می‌گیرد و هم شبهات و سؤالات را که در طول سفر حجاج ایرانی یا غیر ایرانی مطرح می‌کنند.
معاونت امور روحانیون برای حفظ این ذخائر، در چارچوب کمیته‌های علمی معاونت «کمیته تدوین» را تأسیس و به صورت فوق العاده طرح «ره آورد سفر حج» را آماده کرد و فرمهای آن را در اختیار روحانیون قرار داد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به شفاهی بودن فرهنگ حاکم بر جامعه و آثار زیانبارِ آن، از روحانیون، معینها و معینه‌ها مؤکداً خواست تا با اهتمام ویژه به طرح ره‌آورد، تجربه‌ها، خاطره‌ها و شبهاتی را که در طول سفر با آن مواجه می‌شوند، در فرمهای مخصوص ثبت و ارسال کنند. وی در ادامه تأکید کرد: «مراد از این طرح گزارش نویسی نیست، لذا فقط به ذکر مواردی پرداخته شود که بدیع و اطلاع دیگران از آن مفید باشد».
گفتنی است که مجموعه مطالب جمع‌آوری شده در این طرح به نام نویسنده در کتابی چاپ می‌شود و افراد برتر مورد تشویق قرار می‌گیرند.

همایش روحانیون کاروانها

عصر امروز یکشنبه همایش روحانیون کاروانها در ساختمان بعثه مقام معظم رهبری در مکّه (هتل حسن عابد) برگزار شد.
در این جلسه به ترتیب حضرات حجج اسلام آقایان: ری شهری نماینده ولیّ فقیه، قاضی عسکر معاون آموزش و پژوهش بعثه، و عرب‌نیا معاون امور روحانیون سخنرانی کردند و سپس آقایان زرهانی رئیس سازمان حج و زیارت، قاضی عسکر، عرب‌نیا و نیز آیة الله سید جعفر کریمی عضو هیأت پاسخ به استفتائات بعثه مقام معظم رهبری، در میزگردی به سؤالات حاضران پاسخ گفتند.
در این همایش اعلام شد که نتیجه گزارشها و نظرسنجیها نشانگر افزایش رضایتمندی حجاج بیت الله الحرام از عملکرد روحانیون و معینهای محترم کاروانها است. آقای ری‌شهری نیز در همایش روحانیون، معینها و معینه‌های حج 1425 اعلام نمود که گزارشهای رسیده حاکی است که اکثر روحانیون فعالیت رضایت بخشی داشته‌اند. آقای زرهانی

ص: 259
رئیس سازمان حج و زیارت نیز در همین همایش با اشاره به نظرسنجی انجام شده از حجاج بیت الله الحرام با موضوع «میزان رضایتمندی از عملیات حج»، اعلام داشت که:
این پژوهش میدانی نشان می‌دهد که حجاج بیت الله الحرام بیش از هر چیزی از تلاشهای روحانیان کاروانها اعلام رضایت کرده‌اند.

دیدار اعضای ستاد مکّه با سرپرست حجّاج ایرانی‌

عصر امروز یکشنبه آقای زرهانی رئیس سازمان حج و زیارت به همراه مسؤولان ستاد حج در مکه با حجة الاسلام والمسلمین ری شهری دیدار کردند. در آغاز این دیدار آقای زرهانی گفت:
امسال بحمدالله برنامه ریزی برای حج زودتر شروع شد و وزارت حج عربستان دو ماه زودتر از سالهای گذشته کار را آغاز کرد و توافقنامه‌ها دو ماه زودتر صورت گرفت. هرچند خیلی پیشرفت کرده‌ایم، ولی هنوز هم راضی نیستیم. در باب مسکن باز هم مسائل ریزی داریم. اگر بتوانیم می‌خواهیم ظرفیت مسکنهای خانوادگی را افزایش دهیم تا کسانی که توانایی دارند بتوانند استفاده کنند. دوستان و همکاران ما در ستاد مدینه یک سال کم‌مشکل را پشت سر گذاشته‌اند. از ویژگیهای دو سال اخیر تعامل معاونت بازرسی بعثه با ستاد حج است و وضع فعلی نتیجه زحمات خاموش همکاران ما در ایران طی ده ماه است. ما برنامه‌ریزی برای حج را هر ساله از بیستم محرم آغاز می‌کنیم. در حوزه مسکن تحولاتی در حال ایجاد است و اکنون دو ساختمان بزرگ در مدینه و سه ساختمان بزرگ در مکه، با خط دهی ایران و طبق سلیقه ایران در حال احداث است که طبق توافقنامه پس از تکمیل در اجاره ایران خواهد بود و مشکل مسکن ما را حل خواهد کرد.
بحمدالله با عنایت خداوند و لطف حضرت مهدی علیه السلام و تلاش دوستان، تا الآن شرایط نسبةً خوبی بر عملیات حج حاکم بوده است، و کار در مجموع قابل قبول است. مسأله حمل و نقل از سال گذشته خیلی بهتر شده و دوستان انصافاً زحمت کشیده‌اند و برای مشکلات باقی مانده حمل و نقل درون شهری با بررسی و مشورت باید راه حلّی پیدا کنیم.

ص: 260
برای پرهیز از اسراف که مورد تأکید مقام معظم رهبری است، باید خیلی تلاش شود.
حتی یک چراغ کوچک اضافی هم نباید روشن باشد. اسرافهای بزرگ از همین اسرافهای کوچک شروع می‌شود.
باید دید اگر بر اساس پیش بینی هواشناسی، شب مشعر باران می‌بارد، فکری بشود.
در پایان آقای زرهانی افزود: «بیش از نود و دو هزار نفر از زائران ایرانی از طرح قربانی استقبال کرده‌اند؛ یعنی 5/ 97 درصد، که از ایران برای قربانی طبق طرح ما پول واریز کرده‌اند».
آقای رضانیا مسؤول طرح قربانی هم گفت: «در یادداشت تفاهم با بانک توسعه اسلامی بر وجود شرایط شرعی قربانی تأکید کرده‌ایم». وی راجع به چگونگی کوپنهای قربانی امسال که با سال گذشته تفاوت دارد، توضیحاتی داد.

برگزاری جلسه شورای هماهنگی بعثه‌

جلسه شورای هماهنگی بعثه با حضور همه معاونان و مسؤولان و نیز حضرات آقایان:
تسخیری، زرهانی، نصیری و مهدوی سرکنسول ایران در جدّه یکشنبه شب برگزار و راجع به برنامه‌های ایّام تشریق تصمیمات لازم اتّخاد شد. معاون اجرایی بعثه از آمادگی کامل برای اجرای مراسم برائت خبر داد و مقرر شد در این مراسم خلاصه پیام مقام معظم رهبری به عربی، و نیز متن کامل آن به فارسی خوانده شود و آقای ری شهری خلاصه سخنان ایشان، به عربی بیان شود.
نیز مقرر شد که مراسم دعای عرفه بدین گونه و به این ترتیب برگزار شود: قرائت قرآن، زیارت آل یس که آقای شمسایی بخوانند، پیش از دعای عرفه آقای رمضان‌پور و بین دعا آقای ماه رخسار و پس از دعا آقای فراهانی مداحی کنند و دعای عرفه را آقای غلامرضا زاده بخواند. نیز مقرر شد شب جمعه آینده در منی دعای کمیل خوانده شود و جمعه شب هم آقای راشد یزدی در چادر بعثه در منی سخنرانی کنند.
آقای تسخیری در این جلسه گفت:
جلسه‌ای به مناسبت بیستمین سال طرح جدید قربانی به همت بانک توسعه اسلامی، فردا شب برگزار می‌شود و برای دو کشور حق سخنرانی قائل شده‌اند: یکی ایران به

ص: 261
دلیل مشارکت گسترده در اجرای طرح، و یکی سنگال که مصرف کننده گوشت قربانی طرح جدید است.
قرار شد آقای تسخیری در این جلسه شرکت و سخنرانی کند. سپس راجع به مسائل گوناگون ایام تشریق، وضع حمامها و بهداشت منی، ساعت شروع و ختم مراسم برائت و دعای عرفه و چگونگی شرکت اعضای بعثه‌ها در مراسم برائت بحث و گفتگو شد.
آقای قاضی عسکر هم گفت: «برخی از اعمال شیعیان عراقی و خلیجی در بقیع تلاش‌های ایران را خنثی می‌کند و موجب وهن شیعه است که باید برای آن فکری کرد».

برگزاری جلسه شیعیان ترکیه مقیم اروپا

یکشنبه شب شیعیان اهل ترکیه مقیم اروپا در بعثه مقام معظم رهبری در مکه حضور یافتند و پس از تلاوت آیاتی از قرآن آیة الله ابراهیم امینی برای آنان سخنرانی کرده آنگاه آقای سید مهدی فاطمیان، حافظ قرآن به اجرای برنامه پرداخت و به سؤالات حاضران پاسخ گفت. سپس حجة الاسلام صدیقی به زبان ترکی مطالبی ایراد کرد و روضه مفصّلی خواند و مجلس را منقلب کرد. شدت تأثّر و بارش اشک حاضران نیز ستودنی بود.

شعار «الموت لإمریکا» در مسجد الحرام‌

حدود ساعت 5/ 12 یکشنبه شب، گروهی از زائران و حجاج لبنانی بیش از ده دقیقه شعار دادند. این عده روبروی حجر اسماعیل و به شکلی فشرده، این شعارها را سر دادند: «لا إله إلّا الله»؛ «محمد رسول الله»؛ «الموت لإمریکا»؛ «الموت لإسرائیل».

تأمین امنیت مکه و مشاعر با پنجاه هزار نیروی پلیس‌

منصور الترکی سخنگوی وزارت کشور عربستان گفت که پنجاه هزار نیروی امنیتی و پلیس، امنیت مکه مکرمه و مشاعر مقدسه در ایام حج را بر عهده دارند و ده هزار نفر از نیروهای پلیس برای مبارزه با هر گونه حمله تروریستی تجهیز شده‌اند. به گفته وی بیش از

ص: 262
یک و نیم میلیون زائر خارجی برای ادای مناسک حج امسال وارد عربستان می‌شوند.
منصور الترکی افزود: «شماری از افسران پلیس در ایام حج وظیفه تسهیل رفت و آمد زائران را در شهر مکه و مشاعر مقدس بر عهده خواهند داشت».
مطبوعات عربستان امروز نوشتند تا پایان روز شنبه بیش از یک میلیون زائر خارجی وارد مکه مکرمه شدند و پیش بینی می‌شود این تعداد تا روز حرکت حجاج به سمت عرفات، به بیش از یک و نیم میلیون نفر برسد.

پاره‌ای از اخبار امروز

نشریه زائر در شماره امروز خود اعلام کرد:
بالا بودن آمار مفقودی و سرقت: از کاروان 38102 سه مورد سرقت تلفن همراه گزارش شده است. تاکنون 116 تلفن همراه زائران ایرانی مفقود شده یا به سرقت رفته است.
از زائر کاروان 17134 مبلغ دو میلیون ریال، زائر کاروان 17192 مبلغ دو میلیون ریال، زائر کاروان 17181 مبلغ 300 دلار و زائر کاروان 31174 مبلغ 10 میلیون ریال به سرقت رفته است. گذرنامه زائر کاروان 29135 نیز در مدینه مفقود شده است.
نشریه داخلی کاروان: کاروان 38271 اقدام به انتشار نشریه داخلی برای توجیه زائران و انتقال نکات فرهنگی کرده است.
صد حدیث: در کاروان 13316 کارهای ارزشمندی به لحاظ فرهنگی انجام شده است.
علاوه بر تهیه و تدوین یک جزوه که حاوی 250 نکته در مورد حج است، صد حدیث از ائمه معصوم علیه السلام با دستخط زیبا نوشته و نصب شده است.
ختم قرآن: هفتاد نفر اعضای کاروان 17761 از تهران به مناسبت روز ازدواج امیرالمؤمنین علیه السلام و حضرت زهرا علیها السلام روزه گرفتند. در این کاروان در مدینه نه بار و در مکه شش بار ختم قرآن صورت گرفته است.

سالروز جمعه خونین و شهادت زائران خانه خدا

ص: 263
امروز ششم ذی حجه سالروز جمعه خونین و شهادت زائران خانه خدا در روز جمعه ششم ذی حجه سال 1407 ق/ 1366 ش است. بدین مناسبت در جای جای بعثه مقام معظّم رهبری پلاکاردهایی در بزرگداشت یاد و خاطره آن کبوتران خونین بال نصب شده است. درج گزارشی نسبتاً کوتاه و گویا و دقیق از این حادثه تلخ در اینجا مناسب است:
با نظر امام خمینی به عنوان صاحب فتوا و حاکم شرع مبسوط الید و مصلح دینی، همه ساله مراسمی به نام «برائت از مشرکین» در مکه و پیش از شروع مناسک حج برگزار می‌شد و طی آن هزاران تن از حجاج ایرانی، به همراه حجاج غیر ایرانی، پس از پیمودن مسیرهایی، در محل معینی تجمع می‌کردند و ضمن شنیدن سخنرانیها و بیانیه هایی مبنی بر تحلیل اوضاع جهان اسلام و صدماتی که از دشمنان بر ملل مسلمان وارد می‌آید، به محکوم کردن آنها می‌پرداختند و سپس آرام متفرّق می‌شدند. این روال تا 1366 ش ادامه داشت. در این سال، پس از برگزاری تظاهرات آرام و باشکوه وحدت در مدینه، توافق شده بود که مراسم برائت از مشرکین- پس از هماهنگی مقامات ایرانی و مسؤولان سعودی در مورد محل برگزاری مراسم و مبدأ و مقصد راهپیمایان و زمان شروع و خاتمه مراسم- بعدازظهر ششم ذی‌حجه 1407/ 10 مرداد 1366 در مکه برگزار شود، اما پس از پایان مراسم و به دنبال حرکت مردم به سوی مسجد الحرام برای ادای فریضه مغرب، نیروهای امنیتی و پلیس و گارد سلطنتی سعودی به سوی مردم (به ویژه زنان و معلولان و جانبازان) هجوم بردند و با گازهای خفه کننده و تیراندازی مستقیم و ایجاد رعب و وحشت، و با قصد کشتار و نه متفرق کردن مردم به آنان حمله کردند که در نتیجه آن، بیش از پانصد تن از حجاج بی‌دفاع و هراسان ایرانی و غیرایرانی کشته و حدود هفتصد تن زخمی شدند.
میان سالهای 1358 تا 1366 ش درباره اجتماعی بودن حج و فتاوی علمای حجاز و نظریات و فتاوی امام خمینی، بحثهای گوناگونی پیش آمد که در آن دولت سعودی و

ص: 264
برخی روحانیان حجاز، حج را برخلاف سنّت انبیا و رسول اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام و حتی نظر علمای معاصر مراسم و مناسکی صرفاً فردی خواندند و توجه به مسائل اجتماعی و برپایی تظاهرات در حج را مزاحم حاجیان و حتی بدعت معرفی کردند و مشمول آیاتی چون: «... و لاجدالَ فی الحجِ» (بقره: 197)، یا اجتناب از سبّ و لعن دشمنان حق (انعام:
108)، و انحراف از دین و جسارت به مکه و کعبه دانستند. دولت سعودی بر این معنی تأکید داشت که از رسول‌اکرم صلی الله علیه و آله در مراسم جز تلبیه و دعا و نیایش روایتی وارد نشده و شعار دادن بر ضد دشمنان و فریاد زدن مغایر اهداف حج و معصیت است.
پس از حادثه ذی‌حجه 1407/ مرداد 1366، با توجه به عظمت واقعه و میزان تلفات مردم عادی و بیدفاع (بیشتر زنان و جانبازان) و همچنین سوابق مراسم برائت از مشرکین که به آرامی برگزار شده بود، مرتکبین حادثه خود را مجبور به توضیح دیدند و حجاج را به اخلالگری و ایجاد آشوب متهم کردند. در بیانیه رسمی وزارت کشور سعودی در هشتم ذی‌حجه، جزئیات بیشتری شامل آمار تلفات (402 کشته که 275 تن آنان ایرانی- نیمی از کشته شدگان زنان- بوده‌اند و 649 زخمی) همراه اتهام اخلال در مراسم حج، هجوم آنها به طرف مسجدالحرام با چوب و سنگ و چاقو، درگیری مأموران امنیتی با حجاج و زیر دست و پا ماندن تعداد بسیاری از مردم، و ادعای عدم تیراندازی به زوّار حرم با تأکید بر مقابله شدید با هر نوع هرج و مرج مطرح شد. به رغم پوشش خبری یکسویه حادثه و پخش تصاویر و فیلمهایی از تظاهرات و شروع و خاتمه آن، از جزئیات نحوه قتل عام حجاج تصویر و فیلم در اختیار هیچ کشوری قرار نگرفت. همچنین دولت سعودی از پذیرش هیأت تحقیق اعزامی دولت جمهوری اسلامی ایران جلوگیری نمود و تا مدتی از تحویل اجساد حجاج ایرانی و انتقال مجروحان نیز خودداری کرد.
اطلاعات حجاج و علمای کشورهای مختلف که در مراسم حج شرکت داشتند، در افشای جزئیات ماجرا مؤثر شد. عده‌ای از علمای برجسته لبنان در بازگشت از حج، و با ذکر مشروعیت مراسم برائت در حج، حمله نیروهای مسلح به تظاهرات آرام مردم و تیراندازی به سوی حجاج و کشتار مردم بی‌دفاع، و شکستن حرمت حرم را محکوم

ص: 265
کردند. همچنین جزئیات بیشتری از برگزاری آرام تظاهرات و مراسم حجاج ایرانی و تعداد دقیق شهدای ایرانی (جمع شهدای ایرانی: 325 تن- 203 زن و 122 مرد، توافقهای قبلی مقامات ایرانی و سعودی برای انجام مراسم و توافق بر سر مبدأ و مقصد آن، آمادگی کامل پلیس و ارتش سعودی برای سرکوب مردم از قبل، به رگبار بسته شدن حجاج و تعرّض به حقوق انسانی و مشروع آنها، علل و زمینه‌های سیاسی این ماجرا و ارتباط آن با منافع امریکا و اسرائیل در منطقه و واداشتن ایران به صلح با عراق در جنگ هشت ساله عراق با ایران (آغاز 1358 ش) طی مقالات، مصاحبه‌ها، سخنرانیها، راهپیماییها و برپایی مراسم بزرگداشت شهدای فاجعه در کشورهای مسلمان و حتی غربی و همراه با ابراز همدردی علمای جهان اسلام مطرح و منعکس شد. چندی بعد رئیس جمهور ایران، در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به حادثه مکه اشاره و آن را از مصادیق جنایات بین المللی معرفی کرد.
کمی پس از کشتار مکه، دو کنفرانس بین المللی و چندین کنفرانس کوچک در نقاط مختلف جهان برای بررسی حادثه ششم ذی‌حجه 1407 و وضعیت حرمین شریفین تشکیل شد. اولین کنگره در آذر 1366 23 تا 27 نوامبر 1987 با عنوان «قداست و امنیت حرم» با حضور علمای اهل سنت و تشیع از 43 کشور در تهران تشکیل شد که پس از بحث و بررسی مسائل مختلف حج و واقعه ششم ذی‌حجه 1407 در کمیسیونهای چهارگانه آن، قطعنامه‌ای در دوازده ماده تصویب و طی آن اعلام شد: با بررسی اسناد منتشر شده حجاج شرکت کننده در مراسم برائت از مشرکین، اعم از ایرانی و غیر ایرانی ابتدا محاصره شده و سپس با گلوله و گاز سمّی به شهادت رسیده‌اند. کنگره، روز ششم ذی‌حجه هر سال را روز برائت از مشرکین اعلام داشت و تأکید کرد که باید علمای صالح جهان، حرمین شریفین را اداره کنند.
کنفرانس بین المللی دیگری در لندن، از ششم تا نهم ژانویه 1988 تشکیل یافت و در آن با حضور پانصد تن از علما و صاحبنظران جهان اسلام از چهل کشور دنیا، مسأله آینده حرمین و فاجعه مکه بررسی شد. در قطعنامه پایان قتل عام حجاج در ششم ذی‌حجه

ص: 266
محکوم، و با تأکید بر وقوع آن به خواست آمریکا، بر این نظر پافشاری شد که حرمین، میراث مشترک تمامی مسلمانان است و اداره آن باید زیر نظر شورای عالی علمای صالح جهان اسلام باشد.
شکسته شدن حرمت و نقض امنیت حرم، علاوه بر واقعه ششم ذی‌حجه 1407، دارای سوابق و نمونه‌های دیگری است که زمینه نگرانی مسلمانان برای اداره حرمین و امنیت آن و استفاده واقعی از مراسم حج را فراهم ساخته است، و این به رغم آن است که در قرآن و روایات و نظریات فقهی، درباره رعایت حرمت و امنیت حرم و حجاج بیت الله الحرام تأکید بسیار شده است. از جمله آن وقایع است: حمله سپاهیان یزیدبن معاویه به مکه و تخریب خانه کعبه؛ هجوم سپاهیان عبدالملک در مکه؛ کشتن حجاج و علمای شیعه در مکه در عصر صفوی در دوران رقابت دولت عثمانی با آن سلسله به بهانه‌های واهی؛ حمله وهّابیان به مکه و مدینه و غارت و تخریب این دو شهر در 1216- 1217/ 1802؛ وقعة الجلالیه در 1401 (حمله لشکری یاغی از ترکان عثمانی مستقر در یمن به مکه)؛ سرکوب قیام حرم در 1358 ش/ نوامبر 1979 و قتل عام گروه اخوان و زنان و فرزندان آنها در مسجدالحرام؛ همچنین نظریات منحرفانه وهابیّت (مذهب رسمی آل سعود)، و طرد آن از سوی علمای اسلام و فاجعه تونل منی در 1367 ش که به کشته شدن تعداد بسیاری از حجاج انجامید؛ حضور وسیع نیروهای مسلح در مکه و اطراف مسجدالحرام، به رغم حرمت حمل سلاح در حرم؛ نحوه حاکمیت حرم که منحصراً در اختیار حکومت سعودی قرار داد و جهان اسلام از حضور و مشارکت در آن برخوردار نیست و به ویژه حضور و استقرار نیروهای اجنبی و غیر مسلمان در شبه جزیره عربستان در نزدیکی مکه در سالهای اخیر که برخلاف نصّ صریح رسول اکرم صلی الله علیه و آله و اتفاق فرق اسلامی است، ولی از سوی هیأت علمای وهابی حجاز آن را تأیید می‌کنند و همچنین تفوق دادن قوانین و مقررات داخلی دولت عربستان بر مقررات اسلامی حج که با سیطره مقررات اسلامی حج و حرم امن بر کلیه مقررات عرفی و حتی قوانین کشور میزبان، منافات دارد. بر اساس همین سوابق و نگرانیهای ناشی از آن بود که در کنفرانسهای تهران و لندن (هر دو در

ص: 267
1366 ش/ 1987) طرحی به عنوان اداره حرمین شریفین به وسیله علمای برگزیده کشورهای اسلامی مطرح شد.
مراسم برائت از مشرکین پس از توقف در سالهای 1367 تا 1369 ش و علی رغم تضییقات و تحریمها، از 1370 ش مجدداً در مکه انجام شد: در 1370 ش/ ششم ذی‌حجه 1411 در مقابل بعثه مقام معظم رهبری؛ و از سال 1372 ش/ 1413 به بعد، به رغم توافق سال 1370 با دولت سعودی برای برگزاری مراسم برائت، به علت تضییقات و اجتناب از خونریزی، در منی و عرفات. (1)

گفتگو با مسؤول واحد حمل و نقل درون شهری مکه‌

باید پذیرفت که ارائه خدمات به دهها هزار زائر ایرانی که هر کدام با شوقی غیر قابل وصف برای زیارت خانه خدا به مکه آمده‌اند و قصد دارند روزی حداقل یک بار به مسجد الحرام بروند، کار ساده‌ای نیست.
واحد حمل و نقل درون شهری مکه در چهار سالی که فعالیت می‌کند، روند رو به تکاملی داشته و امید می‌رود زائران ایرانی در سال آینده و سالهای بعد بدون هیچ مشکلی در شهر مقدس مکه به تردد بپردازند. مشکلات این واحد، کاستیها، خواست مردم و توان این بخش و مسائل مختلف حمل و نقل درون شهری مکه، محورهای گفتگوی زائر با غلامرضا رضایی مسؤول این واحد است:
فعالیت شما از چه زمانی شروع شد؟
چند روز پیش از آنکه اولین گروه حجاج وارد مکه مکرمه شوند.
اولین گروه زائران ایرانی چه زمانی وارد مکه شدند؟
23 ذی قعده (15 دی) برای سرویس دهی به دوازده هزار و 732 زائری که روزهای 23 و 24 ذی قعده وارد مکه شدند، فاز اول ظرفیت (111 دستگاه) را راه‌اندازی کردیم.

1- 1. دانشنامه جهان اسلام، ج 2، ص 630- 632، مدخل «برائت از مشرکین»، با تلخیص.

ص: 268
این فاز، چند درصد ظرفیت شما بود؟
بیست درصد. قرار ما این بود که هر دو روز بیست درصد توان ما آزاد شود.
پس حالا صد درصد اتوبوسهای شما در حال فعالیت است؟
بله، در حال حاضر 576 اتوبوس و مینی‌بوس در حال سرویس دهی به زائران هستند. و در خطوط نوزده گانه به صورت شبانه روزی سرویس می‌دهیم.
تعداد خطوط شما نسبت به سال قبل تغییری هم داشته است؟
با توجه به تغییر محل اسکان زائران، امسال مجبور شدیم خط نوزده را اضافه کنیم.
برنامه ریزی برای طرح حمل و نقل درون شهری مکه از چه زمانی آغاز شد؟
مرداد امسال گروهی عازم عربستان شدند تا قرارداد حمل و نقل داخلی را امضاء کنند. از هفت شرکت معتبر عربستان (تاسکو، حافل، نقل الجماعی، دله للنقل، اندلس، مدینه منوره و مغربی للنقل) دعوت شد تا در جلسه‌ای با نمایندگان ما حاضر شوند و تعداد، مدل و نوع خودروهای خود را اعلام کنند که پس از آن با توجه به تعداد و نوع خودروهای شرکت حافل، با این شرکت قرارداد بستیم. از یک ماه پیش از استقرار زائران هم عملیات اجرایی برای کنترل خودروها و آزمایش خطوط صورت گرفت و همه آماده سرویس دهی شدند.
مبنای قرارداد شما بر چه اساسی بود؟ یعنی به ازای هر چند زائر یک صندلی؟
هر چهار زائر یک صندلی؛ چون در آن واحد تمام زوار ما سرویس نمی‌خواهند.
سرویسی که می‌دهید کامل و راضی کننده است؟
قطعاً نمی‌توانیم چنین ادعایی داشته باشیم. در سال اول اجرای طرح حمل و نقل درون شهری (1380) ایران تنها کشوری بود که به زائران خود سرویس می‌داد، اما حالا بسیاری از کشورهای دنیا از جمله اردن، مصر، ترکیه، سودان، اندونزی، مالزی و ... از این طرح استقبال کرده‌اند، و از توانایی ما برای سرویس دهی کم شده است.
البته نوع سرویس آنها با ما قابل مقایسه نیست. ضمن آنکه امسال به مشکل دیگری هم برخورده‌ایم و نیروهای امنیتی با زدن چادر در پارکینگ پر ترافیک‌ترین و شلوغ‌ترین ایستگاه ما یعنی باب علی، فضا و قدرت مانور اتوبوسهای ما را محدود کرده‌اند.

ص: 269
ادعا نمی‌کنم که سرویس ما کامل است، اما با توجه به محدودیتهایی که داریم با تمام توان و برای رفاه زائران ایرانی تلاش می‌کنیم. قبل از سال 80 که سرویسها راه اندازی نشده بود، تعداد گمشده‌های ایرانی در مکه بین 8 تا 10 هزار نفر (در 30 روز) بود، اما حالا بین 700 تا 800 نفر است. میزان تصادف، میزان خستگی فراوان ناشی از طی طریق به وسیله سرویسهای سنتی شهر مکه (که با 250 دستگاه اتوبوس و با اخذ بلیت از زائران به آنها سرویس محدودی می‌داد)، آمار بیماریهای مختلف به دلیل تنفس در اتوبوسی که بعضی زائران بیمار کشورهای مختلف در آن هستند و موارد دیگر به دلیل راه اندازی این سرویسها پایین آمده است. ضمن آنکه بسیاری از خانمهای هموطن حالا می‌توانند شبانه برای زیارت خانه خدا به مسجدالحرام بروند.
علاوه بر سرویسهای عادی چه خدماتی به زوار می‌کنید؟
زائران عزیز برای طواف اول عمره تمتع خود از این خدمات بهره می‌برند. ضمناً جانبازان گرامی از اتوبوسهای ویژه در قالب این طرح استفاده می‌کنند. همچنین آمد و شد زائران به جلسات عمومی بعثه به وسیله همین اتوبوسها انجام می‌پذیرد.
در خط سیزده برخی از زائران از وضع سرویسها ناراضی بودند، علت چیست؟
خط سیزده در منطقه هفت که به نام معابده معروف است، کار می‌کند. در این خط، 23 دستگاه اتوبوس داریم. بعضی ایستگاههای این خط در جای مناسبی قرار ندارد و به این دلیل شاید بعضی اتوبوسها در این ایستگاهها توقف نکنند.
نمی‌شود محل ایستگاه را طوری تغییر داد که نارضایی این زائران هم از بین برود؟
این مورد فقط شامل یک ایستگاه می‌شود که به مسؤول این منطقه ابلاغ شده به صورت ویژه برای آن ایستگاه اتوبوس خالی بفرستد تا زائران مستقر در آن ایستگاه خارج از برنامه به حرم منتقل شده و به منازل بازگردند.
حادترین مشکل شما چیست؟
ازدحام جمعیت در اوقات نمازهای جماعت. زائران عزیز باید یک ساعت پیش از

ص: 270
نماز جماعت به مسجدالحرام بروند و حداقل یک ساعت بعد از نماز از مسجد خارج شوند. ازدحام جمعیت به حدی است که پنج ایستگاه اطراف حرم یعنی باب علی، مظله، رواسی، باب ملک و کدی عملًا امکان خدمات ندارند؛ چون زائران دیگر کشورها امکان هیچ فعالیتی به ما نمی‌دهند. اگر زائران عزیز ایرانی یک ساعت پیش از نماز راهی مسجد شوند و بعد از نماز حداقل یک ساعت در مسجدالحرام توقف کنند و سپس خارج شوند، هم خودشان مشکل کمتری پیدا می‌کنند و هم ما امکان سرویس دهی پیدا می‌کنیم. ضمناً از عصر امروز تا آخر شب سیزده ذی حجه، طرح فعال نیست؛ زیرا ماشینها در قالب سندیکای خود وارد کارهای حمل و نقل ایام تشریق می‌شوند.
توصیه دیگری برای زائران ندارید؟
تمام تلاش ما خدمات شایسته به زائران ایرانی، و در شأن جمهوری اسلامی است.
هیچ کشوری در تمام 24 ساعت شبانه‌روز به تمام زائران در تمام منازل سرویس دهی نمی‌کند. اگر زائران عزیز کمبودی می‌بینند بدانند که این به دلیل محدودیتهای اعمال شده بر ما به وجود آمده؛ چون به هر حال در ایران نیستیم. هموطنان عزیز اگر مشکلی در خطوط مشاهده کردند به ما اطلاع دهند.

دوشنبه 7 ذی حجه‌

همایش «هنگامه وصال»

ص: 271
دوشنبه 7 ذی حجه
28/ 10/ 1383
همایش «هنگامه وصال»
امروز دوشنبه به همّت معاونت بین الملل بعثه ششمین همایش «هنگامه وصال» ویژه حاجیان ایرانی مقیم خارج کشور در ساختمان بعثه مقام معظم رهبری در مکّه، برگزار شد.
برنامه‌های این همایش پس از تلاوت قرآن کریم و سرود جمهوری اسلامی ایران از این قرار بود:
1. خیر مقدم معاون بین الملل بعثه؛
2. سخنان هموطنان مقیم خارج کشور؛
3. نمایش فیلم کوتاه دستاوردهای علمی ایران؛
4. قطعه‌ای ادبی از یکی از هموطنان مقیم خارج کشور؛
5. سخنرانی نماینده ولی فقیه و سرپرست حجّاج ایرانی؛
6. توضیحی در خصوص معرّفی ایرانیان نخبه خارج کشور؛
7. تواشیح؛
8. سخنرانی رئیس سازمان حج و زیارت؛

ص: 272
9. سخنرانی دبیر همایش؛
10. میزگرد با حضور مسؤولان وزارت امور خارجه، علوم، صدا و سیما، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، و برخی هموطنان مقیم خارج؛
11. سخن دل با حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام.
مدعوّین این همایش ناهار را مهمان بعثه بودند. پیش از همایش به همت خانم دکتر طوبی کرمانی، دبیر همایش، ویژه‌نامه‌ای برای حاجیان ایرانی مقیم خارج از کشور در قالب نشریه زائر در 24 صفحه، تهیه و منتشر شده بود که بین مهمانان توزیع شد.
در این ویژه‌نامه متن کامل سخنان نماینده ولی فقیه در پنجمین همایش هنگامه وصال در سال 1382 درج شده است. علاوه بر آن مطالبی راجع به زیارت، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، ممنوعیت حجاب و مصادیق عینی نقض حقوق بشر و انقلاب اسلامی در فراسوی مرزها، همچنین نشانی سایتهای نمایندگیهای فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در جهان، برخی از سایتهای ایرانی بر روی شبکه اینترنت، مدارس فارسی زبان در برخی از کشورها، فهرست رایزنیهای فرهنگی و نمایندگیهای جمهوری اسلامی ایران در برخی کشورها دیده می‌شود. نیز اشعاری در مدح اهل بیت علیهم السلام و وصف وطن، ایران در آن درج شده است.
در این همایش بروشورهایی راجع به تخت جمشید، موزه هنرهای ملّی ایران و نیز جزوه‌ای درباره رؤوس برخی دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران که به مناسبت همین همایش به همت معاونت بین الملل بعثه تهیه شده بود، بین حاضران توزیع شد.

مراسم سوگواری به مناسبت شهادت حضرت امام محمّد باقر علیه السلام‌

امروز به مناسبت شهادت حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بعثه‌های مراجع تقلید شیعه در مکه مراسم سوگواری برگزار شد. شب گذشته هم در بعثه مقام معظم رهبری مجلس سوگواری برپا بود و در آن حجة الاسلام صدیقی سخنرانی و مرثیه سرایی کرد. بعثه آیةالله سیستانی به مناسبت شهادت یکی از نمایندگان ایشان در عراق، مجلس ترحیم نیز برقرار

ص: 273
بود که عده‌ای از جمله آقای ری شهری در آن شرکت کردند.

توقّف نشر زائر به مدّت پنج روز

تاکنون نوزده شماره از زائر منتشر شده است. و به مناسبت ایّام تشریق و عدم امکان تدوین و نشر نشریه زائر ویژه حجّاج ایرانی بیت الله الحرام از فردا سه‌شنبه تا شنبه آینده زائر منتشر نخواهد شد و شماره بعدی آن (شماره بیستم) روز یکشنبه آینده برابر با سیزدهم ذی حجه انتشار می‌یابد. البته دست اندرکاران نشریه برای ایّام تشریق دو ویژه‌نامه زائر تدارک دیده‌اند: یکی ویژه‌نامه برائت از مشرکین در هشت صفحه، و دیگری ویژه نامه ایّام تشریق در شانزده صفحه منتشر خواهد شد.

همایش «أهل البیت ترجمان القرآن»

صبح امروز دوشنبه همایش «أهل البیت ترجمان القرآن» در بعثه مکه برگزار شد. در این همایش پس از تلاوت آیاتی از قرآن کریم، ابتدا حجة الاسلام اختری به حاضران خوش آمد گفت و سپس حجة الاسلام والمسلمین ری شهری به ایراد سخن پرداخت. وی گفت:
عن علی علیه السلام: «فیهم کرائم القرآن و هم کنوز الرحمن».
سخن در باب جایگاه اهل البیت در قرآن بسیار است و در اینجا به دو نکته قرآنی از لسان اهل بیت اشاره می‌کنم که شاید کمتر به این دو نکته کما هو حقّه توجه شده است:
1. کرائم قرآن درباره اهل بیت است.
2. اهل بیت ترجمان قرآن‌اند که نکته دوم ریشه در ویژگی اول دارد. و حدیثِ صدرِ سخن درباره نکته اول است. این نکته اول، در روایات فراوان تکرار شده است با این عبارت: «لنا کرائم القرآن» و در زیارت جامعه آمده است: «أورثکم کتابه وخصّکم بکرائم التنزیل».
غالباً مترجمین در فهم این فقره اشتباه کرده‌اند. کرائم جمع کریمه است به معنای اشیای نفیس. عرب به هرچیز نفیس کریمه می‌گوید؛ مثلًا کرائم الجوارح که مهم‌ترین

ص: 274
قسمتهای بدن است. یعنی برجسته‌ترین، سرنوشت‌سازترین و مهم‌ترین آیات تأثیر گذار در سرنوشت بشر، راجع به اهل بیت است؛ مثل آیه ایثار، خلافت، ولایت، که برجسته‌ترین آیات قرآنند.
آن قدر پیام کرائم قرآن برای مسلمین صدر اول روشن بود که امیرالمؤمنین علیه السلام می‌گوید: «وأنّی تؤفکون وبینکم عترة نبیّکم، فأنزلوهم بأحسن منازل القرآن ...». پس از اینکه حضرت هشدار می‌دهد که چرا با این همه آیات، مردم باید سرگردان باشند می‌فرماید: چرا مردم جایگاه اهل بیت را رعایت نمی‌کنند؟ پیام کرائم قرآن، پیروی از اهل بیت است مثل حدیث ثقلین.
امّا نکته دوم: خود اهل بیت مکرّر فرمودند: «إنّ هذا القرآن ... لابدّ له من ترجمان» و ترجمان قرآن ماییم. امام باقر علیه السلام فرمود: «نحن تراجمة وحی الله» و نیز حضرت فرمود: «إذا حدّثتکم بشی‌ءٍ فاسألونی منه فی کتاب الله». یک سال است که شخصاً به برکت تحقیق در قرآن و حدیث به این نکته رسیده‌ام. اگر در پیامهای قرآن تأمّل شود ریشه بسیاری از احادیثی را که سند یا سند صحیح ندارد، می‌شود در قرآن پیدا کرد؛ مثلًا: این حدیث غرر الحکم: «العلم والایمان توأمان ورفیقان لا یفترقان».
ریشه این حدیث در قرآن است: «ویری الذین أُوتوا العلم الذی أُنزِل إلیک من رَبّک هو الحقّ» (1)
این حدیث تبیین همین مطلب است. و دهها نمونه از این دست در اختیار است که فرصت نیست بیان کنم.

دیدار دادستان کل کشمیر با نماینده ولیّ فقیه‌

صبح دوشنبه آقای مجید اسلام گو دادستان کل کشمیر با نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی دیدار کرد. در آغاز این دیدار دادستان کشمیر گفت: «امسال از جمعیت هفت میلیونی مسلمانان کشمیر سیزده هزار نفر به حج مشرف شده‌اند».
وی سپس راجع به تشکیلات قضایی کشمیر و وضع مسلمانان آنجا توضیحاتی داد. در

1- 1. سوره سبأ 34: 6. «و کسانی که آنان را از دانش بهره داده‌اند، می‌بینند که آنچه از پروردگارت به سوی تو فروفرستاده شده راستین است».

ص: 275
این دیدار آقای ری شهری گفت:
این دیدارها سبب می‌شود که امت اسلامی هرچه بیشتر به هم نزدیک شوند و مشکلات یکدیگر را درک کنند. امام خمینی فرمود: «کلید حلّ مشکلات مسلمانان وحدت کلمه امت اسلامی است»، و وحدت باید از کنار خانه خدا آغاز شود. امید است روزی فرا برسد که مسلمانان با آگاهی بیشتر به مبانی دین، بتوانند با دشمنان اسلام مقابله کنند. البته مردم جهان هم اگر آگاه و آزاد باشند، دین اسلام را می‌پذیرند.
از همین رو وظیفه ما بیشتر آگاه کردن مردم است. اگر بخش عمده‌ای از مردم هند بت پرست‌اند، به دلیل نادانی آنهاست.

دیدار نایب رئیس حزب ملّی کشمیر با نماینده ولیّ فقیه‌

عصر امروز دوشنبه آقای عبدالرحیم رادْدَر نایب رئیس حزب ملّی کشمیر با حجة الاسلام والمسلمین ری شهری در بعثه دیدار کرد. در آغاز این دیدار وی راجع به وضع کشمیر توضیحاتی داد و افزود:
کشمیر دو بخش است: یک بخش زیر سلطه هند، دیگری تحت سلطه پاکستان. من از قسمت زیر سلطه هند هستم. ما با مشکلات زیادی مواجه هستیم. گروههای مسلّح در کشمیر که اختلاف نظر دارند، در آنجا هستند و ملت کشمیر بین دو سلاح قرار گرفته‌اند: مبارزین و سلطه هندی. و روز به روز به آمار یتیمان و بیوه‌ها اضافه می‌شود. حزب ملی کشمیر مهم‌ترین حزب کشمیر است. مشکل ما در کشمیر عدم اتحاد گروههاست.
آقای ری شهری در این دیدار گفت:
یکی از مسائلی که در حج مورد نظر ماست حل مشکل مردم کشمیر است و در کنار دعا برای عراق و فلسطین برای مردم کشمیر هم دعا می‌کنیم.
یکی از منافع حج این است که مسلمانان از مشکلات همدیگر مطلع شوند و تا می‌توانند برای حل مشکلات به یکدیگر کمک کنند.
پیامبر می‌فرماید: «کسی که صبح کند و به فکر برادران مسلمانش نباشد مسلمان نیست». ما معتقدیم مشکلات مسلمانها در جهان به دلیل تفرقه آنهاست. اگر تفرقه

ص: 276
نباشد نیازی به سلاح نیست. امیدواریم با نورانیّتی که در حج کسب می‌کنید، مشکلات شما حل شود.
مقام رهبری ما پیامی برای حجّاج داده‌اند که ترجمه‌اش را به شما تقدیم می‌کنیم که به عنوان یک هدیه معنوی و تحفه برای مردم کشمیر ببرید.

دیدار نماینده ولیّ فقیه با کاروان جانبازان‌

پیش از ظهر امروز حجة الاسلام و المسلمین ری شهری به همراه حضرات حجج اسلام آقایان: عرب‌نیا، ذاکری، مسعودی و آقایان نصیری و آخوندزاده با کاروان ویژه جانبازان دیدار کردند. در این دیدار ابتدا حجة الاسلام آقای راشد یزدی روحانی کاروان جانبازان توضیحاتی داد و گفت:
جانبازان علّت انقلاب‌اند؛ گو اینکه معلول انقلاب‌اند. تحوّلی که پس از انقلاب در مسائل حج اتفاق افتاده برای همه احساس می‌شود. از 37 سال پیش به این طرف بنده روحانی کاروان بوده‌ام و می‌فهمم که قبل از انقلاب وضع چگونه بود و اکنون چگونه است. این همه کتاب برای حج منتشر شده که یک دانه‌اش وجود نداشت.
مسائل حج را باید در گوشه کنار رساله‌ها پیدا می‌کردیم، و بحمدالله الآن همه مسائل به طور روشن در اختیار همه است. من سه بار در خدمت مرحوم آیة الله صدوقی و یک بار خدمت شهید مطهری حج گزاردم. و اوضاع آن سالها ابداً با الآن قابل قیاس نیست.
آقای ری شهری در این دیدار گفت:
خدای را سپاس که در سرزمین وحی، در کنار عزیزترین، شریف‌ترین و بهترین مهمانان خدا هستم. امیدوارم خدا با آبرویی که شما از جبهه کسب کردید، به سایر زائران و خدمتگزاران شما، عنایتی بیش از پیش داشته باشد.
طبیعی است که اجر مضاعف الهی با تلاش بیشتر و کار دشوارتر ارتباط مستقیم دارد:
«أفضل الأعمال أحمزها». برادرانی که به این کاروان خدمت می‌کنند، بیشتر مورد عنایت‌اند تا سایر کاروانها، بخصوص حجة الاسلام آقای راشد که خودشان این کاروان را انتخاب می‌کنند و این حاکی از نورانیت دل ایشان و لطف خدا به ایشان

ص: 277
است. به چهار نکته به عنوان یادگاری این سفر اشاره می‌کنم:
1. مهم‌ترین ادب حج. 3. مهم‌ترین اخلاق حج.
2. مهم ترین آفت حج. 4. مهم‌ترین برکت حج.
1. مهم‌ترین ادب، معرفت و شناخت است. عملی بیشتر بها دارد که معرفت بیشتری پشتوانه آن باشد. وقتی از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسیدند که مقصود از «أحسن عملًا» در «لیبلوکم أیّکم أحسن عملًا» (1)
چیست؟ فرمود: «أحسنکم عقلًا».
2. مهم‌ترین آفت حج، به تعبیر دقیق حضرت امام، خودبینی و خودخواهی است.
یکی از مهم‌ترین فلسفه‌های حج، نجات انسان از خودبینی و تکبر و هواپرستی است. هر کس به تناسب حال خودش ممکن است دچار خودبینی باشد.
در کوی ما شکسته دلی می‌خرند و بس بازار خود نمایی از آن سوی دیگر است
با دیده خودبین نتوان دید خدا را.
ممکن است شیطان اینجا هم دست از سر ما برندارد. طواف رمز آن است که دور خدا بگردد، نه دور خودت.
3. مهم‌ترین اخلاق حج. امام باقر علیه السلام در روایتی بیان کرده که اگر کسی این اخلاق را در حج نداشته باشد، حجّش فایده‌ای ندارد: «لا یعبأ بمن یَؤم هذا البیت إذا لم یکن فیه ثلاث خصال: ورع یحجزه عن معاصی الله، حلم یملک به غضبه، حسن الصحابة لمن صحبه».
در دعای امام سجاد علیه السلام آمده است: «وأنا أقلّ الأقلّین وأذلّ الأذلّین، بل مثل ذرّة بل أقلّ» کمتر از ذره، یعنی هیچ. یکی از علاجهای ریشه عصبانیت اینکه آدمی خود را نبیند.
4. مهم‌ترین برکت حج، نورانیت دل است که ان شاء الله نصیب همه ما بشود. وقتی نور معرفت آمد، یا «الله گفتن» معنی پیدا می‌کند.

دیدار جمعی از روحانیون عراقی با نماینده ولیّ فقیه‌

1- 1. سوره هود 11: 7 «تا شما را بیازماید که کدام نکوکردارترید».

ص: 278
عصر امروز دوشنبه، عده‌ای از روحانیون شیعه عراقی که برخی از آنان از شاگردان آیة الله شهید سید محمد باقر صدر بوده‌اند، از جمله حجج اسلام: شیخ مهدی عطّار و سید عمّار موسوی با حجة الاسلام والمسلمین ری شهری دیدار و گفتگو کردند. در این دیدار عمدتاً درباره وضع فعلی عراق و برگزاری انتخابات آن در آینده نزدیک بحث شد. آقای ری شهری ضمن حسّاس و مهم خواندن وضع امروزِ عراق گفت: «مقام معظم رهبری در پیام برائت امسال به موضوع عراق هم پرداخته‌اند که به زودی ترجمه عربی آن را در اختیار شما قرار خواهیم داد».
یکی از روحانیون عراقی در این جلسه گفت:
از صمیم قلب از شما تشکر می‌کنم برای اینکه فرصت ملاقات شما به ما دست داد.
از خداوند مسألت می‌کنم که همه ما همیشه به شؤون مسلمانان اهتمام داشته باشیم.
ما در عراق با جمهوری اسلامی از چند طریق پیوند داریم:
1. مرزهای زمینی مشترک بسیار در حدود هزار کیلومتر.
2. پیوند تاریخی، فرهنگی و فکری. و اسلام این رابطه را تعمیق داده است.
3. پیوند ممهم‌تر، اهل بیت و مراقد مطهر عراق است. که این همه ارتباطات و دلهای ما را یکی می‌کند.
مردم عراق در مدتی طولانی تحت نظر فردی سلطه گر بودند؛ به طوری که عراق زندانی بزرگ برای همه مردم آن شد. انتخابات پُلی است برای عبور مردم عراق به سوی حریت و آزادی. عراق میدانی شده است برای بقایای صدام و فراریان طالبان.
جمهوری اسلامی خدمات زیادی به عراق می‌کند، منتها نیازمند تنظیم و اداره صحیح است. من بیست سال در ایران بودم با آقای چمران مشاور بودم. عراق و ایران قاعده تشیّع‌اند، و بحرین و لبنان ساحات تشیع و اگر تشیع در ایران و عراق ضربه ببیند، اصل تشیع لطمه می‌بیند. من در دوره صدام چهار سال در عراق زندان بودم و پنج برادرم و همسرم در عراق شهید شدند.
حمایت کنونی ایران شامل مستحق و غیر مستحق می‌شود و باید نظم پیدا کند.

بازدید از بعثه مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق‌

ص: 279
دوشنبه شب حجة الاسلام والمسلمین ری شهری به دیدار اعضای بعثه مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، واقع در عزیزیه، رفت و با آنان دیدار و گفتگو کرد. هنگام ورود، حجة الاسلام سید محمد حیدری عضو مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق مشغول سخنرانی برای زائران عراقی بود. پس از وی یکی از روحانیون عراقی پس از خوشامد گویی اظهار داشت:
شما به قلب ما گوش فرا دهید، نه به بوقهای استعماری. ما امروز می‌گوییم: ایران دوست ما و رهبر جهان اسلام است. حجاج شیعه عراق با شما هستند، نه با دشمنان شما. شیطان بزرگ می‌خواهد بین ما و شما جدایی بیندازد. ما با خون خود از جمهوری اسلامی ایران دفاع می‌کنیم و إن شاءالله پیروز خواهیم بود.
سپس آقای ری شهری به ایراد سخن پرداخت و پس از گرامیداشت یاد و خاطره شهید بزرگوار آیة الله سید محمد باقر حکیم گفت:
«وإن تصبروا وتتّقوا لا یضرّکم کیدهم شیئاً». (1)
خرسندم که لحظاتی در کنار خانه خدا خود را در کنار خواهران و برادران پیرو اهل بیت از عراق مشاهده می‌کنم. من به نمایندگی از مقام معظم رهبری حضرت آیة الله خامنه‌ای از صمیمیت شما مردم عزیز و زائران خوب خانه خدا تشکر می‌کنم. مردم مظلوم عراق در لحظات کنونی، شرایط بسیار حساس و بحرانی را پشت سر می‌گذارند. در واقع مهم‌ترین بحران تاریخ خود را می‌گذراند. بدترین مصیبتی که رژیم صدام برای مردم مظلوم عراق به ارمغان آورد، باز کردن پای امریکا و اسرائیل به این کشور است. در اوضاع کنونی مسؤولیت مردم عراق به خصوص علما و متفکران بسیار سنگین است. در این اوضاع که مردم عراق برای انتخاب سرنوشت ساز آماده می‌شوند، باید هشیاری از خود نشان دهند که آنچه مردم می‌خواهند از صندوق

1- 1. سوره آل عمران 3: 120 «و اگر شکیبایی کنید و پرهیزگاری ورزید، نیرنگ آنان به شما هیچ زیانی نخواهد رساند».

ص: 280
بیرون آید. و مهم‌ترین چیزی که می‌تواند برای آینده عراق سرنوشت ساز باشد پیروی از مرجعیت است. جمهوری اسلامی ایران از انتخاب آزاد و یکپارچگی مردم عراق حمایت می‌کند. و آنچه که بیش از هر چیز باید مورد توجه مردم عراق باشد، اینکه اشغالگران چیزی جز منافع خود نمی‌خواهند.
ما در گذشته مکرّر اعلام کردیم که در کنار مردم عراق و مجلس اعلای عراق هستیم و از آنها حمایت می‌کنیم. رهنمودی که قرآن در این مقطع به مردم عراق می‌دهد آیه‌ای است که تلاوت شد: «ان تصبروا و تتقوا لا یضرّکم کیدهم شیئاً». همه توطئه‌های دشمن به فضل الهی دفع خواهد شد.
مهم‌ترین نکته در تقوای سیاسی، وحدت مردم عراق در این انتخابات است. اگر همه مردم شیعه و سنی و کرد و غیره، دست به دست هم بدهند، دشمنان مردم عراق ناکام خواهند شد.

دیدار اعضای بعثه الجزایر با نماینده ولیّ فقیه‌

اعضای بعثه الجزائر از جمله مسؤول بعثه و وزیر اوقاف و امور دینی این کشور دکتر غلام الله، مسؤول هیأت پزشکی و نیز رئیس ستاد بعثه الجزایر در مکه، دوشنبه شب با حضور در بعثه ایران در مکّه با حجة الاسلام والمسلمین ری شهری دیدار و گفتگو کردند. در این دیدار آقای ری شهری ضمن خیر مقدم به هیأت الجزایری گفت:
شرایط فعلی جهان اسلام ایجاب می‌کند که مسلمانان بخصوص متفکران به هم نزدیک شوند. دشمن امروز اصلِ اسلام را هدف گرفته است. طرح خاور میانه بزرگ، همان طرح نیل تا فرات اسرائیل است که چون دیدند آن طرح عملی نیست، به این سو و طرح این نقشه رو آورده‌اند. امیدوارم ان شاء الله متفکران جهان اسلام مانند شما که از فضل و تفکر و بینش بسیار برخوردارید، اقداماتی مناسب انجام دهند.
امیدوارم این دیدارها بیشتر و بهتر باشد.
وزیر اوقاف و امور دینی الجزایر دکتر غلام الله در این دیدار گفت:
امسال 35 هزار نفر از الجزایر و شش هزار الجزایری از اروپا به حج مشرف شده‌اند.
چنین اوضاعی را که در عربستان است، ما هم تجربه کردیم و با ترس مدتی را

ص: 281
گذراندیم و دولتها وضع ما را باور نمی‌کردند. مسئولِ شهری از شهرهای فرانسه از من پرسید: وضع الجزایر با تروریسم چگونه است؟ گفتم: در مبارزه با تروریسم، دیگران ما را کمک نکردند؛ بلکه دشمنِ ما را حمایت می‌کردند.
ما هر زمان که فرصت حج دست دهد در فکر دیدار با شما هستیم و این دیدار منشأ پیوندهای دینی می‌شود، به خصوص که دیدار ما در سال قبل فایده داشت، و آن برقراری ارتباط بین دو کشور بود. بسیاری از اهل جزائر را می‌شناسم که علاقه‌مند به انقلاب ایران و امام خمینی رحمه الله هستند. آنها به انقلاب ایران به دیده عبرت و احترام می‌نگرند. مردم ایران هم الجزایر را دوست دارند و از آن سخن می‌گویند و معتقدند که انقلاب الجزایر بت کفر یعنی فرانسه را شکست داد. ارتباط دو کشور پس از آن ملاقات محکم شد.
امروز جهان اسلام در معرض حمله دشمن اسلام است که از افغانستان و شرق شروع شد و ترور از آنجا به جزائر منتقل شد و تروریستهای افغانستان با این کار به جهان اسلام ضربه می‌زنند. تروریستها مانع پیشرفت جهان اسلام می‌شوند و مخالف نشر علم و مباحث علمی هستند و برخلاف واقع تبلیغ می‌کنند؛ بلکه می‌خواهند مسلمانان را از اسلام بری کنند و فراری دهند. چرا دشمنان از اسلام می‌ترسند؟
نیروی نظامی ترساننده نیست، بلکه از قرآن می‌ترسند. قرآن در عمق جان مردم نفوذ می‌کند و دشمنان از این می‌ترسند که اسلام در آینده غالب شود و بیشتر جمعیت اروپا و امریکا مسلمان شوند و از سلاح ایران و غیر ایران نمی‌ترسند.
یهود و مسیحیت همگی الآن بر ضد اسلام فعالیت می‌کنند و ما در الجزایر می‌بینیم که پایداری ایران ستودنی است و امیدواریم که ایران با توجه به پیشرفت علمی‌اش در مبارزه با امریکا پیروز شود. بر مسلمانان واجب است که از حق حیات خود دفاع کنیم و در صفی واحد ضد ظلم و طغیان بایستیم. ما می‌بینیم که هر روز به برادران ما در فلسطین ظلم می‌شود و کسی هم حوادث آن را محکوم نمی‌کند؛ ولی اگر یک قتل در ایران یا الجزائر اتفاق بیفتد به آن دامن می‌زنند و در بوق و کرنا می‌کنند.
آنها پیروزی نظامی ندارند و ان شاءالله در عراق و سایر جاها شکست می‌خورند. ما متأسفیم از آنچه که در عراق و افغانستان و فلسطین می‌گذرد. البته قرآن را نمی‌توانند محو کنند و چیز دیگری جایگزین آن سازند.

سه شنبه 8 ذی حجه (روز ترویه)

تشکیل جلسه کمیته فرهنگی‌

ص: 282
سه شنبه 8 ذی حجه (روز ترویه)
29/ 10/ 83
تشکیل جلسه کمیته فرهنگی
صبح امروز جلسه کمیته فرهنگی با حضور حضرات حجج اسلام آقایان: قاضی عسکر، عرب نیا، نوّاب، زمانی، مقدادی، مسعودی، و نیز آقایان نصیری، سلیمی، گرّوسی و مقدسی برگزار و راجع به موضوعات گوناگون بحث و بررسی و تصمیماتی اتّخاذ شد؛ از جمله درباره برنامه‌های دهه فجر در مدینه، تخصیص بودجه‌ای برای کاروانها جهت برگزاری جشن ده فجر، تنظیم دستورالعمل جشن عید غدیر.
در خصوص اجازه آوردن قرآن با ترجمه فارسی از ایران، حجة الاسلام قاضی عسکر گفت:
تاکنون ده ترجمه فارسی از قرآن به مقامات عربستان معرفی کرده‌ایم تا اجازه دهند یکی از آنها را زوّار ما همراه خود به عربستان بیاورند که تاکنون با هیچ یک موافقت نکرده‌اند.
حجة الاسلام نوّاب، روحانی فعّال و مبتکر و مسؤول بعثه در ایام عمره نیز گفت:
در ایام عمره حدود ده جشن برگزار می‌کنیم و دستور العملی داریم که به کاروانها می‌فرستیم که از جمله آنهاست: استحکام شعرها، کف نزدن و جلوگیری از

ص: 283
برنامه‌های جِلف.
و هر کاروان سه سجّاده هدیه می‌دهد که ارزش ویژه پیدا می‌کند، به خصوص اگر سفارش شود که روی سجّاده‌ها در مسجد الحرام نماز بخوانند. اگر بعثه نمادی درست کند و در همه هدایای بعثه- حتی به بعثه‌های کشورهای دیگر- از آن استفاده شود بسیار بجاست، به جای هدیه کردن خوردنیها مثل پسته و زعفران. یکی از بزرگان در جلسات عید غدیر از مردم پیمان می‌گیرد که غدیر سال آینده جشن بگیرند و لباس نو بپوشند و خریدهای عیدشان، به هنگام غدیر باشد.

دیدار بعثه آیة الله وحید با نماینده ولیّ فقیه‌

اعضای بعثه حضرت آیة الله وحید خراسانی در مدینه به دیدن حجة الاسلام والمسلمین ری شهری نیامده بودند؛ از این رو چند تن از اعضای بعثه ایشان از جمله حجة الاسلام میلانی و فرزند کوچک آیة الله وحید، پیش از ظهر امروز به دیدار آقای ری شهری آمدند.
در این جلسه از مسائل مختلفی مانند وضع جمرات در امسال، کتاب للّه و للحقیقة و اختلافات شیعه و سنی بحث شد و آقای میلانی گزارشی از دیدار خود با دکتر حمدان در بعثه مکّه در ایام عمره را بیان کرد.

شروع اعمال حجّ تمتع‌

اعمال حج تمتّع از عصر امروز شروع می‌شود و اغلب حجاج ایرانی عصر امروز در مکه محرم و راهی عرفات می‌شوند تا برای وقوف فردا در عرفات مهیّا باشند.
بیشتر کاروانها در هتلهای محل اقامت خود محرم می‌شوند و بلافاصله به عرفات عزیمت می‌کنند و اعمال شب عرفه را در صحرای عرفات انجام می‌دهند.
برخی کاروانها هم شب عرفه پس از خلوت شدن مسجد الحرام در مسجدالحرام محرم و سپس عازم عرفات می‌شوند. برخی از افراد باسابقه که گرفتاری و مسؤولیت چندانی ندارند، به مستحبات بیشتری عمل می‌کنند و شب عرفه را تا دیر وقت در مسجد الحرام می‌مانند و پیاده راهی منی می‌شوند و پس از اقامه نماز صبح در مسجد خیف در

ص: 284
منی و صبح روز نهم پیاده راهی عرفات می‌شوند که امسال آقای علیرضا برازش از دوستان بعثه به این مستحبات عمل کردند، ولی برای قریب به اتفاق ایرانیان این امور مقدور نیست و ترجیح می‌دهند که امروز راهی عرفات شوند و شب عرفه را در آن صحرای با صفا سپری کنند.
بنده هم با جمعی از دوستان بعثه از جمله حضرات حجج اسلام آقایان: قرائتی، فلاح زاده، اعرافی، حجّتی و ادیب ساعاتی از شب عرفه را در مسجد الحرام گذراندم و به همراه آنها همانجا محرم، و صبحگاهان پس از فریضه صبح عازم عرفات شدم. شب عرفه برخی از اعضای بعثه‌های مراجع از جمله آیة الله اشتهاردی نیز در مسجد الحرام بودند و آنجا محرم شدند.
مشکل‌ترین و متراکم‌ترین بخش اعمال حج برای دست اندرکاران و ستاد حج و مدیران کاروانها از امروز شروع می‌شود و تا روز دوازدهم ذی حجه ادامه دارد. متولّیان رهنمودهای لازم را به حاجیان ارائه می‌کنند تا از حجم مشکلات بکاهند. نمونه هایی از توصیه‌ها و برنامه‌ها را در اینجا درج می‌کنم:

آشنایی با حمل و نقل مشاعر

انتقال حجاج از مکه معظمه به مشاعر مقدسه عرفات، مشعر و منی در ایام تشریق، جهت ادای قسمتی از اعمال حج تمتع و نهایتاً بازگرداندن آنان به شهر مکه تحت عنوان «حمل و نقل مشاعر» از جمله برنامه‌های سازمان و نمایندگی آن است که در مکه پیش بینی شده و به موقع به اجرا درمی‌آید. در این ایام، وقوف و بیتوته در اماکن خاص و در زمانهای بخصوص بایستی اتفاق بیفتد؛ به طوری که از ظهر روز نهم ذی‌حجه، همه باید در عرفات حاضر شوند و تا مغربِ شرعی در این سرزمین مقدس به سر ببرند و پس از مغرب همان روز به سمت مشعر الحرام حرکت کنند و از طلوع فجر تا طلوع آفتاب روز دهم ذی‌حجه در مشعر الحرام وقوف نموده، سپس جهت انجام اعمال روز عید قربان، وارد سرزمین منی شوند و اعمال روزها و شبهای دهم، یازدهم و دوازدهم ذی‌حجه را در آنجا انجام

ص: 285
دهند و آن‌گاه به مکه باز گردند. این سیر را ابتدا از مکه به سمت عرفات طی می‌کنند و به تدریج در ظرف چند روز و پس از اتمام اعمال مخصوص مشاعر به طرف مکه برمی‌گردند.
نقل و انتقال گروههای حجاج در این مسیر که توأم با اعمال و مناسک مشخصی است، مستلزم عملیات جامع و پیچیده و با محاسبات ریاضی است؛ زیرا صرف نظر از چگونگی حرکت دادن حجاج، باید بین تعداد اتوبوسها و زائران هر کاروان با وجود تنوع ظرفیت و ترکیب زن و مرد، هماهنگی ایجاد شود.
در این بخش از اعمال ایام تشریق، زنان با ماشینهای سربسته و مردان با ماشینهای رو باز جابه جا می‌شوند. ماشینهای رو باز نیز به علت اینکه مورد استفاده حجاج همه کشورها نیستند و در طول سال در پارکینگ قرار داشته‌اند، دارای شرایط مطلوبی نیستند. هزینه هر صندلی برای زائر در طول دوره ایام تشریق 360 ریال سعودی یعنی نزدیک به صد دلار است. بدین ترتیب با توجه به این نرخ، حتماً باید تلاش شود که از تمام ظرفیت اتوبوسها بهره‌برداری گردد؛ زیرا به تعداد زائران، اتوبوس اجاره می‌شود. مدیران نیز مکلف هستند که در حفظ و نگهداری اتوبوسها بکوشند و به دستورالعملهای سازمان حج در اندیشیدن تدابیری برای خرابی اتوبوسها اهتمام ورزند. البته کاروانها از وانتهای اجاره شده که در اختیار دارند، در ایام تشریق جهت حمل و نقل خدمه و وسایل هم استفاده می‌کنند و برای تردد در این روزها که توأم با ازدحام فراوان است، برگه مجوز- به نام تصریح- از دوایر سعودی از طریق ستاد حج دریافت می‌نمایند.
اما در تخصیص اتوبوسهای موجود نه تنها کیفیت و ظرفیت اتوبوسهای هر کاروان با دیگری تفاوت دارد، بلکه گاهی به یک کاروان نیز چند نوع اتوبوس تعلق می‌گیرد که طبعاً با یکدیگر برابری کیفی ندارند.
چرخه کار مدیر هم بر این مبناست که بلیتهای تهیه شده برای هر کاروان، تحویل وی می‌شود و تا غروب روز هفتم ذی‌حجه باید اتوبوس مربوط را تحویل گیرد و به محل اسکان حجاج انتقال دهد. حرکت به سمت عرفه که در پانزده کیلومتری مکه واقع است، از عصر روز هشتم تا صبح فردای آن ادامه می‌یابد؛ به طوری که تا قبل از ظهر نهم ذی

ص: 286
حجه، همگی وارد عرفات شوند. در عرفات هم پیش بینی چادر به اندازه لازم شده و مدیر پیشتر چادرها را تحویل گرفته و تقسیم کرده است. تا مغرب روز نهم، زائران در عرفات به سر می‌برند و بعد از اذان مغرب و خواندن نماز و صرف شام مختصر، راهی مشعر الحرام می‌شوند. بدین ترتیب حرکت از عرفات به مشعر آغاز می‌گردد. کاروانها بایستی قبل از طلوع آفتاب روز نهم، به مشعر الحرام برسند. مأموران سعودی هدایت مسیرها را به عهده دارند و راههای مشخصی را برای کاهش ترافیک پیش بینی کرده‌اند، اما به هر حال ازدحام عجیبی بر این مسیرِ تقریباً شش کیلومتری حاکم است.
درباره اینکه انتخاب کدام مسیر برای رسیدن به مشعر الحرام و با چه زمان بندی مناسب‌تر است، مدیران کاروان تجربیاتی دارند و در صورتی که با برنامه‌های تنظیمی اداره مرور عربستان (راهنمایی و رانندگی) وفق دهند و با محدودیتهایی نظیر یک طرفه بودن جاده‌ها و یا خرابی اتوبوس مواجه نشوند، می‌توانند از این مسیر استفاده کنند.
وقوف مشعر الحرام برای خواهران تا طلوع آفتاب ضرورت ندارد، بلکه پس از وقوف اضطراری شبانه می‌توانند راهی منی شوند. آقایان هم صبح روز عید پیاده به طرف چادرهای ایرانی در منی به حرکت درمی‌آیند و برای اعمال روز عید قربان آماده می‌شوند و پس از رمی، قربانی، حلق و بیتوته در سرزمین مقدس منی، ظهر روز دوازدهم منی را به مقصد مکه ترک می‌کنند. بدین صورت عملیات مشاعر پایان می‌یابد.
اتوبوسهای حجاج ایران در رفت و برگشت مشاعر کار می‌کنند و خدمات آنها به یک مسیر منحصر نیست. عملیات تخصیص و توزیع اتوبوسهای منی و عرفات میان کاروانهای ایرانی، مستلزم این است که بعضی مراحل به شرح زیر از پیش طی شده باشد:
1. بحث بر سر چگونگی آمد و شد زمینی حجاج (از جمله مشاعر) بین مسؤولان و کارشناسان ایرانی و سعودی و نهایتًا درج نتایج آن در صورت جلسه اساسی هیأت رسمی حج ایران با وزیر حج عربستان و همین طور صورت جلسات فرعی با نقابة السیارات (سندیکای اتوبوس داران) و پیگیری و کنترل مداوم مواد تفاهمات.
2. نشست مجدد با مسؤولان نقابه در آستانه آغاز عملیات اعزام به منظور مرور و تأکید

ص: 287
مفاد قرارداد موجود و رسیدگی به جزییات مورد نظر طرفین. در این نشست تعداد صندلی سربسته و روباز مورد نیاز برای مشاعر و تعداد شرکتهای تأمین کننده صندلیها تعیین می‌گردد. آنگاه زمان بندی خاصی برای دریافت بلیت و برگه‌های موسوم به «اعتماد» و دستور العمل شرایط اضطراری و چگونگی گسیل کردن اتوبوسها در مسیر مکه و مشاعر مشخص و مکتوب می‌شود.
3. سپس کار توزیع «اعتمادها» میان شرکتهای تحت پوشش «نقابه» که عملیات انتقال حجاج را به عهده دارند، شروع می شود. در این مرحله، کل صندلی‌های مورد توافق میان مجموعه شرکت‌های فوق تقسیم می‌شود. بر این مبناست که نقابه به هر شرکت پس از تعیین سهمیه‌اش دستور می‌دهد که بلیت مسیرهای مشاعر را صادر نماید.
4. با پیگیری ستاد حج، از طریق موسسه مطوفین حجاج ایران، بلیتهای صادر شده تحویل کاروانها می‌شود و مدیران هم اتوبوسهای خود را همان‌طور که شرح دادیم، تحویل می‌گیرند و در اختیار زائران می‌گذارند. این بلیتها دسته بندی شده‌اند و از طریق شبکه مسؤولان مناطق که به عنوان نماینده سازمان حج فعالیت دارند، میان مدیران مستقر در هر منطقه از شهر مکه توزیع می‌گردد.
در اینجا درباره توزیع اتوبوسهای موجود در میان کاروانهای حج ایرانی، جا دارد به برخی از موانع و محدودیتها در زمینه محاسبات مربوط اشاره کنیم:
همان طور که پیشتر آوردیم، مدیریت عملیات تخصیص اتوبوس، حاصل یک برنامه رایانه‌ای، با توجه به متغیرهای فراوان مانند تعداد کاروانها، ظریفت آنها و ترکیب زن و مرد در هر کاروان و ظرفیت اتوبوسهای موجود است. هدف از طراحی و اجرای این برنامه نیز این است که از همه ظرفیت صندلیهای اتوبوسها استفاده بهینه شود. طبیعی است این برنامه باید به وسیله متخصصان مسلط و مجرب رایانه در امر حج، به اجرا درآید. به هر حال امروز با بهره‌گیری از رایانه و تکیه به تجربه‌های پیشین، عمده کار تقسیم اتوبوسهای مشاعر به طور مکانیزه انجام می‌شود.
عوامل متغیر فوق به این صورت است که زائران در کاروانهای 100 تا 220 نفری

ص: 288
تقسیم شده‌اند. در داخل کاروان هم تعدادی زن و تعدادی مرد با دامنه‌های آماری گوناگون حضور دارند که به دلایل خاص باید جداگانه عازم مشاعر شوند. از سویی با اتوبوسهایی به ظرفیتها و کیفیتهای متنوع مواجه هستیم که از خواسته‌ها و تمایلات ماهم تبعیت نمی‌کنند و با سندیکای خوادشان سر و کار دارند. از سوی دیگر مردان با اتوبوسهای روباز (مکشوف) و زنان در اتوبوسهای رو بسته (مغطی) انتقال می‌یابند.
مسأله جابجایی تعداد بسیاری از این اتوبوسها از یک پارکینگ بزرگ در خارج از شهر مکه درست در زمان اوج ازدحام حج هم یکی از معضلات این ایام به شمار می‌آید.
موضوع نحوه تحویل اتوبوس جایگزین، به کاروانهایی که اتوبوس آنها خراب یا در عرفات مفقود شده یا مدیر نمی‌تواند در منی و عرفات به آن دسترسی پیدا کند نیز مزید بر علت است و از موضوعات مورد توجه در مناقشات و مذاکرات میان مسؤولان ایرانی و سعودی است.
تسویه حساب با «نقابه» در مکه نیز در شمار وظایف مسؤولان حمل و نقل مکه قلمداد می‌شود. همان طور که گفتیم انحصار سیستم حمل و نقل اعم از بین شهری و مشاعر، به نقابه (سندیکا) به اضافه پراکندگی و تعدد شرکتهای تحت پوشش آن از عوامل محدودیت آفرین است که شرایط خود را بر کشورها تحمیل می‌کند و دامنه و قدرت تصمیم‌گیری را کند می‌سازد. بدین ترتیب ایجاد رقابت بین شرکتهای متعدد سعودی برای بهره‌گیری از امکانات بهتر و گسترده‌تر، تقریباً منتفی است.
از این رو، زائران باید به محدودیت مدیر کاروان خود در انتخاب اتوبوس برای گروه خود توجه کند؛ همچنان که نمایندگان سازمان حج در گزینش اتوبوسهایی با کیفیت مناسب برای کاروان خاص دخالتی ندارد.
نکته دیگر اینکه ازدحام، انبوه انسانها و وسایل نقلیه و نیز توقف اتوبوسها بر اثر خرابی، از اموری است که حوصله و صبر و سعه صدر حجاج را می‌طلبد. البته مدیران کاروانها از تجربه کافی برخوردارند و آموزشهای لازم را فراگرفته‌اند و با تجربیات یکدیگر آشنا شده‌اند که برای زائران بسیار ارزشمند است.

توصیه‌های سازمان حج به زائران در ایام تشریق‌

ص: 289
مناسب است زائران عزیز برای حفظ سلامت شخصی و صحت اعمال شرعی خود، به نکات زیر توجه داشته باشند:
1. روز هفتم و هشتم ذی‌حجه به قدر کافی استراحت، و وسایل احرام را آماده کنند.
2. احرام اضافی و زیر انداز همراه ببرند.
3. اطمینان از صحت نیت احرام پیش از خروج از مکه.
4. شناسایی اتوبوس و خیمه در عرفات و منی.
5. جدا نشدن از کاروان هنگام جمع کردن ریگ در مشعر الحرام.
6. دستبند و کارت شناسایی خود را در مشاعر مقدس به همراه داشته باشند.
7. در مشاعر مقدس، به صورت متفرق از چادرها خارج نشوند و بی جهت تردد نکنند.
8. در منی به صورت گروهی به سوی جمرات حرکت کنند و به چادر باز گردند.
9. دقت کنند که پس از رمی جمره عقبه، در روز عید اشتباهاً به طرف مکه باز نگردند.
10. هنگام انتقال از مشعر به منی در صبح روز عید، به علائم نصب شده نشانگر سمت چادرهای ایرانی توجه کنند. در این شرایط لازم است میوه و بار اضافی با خود حمل نکنند.
11. هنگام غروب روز عرفه، وقتی به یکباره همه چادرها برچیده شد، امکان شناخت موقعیت، بسیار دشوار خواهد شد. در این موقع باید مراقب باشند و از محل دور نشوند.
12. در صورت جدا شدن از کاروان، هراس نداشته باشند با دیگر کاروانهای ایرانی به طرف خیمه‌ها حرکت کنند تا برادران امداد گر آنان را به خیمه‌ها برسانند.
ضمناً در منی اطراف منطقه ایرانیان نیز با پرچم کشورمان مشخص شده است.
13. از نوشیدن آب شیرهای مخصوص شستشو و وضو خودداری گردد.
14. حتی الامکان از رفتن به قربانگاه خودداری کنند و به صورت گروهی نیابت دهند.
15. هنگام حلق از تیغهای یکدیگر استفاده نکنند و کلیه شرایط بهداشتی را مراعات کنند.

ص: 290
16. پس از هر بار استفاده از دستشویی، دست خود را با صابون بشویند.
17. هنگام استفاده از دستشویی، رعایت تقدم افراد سالخورده لازم است.
18. همراه داشتن پول، با توجه به این که قبلًا پول قربانی را پرداخته‌اید، ضرورت ندارد و حداکثر پنجاه ریال سعودی کفایت می‌کند.
19. تعجیل نکردن در استحمام و شستشوی لباس در موقع مراجعت به هتل‌

توصیه‌های بهداشتی هیأت پزشکی حج‌

عرفات
* حفظ بهداشت محیط در اماکن مقدس عرفات، مشعر و منی وظیفه اخلاقی، مذهبی و میهنی ماست.
* در زمان عزیمت برای انجام مراسم برائت از مشرکین، از ریختن قوطیهای آب میوه، پلاستیک آب و آب دهان و بینی در معابر به شدت پرهیز کنید.
* از پر خوری اجتناب کنید. در عرفات تعداد توالتها و دستشوییها به نسبت کم است.
* با بهره‌گیری از اعمال عبادی این وقوف مبارک، به تقویت بهداشت روان خود کمک کنید.
* استفاده از صابون بدون بو بعد از دستشویی و قبل از صرف غذا فراموش نشود.
* در زمان حرکت به سمت مشعر الحرام، حداقل خود را برای دوازده ساعت آماده کنید، به ویژه عدم نیاز به اجابت مزاج در این ساعات لازم است؛ چون در مشعر تقریباً امکان استفاده از دستشویی و توالت وجود ندارد.
* در زمان حرکت به طرف مشعر، آب کافی به همراه داشته باشید.
مشعر الحرام
* اگر در مکه مکرمه سنگهای خود را جمع نکرده‌اید، آنها را از محلهای تمیز جمع کنید و در هنگام جمع کردن سنگ از دستکش نایلونی استفاده کنید.
* برای جمع آوری سنگ از کوه بالا نروید.

ص: 291
* سنگهای مناسب جمع آوری کنید. گاهی سنگهای بسیار درشت موجب جراحت دیگران شده است.
منی
* نظم و ترتیب و نظافت چادرها و محیط اطراف چادرها را به شدت رعایت کنید.
* برای ورود به چادرها حتماً از کیسه کفش استفاده کنید.
* با ورود به منی حتماً قدری استراحت کنید تا تجدید قوا شود، سپس برای ادامه اعمال (رمی جمره عقبه) بروید.
* با علامت گذاریهای مناسب چادر خود را شناسایی کنید. استفاده از دستبند و به همراه داشتن نشانی و مشخصات کاروان الزامی است. گم شدن در ایام تشریق رایج است.
زمانی که برای رمی جمره عقبه می‌روید، خودتان و همسفرتان که فکر می‌کنید نیازمند کمک است، به نکات زیر توجه کنید:
* آیا توان پیاده روی چند کیلو متری را در شرایط تراکم جمعیت و توان انجام صحیح رمی جمره را دارید؟ اگر سالمند یا بیمارید و به ویژه اگر از بیماریهای قلبی رنج می‌برید با مشورت با پزشک کاروان یا روحانی و مدیر کاروان، برای خود نایب انتخاب کنید.
* آیا اگر عینکی هستید، بند عینک خود را برداشته‌اید؟
* آیا دمپایی راحتی دارید؟
* آیا دستبند شناسایی به دست دارید؟
* آیا سنگهای خود را برداشته‌اید؟
قربانی
* برای قربانیِ شما ذابحان ایرانی حرفه‌ای در سالنهای قربانگاه حضور دارند.
* در هیچ شرایطی و برای هیچ منظوری- مانند خوردن، آوردن سوغات، به نخ کشیدن یا هدیه کردن- گوشت قربانی را از قربانگاه خارج نکنید.
* به ذبح کنندگان محترم که بعد از یک کار طاقت فرسا و سخت به چادرها باز می‌گردند، کمک کنید تا پس از تطهیر کامل به چادرها وارد شوند و استراحت نمایند.

ص: 292
خارج کردن گوشت از قربانگاه، بهداشتی نیست و در صورت مشاهده، گوشت قربانی به وسیله کارشناسان بهداشتی ضبط می‌شود. لذا از زائرین و ذبح کنندگان عزیز تقاضا می‌شود با مسؤولین بهداشتی همکاری کنند.
تراشیدن موی سر (حلق)
در سالهای گذشته، متأسفانه «حلق غیر بهداشتی» موجب آلودگی حریم منی می‌شد- در حالی که کاملًا قابل پیشگیری بود. در سال جاری با آموزشهای لازم در کاروانها و بالا بردن سطح آگاهیهای زائرین ایرانی، انتظار می‌رود که حلق غیر بهداشتی به طور محسوسی کاهش یابد. پیشنهاد می‌شود:
* به هر زائر مرد یک تکه سفره یک بار مصرف به ابعاد یک متر در یک متر تحویل شود تا در زمان حلق آن را بر روی زمین پهن و پس از انجام عمل حلق آن را جمع و در سطل زباله دفع کنند.
* نظارت یک فرد مسؤول از کاروان بر انجام حلق بهداشتی زائرین می‌تواند به این امر کمک کند. علاوه بر موضوع فوق، به نکات زیر نیز اکیداً توجه فرمایید:
* حتماً از تیغ و خود تراش شخصی خود استفاده کنید.
* سعی کنید با خون افراد- که ممکن است در زمان تراشیدن موی سر برای آنها عارض شود- تماس نداشته باشید.
* بعد از حلقْ استحمام، و لباس تمیزی را که همراه خود آورده‌اید، به تن کنید.
* می‌توان شستشوی لباسهای آلوده و حوله‌های احرام را به بعد موکول کرد تا مجبورنشویم برای خشک کردن، آنها را در جاهای آلوده پهن کنیم و مناظر نازیبایی را به وجود آوریم.
* از بستن طناب رخت در میان چادرها، که گاهی سد معبر ایجاد می‌کند، اجتناب کنید.
* بعد از پایان اعمال، استراحت و در خود آرامش ایجاد کنید.

چهارشنبه 9 ذی حجه (روز عرفه)

وقوف در عرفات‌

ص: 293
چهارشنبه 9 ذی حجه (روز عرفه)
30/ 10/ 1383
وقوف در عرفات
دومین عمل از اعمال حج تمتع یعنی وقوف در عرفات امروز انجام می‌شود. هرچند روز عرفه عمل واجبی جز وقوف در عرفات از ظهر تا غروب آفتاب ندارد، ولی حجاج شیعه و ایرانی برای مستحبات این روز اهتمام زیادی دارند و اکنون سالهاست که ادعیه شب عرفه را هم در عرفات می‌خوانند و خود را برای وقوف بعد از ظهر و انجام دادن اعمال مستحب عرفه آماده می‌کنند. علاوه بر این، اینک چند سالی است- پس از آنکه مقامات حکومت سعودی مانع برگزاری مراسم برائت در مکه شدند- مراسم برائت نیز صبح روز عرفه در عرفات برگزار می‌شود.
در عرفات بیشترین توجه حجّاج شیعه متوجه وجود ذی‌جود و اقدسِ ذخیره عالم غیب و شهود حضرت بقیّة الله الاعظم (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) است؛ چون در روایات آمده است که آن وجود نازنین هر سال در موسم در عرفات حضور دارد.

گل زهرا علیها السلام‌

یک عمر در پی تو سفر کردم با آتش فراقِ تو سر کردم

ص: 294
روزم به انتظار تو، شب گردید شب را به شوق وصل، سحر کردم
با کیمیای عشق تو این دل را ارزنده‌تر ز گوهر و زر کردم
هر محفلی که یاد تو می‌کردند دل را که خفته بود، خبر کردم
جز مهر رویت ای گل زهرایی از دل هر آنچه جز تو، به در کردم
سودای هر که جز تو در این سر بود سودی نداشت، بلکه ضرر کردم
در مکّه، در منا، جبل الرّحمه با عشق تو به هر چه نظر کردم
چون دیده‌ام ندید جمالت را در راه وصل، فکر دگر کردم
تا محرمِ حریم حرم گردم مُحرِم شدم، ز نَفْس حذر کردم
کوی رضای توست چو میقاتم احرامی از خشوع، به بر کردم
رمز یقین، دو رکعتِ خونین است من هم وضو زخونِ جگر کردم (1)
(جواد محدّثی)

برائت از مشرکین‌

یکی از ابتکارات امام خمینی در حج، توصیه و دستور به برائت از مشرکین در موسم حج بود. پیش از گزارش مراسم برائت امسال، نقل توضیحی راجع به اصل برائت از مشرکین در حج مناسب است:
شیوه‌های اعلان برائت می‌تواند به گونه‌های مختلف و مناسب، در قالب رعایت اصول دیگر اسلام و شرایط زمان انجام شود، اما آنچه به عنوان رکن، در اجرای آن باید ملحوظ شود، اصلِ معنا و مفهوم اعتقادی و سیاسیِ طرد بت و بت‌پرستی، و اعلان انزجار از مشرکان و دشمنان اسلام و محکوم کردن سیاستهای خصمانه و توطئه‌گرانه و مشی ستمگرانه و تجاوزکارانه آنهاست.
از سوی دیگر با توجه به محتوای برائت، و نیز ارزش تأسی به پیامبر صلی الله علیه و آله در انتخاب زمان و مکان اعلان برائت، مناسبت حکم و موضوع ایجاب می‌کند که بهترین و کارآمدترین شکل اعلان برائت از مشرکان، در حرم و در ایام حج انجام گیرد. از آیه

1- 1. در حریم حرم، ص 131.

ص: 295
سوم سوره توبه نیز می‌توان چنین استنباط کرد که اعلان برائت با اعمال و مناسک حج منافات ندارد، بلکه رابطه میان آن دو، در هدف و ماهیت و نتایج ایجاب می‌کند که برای تکمیل آثار و برکات هر یک از آنها، این دو عمل عبادی و سیاسی همراه یکدیگر انجام پذیرند؛ زیرا حج، در مفهوم جامع خود بسیاری از شعائر توحیدی را در بر می‌گیرد و عبادتی اجتماعی- سیاسی به شمار می‌رود، و صرفاً حرکتی فردی نیست.
آیات قرآنی درباره کعبه و مکه، با تعابیری چون قیاماً للناس (مائده: 97)؛ مثابةً للناسِ وأَمْناً (بقره: 125)؛ وُضِعَ للناس (آل عمران: 96) و مُبارکاً و هدیً للعالمین (آل عمران: 96)، ماهیت اجتماعی بیت الله الحرام، و به تبع آن حج را بیان می‌کند.
روایات نیز اثر حج را در حفظ و تقویت دین. و معرفی اسلام، تقویت پیوند و استحکام جوامع اسلامی، آشنایی مسلمانان با یکدیگر، و شناخت آثار پیامبر و یادآوردن و فراموش نکردن آنها، متذکر می‌شود.
همچنان‌که روایات دیگری، ارتباط حج با ولایت، اجتناب مؤکد از تعطیلی و ترک آن ولو به اهتمام حکومت را بیان می‌کند، و گواه آن است که حج فریضه‌ای است با جنبه‌های گوناگون توحیدی، و آمیزه‌ای است از عبادات و اجتماعیات؛ حتی برخی مفسران، منافع یاد شده در آیه 32 سوره حج را اعم از منافع معنوی و مادی، مانند سیاست، ولایت، تعاون و همبستگی، رفاه عمومی، تدبیر و توسعه تجارت، و رفع دیگر حوایج می‌دانند که به حسب شرایط و احوال جوامع اسلامی و نیازهای روز، تغییر می‌کند.
نمونه‌های بهره‌گیری سیاسی و اجتماعی از موقعیت بیت الله الحرام و حج، که حرم امن الهی است و همگان در آن مصون هستند، در سنت رسول اکرم و ائمه اطهار علیهم السلام و مسلمانان متعدد است و ما به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:
1. در سال هفتم هجرت، پیامبر اکرم بر اساس توافقنامه حدیبیه، همراه دو هزار تن از مسلمانان، برای مناسک عمره (عمرة القضاء) به مکه رفتند و از نحوه آرایش شکوهمند مسلمانان به هنگام طواف و شعارهای آنان- از جمله اشعار عبدالله بن رواحه- برای نمایش قدرت مسلمانان در برابر مشرکان بهره بردند. شخص

ص: 297
حرم و کعبه و تحذیرات صریح ایشان در عدم متابعت از ظالمین و فاسقین. از همین قبیل است برخورد علمی و سیاسی امام باقر علیه السلام با هشام بن عبدالملک و نافع مولی ابن عمر، در مراسم حج.
11. معرفی کردن امام جعفر صادق علیه السلام امام موسی کاظم علیه السلام را به ولایت در راه مکه، مباحثات امام جعفر صادق علیه السلام با زنادقه در موسم حج و در کنار کعبه و مجادلات علمی ایشان با معتزله.
12. ماجرای طالبیان در زمان هادی، خلیفه عباسی، که در آن حسین بن علی بن حسن و یارانش عازم مکه شدند و تا زمان حج در آنجا ماندند تا ندای مظلومیت خود را در مقابل ستمگری خلیفه سر دهند، اما در روز ترویه بر اثر حمله سپاهیان هادی در فخّ، نزدیکی مکه، به شهادت رسیدند.
غفلتهای تاریخی در مقاطع مختلف، باعث نقصان توجه به مقصود اصلی و ماهیت ذاتی حج شده است؛ همچنان‌که پس از بنای کعبه و آغاز حج ابراهیمی نیز به تدریج خرافات و اوهام بر حج اصیل تأثیر نهاد و آن را به صورت حج جاهلی درآورد و با بعثت پیامبر اکرم، بار دیگر زنگار شرک و خرافه از آن زدوده شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران (1357 ش)، امام خمینی نیز با توجه به موقعیت خطیر جهان اسلام در دنیای کنونی، بار دیگر جنبه‌های اعتقادی و اجتماعی حج را متذکر و خواستار بهره‌گیری، از این همایش بزرگ سال برای بیان مسائل و حلّ مشکلات جهان اسلام شد.
امام خمینی در عید قربانِ نخستین حج پس از پیروزی انقلاب اسلامی (30 آبان 1358)، در پیامی به حجاج، به تحلیل جامعی از کعبه و حج مبادرت کرد و آن را محل نشر توحید و نفی شرک دانست. تأکید او بر این نکته بود که کعبه خاستگاه اصلی ندای توحید و مرکز شکستن بتها در سراسر جهان است و بنابر آیات قرآنی (حج: 27) تطهیر آن از همه ناپاکیها و پلیدیها (ارجاس؛ بقره: 125) که بالاترین آنها شرک است، واجب است، و سپس با اشاره به اعلان برائت از مشرکین (توبه: 1، 3) و قیام مهدی موعود علیه السلام از کنار کعبه و دعوت مردم به توحید، نتیجه گرفت که همه بت‌شکنیها از کعبه سر [چشمه گرفته و خواهد گرفت و امت اسلام نیز باید از این امر تأسی نمایند.

ص: 298
وی حج اجتماعی و برائت از مشرکان را به یک روش خاص محدود نکرد؛ بلکه دغدغه اصلی و تأکید عمده او بر محتوای عمیق حج و استفاده از آن با اتکا بر توحید ناب و اجتناب از تمامی مظاهر شرک و تعلق و توکل به غیر خدا بود که می‌تواند منشأ حرکات و برکات بسیاری در جوامع اسلامی و همسویی و تلاش آنان برای احیای میراث و تمدن اسلامی شود. از نظر ایشان، مسلمانان باید در حج به صِرف صورت قناعت نکنند و از چنین کنگره عظیمی که امکان برپاییش برای هیچ مقام و دولتی ممکن نیست مگر اراده خدا، به نفع اسلام و مسلمین استفاده شود. موارد این استفاده را در قیام به قسط برای ادامه بت شکنیهای انبیای حق، به هم پیوستن مسلمانان جهان و تحکیم وحدت آنهادر مقابل طاغوتها و بررسی مشکلات مسلمانان و مشورت برای حل و فصل آنها می‌توان سراغ گرفت.
خاستگاه اصلی دیدگاه امام خمینی در برائت از مشرکان، همان اصول تولّی و تبرّی بوده است. از نظر ایشان فریاد برائت از مشرکان مخصوص به زمانی خاص نیست و در هر سال باید تکرار شود و دفاع از مسلمانان نوعی برائت از مشرکین است. بدین ترتیب، بهره‌گیری صحیح از حج و برائت از مشرکان، رهایی از مرزهای اعتباری قومیت و ملیت و رسیدن مسلمانان به وحدت ایمانی است و رهایی از اختلافهای درونی و جنگهای مذهبی، و عطف نفرتها و دشمنیها به دشمن مشترک را در پی دارد. (1)

برگزاری مراسم برائت از مشرکین در عرفات‌

صبح امروز فریاد الله اکبر و اعلان برائت از مشرکان در صحرای عرفات طنین انداز شد.
در این مراسم زائران ایرانی و غیر ایرانی با حضور در وادی عرفات و سردادن شعارهای مرگ بر آمریکا و مرگ بر اسرائیل، نفرت و انزجار خود را از هرگونه آثار و مظاهر شرک در سراسر جهان اعلام کردند.

1- 1. دانشنامه جهان اسلام، ج 2، ص 628- 629، مقاله «برائت از مشرکین» منابع این مطالب را در این کتاب ملاحظه کنید.

ص: 299
نماینده ولی فقیه و سرپرست زائران ایرانی خانه خدا در این مراسم تأکید کرد:
برائت از مشرکین از ارکان اصلی حج ابراهیمی است و مسلمانان جهان باید با تمسک به قرآن و اهل بیت علیهم السلام همواره اتحاد خود را حفظ کنند تا در مقابله با هرگونه آثار شرک و ظلم، سربلند و سرافراز باشند.
وی مراسم امسال برائت از مشرکان راباشکوه‌تر از سالهای گذشته خواند. آقای ری شهری پیام مقام معظم رهبری به حجاج را قرائت کرد و پس از آن خلاصه‌ای از پیام نیز به عربی قرائت شد و طیّ امروز و امشب هزاران نسخه و سی‌دی از آن به زبانهای مختلف در اختیار حجّاج قرار گرفت. زائران بیت الله حرام در پایان مراسم برائت از مشرکین با صدور قطعنامه‌ای بر ضرورت تمسک به قرآن کریم و عترت پیامبر و وحدت و هوشیاری مسلمانان در برابر توطئه‌های دشمنان اسلام تأکید کردند.
در این قطعنامه آمده است:
ما زائران بیت الله الحرام سیاستهای مداخله جویانه و اقدامات جنگ طلبانه آمریکای خونخوار و سردمداران جنایتکار آن، اشغال نظامی افغانستان و عراق، مشارکت در کشتار فلسطینیهای مظلوم، جنایات ددمنشانه مستکبران در شکنجه‌گاههای ابوغریب و گوانتانامو، به رگبار بستن مسلمانان بی دفاع و مجروح عراقی در مساجد آن کشور دخالت غیر قانونی در کشورهای مختلف جهان و به ویژه تهدید جمهوری اسلامی ایران و جوسازی بر ضد دانش و فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را محکوم می‌کنیم.
ما زائران خانه خدا تأکید می‌کنیم ملت با ایمان، شجاع و رشید ایران اسلامی ضمن دفاع از استقلال و تمامیت ارضی کشور و استمرار تلاش برای دستیابی به آخرین فنّاوریهای صلح‌آمیز در همه زمینه‌های علمی، در مقابل هر تجاوزگری، پاسخ مناسب و کوبنده خواهند داد. ما مراتب نفرت و برائت شدید خود را از مظاهر کفر و شرک و استکبار جهانی به ویژه آمریکای جنایتکار اعلام می‌داریم.
اسرائیل، غده سرطانی خاور میانه، دشمن بشریت و مولود نامشروع آمریکای متجاوز و انگلیس مزوّر است و ما زائران بیت الله الحرام ضمن ادای احترام به مسجد الاقصی و قبله نخستین و اعلام همبستگی با ملت مظلوم و شجاع فلسطین، حمایت کامل خود را از انتفاضه رعدآسای مردم قهرمان فلسطین اعلام می‌کنیم و ضمن تقبیح

ص: 300
اعمال وحشیانه رژیم اشغالگر قدس اسرائیل غاصب و سردمداران جلاد و سفاک آن رژیم نامشروع در سرکوب فلسطینیان و تخریب منازل و مزارع مردم و حمله به کودکان و زنان و کشتار مردم بی دفاع آن دیار، نفرت و انزجار شدید خود را از صهیونیست و حامیان آن ابراز می‌کنیم.
در این مراسم اعضای بعثه‌های مراجع شیعه، همچنین شیخ عبدالکریم عبید- روحانی برجسته لبنانی که مدت پانزده سال در بند رژیم صهیونیستی مقاومت کرده بود- نیز شرکت داشتند.
پس از مراسم برائت از مشرکین زائران لبنانی با نماینده مقام معظم رهبری و سرپرست زائران ایرانی خانه خدا دیدار و گفتگو کردند.
گفتنی است که امسال زائران پاکستانی هم از ساعت 1 تا 12 صبح همزمان با زائران ایرانی برای نخستین بار در چادرهای خود جداگانه مراسم برائت را برگزار کردند. این مراسم با همّت و تدبیر چند تن از علما و فضلای پاکستان با حضور سه هزار نفر از حجّاج پاکستانی برگزار شد.
در این مراسم ابتدا ترجمه پیام رهبر انقلاب به اردو در جمع حجّاج قرائت شد. سپس محتوای این پیام را حجة الاسلام جناب آقای سید جواد نقوی شرح داد و اهمیت اصل برائت در موسم حج را تبیین کرد.
در این مراسم شعارهایی از جمله «مرگ بر آمریکا»، «مرگ بر اسرائیل» سرداده شد و در پایان مراسم حجّاج اظهار می‌داشتند که امروز ما مفهوم حج ابراهیمی و برائت از مشرکین را فهمیدیم و مطمئن هستیم حجِ صحیح انجام می‌دهیم.
در بین این مراسم ترجمه پیام رهبر انقلاب به اردو توزیع شد، ولی چون فقط پانصد نسخه بود به دست خیلی از افراد متقاضی پیام نرسید. ترجمه پیام مقام معظم رهبری علاوه بر مراسم، در چند کاروان دیگر پاکستانی که از محل مراسم دور بودند نیز با بلندگو قرائت گردید. می‌افزایم که از مراسم برائت حجاج پاکستانی فیلمبرداری شد.

متن کامل پیام مقام معظم رهبری به حجّاج‌

ص: 301
بسم الله الرحمن الرحیم
«یا قَوْمَنا اجِیبُوا دَاعِیَ اللهِ وآمِنُوا بِه، یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَیُجِرْکُمْ مِنْ عَذابٍ الیمٍ» (1)
بار دیگر اجابت کنندگان دعوت الهی- لبیک گویان و هروله کنان- خود را به خانه دوست رسانده‌اند. موسم حج فرا رسیده و عرصه شوق و نیاز، به روی دلدادگان صفا و معنویت گشوده شده است. اینک خانه خدا و قبله دلها پیش روی شما است، عرفات و مَشْعَر آراسته برای جوشش سرچشمه ذکر و معرفت است، منی و صفا آموزنده سعی و تلاش در قرب به خدا و رمی شیطان است، اینک فرصت خودسازی و بهره‌گیری از این آبشار زلال توحید و وحدت فرا رسیده است. لبیکی را که در آغاز احرام بر زبان رانده‌اید، در دل خویش راسخ کنید و دعوت خدا را که با سفر به حریم دوست اجابت کرده‌اید، با تأمل در معنا و هدف حج، از سود و ذخیره هرچه افزون‌تر برخوردار سازید.
فریضه حج، آنگاه که با معرفت و هوشیارانه به جای آورده شود، به مسلمان حج‌گزار و به امت بزرگ اسلامی فیض می‌بخشد، حاجی را به صفا و پاکی و معنویت سوق می‌دهد، و امت را به اتحاد و عزت و اقتدار نزدیک می‌کند.
گام اول برای حاجیان، خودسازی است. احرام و طواف و نماز، مشعر و عرفات و منی، قربانی و رمی و حلق، همه و همه مظاهر خشوع و فروتنی انسان در برابر خداوند و جایگاه ذکر و تضرع و تقرب به او است. این مناسک پرمعنی را نباید از سر غفلت گذرانید. مسافر دیار حج، در همه این مراسم باید خود را در محضر حق متعال بداند، خود را در انبوه متراکم جمع، با محبوب تنها ببیند، با او راز و نیاز کند، از او بخواهد و به او دل ببندد، شیطان و هوا را از دل خویش براند، و زنگار حرص و حسد و جبن و شهوت را از خویش بزداید. خدا را بر هدایت و نعمتش سپاس گوید، دل را بر مجاهدت در راه خدا رام کند، مهربانی به مؤمنان و بیزاری از معاندان و حق ستیزان را در دل بپروراند، عزم خویش را بر اصلاح خود و اصلاح دنیای پیرامون خود

1- 1. الأحقاف 46: 31.

ص: 302
استوار سازد، و با خدای خود بر آبادی دنیا و آخرت پیمان بندد.
حج در عین حال، یک حرکت دست‌جمعی است. دعوت الهی به حج برای آن است که مؤمنان خود را در کنار یکدیگر ببینند و نمادی از وحدت پیکره مسلمین را به چشم خود بنگرند. حج برای تقرب دست‌جمعی به خدا و برائت دست‌جمعی از شیاطین انس و جن است. تمرین اتحاد و پیوستگیِ امت اسلامی است. و امت اسلامی هرگز مانند امروز به این برادری با یکدیگر و برائت علنی از مشرکین و مستکبرین، نیاز نداشته است.
امروز جهان اسلام در محاصره علمی و اقتصادی و تبلیغاتی و اینک نظامی است.
اشغال قدس و فلسطین به اشغال عراق و افغانستان انجامید، و اختاپوس صهیونیزم و استکبار وقیح و نفرت‌انگیز آمریکا، اکنون برای همه خاورمیانه و شمال آفریقا و همه دنیای اسلام، توطئه و نقشه در سر می‌پرورانند و نهضت بیداری را که امروز جان تازه‌ای در پیکر امت اسلامی دمیده است، هدف کینه و انتقام خویش ساخته‌اند.
اکنون آمریکا و غرب مستکبر به این جمع‌بندی رسیده‌اند که کانون بیداری و ایستادگی در برابر نقشه حاکمیت آنان بر همه جهان، کشورها و ملتهای مسلمان و به ویژه در منطقه خاورمیانه است، و اگر با ابزار اقتصادی و سیاسی و تبلیغاتی و- سرانجام- نظامی نتوانند در چند سال آینده، نهضت بیداری اسلامی را مهار و سرکوب کنند، همه محاسبات آنان برای حاکمیت مطلق بر جهان و سیطره بر مهم‌ترین منابع نفت و گاز که تنها وسیله محرکه ماشین صنعتی و برتری مادّی آنان بر همه بشریت است، به هم خواهد ریخت، و کلان سرمایه داران غربی و صهیونیست که بازیگر پشت صحنه همه دولتهای مستکبرند، از اوج اقتدار تحمیلی خود ساقط خواهند شد. استکبار همه ظرفیت تواناییهای خود را به میدان آورده است: در یکجا با فشار سیاسی، در یکجا با تهدید اقتصادی، در جایی با ترفند تبلیغاتی و در جایی دیگر- مانند عراق و افغانستان و پیش از آن در فلسطین و قدس با بمب و موشک و تانک و چکمه پوشان نظامی، به عرصه نبرد سرنوشت ساز وارد شده است.
مهم‌ترین ابزار این ددمنشان آدم‌خوار، پرده نفاق و فریبی است که بر چهره خود کشیده‌اند. جوخه‌های تروریستی را تجهیز و به قصد جان بیگناهان روانه می‌کنند و

ص: 303
دم از مبارزه با تروریسم می‌زنند. از دولت تروریست و جلادی که فلسطین را غصب کرده، علناً پشتیبانی می‌کنند و مدافعان جان به لب رسیده فلسطینی را تروریست می‌نامند.
سلاحهای کشتار جمعی اتمی و شیمیایی و میکربی را تولید و توزیع و مصرف می‌کنند و فجایعی مانند هیروشیما و حلبچه و خطوط دفاعی ایرانیان در جنگ تحمیلی پدید می‌آورند؛ در عین حال شعار کنترل سلاح کشتار جمعی سر می‌دهند.
آنان خود در پشت سر مافیای کثیف مواد مخدرند و دم از مبارزه با مواد مخدر می‌زنند. آنان نمایش علم گرایی و جهانی سازی علم می‌دهند و آنگاه با پیشرفت دانش و فناوری در جهان اسلام مقابله می‌کنند و سر برآوردن فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز در کشورهای اسلامی را گناهی بزرگ می‌شمارند. از آزادی و حقوق اقلیتها سخن می‌گویند، و حق آموزش و تحصیل را از دختران مسلمان به جرم پایبندی به حجاب اسلامی سلب می‌کنند. درباره آزادی بیان و عقیده داد سخن می‌دهند، و ابراز عقیده درباره صهیونیزم را جرم می‌شمارند و بسیاری از آثار فکری و قلمی برجسته اسلامی را و حتی اسناد به دست آمده از لانه جاسوسی آمریکا در تهران را، در آمریکا اجازه نشر نمی‌دهند. در باب حقوق بشر پرگویی می‌کنند، اما دهها اردوگاه شکنجه چون گوانتانامو و ابوغُرَیبْ به پا می‌کنند، یا در مقابل چنین فجایع کم نظیری سکوت رضایت‌آمیز در پیش می‌گیرند. آنها از احترام به همه مذاهب سخن می‌گویند، اما از مُرْتَد مَهْدُور الدَّمی چون سلمان رشدی حمایت می‌کنند و در رادیوی دولتی انگلیس سخن کفرآمیز بر ضد مقدسات اسلامی می‌پراکنند.
امروز بر اثر گستاخی و بی پروایی حماقت‌آمیز زمامداران آمریکا و انگلیس، نقاب خدعه و نفاق آنان شکاف برداشته و نفرت از این مستکبران به دست خودشان دل ملتها و جوانان مسلمان را انباشته است. امروز در هر کشور اسلامی انتخابات آزاد صورت گیرد، ملتها بر ضد خواسته آمریکا و انگلیس رأی خواهند داد.
اکنون انتخابات عراق پیش روی ما است. هدف ملت عراق و رهبران راستین آنان از انتخابات، نقطه مقابل هدف اشغالگران از آن است. ملت و رهبران عراق انتخابات را برای تشکیل حکومتی مردمی و برخاسته از اراده مردم و برای عراقی مستقل و

ص: 304
یکپارچه و آزاد می‌خواهند. انتخابات از نظر آنان باید پایان اشغال نظامی و سلطه سیاسی آمریکا و انگلیس باشد. باید به حضور فتنه‌انگیز صهیونیستها که در زیر سایه سلاح آمریکائیها خود را به کناره فرات رسانده و خواب آشفته «از نیل تا فرات» را تعبیری ناقص کرده‌اند، خاتمه دهد. باید کدورتهای فرقه‌ای و قومی را که غالباً برانگیخته خباثت دشمنان مشترک است، به اخوت و اتحاد تبدیل کند.
اما انتخابات در خیال خام اشغالگران هدف دیگری دارد. آنان می‌خواهند زیر نام انتخاب مردمی، مزدوران خود را که غالباً به خاطر سوابق وابستگی شان به حزب بعث، ذلیل و رام دست اشغالگران‌اند، بر مردم حاکم کنند. می‌خواهند هزینه حضور نظامی را از دوش خود بردارند و به دست مزدوران خود هرچه را هم هزینه کرده‌اند از جیب و نفت عراق جبران کنند. می‌خواهند استعمار را در شکل کاملًا جدید آن در عراق مستقر سازند. در این استعمار فرانوین، مزدوران بیگانه مانند گذشته به طور مستقیم از سوی استعمارگران به کار گماشته نمی‌شوند، بلکه در انتخاباتی که رأی مردم با تقلب و خدعه‌های رایج نادیده گرفته شده، کسانی به نام مُنْتخب مردم بر سر کار می‌آیند. نام و ظاهر کار دموکراسی و باطن آن حاکمیت مطلق بیگانه بر ملت مظلوم است.
اکنون دو خطر بزرگ انتخابات عراق را تهدید می‌کند: نخست تقلّب و جابجا کردن آرا مردم که بخصوص آمریکاییها در آن مهارت دارند. اگر زبدگان عراقی و جوانان سیاسی و تحصیل کرده با همت و تلاش شبانه روزی بتوانند از وقوع این تقلب مانع شوند و حکومت مردمی و منتخب خود را بر سر کار بیاورند، آنگاه خطر دوم مطرح می‌شود که کودتای نظامی و مسلط کردن یک دیکتاتور دیگر بر سرنوشت عراق است.
این خطر نیز با هوشمندی و موقع‌شناسی و شجاعت مردم غیور و مؤمن عراق و رهبران حقیقی و بزرگوار آنان قابل دفع است. آنان در این لحظه حساس تاریخی که سرنوشت دهها سال آینده آنان را رقم می‌زند، باید از ایمان و شجاعت و همبستگی ملی خود بیشترین استفاده را ببرند، انتخاباتی فراگیر و سالم و پرشور برگزار نمایند و از نتایج آن با همه توان پاسداری کنند. اختلاف شیعه و سنی یا عرب و کرد و ترکمان

ص: 305
و یا دیگر دسته بندیهای تفرقه‌انگیز تنها به وسیله دشمنان دامن زده می‌شود؛ همچنان‌که ناامنی که همواره مقدمه بروز دیکتاتوری است از سوی سرویسهای اطلاعاتی دشمن طرّاحی و تشویق می‌شود. کسانی که با ترورهای جنایتبار، جان شهروندان عراقی و شخصیتهای علمی و سیاسی را هدف می‌گیرند هرگز در شمار مجاهدانی که در راه استقلال عزت اسلامی با اشغالگران ستمگر مبارزه می‌کنند، قرار نمی‌گیرند.
برادران و خواهران حج گزار! ملتها و دولتهای مسلمان!
امروز دنیای اسلام بهش از همیشه به اتحاد و یکدلی و تمسک به قرآن نیازمند است.
از سویی ظرفیتهای جهان اسلام برای توسعه و عزت و اقتدار، امروز بیش از گذشته آشکار شده و بازیابی مجد و عظمت امت اسلامی، امروز در سراسر جهان اسلام، انگیزه و خواست جوانان و فرزانگان شده است. شعارهای منافقانه مستکبران رنگ باخته و نیّات پلید آنان برای امت اسلامی بتدریج آشکار شده است.
و از سوی دیگر، جهانخواران که سودای حاکمیت بر سراسر جهان را در سر می‌پرورانند، از بیداری و وحدت امت اسلامی بیمناک‌اند و آن را سدی در برابر سیل ویرانگر نقشه‌های خود می‌شمرند و در تلاش برای پیشدستی و پیشگیری از آن‌اند.
امروز، روز اخوت عملی در همه عرصه‌ها و در برابر همه فتنه‌ها است. روز فراهم ساختن زمینه برای حکومت حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) است. روز اجابت دعوت الهی در همه زمینه‌ها است. روزی است که باید آیه «انّما المُؤمنونَ اخْوَة» و آیه «لاتقولوا لمن القی الیکم السلام لست مؤمنا» و آیه «اشداء علی الکفار رحماء بینهم» را بار دیگر بر دلهای خود تلاوت کنیم، باید چه در هنگام بمباران نجف و فلوجه و موصل، چه هنگام زلزله دریایی در اقیانوس هند که دهها هزار خانواده را داغدار کرد، چه در هنگام اشغال عراق و افغانستان، و چه در حوادث خونبار هر روزه فلسطین، تکلیف الهی را بر دوش خویش احساس کنیم. ما مسلمانان را دعوت به اتحاد می‌کنیم، این اتحاد نه علیه مسیحیان یا سایر ادیان و ملتها، بلکه برای مقابله با متجاوزان و اشغالگران و جنگ افروزان، برای اخلاق و معنویت و احیای عقلانیت و عدالت اسلامی و پیشرفت علمی و اقتصادی و بازیابی عزت اسلامی است. به یاد

ص: 306
جهانیان می‌آوریم که وقتی قدس در دوران خلفای راشدین در دست مسلمانان بود، مسیحیان و یهودیان در آرامش و امنیت کامل بودند، اما اینک که قدس و مراکزی دیگر زیر سلطه صهیونیستها یا صلیبیهای صهیونیست است، چگونه خون مسلمانان را مباح می‌شمرند.
حج‌گزاران عزیز را به خشوع و ذکر و انابه و تلاوت قرآن با تدبر و حضور در نمازهای جماعت و مهربانی با حاجیان کشورهای دیگر و پرهیز از وقت گذرانیهای بیهوده فرا می‌خوانم و از خداوند متعال موفقیت و عافیت و قبولی عبادات شما را مسألت می‌کنم و همه را به دعا برای حضرت بقیة الله (ارواحنا فداه) و فرا رسیدن حکومت عدل جهانی آن ذخیره الهی دعوت می‌کنم.
والسلام علیه وعلیکم ورحمة الله وبرکاته.
علی الحسینی الخامنه‌ای‌

برگزاری دعای عرفه‌

مراسم دعای عرفه بعدازظهر در چادرهای کاروانهای ایرانی در عرفات جداگانه برگزار شد. چند کاروان از کاروانهای مجاور بعثه هم، در دعای عرفه بعثه که باحضور اعضای بعثه و نماینده ولی فقیه برگزار شد، شرکت کردند.
در این آیین پرشکوه و معنوی، پس از تلاوت آیاتی از کلام الله مجید دعای پرفیض عرفه در صحرای عرفات قرائت شد. در مراسم روحبخش دعای عرفه همچنین نوحه خوانان و مرثیه سرایان مداحی کردند و زائران بیت الله الحرام با دعا و راز و نیاز به درگاه حضرت احدیت قلوب خود را جلا دادند و برای سربلندی و سرافرازی مسلمانان و امت اسلامی دعا کردند.
طبق برنامه‌ریزی قبلی در شورای هماهنگی بعثه، مراسم دعای عرفه به شکلی بسیار شایسته و با شور و حال خاصّی انجام شد. حقیقتاً بنده چنین مراسم با حالی تاکنون در حرمین شریفین ندیده بودم. غوغایی از گریه و ناله خیمه نشینان عرفات به آسمان می‌رفت و تا ملکوت اعلی اوج می‌گرفت و باران اشک بود که از دیده‌ها فرو می‌بارید؛ به

ص: 307
طوری که وصف آن در توان من نیست و هیچ‌گاه خاطره آن را فراموش نخواهم کرد و پس از آن نیز گاهی که یاد آن صحنه می‌افتم، منقلب می‌شوم. چنان‌که در جلسه شورای هماهنگی بعثه- که قبلًا گذشت- مقرّر شده بود سه نفر از مداحان اهل بیت علیهم السلام مداحی و مرثیه سرایی کردند: یکی پیش از دعا، یکی در بین دعا، سومی هم پس از پایان دعا، والحقّ که سنگ تمام گذاشتند و جانها را با آب توبه و سیلاب اشک شستشو دادند.
البته برخی مسامحات هم صورت گرفت که امید است تکرار نشود. به کار بردن برخی تعبیرات که در شأن معصومان علیهم السلام نیست و بی احترامی به آنهاست، نیز پایین آوردن منزلت و عظمت اندوخته خدا حضرت ولیّ عصر (عجّل الله تعالی فرجه) کار درستی نیست؛ مثلًا یکی از مداحان خطاب به یکی از معصومان علیهم السلام گفت: «قربونِ ابروهات بشم من!» و دیگری خطاب به مردم: «مواظب باش، ممکن است آنکه کنار تو نشسته، امام زمان باشد».
همچنین ذیل دعای عرفه خوانده شد که البته این ذیل از سخنان حضرت سیدالشهداء علیه السلام نیست، بلکه از منشآت ابن عطاء الله اسکندرانی است. (1)
یکی از کارهای جالب توجه برخی زائران ایرانی این بود که با تلفن همراه با بستگان خود در ایران تماس گرفتند و آنها را به شنیدن لحظاتی از مراسم دعای عرفه دعوت، و بدین گونه فضای معنوی عرفات را به نزدیکان خود منتقل می‌کردند.
به هر حال، از آنجا که مراسم دعای عرفه بعثه شور و حالی وصف ناشدنی داشت، من اشعاری را که مداحان گرامی در این مراسم در چادر بعثه در صحرای عرفات خواندند، یادداشت کردم که در ذیل می‌آید:
چراغ قلب حرم آفتاب کعبه کجایی؟ نگاه کعبه به درمانده تا به کعبه درآیی
گهی کنارِ حجر، گه به مستجار بگریم مگر به زمزم اشکم دو چشم خود بگشایی
بیا یابن الحسن، بیا یابن الحسن

1- 1. رک: میقات حج، شماره 51، مقاله «پژوهشی درباره ذیل دعای عرفه».

ص: 308
تو حجی و تو طوافی، تو رکنی و تو مقامی تو مستجار تو زمزم، تو مروه و تو صفایی
خوشا به حال دل حاجی ای که دور تو گردد که کعبه بیت خدا باشد و تو روی خدایی
بیا یابن الحسن، بیا یابن الحسن
خوشا به حال دلِ مُحرِمی که شد به تو مَحْرم تو روح حج، تو روان حرم، تو قلب دعایی
به مشعر و عرفات و به مکّه یوسف زهرا تو مشعر و عرفاتی، تو مکّه و تو منایی
بیا یابن الحسن، بیا یابن الحسن
***
حاجیان جمع‌اند دور هم همه پس کجا رفته عزیز فاطمه
الهی من ز خود چیزی ندارم چه دارم تا به درگاه تو آرم
چه گویم ذکر یاالله از توست اگر آهی کشم آن آه از توست
به بیت و چار رکن و حجر و زمزم به ابراهیم و نوح و شیث و آدم
به آنانی که از شوق لقایت صفا کردند در کوه صفایت
صفا را با صفا تفسیر کردند به مروه آمده تقصیر کردند
به حجّاجی که از یک صبح تا شام زخون خویش پوشیدند احرام
به یک دم از دو عالم درگذشتند به جای موی سر از سر گذشتند
به آن حاجی که مقتل شد مطافش هزاران سنگ شد اجر طوافش
به آن حاجی که خونش زمزمش بود عطش مانند آتش همدش بود
به آن حاجی که با رأس بریده چهل منزل صفا و مروه دیده
به حجاجی که دیگر برنگشتند جدا از دامن دلبر نگشتند
به آن حاجی که تنها داشت شش ماه به خونی کز گلویش ریخت ناگاه

ص: 309
به آن شیرین زبان ناز دانه که جسمش شد کبود از تازیانه
مرا با دست خالی برمگردان جدا از آل پیغمبر مگردان
تو می‌دانی بُوَد خالی سبویم بود اشکم تمام آبرویم
روم اما وجودم با حسین است به صورت نقش اشکم یا حسین است
***
سرزمین عرفات ای تو صفای جانم من به شوق تو دعای عرفه می‌خوانم
من که جاری به لبم هست دعای عرفه می‌سپارم دل خود را به دعای عرفه
سرزمین عرفات ای تو بهشتِ دل من کاش می‌بود همیشه حَرَمت منزل من
کاش امروز یکی قرعه به نامم می‌خورد نفس مهدی زهرا به مشامم می‌خورد
سرزمین عرفات اشک من از دیده رهاست یوسف فاطمه مولای من امروز اینجاست
این خوش آن چشم که امروز رخش می‌بیند ای خوش آن دل که گل از جلوه او می‌چیند
حجة بن الحسن ای آینه امیدم کاش می‌شد من بیچاره تو را می‌دیدم
***
خداحافظ فضای روحانی دگر به پایان رسیده مهمانی
خداحافظ نوای یا مولا ابوحمزه، عرفه، عاشورا

ص: 310
چه ساعاتی، چه اوقاتی، چه روضه هایی بود به یارب گفتنم هر دم دلم خدایی بود
خداوندا به گریه زینب به اشک او گذر ز ما امشب
ببخشایم که جاماندم دوباره از خوبان نصیبم کن که من گردم به کربلا مهمان
***
صدای زنگ قافله از تو بیابونا می‌یاد این کاروان سالار کیه از سفر مکه می‌یاد
دختری تویِ محملا خوابِ اسیری می‌بینه خواب می‌بینه رو گونه‌هاش اشک یتیمی می‌شینه
این را هم بیفزایم که امسال به خواندن متن دعای عرفه اکتفا شد و توضیحی درباره مفاد آن داده نشد؛ ولی برخی سالهای گذشته که حجة الاسلام انصاریان دعا را می‌خواند و ضمن دعا برخی فقره‌های آن را توضیح می‌داد.
امسال همزمان با برگزاری مراسم برائت از مشرکین و دعای عرفه در جوار چادرهای ایرانیان که حجاج ترکیه مستقرّند، بلندگویی با صدای خیلی بلند یکسره از صبح تا غروب عرفه روشن بود و نواری تکراری را پخش می‌کرد که معلوم بود برای مزاحمت با برنامه‌های ایران در نظر گرفته شده و عمدی بود تا صدای ایرانیان به حجاج سایر کشورها نرسد.
روز عرفه نماز ظهر و عصر و سپس مغرب و عشا به امامت نماینده ولی فقیه در چادر بعثه برگزار شد و حجاج عازم مشعر شدند.

عزیمت به مشعر

بیشتر حاجیان ایرانی مسیر عرفات به مشعر را سواره طی می‌کنند و گاه ساعتها در ترافیک می‌مانند و برخی کاروانها هم به وقوف اختیاری مشعر نمی‌رسند. تعداد اندکی هم از

ص: 311
ایرانیان پیاده این مسیر با صفا را می‌پیمایند و فیض بیشتری می‌برند. بنده هم از آنجا که از حضرت حجة الاسلام نوّاب بارها وصف پیاده روی از مشعر به عرفات را شنیده بودم، با عده‌ای از فضلا و دوستان به همراه و راهنمایی ایشان از طریق مشاة پیاده راه افتادیم. آنچه قبلًا از آقای نواب شنیده بودم، اکنون دیدم و حقّاً که پیاده روی به مشعر صفایی مخصوص دارد. دوستان در مسیر دعای کمیل و برخی ادعیه شب عید را هم خواندند و گهگاه مباحثی علمی را مطرح می‌کردند. برخی از کسانی که آقای نواب را پیاده همراهی کردند عبارت‌اند از: حضرات حجج اسلام آقایان: معین شیرازی، پارسانیا، کلباسی، کشکولی، علوی و آقایان موسوی و صبور.
در راه چند کاروان ایرانی را دیدیم که آنها هم پیاده راه می‌پیمودند؛ از جمله کاروان هیأت علمی دانشگاهها و نیز حجة الاسلام شریفی به همراه برخی از افراد کاروان خود او.

نکاتی تجربی درباره وقوف اضطراری مشعر

نکاتی که مدیران کاروانها در مورد وقوف اضطراری معذورین (بانوان و مردان مسن و سایر موارد) باید رعایت کنند، عبارت‌اند از:
1. برای ادای موفق وقوف اضطراری لازم است دو نفر برای هر اتوبوس به کار گرفته شوند.
2. نفر اول از هر اتوبوس برای بردن مشمولان وقوف اضطراری به رمی جمره اقدام و نفر دوم تلاش خواهد کرد تا با هماهنگی راننده و پلیس، اتوبوس را جهت برگرداندن خانمها به چادر نگه دارد.
3. چنانچه دو نفر مذکور حج واجب انجام می‌دهند، پس از رساندن بانوان به چادر، جهت اداره امور سایر حجاج کاروان خود به مشعر بازخواهند گشت تا پس از طلوع آفتاب به اتفاق بقیه اعضای کاروان، اعمال بعد از وقوف در مشعر را انجام دهند.
4. افراد باقی مانده از مردان هر کاروان که وکالت در توکیل را نیز قبلًا از زائران گرفته‌اند و عمره مفرده انجام می‌دهند، در اولین ساعات روز عید با همراه داشتن فهرست اسامی مشمولان وقوف اضطراری که رمی خود را شبانه انجام داده‌اند، جهت قربانی از طریق ذابحان مستقر در سالنها و یا ذابحان عمره مفرده کاروان، به کشتارگاهها خواهند رفت.

ص: 312
5. از عرفات همان‌گونه که متعارف است اتوبوس برای انتقال بانوان به جمرات باید مستقل از آقایان تدارک دیده شود.
6. بهتر است در مشعر در محلهایی توقف کنند که بعد از وقوف، سریعاً بتوانند از محل خارج و به طرف منی حرکت نمایند.
7. بعد از نیمه شب حدود ساعت 24 از مشعر خارج شوند و مستقیماً به طرف جمره عقبه ادامه مسیر دهند.
8. کلیه وسایل شخصی مربوط به خانمها از قبیل ساک دستی را در عرفات با اتوبوس آقایان که صبح روز عید به خیمه‌های منی می‌رسد، قرار دهند.
9. در حوالی جمره عقبه اتوبوس حامل خانمها با هماهنگی با افراد پلیس، لحظه‌ای متوقف شود و بانوان سریعاً رمی جمره کنند و سپس به اتوبوسها سوار شوند و از طریق خط برگشت، خود را به چادرهای منی برسانند (لازم است قبلًا مسیرها را شناسایی و افراد قوی و آشنا از گروه را مأمور این برنامه کنند).
10. در صورتی که نتوانند ماشینهای مذکور را برای برگرداندن خانمها به سمت چادرها حفظ کنند، جای هیچ گونه نگرانی نیست؛ چون می‌توانند با توجه به خنکی هوا و خلوتی نسبی خیابانها، پیاده به طرف چادرها بازگردند. در هر صورت ان‌شاءالله این افراد حدود ساعت سه بعد از نیمه شب در چادرها خواهند بود.
11. بانوانی را که قادر به رمی جمره نیستند (و باید با نیابت رمی آنها انجام شود)، حتماً در اتوبوس آقایان سوار کنند که نایبانشان در روز عید به نیابت از آنان رمی کنند.
در صورتی که این برنامه با دقت انجام شود، گذشته از اینکه بانوان، مشکل سنگین رمی روز عید را ندارند، قربانی برای آنان از اول آفتاب روز عید مقدور است و امور کاروان نیز تسهیل می‌گردد.
12. چنانچه فرد مستقر در قربانگاه، حج تمتع انجام داده باشد، کماکان می‌تواند در داخل کشتارگاه حضور یابد و به امر نیابت بپردازد تا ذابح، کار قربانی را انجام دهد. (در این جا باید دقت شود لباس این فرد با خون قربانی نجس نشود).

پنجشنبه 10 ذی حجه‌

قدردانی نماینده ولی فقیه از شرکت ایرانیان در مراسم برائت از مشرکین‌

ص: 313
پنجشنبه 10 ذی حجه
1/ 11/ 1383
قدردانی نماینده ولی فقیه از شرکت ایرانیان در مراسم برائت از مشرکین
نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی در پیامی که خطاب به زائران ایرانی بیت الله الحرام فرستاد، ضمن تبریک عید سعید قربان، حضور گسترده آنان در مراسم دشمن شکن برائت از مشرکین را مبیّن رشد سیاسی، آگاهی، ایمان و بالندگی حجاج ایرانی دانست. در این پیام که امروز عید سعید قربان در منی در اختیار خبرنگاران قرار گرفت، آمده است:
زائران ایرانی هنگام وقوف در عرفات به عنوان اولین مرحله از حج تمتع با شرکت در مراسم پرصلابت برائت از مشرکین، مراتب انزجار و برائت خود را از مشرکان و ملحدان جهان به ویژه آمریکا و اسرائیل اعلام کردند.
حج ابراهیمی و حج اسلام ناب با توجه به خدا و برائت از مشرکان معنا می‌گیرد و از کنگره حج، پایگاه و جایگاهی برای اعلام اقتدار مسلمانان و انزجار پیروان قرآن کریم از تمامی آنانی که بر ضد اسلام و مسلمانان توطئه می‌کنند، می‌سازد.
وی با اشاره به پیام روشنگر مقام معظم رهبری به مناسبت حج سال جاری گفت:
این پیام بار دیگر روشن ساخت که مسلمانان اکنون بیش از همیشه به وحدت و یکپارچگی، همدلی و همزبانی برای نمایش اقتدار دنیای اسلام و بی اثر کردن هجوم

ص: 314
همه جانبه مشرکان نیازمندند و علما و متفکران مسلمان برای تحقق این هدف مهم، مسؤولیتی خطیر و تاریخی را بر عهده دارند.
نماینده ولی فقیه در پایان این پیام ابراز امیدواری کرده است که زائران ایرانی خانه خدا در سلامت کامل سایر مناسک حج را انجام دهند و با حجی مقبول و سعیی مشکور به میهن اسلامی بازگردند.

درک نکردن وقوف اختیاری مشعر

یکی از مراحل مشکل حج تمتع، کوچ از عرفات به مشعر در آن ازدحام کم نظیر و ترافیک سنگین اتوبوسهاست؛ به طوری که یک سال بنده و کاروان همراه حدود هفت ساعت برای طیّ این مسیر چند دقیقه‌ای در اتوبوس بودیم. البته تمام مشکل این نیست؛ مشکل این است که برخی بر اثر ترافیک وقوف اختیاری مشعر را درک نمی‌کنند. در چنین مواردی قبلًا باید روحانی و مدیر کاروان توجیه شوند که اگر احتمال دادند به وقوف اختیاری نمی‌رسند، فوراً از اتوبوس پیاده شوند و ادامه مسیر تا مشعر را پیاده طیّ کنند.
متأسفانه امسال هم برخی اتوبوسهای چند کاروان- هم از مردان هم زنان- اختیاری مشعر را درک نکردند. بدتر اینکه برخی مردان که سوار اتوبوسهای سقف دار شده بودند، در طیّ مسیر عرفات به منی با روز مواجه شده و توجه نداشته‌اند که استظلال در روز در طیّ مسیر حرام است و از اتوبوس پیاده نشده‌اند.
پیش از ایام تشریق روحانی و مدیر کاروان اینگونه نکات را باید به همه زوّار یادآوری کنند تا اگر همراه اتوبوسی روحانی یا مدیر نبود، خود حاجیان تکلیف خویش را بدانند.
همچنین خوب است توصیه شود جوانان و آنان که توانایی دارند، این مسیر هفت کیلومتری را پیاده طی کنند تا معنویت و صفای بیشتری نصیبشان شود. در طریق مشاة (راه پیاده روها) نورافکنهای قوی همه جار را روشن کرده و آبریزگاه و سرویس بهداشتی در دسترس زائران است. با اینهمه هنوز هم بسیاری از حجاج در گوشه و کنار راه و گاهی در منظر عده بسیاری قضای حاجت می‌کنند، که موارد متعددی را خود بنده شاهد بودم.

ص: 315
نمی‌دانم این ابتدایی‌ترین ادب اسلامی کی رعایت خواهد شد؟

بنای جدید جمرات‌

در دهه‌های اخیر مشکل‌ترین عمل حج تمتع رمی جمره عقبه در روز عید قربان بود که چندین سال عده زیادی بر اثر آن کشته شدند. دردناک‌ترین و تازه‌ترین این حوادث، سال گذشته (حج 1424) رخ داد که طیّ آن 251 حاجی از کشورهای مختلف و از جمله آنها یک نفر نیز از کشور ما کشته شدند. (1)
این فاجعه دهشتناک باعث شد مقامات سعودی- برای حفظ آبروی خود- چاره جویی کنند. آنان برای این موضوع از سه راه چاره اندیشیدند: 1. تفویج و گروه بندی حجّاج برای رمی، که مشروح آن پیشتر گفته شد؛ 2. تغییر برخی فتاوی فقهی در خصوص رمی و وقت آنکه پس از این خواهیم گفت؛ 3. طرح توسعه جمرات که مهم‌ترین تحوّل امسال در مشاعر مقدّس همین توسعه جمرات است. جمرات که پیشتر سه ستون مرتفع بود، امسال به سه دیوار به طول 25 متر تبدیل شده‌اند. ارتفاع این دیوارها در همکف و زیر پل تا سقف پل است و روی پل هم چندین متر، به طوری که ریگ رمی کنندگان در هر طرف، به رمی کنندگان طرف دیگر اصابت نمی‌کند و بدین گونه بخشی زیادی از خطر رمی جمره برطرف می‌شود.
دیگر آنکه قبلًا همه در اطراف ستونی که حدود یک متر در یک متر طول و عرض آن بود،، اجتماع می‌کردند و اکنون در اطراف دیواری به طول 25 متر، و از شدّت ازدحام بسیار کاسته می‌شود. بنابراین کسانی که سالهای گذشته در صبح عید موفق به رمی جمره عقبه نمی‌شدند و نایب می‌گرفتند، امسال توانستند به راحتی رمی کنند.
مهم‌ترین بحث فقهی در بعثه‌ها و محافل علمی امسال بحث رمی جمرات بود که آیا رمی به هر جای این دیوار 25 متری کافی است یا نه؟ برخی مراجع مانند حضرت آیة الله فاضل لنکرانی و حضرت آیة الله شبیری زنجانی فتوا داده‌اند که رمی به همه جای این

1- 1. مشروح ماجرا در کتاب با کاروان صفا، ص 448- 454 آمده است.

ص: 316
دیوارها صحیح و مجزی است؛ چون ملاک صدق عرفیِ رمی جمره است و عرفاً بر این دیوارها جمرات صدق می‌کند؛ هرچند توسعه پیدا کرده‌اند؛ همان گونه که بر قسمتهای توسعه یافته مسجد الحرام و مسجد النبی صلی الله علیه و آله مسجد الحرام و مسجد النبی صلی الله علیه و آله صدق می‌کند و احکام فقهی این دو عنوان بر قسمتهای جدید و توسعه یافته هم بار می‌شود.
اساساً از روایات استفاده می‌شود که در عصر معصومان علیهم السلام هم جمرات دیوار بوده است نه ستون؛ چون به آنها «حیطان (: دیوارها) اطلاق شده است. حدود یکصد سال پیش که رفعت پاشا مرآة الحرمین را نوشته است نیز جمرات مانند پیش از توسعه امسال نبوده است. رفعت پاشا می‌نویسد:
جمره عقبه دیواری سنگی است به ارتفاع حدود سه متر و عرض حدود دو متر که بر روی قطعه سنگ بلندی به ارتفاع یک متر و نیم از روی زمین بنا گردیده است. (1)
برخی فقها هم می‌گویند باید به قسمتی از این دیوار که جای ستون قبلی است رمی کرد و چون ستون قبلی از دو سمت راست و چپ توسعه پیدا کرده است، نقطه میانی این دیوار درست جای ستون قبلی خواهد بود. و چون قطعه سنگهایی حدود 1* 1 متر این دیوار را پوشانده است، تشخیص قسمت میانی دیوارها کار دشواری نیست. به هر حال فتاوی فقها را در این باره در فصل سوم همین کتاب درج خواهم کرد.
برخی از روحانیون کاروانها برای رعایت این احتیاط و تسهیل امر برای کاروانیان هنگام رمی کاروان در کناری ایستاده بودند و با چراغ لیزری به نقطه میانی دیوارها نور می‌انداختند تا زائران بدون معطّلی نقطه میانی را رمی کنند. شاید بتوان با علامتی مثل پاشیدن رنگ به قسمتهای میانی، این نقطه را دقیقاً مشخص کرد تا نیازی به استفاده از این راه چاره هم نباشد.
برخی هم مانند آیة الله اشتهاردی که مقیّدند حتّی الامکان احتیاطها را رعایت کنند، به سه نقطه دیوارها رمی می‌کردند: نقطه میانی، سمت راست این نقطه، و سمت چپ آن.
به هر حال، امسال بحمدالله آنقدر رمی آسان شده بود که کسانی که در سالهای گذشته

1- 1. مرآة الحرمین، ص 344، ترجمه فارسی.

ص: 317
قادر به رمی جمره عقبه نبودند امسال به راحتی توانستند آن را رمی کنند.
علاوه بر توسعه جمرات، دولت سعودی پل جمرات را نیز تعریض کرده و راههای ورودی و خروجی آن را افزایش داده است. همچنین نیروهای اسعاف و شرطه‌ها مقیّد به ایجاد نظم بیشتر بودند و نیروهایی با لباس زرد کنار جمرات ایستاده بودند و به افراد ناتوان کمک می‌کردند و کسانی را که رمیشان پایان می‌یافت از اطراف جمرات دور می‌کردند.
به هر حال، این طرح توسعه را دولت سعودی بیست سال پیش باید اجرا می‌کرد. بنا به نوشته سعودی گازت ویژه نامه فارسی روزنامه سعودی عکاظ، در شماره اول خود، دولت برای طرحهای منی بیش از 750 میلیون ریال سعودی هزینه کرده است. این روزنامه نوشت:
«شاهزاده عبدالمجید بن عبد العزیز امیر منطقه مکه مکرمه و رئیس کمیته مرکزی حج 23 ذی قعده از پیشرفت کار در طرحهای رو به اتمام مشاعر مقدسه بازدید کرد».
مشاعر مقدسه امسال شاهد طرحهای عمرانی گسترده‌ای با هزینه‌ای بالغ به 750 میلیون ریال بوده است که اهم آنها آن طرح پل جمرات است، به اضافه تغییر شکل حوضچه‌های رمی جمرات و نصب تابلوهای الکترونیکی برای راهنمایی حجاج که تعداد افراد روی پل جمرات را نشان می‌دهد.
دکتر حبیب زین العابدین معاون وزیر امور شهری و روستایی در این باره گفت:
از اقدامات مهمی که امسال صورت گرفت یکی انتقال کشتارگاه شماره (دو) المعیصم به خارج از منطقه مشاعر مقدس بود؛ به گونه‌ای که فضا برای تردد بهتر و آسان‌تر حجاج جنوب شرق آسیا باز شده است.
از طرحهایی که امسال در مشاعر مقدسه به اجرا درآمد، احداث چهار تونل جدید ویژه پیاده روها در منی است تا از شدت تراکم جمعیت در منی کاسته شود. گفتنی است که این طرح به پایان رسیده و در این فصل مورد بهره برداری قرار می‌گیرد.
طول این تونلها سه کیلومتر است و منطقه المعیصم را به منی و عزیزیه متصل می‌کند و در مقابل هر تونل پلی احداث شده که تردد پیاده‌روها و اتومبیلها را آسان می‌کند.
در کنار این تونلها یک پارکینگ برای ماشینها احداث شده است که گنجایش آن پنجاه تا هفتاد اتومبیل است.

ص: 318
طرحی در دست است که بیمارستان اختصاصی نور را به منطقه کدی متصل می‌کند.
هزینه این طرح 275 میلیون ریال است و از کدی به سوی بزرگراه مکه- جده ادامه خواهد یافت.
آقای محمد علی شافعی منشی کمیته مرکزی حج نیز اظهار داشت که بر پیشرفت کار در این پروژه‌ها نظارت خواهد کرد تا سال آینده حجاج از آن برخوردار شوند. شافعی گفت: «طرحهای دیگری در دست مطالعه است که هرگاه به تأیید کمیته مرکزی حج برسد، دستور اجرای آن به دستگاههای اجرایی ابلاغ خواهد شد».
در شماره جدید مجله الحج و العمرة (شماره 59، ذی حجه 1425) هم مقاله‌ای به انگلیسی درباره طرح توسعه جمرات در چندین طبقه چاپ شده است. گفتنی است که ماهنامه الحج و العمره را وزارت حج عربستان با نظارت آقای دکتر ایادبن امین مدنی وزیر حج منتشر می‌کند سردبیر نشریه حسین بافقیه و حاتم حسن قاضی معاون وزیر حج نیز در شمار اعضای شورای سردبیری و دکتر ابوبکر احمد باقادر از شخصیتهای فرهنگی عربستان مشاور مجله است. این نشریه در داخل و خارج عربستان توزیع می‌شود. نشانی اینترنتی آن: WWW. hajandumramag. com است.
امسال همچنین نزدیک جمرات تابلوهایی نصب شده بود که روی آنها به عربی و انگلیسی و فارسی نوشته شده بود که علما اجازه داده‌اند قبل از رمی جمرات، طواف افاضه (طواف حج) انجام شود. البته فقهای شیعه چنین اجازه‌ای نداده‌اند و ظاهراً این فتوای تنها برخی از علمای اهل سنت است.

حضور 95 ذابح ایرانی در قربانگاهها

یکی از ابتکارات ستودنی سالهای اخیر، اعزام عده‌ای کارآزموده برای ذبح قربانی ایرانیان است. امسال نیز 95 نفر ذابح حرفه‌ای در قالب یک کاروان به مکه آمده‌اند تا قربانی ایرانیان را ذبح کنند. این عده عمره مفرده انجام می‌دهند تا بتوانند از آغازین لحظات روز عید تا روز یازدهم ذی حجه قربانی ایرانیان را ذبح کنند.

ص: 319
مدیر کاروان ذابحین سال 83، حمیدرضا سلطان پور گفت:
این ذابحین از استانهای خوزستان، مازندران، خراسان، قم، تهران، و توابع و اصفهان هستند که از طریق فراخوان طرح قربانی در حج تمتع شرکت و نمره قبولی را کسب کرده‌اند. شیوه آزمون چنین بوده که هر ذابح باید در هر دقیقه، هجده قربانی را ذبح می‌کرد؛ زیرا آنان باید عمل قربانی حدود صد هزار گوسفند زائران ایرانی را عمدتاً در روز عید قربان انجام دهند.
آقای عبدالله نصیری گفت: «امروز پنجشنبه بیش از هشتاد درصد حجاج ایرانی موفق به انجام قربانی شدند». وی ذبح بیش از هشتاد هزار رأس قربانی در یک روز را بی سابقه خواند و گفت:
قربانی مابقی حجاج نیز پیش از ظهر فردا جمعه ذبح خواهد شد.
امسال نیز همانند سالهای پیش، گوشت چهل هزار گوسفند ذبح شده زائران ایرانی برای مصرف محرومان تحت پوشش کمیته امداد امام رحمه الله به لبنان فرستاده خواهد شد.
نصیری، وضعیت زائران ایرانی را خوب خواند و گفت:
در مرحله اول رمی جمرات که امروز انجام شد، حجاج ایرانی بدون هیچ مشکلی به کاروانهای خود بازگشتند.
وی نوبت بندی حجاج برای رمی جمرات را در کم شدن مشکل برای زائران ایرانی موثر دانست و گفت:
به محض مطلع شدن از ازدحام در مسیر و محل رمی جمرات، کاروانها را از حرکت بازداشتند تا وضع به صورت عادی در آمد و کاروانها رمی جمرات خود را انجام دادند.
طی روزهای گذشته زائر گم شده در مقایسه با سالهای گذشته کمتر داشتیم و علت آن نیز مناسب بودن هوا، درصد بالای زائران باسواد و توجه آنان به علائم راهنما بوده است.

مراسم روح بخش دعای کمیل‌

هزاران حاجی در شامگاه عید قربان با امیرمؤمنان علی علیه السلام همنوا شدند و در سرزمین منی

ص: 320
دعای کمیل را زمزمه کردند. این مراسم، پس از اقامه انماز جماعت به امامت آقای ری شهری نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی، در فضایی معنوی و روحانی برگزار شد. حجاج بیت الله الحرام با زمزمه دعای کمیل در سرزمین منی از خداوند طلب آمرزش و بخشش کردند و قبولی اعمال حج خود را خواستار شدند.
در این مراسم، حاضران برای عزت روزافزون جمهوری اسلامی ایران و شکست توطئه‌های دشمنان دعا کردند.
نماز ظهر و عصر امروز در چادر بعثه در منی به امامت حجة الاسلام والمسلمین طباطبایی (امام جمعه اصفهان) برگزار شد.

عبارات فارسی مضحکِ تابلوهای سعودی‌

امسال برخلاف سالهای قبل، در مدینه، مسجد شجره و منی، علاوه بر عربی، اردو و انگلیسی، به زبان فارسی هم روی تابلوها عباراتی برای راهنمایی زائران نوشته‌اند، ولی چون از مترجمانِ ناشی استفاده کرده‌اند، جملات مضحک، نامفهوم و عجیبی روی تابلوها ثبت کرده‌اند. دو نمونه از این دست را مربوط به مسجد النبی صلی الله علیه و آله در مدینه قبلًا یاد کردیم.
دو نمونه دیگر یکی در منی و دیگری در مسجد شجره را اکنون یادآور می‌شویم: نزدیک چادر بعثه در منی کنار شیرهای آب برای وضو این تابلو نصب شده است:
برادرم* الحاج المحترم* نه ریختاندن آب بسیار دلیل بر کمال عقل بو می‌کند.
این عین عبارات با حفظ رسم الخط است. کاتب چون فارسی بلد نبوده «تو» را «بو» نوشته است. کسی از این عبارت به تنهایی چیزی دستگیرش نمی‌شود. ما هم بعد از خواندن عبارت عربی این مضمون، بر همان تابلو، مقصود را فهمیدیم:
أخی الحاج عدم الإسراف فی الماء دلیل علی وعیک.
روشن است که این عبارت باید بدین صورت ترجمه شود: «اسراف نکردنِ آب نشانه شخصیت شماست».
نمونه دیگر تابلوی مسجد شجره در مدینه است که کنار دو در ورودی مردان

ص: 321
به شبستان مسجد نصب شده است:
برادر حاجی محترم ممنوع است قطعاً داخل شرن شنطه بزرگ الی شنطه دستی و پول نقدی.
اینجا هم کاتب به جای «داخل شدن»، «داخل شرن» نوشته است.
روشن است که اینجا نیز کسی از این جمله چیزی نمی‌فهمد و ما هم به مدد عبارات عربی تابلو مقصود را دریافتیم:
أخی الحاج والمعتمر، ممنوع منعاً باتّاً دخول الحقائب الکبیرة عدا حافظات النقود.
یعنی بردن کیفهای بزرگ به داخل مسجد جدّاً ممنوع است، ولی کیف پول (کیف دستی) مانعی ندارد. ملاحظه می‌شود که مترجم به جای «کیف» از «شنطه» و به جای «إلّا» (عدا) از «الی» استفاده کرده و آش شله قلمکاری تحویل داده است!
فراموش نکنیم که بسیاری از عربی نویسیهای ما ایرانیان- که به روشی درست ادبیات عرب را نیاموخته‌ایم- نیز دست کمی از این عبارات ندارد که شرح و وصف آن را «این زمان بگذار تا وقت دگر».

جمعه 11 ذی حجه‌

رمی دوباره شیطان‌

ص: 322
جمعه 11 ذی حجه
2/ 11/ 1383
رمی دوباره شیطان
امروز نیز زائران ایرانی پس از خواندن دعای ندبه در چادرهای منی، برای رمی دوباره شیطان روانه جمرات شدند. در چادر بعثه نیز دعای ندبه خوانده شد و برخی کاروانهای همجوار در آن شرکت کردند. امروز به دلیل خلوت بودنِ نسبی مسیر رفت و برگشت جمرات، و از سوی دیگر عدم خستگی و تراکم کارهای روز عید، در مسیر رفت و برگشت جمرات و نیز در کنار جمرات با حوصله و تأنّی بیشتر اوضاع را زیر نظر داشتم:
امسال مأموران بیشتری حدود ده هزار نفر در راه و در جمرات کنترل اوضاع و راهنمایی حجاج را بر عهده دارند. برای حفظ نظافت و بهداشت تابلوهای تبلیغاتی با مضمون «لنراعی مشاعرنا» به عربی و انگلیسی در جای جای منی به چشم می‌خورد، ماشینهای مکنده و جاروبرقیهای ماشینی بزرگ لا ینقطع زباله‌ها را جمع می‌کنند، امّا شگفتا که از کثرت آنها از عهده برنمی‌آیند. دستفروشان و حاجیانِ بی‌خیمه همچنان عرصه را بر سایرین تنگ کرده و راه عبور و مرور را بسته‌اند.
حدود یکصد متکدّی و سائلِ سمج به ردیف در مسیر بازگشت از جمرات سمت

ص: 323
راست پل، هنگامی که از مکه به سمت منی بیاییم، صف کشیده‌اند و اغلب معلول جسمی‌اند و از حاجیان طلب مساعدت می‌کنند.
آمبولانسهای سعودی آماده به خدمت صف کشیده‌اند و منتظرند تا کسی به آنها مراجعه کند. اما امروز و فردا یازدهم و دوازدهم، چون اهل سنت بعدازظهر رمی می‌کنند، پیش از ظهر جمرات خلوت است و شیعیان بدون مزاحمت دیگران به رمی جمرات می‌پردازند. آنچه بسیار آزار دهنده است و چهره حج و اسلام را مشوّه می‌کند، آلودگی شدید منی مخصوصاً محوطه جمرات است که تاکنون تدبیری برای آن نیندیشیده‌اند (1).

تبلیغات وهّابیت در منی‌

1- 1. شهید مظلوم دکتر بهشتی در کتاب حج در قرآن به مناسبتی می‌گوید: «اگر ما امروز از حج کم بهره‌برداری می‌کنیم، باید برای بهره‌برداری صحیح از آن فکر کنیم ... و این مراسم را به گونه‌ای برگزار نماییم که به راستی باشکوه باشد و نه خدای ناکرده مایه سرشکستگی.
در یکی از فیلمهایی که به عنوان خبر در تلویزیون آلمان، از مراسم حج نشان می‌دادند بعضی از قسمتهای این گزارش مصوّر آن طور که انسان دلش می‌خواست غرورانگیز بود. سال بعد که من خودم به حج مشرف شدم، دیدم این فیلمبردار را یا اجازه نداده‌اند، یا لااقل آنقدر خبیث نبوده است که انگشت روی جاهای حساس بگذارد. برای اینکه دیدم در موقع طواف که باید خودش یکی از نمایشهای جالب از حرکت منظم مردم با ایمان، به گرد یک محور باشد با کمال تأسف به علت جهالت عده‌ای از مردم، این خاصیت ارزنده‌اش را از دست داده است. در طواف همین قدر که طواف کننده ما در برابر حجرالاسود می‌رسد، از دو طرف نظم به هم می‌خورد، یکی از طرف کسانی که بدون آگاهی و توجه و بدون رعایت نظم لازم می‌خواهند بیایند و طواف را شروع کنند که خود را بی جهت به جمعیت می‌زنند؛ و یکی هم از طرف کسانی که در مقابل حجرالاسود که می‌رسند به سمت آن می‌روند برای اینکه حتماً به آن دست بزنند یا آن را ببوسند استلام و تقبیل، حال باید دید این مسأله در عصر ائمه ما چگونه مطرح شده و امام در این باره چگونه دستور داده است؟ راوی می‌گوید از امام صادق علیه السلام پرسیدم: آیا در موقع طواف، ما «استلام حجر» بکنیم؟ برای تیمن و تبرک دست به سنگ بکشیم؟ فرمود: اما من که نمی‌کنم؟
عرض می‌کند: مگر نه این است که از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت شده است که آن حضرت در موقع حج دست به سنگ می‌کشید و آن را می‌بوسید؟
فرمود: بله ولی برای او جا باز می‌کردند و نظم به هم نمی‌خورد، تا می‌آمد فوراً می‌توانست بدون اینکه نظم را به هم بزند این کار مستحب مؤکد را انجام بدهد، ولی برای من که امام صادق هستم این امر میسر نیست. بنابراین من از «استلام حجر» صرفنظر می‌کنم که وضع آبرومند طواف را متزلزل نکنم.
حال به شیعه امام صادق علیه السلام باید گفت که آیا در موقع تشرف به حج به این توصیه و عمل مؤکد پیشوای عظیم الشأن و امام بزرگوارت توجه و عمل می‌کنی؟ یا تو نیز آنجا که می‌روی مثل غیر شیعه چون اتفاقاً این کار را بیشتر غیر شیعه می‌کنند هجوم می‌بری، صف را می‌شکنی و طواف مردم را از بین می‌بری برای اینکه دستت به سنگ برسد یا سنگ را ببوسی و بعد هم به این اکتفا نمی‌کنی، بلکه قدری آن طرف‌تر می‌خواهی خودت را به طرف در کعبه بیفکنی تا درب را هم ببوسی، بعد هم آن شرطه- البته آن دفعه که من دیدم- با آن پارچه بلندی که دستش گرفته و سرش را گره زده و بر سر تو بزند که: برو پایین.
او چرا می‌زند؟ او نه به خاطر این که روی مخالفت مذهبی این کار را می‌کند؛ برای اینکه از نظر مذهبی برای آنها، این کار عیبی ندارد. ولی بیشتر این اقدام، از این نظر است که اگر آنجا این امکان را به اشخاص بدهند که خودشان را از آن پله‌ها، برای بوسیدن در بالا بکشند، باید در هر سفر و موسم حجی، گزارشی مربوط به تلفات عده‌ای در زیر دست و پای این بوسندگان درب را در جراید مختلف دنیا بخوانیم و تأسف بخوریم. برای جلوگیری از اینکه کسی زیر دست و پای این در بوسها له نشود، آن شُرطه با آن چیزی که دستش هست می‌زند که مردم را از بوسیدن دور کند. من آنجا دیدم که اگر این فیلمبردار موفق شده بود صحنه‌ای از این منظره را از حج در اخبار منعکس بنماید، چقدر مایه شرمساری بود؟ این امر ناشی از جهل و نادانی و تربیت نکردن قبلی مردمی است که به این سفر مقدس می‌روند.
بدون شک یکی از واجبات اجتماعی ما این است که هر وقت عازم حج شدیم یا کسی را عازم حج دیدیم حتما او را نسبت به این مطالب حساس، راهنمایی کنیم و لااقل به اندازه یک نفر از این منظره‌های نامطلوب بکاهیم. اگر بتوانیم اجتماعی بودن حج را آن طور که هست زنده و آبرومند نگه داریم بسیار جالب است».

ص: 324
تبلیغات وهّابیت در منی هم دست از سر مردم بر نمی‌دارد و اهدای کتاب به حجّاج یکی از برنامه‌های تبلیغی وهّابیت است. امروز در منی جعبه‌ای مقوّایی و شیک حاوی چهار کتاب از منشورات مجله البیان به برخی حجّاج ایرانی هدیه کرده‌اند. رو و پشت این جعبه- به ترتیب- نوشته‌اند:
- أربعة کتب فی العقیدة والحج، 1425. مشروع توزیع کتب العقیدة والحجّ علی ضیوف الرحمن.
- تلبیة لحاجة الکثیرین من أبناء الأُمّة؛ تقویماً للانحرافات وبیاناً للسبیل المستقیم.
این چهار کتاب عبارت‌اند از:
1. دمعة علی التوحید: حقیقة القبوریة وآثارها فی واقع الأُمّة، مجموعه مقالاتی است از چند نویسنده.
2. حقوق النبی علیه السلام بین الإجلال والإخلال، مجموعه مقالات است.
3. اعتقاد أهل السنّة فی الصحابة، تألیف دکتر محمد بن عبدالله الوهیبی.
4. أحوال النبی فی الحجّ.

ص: 325
که همه اینها از منشورات مجله البیان است و برخی از آنها مقالاتی است که پیشتر در این مجله چاپ شده‌اند.
علاوه بر اینها، نوار کاستی به برخی حجاج هدیه شده که مردی افغانی به فارسی افغانی نه ایرانی- و گاه با عبارات سبک و مضحک فارسی که نمونه‌اش در تابلوهای سعودی گذشت- به هدایت شیعیان! می‌پردازد! و اگر در مجالس جشن و شادمانی این نوار را گوش دهند، نیازی به برنامه‌های فکاهی و طنز برای خنداندن حاضران نیست!
علاوه بر این کتابها، در جاهای دیگر و به مناسبتهای مختلف، مبلّغان سعودی کتابهای دیگری به زائران ایرانی هدیه می‌دادند؛ از جمله:
1. عقیده اهل سنّت و جماعت، تألیف محمد بن صالح العثیمین، ترجمه اسحاق بن عبدالله دبیری العوضی.
2. معنای لا إله الّا الله و مستلزمات آن در فرد و جامعه اسلامی، تألیف دکتر صالح بن فوزان الفوزان، ترجمه همان مترجم.
3. اربعون نووی، تألیف محیی الدین نووی، ترجمه همان مترجم.
4. آموزش نماز، تألیف دکتر عبدالله بن احمد بن علی الزید، ترجمه همان مترجم.
5. چگونی حج و عمره و زیارت با دعا. تهیه و تنظیم دفتر علمی بنیاد هدیه به حجاج، ترجمه همان مترجم.
چاپ اوّل این پنج کتاب به زبان فارسی، امسال (1425) به وسیله معاونت مطبوعات و پژوهشهای علمی وزارت شؤون اسلامی و اوقاف و دعوت و ارشاد عربستان منتشر شده است.
6. التحقیق و الإیضاح لکثیر من مسائل الحجّ والعمرة والزیارة علی ضوء الکتاب و السنّة، تألیف عبدالعزیز بن عبدالله بن باز.
7. فتاوی تتعلّق بأحکام الحجّ والعمرة والزیارة، تألیف همان مؤلّف و «اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة والإفتاء».
8. دلیل الحاج و المعتمر وزائر مسجد الرسول صلی الله علیه و آله، تألیف مجموعة من العلماء.
این سه کتاب را هم وزارت شؤون اسلامی عربستان به سال 1421 ق منتشر کرده‌است.

ص: 326
9. فتاوی مهمة لعموم الأُمّة، تألیف عبدالعزیز بن عبدالله بن باز و محمد بن صالح العثیمین.
10. الدروس المهمّة لعامّة الأُمّة، تألیف عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، چاپ دار أضواء زمزم للنشر.
11. وجوب العمل بسنّة الرسول وکفر من أنکرها والتحذیر من البدع، تألیف عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، چاپ همان ناشر.

ضیافت ملک فهد در کاخ منی‌

همه ساله روز یازدهم ذی حجه ملک فهد رؤسای بعثه‌های کشورهای مختلف، سفرای کشورهای اسلامی و عربی، مهمانان ویژه ملک فهد مانند رؤسای جمهور، معاونان و وزرا را به کاخ پادشاهی منی دعوت می‌کنند. معمولًا علاوه بر ملک فهد، ولیعهد اول، امیرعبدالله، و ولیعهد دوم امیر سلطان نیز در آن حضور دارند. امسال برای نخستین بار خود ملک فهد- شاید به دلیل بیماری- در این ضیافت حضور نداشت و به نیابت از او امیر عبدالله این مراسم را برگزار کرد. در این ضیافت شاه مالزی، رئیس جمهور سودان عمر حسن البشیر، رئیس جمهور بنگلادش، نخست وزیر سنگال، امیر سلطان بن عبدالعزیز، امیر متعب بن عبدالعزیز، امیر نواف بن عبدالعزیز، امیر نایف بن عبدالعزیز، امیر عبدالمجید بن عبدالعزیز و از بعثه ایران آقای ری شهری در این جلسه شرکت داشتند. در این ضیافت ابتدا ایاد بن مدنی وزیر حج سخنرانی کرد و ضمن سخنانش گفت: «شمار حجّاج امسال از سالهای گذشته بیشتر است و این تعداد حاجی در تاریخ حج بی نظیر است». پس از وی دبیر کل رابطة العالم الاسلامی عبدالله بن عبدالمحسن ترکی سخن گفت. سپس رئیس بعثه و وزیر شؤون دینی پاکستان محمد اعجاز الحق به نیابت از میهمانان از ملک فهد و خدماتش تشکر، و از ملک عبد العزیز به نیکی یاد کرد. آنگاه امیر عبدالله متن خطابه‌اش را قرائت کرد که بخشی از آن چنین است:
بسم الله الرحن الرحیم
والصلاة والسلام علی سیّدنا و نبیّنا محمّد و علی آله و صحبه أجمعین .. إخوانی و

ص: 327
أخواتی حجاج بیت الله الحرام .. السلام علیکم ورحمة الله وبرکاته ... أبارک لکم إتمام مناسک الحج فی یسر و سهولة بفضل من الله و تفضله علیکم بالمثول فی هذه الأماکن الشریفة علی صعید واحد مؤکدین رسالة الإسلام الخالدة ودعوته إلی التسامح والسلام ونبذ الفرقة مرسخین بذلک إحساسکم بأنکم خیر أمة أخرجت للناس.
إخوانی ضیوف الرحمن .. لا یمر موسم من مواسم الحجّ الا وأتأمل الحشود العظیمة التی جاءت من کلّ فجّ عمیق .. وأخرج من تأملی بأنّ الأمل مازال معقوداً علی أُمتنا لتوحید کلمتها وان تخرج من حالة التشرذم والتمزق.
إنّ هذه الوحدة ایها الخوة ماثلة فیما نشاهده فی الحج ... فالحجاج فی حشدهم المبنی علی الإیمان والتسامح یقدمون لقادة الامة الإسلامیة القدوة فی أن وحدة الامة قریبة منا ماثلة فی رسالة الحج حیث تتحد فیها المقاصد والغایات و تمتد جسور الحوار مع الذات و مع الاخوة فی السلام ومع العالم أجمع.
إخوانی ضیوف الرحمن ... ان اجتماعکم یدعونی لأن أتوجه من خلالکم إلی إخوانی قادة البلاد الإسلامیة لنتجاوز بإیماننا بالله ثم بأمتنا حالة التفکک والتشرذم وأن نواصلَ رسالتنا التاریخیة .. إنّنی أیها الإخوة کلَّما شعرت بالألم من أحوال أُمّتنا یاتی الحج لیعید الی نفسی الامل بان تراب هذه الأُمة یحمل بذور النهضة والوحدة من جدید.
ویطیب لی من صعید منی الطاهر ان أدعو اخوانی القادة الی لقاء نبحث فیه معا عن نقاط الوحدة والعمل المشترک ... وأتمنی من أخی دولة رئیس وزراء مالیزیا عبدالله بدوی الذی ترأس بلاده الدورة الحالیة لمنظمة المؤتمر الاسلامی أن تخطو المنظمة وأمینها العام الدکتور أکمل الدین احسان أو غلو خطوة عملیة لتنظیم هذا اللقاء .. وأن یسبق ذلک لقاءات بین مفکری وعلماء الامة یتأملون فیها حالها لیکون فی ذلک عون للقاء القادة الذی أرجو أن یتمّ هنا وفی هذا البقاع الطاهرة. إنّها دعوة لمواجهة الذات والبحث عن المشترک و بناء الصف و توثیق اللحمة یطلقها أخ لکم همه همکم وألمه ألمکم ویقاسمکم الأمل والإیمان بالله جل جلاله .. والله أسال لحجاج بیت الله الحرام أن یتقبّل حجهم ویغفر ذنوبهم ویعیدهم إلی أهلهم وذویهم سالمین غانمین.

پاسخ ملک فهد و امیر عبد الله به پیام تبریک بوش‌

بوش رئیس جمهور امریکا، عید قربان را به فهد و امیر عبدالله تبریک گفت! فهد و

ص: 328
عبدالله نیز در پیامهایی جداگانه از بوش تشکر کردند و پیام تبریک وی را پاسخ دادند. در پاسخ فهد آمده است:
لقد تلقیت ببالغ الامتنان والشکر تهنئة فخامتکم والشعب الامریکی الصدیق بمناسبة حلول عید الأضحی المبارک وموسم الحج المبرور. وقد سررت لما ذکرتم عن هذه الایام المبارکة ولتقدیرکم للعنایة والترحاب التی قوبل بها الحجاج الامریکیون الذین یؤدون الفریضة هذا العام وإنّنی أقدر علی وجه الخصوص شکر فخامتکم علی دعم المملکة للجهود المبذولة لتحقیق أهدافنا المشترکة من أجل توفیر الأمن والازدهار والسلام لمنطقة الشرق الأوسط. وسأل خادم الحرمین الشریفین الله العلی القدیر فی هذه الأیام الفضیلة أن یعم السلام کافة أرجاء المعمورة وأن ینعم علی الجمیع بالأمن والاستقرار وأن یمتع فخامته وذویه بموفور الصحّة والسعادة.
در پاسخ عبدالله نیز می‌خوانیم:
لقد تلقیت بالشکر والتقدیر برقیتکم المتضمّنة تهنئتکم الحارة والشعب الامریکی الصدیق لنا ولشعب المملکة العربیة السعودیة بمناسبة حلول موسم الحجّ وعید الأضحی المبارک واننی إذ أعبر لکم عن تقدیری و امتنانی عمّا ورد فی رسالتکم من مدیح لآرائنا ولما لمستموه لدینا من صداقة والتزام مستمر نحو انجاز هدفنا المشترک المتمثل فی جعل منطقة الشرق الأوسط أکثر ازدهار او سلاما لأؤکد لفخامتکم تقدیرنا الکامل لما تبذله الولایات المتحدة من جهد صادق لاحلال السلام بین الشعوب و تنمیة أواصر الود والمحبّة بین جمیع البشر لکی ینعموا بالأمن والرخاء والتقدّم والنجاح.
فهد همچنین طیّ پیام مفصّلی به حجاج از عواقب سوء تروریسم و تلاشهای عربستان برای مبارزه با آن و ریشه کنی آن سخن گفت و از همه خواست دولت را در این امر خطیر یاری کنند.

دیدار نماینده ولیّ فقیه با کاروانهای ویژه‌

نماینده ولیّ فقیه شامگاه امروز جمعه در منطقه منی از کاروان ویژه اساتید دانشگاههای

ص: 329
سراسر کشور، کاروان خانواده معظم شهدا و کاروان جانبازان دیدن کرد.
آقای ری شهری در این دیدارها که به طور جداگانه انجام شد از اعضای کاروانهای مزبور خواست تا از فرصت باقیمانده حضور در سرزمین پررمز و راز منی بیشترین استفاده معنوی و کسب نورانیت را ببرند. وی تصریح کرد:
خداوند متعال به عنوان میزبان سرزمین وحی هیچ زائری را از این سفر دست خالی باز نمی‌گرداند و هرکس به تناسب ظرفیت وجودی و تلاش خود از برکات این سرزمین بهره‌مند می‌شود.
افزایش ظرفیت وجودی و روحی انسان کاهش علاقه به مادیات و احساس لذت از معنویات، حاکی از نورانیت دل زائر خانه خدا و مقبولیت حج اوست.
وی حجاج ایرانی را به دعا و نیایش در حق ملت ایران و مسلمانان مظلوم عراق و فلسطین سفارش کرد و گفت: «زائران خانه خدا باید معرفت و نورانیت دل را از این سرزمین پربرکت با خود سوغات ببرند».

سخنرانی عمومی در چادر بعثه در منی‌

بعثه مقام معظم رهبری در میان صدها چادر صحرایی در منی، پس از نماز عشا، شنوای سوز دل صدها تن از حجاج ایرانی بود، که در دومین شب از وقوف خود در منی، بار دیگر یاد فداکاریها و رشادتهای حضرت امام حسین علیه السلام سالار شهیدان و علمدار با وفای آن حضرت را زنده کردند.
در این مراسم پس از مداحی و سوگواری، حجة الاسلام راشد یزدی با اشاره به آیاتی از قرآن کریم گفت:
انسان در جهت کمال قرار دارد و برای رسیدن به هدف، باید تمام مشقتها و سختیها را تحمل کند و به چیز دیگری غیر از خدا فکر نکند. سفر حج یک توفیق الهی برای انسان است. حجاج باید از این موقعیتی که خداوند عزیز برای آنان فراهم کرده و به سرزمین وحی آورده است، نهایت استفاده را در جهت رسیدن به کمال ببرند و قدر این ایام الهی را، هم در خانه خدا و هم در طول زندگی بدانند.

ص: 330
وی در ادامه سخنانش به تشریح علل آشفتگی و پریشان حالی انسان پرداخت و گفت:
شهوت و حسرت از عوامل اساسی هستند که انسان را به سوی بی ایمانی سوق داده، او را از حالت اعتدال خارج می‌کنند.
نوری که در دل انسان، پس از مناسک حج روشن می‌شود، هیچ چیز، جز گناه کبیره، آن را خاموش نمی‌کند و هیچ کاری با گناه به سرانجام نخواهد رسید و شما حجاج سرمایه‌ای را که در سفر به خانه خدا به دست آورده‌اید، به آسانی از دست ندهید.

وقوف اضطراری زائران بیمار

در بین کاروانهای حج ایران هستند پزشکان و روحانیون و پرستاران فرزانه‌ای که فداکارانه، از اشتغال و تدریس و طبابت دست برداشته و بدون هیچ چشمداشت مادی به یاری بیماران شتافته‌اند و پروانه‌وار گرد بیماران عاشق می‌چرخند. به همین دلیل نیز برخی از آنان خود فرصت نمی‌کنند تا مناسک حج به جای آورند. اینان مصداق کسانی‌اند که دل در گرو دوست دارند و مهمانان را به خانه دوست می‌رسانند و برای احترام دوست بر در خانه او می‌ایستند و می‌دانند که در این مهمانی بزرگ، چه حظی دارند؛ چرا که اگر به فرض بر مهمانان خانه دوست، زحمات آنها پوشیده باشد، صاحب خانه هیچ زحمتی را نادیده نمی‌انگارد. حجة الاسلام شهاب الدین وحیدی، روحانی کاروان وقوف اضطراری، در این باره می‌گوید:
در اعمال حج، وقوف در عرفات، مشعر، جزء ارکان حج است و بیمارانی هستند که باید تحت نظارت مستقیم پزشک متخصص باشند؛ مثل بیماران قلبی و کلیوی و بیماران دچار تنگی نفس، شکستگی لگن و پا که عمدتاً روی برانکارد بستری‌اند؛ اما باید محرم شوند و وقوف در عرفات و مشعر و منی را درک نمایند. از حدود صد هزار زائر ایرانی معمولًا حدود دویست نفر نمی‌توانند وقوف اختیاری عرفات و مشعر را درک کنند و باید وقوف اضطراری داشته باشند. کاروان وقوف اضطراری در هیأت پزشکی مستقر در مکه مکرمه، این بیماران را تحت پوشش قرار می‌دهد. در این کاروان پنج پزشک فوق تخصص، پانزده پزشک متخصص، بیست پرستار و سی خدمه فعالیت می‌کنند و شش اتوبوس بیمارستانی و دوازده آمبولانس به کار گرفته می‌شود.

ص: 331
بیمارانی که حال بهتری دارند، با اتوبوسهایی که به امکانات بیمارستانی مجهز است و عده‌ای که حال نامساعدتری دارند و قدرت نشستن ندارند، با آمبولانس به مشاعر مقدس منتقل می‌شوند. یک پرستار و یک خدمه بیمار اضطراری را همراهی می‌کند.
همچنین اتوبوسها مجهز به لوازم احیای قلبی و تنفسی و همه تجهیزات مورد نیاز یک بیمار اورژانسی هستند.
تشخیص میزان وخامت حال بیماران، به عهده کمیسیون پزشکی مرکب از پنج پزشک فوق تخصص است.
پس از مشخص شدن حال بیماران، آنها به روحانی وقوف اضطراری معرفی می‌شوند. پزشکان وظیفه انجام درست اعمال حج را به عهده دارند همچنان‌که پزشکان به تک تک بیماران خود رسیدگی می‌کنند، روحانی نیز اعمال تک تک حجاج بیمار را انجام می‌دهد یا بر آن به صورت مستقیم نظارت می‌کند. باید برای هر کدام جداگانه نیت و تلبیه و سایر اعمال مرور شود. به همین خاطر روحانی کاروان 48 ساعت بیدار باشد تا همه اعمال انجام شود و این در حالی است که خودش نمی‌تواند اعمال حج را انجام دهد، ضمن اینکه بعضی از بیماران حتی برای کارهای پزشکی همکاری نمی‌کنند و روحانی کاروان باید با خواهش و تمنا آنها را راضی به همکاری نماید.
برای رمی جمرات و قربانی از همراهان یا متولیان بیمار تعهد شرعی گرفته می‌شود که آن را انجام دهند و معمولًا هم انجام می‌دهند؛ ولی گاهی خانواده‌ها یا مدیران کاروانها به عللی از جمله تقدم اعمال خودشان، اجرای مناسک بیمار را به آخر وقت موکول می‌کنند که این کار، مشقات بسیاری را هم برای هیأت وقوف اضطراری و هم برای خود حاجی- که باید در حال احرام باشد- به همراه دارد.
بعد از قربانی، پرستاران و خدمه، بیماران مرد را حلق می‌کنند و طواف و سعی نیز عمدتاً با ویلچر و مراقبتهای خاص صورت می‌گیرد. البته اعضای هیأت پزشکی وقوف اضطراری، اعم از پزشکان، روحانیون، پرستاران و خدمه نمی‌توانند اعمال حج را به جا آورند و خود فقط عمره مفرده به جا می‌آورند و از درک فیض حج تمتع محروم می‌مانند و همه اینها به خاطر رضای خداست؛ مثل مکبری که برای نماز جماعت تکبیر می‌گوید و خود نماز فرادا می‌خواند.

شنبه 12 ذی حجه‌

سقیاً لأیّامنا بالخَیف سُقْیاها

ص: 332
شنبه 12 ذی حجه
3/ 11/ 1383
سقیاً لأیّامنا بالخَیف سُقْیاها
ایام تشریق هم به سر آمد. روزهایی را پشت سرگذاشتیم که خیلیها آرزوی آن را داشتند جای ما می‌بودند و در این وادی مقدس از نزدیک با خدای خود راز و نیاز می‌کردند. چه روزهای خوشی بود که در سرزمین مبارک عرفات و مشعر و منی در فضایی تنفس می‌کردیم که آقا و صاحبمان امام عصر (عج) هم در آن نفس می‌کشید. چه سعادتی از این بالاتر که توفیق همجواری با حضرت بقیه الله الأعظم (عجّل الله تعالی فرجه) را پیدا کردیم و همنوا با سوز دل آن حضرت دعای عرفه را زیر لب زمزمه کردیم و در بیکرانه آسمان مشعر الحرام با خدای خود خلوت کردیم و در سرزمین منی نیز سنگ نفرت و غیظ را بر سینه شیطان زدیم.
اکنون حاجی شدیم و امید آن را داریم که حاجی بمانیم و از نورانیت این سفر کمال بهره را ببریم. هنوز حلاوت این سفر چند روزه معنوی در روح و جانمان رخنه دارد و حاجیان سرمست از نشئه این شراب رحمانی، گاه در مسجد الحرام کنج خلوتی پیدا کرده و سر در گریبان تفکر فرو برده‌اند و در حالی که هنوز وقوع این خاطره شیرین را چون

ص: 333
خواب و خیالی برای خود می‌دانند، بر کعبه دلها نظاره می‌کنند و دست نیاز به درگاه بی نیاز دراز کرده، بار دیگر توفیق سفر مجدد را برای خود و دیگر دوستان و همراهانشان از خدا طلب می‌کنند.
امروز برای اغلب حجاج روز پایان اعمال منی است. حجّاج شیعه آنان که تا صبح در منی مانده‌اند، امروز پیش از ظهر جمرات را رمی می‌کنند و همه آماده می‌شوند تا به مجرد اینکه ظهر شرعی شد از حدود منی خارج شوند و به مکه بیایند. تعداد معدودی هم که امروز پیش از ظهر در منی نبوده‌اند، عصر هنگام خلوت شدن جمرات برای رمی از مکه به منی می‌آیند که البته- جنان که خواهد آمد- امسال اینان غافلگیر شدند و بر اثر باران و سیل نتوانستند از مکه برای رمی به منی بیایند و رمی آنها موکول به روز سیزدهم شد.
امّا اهل سنت- برخلاف شیعه که رمی در طول روز را صحیح و مجزی می‌داند- قائل‌اند که وقت رمی روز دوازدهم از هنگام زوال به بعد است. از این رو هنگام ظهر دوازدهم کنار جمرات معرکه عظمی است و تعداد بی‌شماری ریگ به دست با چهره‌ای خشمگین آماده‌اند تا به مجرّد اذان ظهر به سمت جمرات هجوم برند. از این رو رمی جمرات هنگام ظهر دوازدهم بی شباهت به رمی جمره عقبه صبح دهم نیست.
عنوان اصلی روزنامه‌های عربستان از جمله الریاض، شماره روز یکشنبه (13 ذی‌حجه) این بود: «إصابة نحو 500 مِن حجّاج بیت الله الحرام فی حادت تدافع علی جسد الجمرات» و در توضیح آن آورده بود که ظهر روز دوازدهم روی پل جمرات بر اثر ازدحام و فشار جمعیت حدود 500 نفر آسیب دیدند، امّا کسی کشته نشد، و تصاویری از آسیب دیدگان و مأموران نجات منتشر کرد.
روزنامه عکاظ هم تیتر اصلی شماره امروز خود (شنبه) را به این موضوع اختصاص داده بود که روز اوّل رمی (روز عید) هیچ مشکلی پیش نیامد.
باری، امروز حاجیان با منی و خیف خداحافظی می‌کنند و با حالتی از بیم و امید که آیا دگر بار نیز این توفیق نصیبشان می‌شود یا نه، منی را ترک می‌گویند.
یا حبّذا أزمنٌ فی ظلّهم سلفَتْ سَقْیاً لأیّامنا بالخیف سُقْیاها
بنده نیز همراه عده‌ای از دوستان بعثه سوار به مینی‌بوس به مجرّد زوال از حدود منی خارج شدیم و پس از اینکه در ساختمان بعثه در مکه مستقر شدیم از حدود ساعت 45: 2 تا 45: 3 بعدازظهر باران شدیدی باریدن گرفت که وصف آن خواهد آمد. بر اثر بارش باران و سیل، بسیاری از حجاج ایرانی نتوانستند پیش از شب از منی خارج شوند و برخی نماز مغربین را نیز در چادرهای منی خواندند، برخی نیز سراپا خیس شدند، ولی سرانجام خود را تا عصر هنگام به هتلها رساندند. در این میان، آنچه مایه خوشحالی و مسرّت شد اینکه بحمدالله هیچ یک از حجاج ایرانی بر اثر سیل آسیب ندیدند.

باران کم سابقه و جاری شدن سیل در مکه مکرمه‌

ص: 334
باران کم سابقه و سیل، عصر امروز خیابانهای مکه و مناطق اطراف را به زیر آب برد. این باران که به نوشته روزنامه‌های سعودی در سی سال گذشته بی سابقه بود، منطقه منی، برخی خیابانهای شهر مکه و حتی مسجد الحرام را تا حدود هفتاد سانتی متر در آب فرو برد. سیل زمانی آغاز شد که بیشتر حجاج ایرانی از منی برگشته و عده‌ای از آنان در حال بازگشت بودند؛ ولی باران شدید و سیل، بازگشت حاجیان باقیمانده را برای ساعاتی مختل کرد. سیل کم سابقه امروز به حدی شدید بود که بسیاری از ماشینها را جابجا و صاحبان آنها را در برخی مناطق، وادار به ترک خودرو و فرار کرد. همچنین هزاران نفر از حاجیان، با مشاهده سیل و توقف کامل همه خودروها، اتوبوسها و خودروهای سواری را ترک کردند و در حالی که در برخی جاها تا زانو در آب بودند، خیابانها را به قصد رسیدن به محل اقامتشان، طی کردند. برخی از حاجیان هم که به علت شدت جریان آب، با خطر روبرو شدند، با کمک حاجیان دیگر نجات یافتند. بعثه مقام معظم رهبری نیز با نجات برخی از حاجیان، پناه دادن به آنها و توزیع مواد غذایی بین ایشان، در این امر خیر سهیم شد.
ترافیک شدید حاصل شده از بارندگی و سیل، تا اواخر امشب در خیابانهای مکه ادامه داشت.
خبرهای رسیده از مسجدالحرام نیز حاکی است: آبهای سرازیر شده از شهر مکه، مسعی، مسجدالحرام و دورتادور کعبه را نیز دست کم تا نیم متر در بر گرفت؛ هر چند

ص: 335
بسیاری از حاجیان، بدون توجه به سیل، سعی و طواف خود را ادامه دادند.
سیل همچنین شبکه تلفن همراه عربستان را در مکه مکرمه، چند ساعت از کار انداخت. برخی خبرها حاکی است در منطقه منی نیز، سیل، حاجیان باقیمانده را با مشکلاتی روبرو کرد.
بعثه مقام معظم رهبری در مکه به هنگام وقوع سیل پذیرای بسیاری از زائران خارجی بود که از شدت باران و جاری شدن سیل خود را به محل بعثه رسانده بودند. در پی وقوع سیل مقامات اجرائی بعثه و ستاد حج به دستور نماینده ولیّ فقیه برای کمک به زائران خارجی خانه خدا بسیج شدند و از این رو عوامل اجرایی بعثه از بسیاری از زائران در محل بعثه پذیرایی کردند.
آقای ری شهری با حضور در جمع زائران خارجی از نزدیک در جریان مساعدت بعثه به این زائران قرار گرفت.
باری، باران به قدری شدید بود که گویی نهرآبی از فراز کوهها به پایین جاری شده است. جریان سیل از مقابل هتل حسن عابد (محل بعثه ایران در مکه) عصر امروز آغاز شد و تا صبح فردا ادامه داشت و گل و لای و اشیای بسیاری که ارمغان سیل بود تا روزها بعد در فضای بیرون مسعی حوالی مکتبة مکّة المکرّمة همچنان بر زمین باقی بود و تردد را با مشکل مواجه می‌کرد. از اخبار روزنامه‌های مدینه در روزهای بعد معلوم شد که سیل علاوه بر مکه، در جدّه و مدینه نیز جاری و خسارات بسیاری را موجب شده است.
روزنامه المدینة در شماره دوشنبه (14 ذی حجه) خود گزارش مفصلی همراه با تصاویری زیبا از سیل مدینه چاپ کرد و عنوان اصلی خود را به کشته شدن یازده نفر (که چهار نفر آنها از یک خانواده بودند) در سیل مدینه اختصاص داد. اما همین روزنامه در شماره روز سه شنبه (15 ذی حجه) خود گزارش مشروح‌تری از خسارات سیل مدینه و تصویری از دیدار مقرن بن عبدالعزیز امیر مدینه از مناطق سیل‌زده منتشر کرد و در صفحه اول خود ضمن عنوان اصلی روزنامه از کشته شدن 29 نفر و آسیب دیده هفده نفر در سیل خبر داد. رونامه عکاظ نیز در شماره روز دوشنبه خود ضمن چاپ گزارش و تصاویری از

ص: 336
سیل مکه و مشاعر مقدس نوشت: «عبدالمجید بن عبدالعزیز امیر مکه دستور داد برای برآورد ضررهای سیل مکه و مشاعر کمیسیونی تشکیل شود». این روزنامه همچنین تصویری زیبا از یک اتومبیل وانت تویوتا که سیل آن را کاملًا واژگون کرده بود، چاپ کرد.

فتوای علمای ازهر راجع به قربانی در کشور خود

روزنامه المدینة در شماره امروز خود (شنبه دوازده ذی حجه) گزارش کوتاهی از فتوای علمای ازهر راجع به قربانی چاپ کرده است که متن کامل آن را ملاحظه می‌کنید:
رفض الدکتور علی جمعة مفتی مصر، وعلماء بالأزهر الشریف فکرة جمع أموال هدی (ذبائح) الحجاج المصریین و ذبحها فی مصر ثمّ توزیعها علی المحتاجین داخل البلاد باعتبار أنّ بها من هم أحوج من غیر هم لتلک الذبائح. واعتبر العلماء أن النصوص الشرعیة أکّدتْ علی أنّ الهدی یکون بمکة ومنی والمزدلفة وأن الاتفاق بین العلماء جری علی ذلک.
کان الکاتب الصحفی المصری صلاح منتصر قد طرح فی مقال له بصحیفة الأهرام الإثنین 3- 1- 2005 فکرة طلب رأی مفتی مصر و علماء الدین فیها، مفادها أنّه «إذا کان الهدی أو النحر واجباً علی کلّ حاجّ فهل من الضروری أنْ یتمّ الذبح فی مکان الحج؟ وإذا لم یکن کذلک ألا یجوز وضع نظام یقضی بإتمام الهدی داخل الأراضی المصریة؟
وشرح منتصر فکرته قائلًا: «أوّل ایّام عید الأضحی هو التالی لوقفة عرفات وهو أیضاً یطلق علیه یوم النحر وأعمال یوم النحر کما یجمع الفقهاء تشمل الرمی والذبح والحلق والطواف». وتابع أنّه عندما زادت مشاکل النحر- عندما کان کلّ حاجّ یحرص علی أنْ یقوم بالنحر بنفسه وما یتسبب عن ذلک من آلاف الذبائح التی تفوح روائحها وتنشر الأمراض- أخذ العلماء یفکّرون فی کیفیة الحفاظ علی سنة الهدی وفی الوقت نفسه علی الصحّة العامة لآلاف الحجیج. ومضی یقول: إنّ العلماء توصّلوا إلی قیام الحاجّ بسداد مبلغ من المال إلی جهة معینة تتولّی نیابة عنه ترتیب الذبیحة ثمّ تجمیدها ونقلها لتوزع علی فقراء المسلمین فی مختلف الدول. و تساءل منتصر عن أنّه إذا کان الهدف هو تحقیق فائدة المسلمین من هذه الذبائح ... ألا یجوز بالنسبة للحجاج

ص: 337
المصریین مطالبتهم بسداد مبلغ الهدی قبل مغادرتهم الأراضی المصریة وتتولی جهة أمینة تحت إشراف الأزهر، أو من یتمّ اختیاره، متابعة عملیة الذبح ثمّ بعد ذلک توزیعها علی آلاف المصریین الذین هم أحوج إلیها.
قال مفتی مصر: إن الهدی من أُمور التعبد التی یجب أن تؤدّی کما ورد فیها حتّی لا نقضی علی حکمتها عند اختلاف مقتضیات الزمان و المکان. وتابع الدکتور جمعة: إنّ الحکم المستقرّ فی هذا الأمر أنّه لا یجوز فی الهدایا أن تذبح خارج الحرم المکی أو منی أو المزدلفة. واتّفق الدکتور نصر فرید واصل مفتی مصر الأسبق، عضو مجمع البحوث الإسلامیة مع جمعة، مؤکّداً أنّه لا یجوز جمع أموال الأضاحی من الحجاج قبل سفرهم للقیام بالهدی نیابة عنهم فی بلدهم بدعوی أنّ هناک من هم أحوج إلیها، حتّی لو تمّ الذبح فی نفس التوقیت المفترض أنْ یذبح الحاج بمکة.

نکته‌هایی درباره ایّام تشریق‌

1. چنان که می‌دانیم به نظر فقهای شیعه وقت رمی جمره عقبه در روز عید قربان از طلوع آفتاب است تا غروب آفتاب. ولی اهل سنت قائل‌اند وقت آن تا ظهر است. از این رو بعد از ظهر روز عید جمره عقبه کاملًا خلوت است؛ به طوری که همه- إلّامن شذّ- قادر به رمی خواهند بود. از سوی دیگر کسی که در مجموع وقت- از صبح تا غروب- قادر به رمی باشد، نمی‌تواند برای رمی نایب بگیرد و رمی او صحیح نیست. متأسفانه در سالهای گذشته- که جمرات توسعه نیافته بود- بسیاری از حجّاج ایرانی همین که در صبح عید قادر به رمی نبودند، برای تسریع در قربانی و خروج از احرام، برای رمی نایب می‌گرفتند که به اتفاق فقها رمی آنان- به دلیل اینکه بعد از ظهر قادر به رمی بوده‌اند- باطل است.
البته اکنون که جمرات توسعه یافته است کسانی که سالهای قبل صبح عید قدرت رمی نداشتند، امسال توانستند رمی کنند. یکی از روحانیون که سالها به حج مشرف شده و امسال توانسته بود صبح عید رمی کند، می‌گفت: «در طول سالهای گذشته (شاید بیش از ده بار) من صبح عید برای رمی نایب می‌گرفتم و تنها امسال توانستم خودم رمی کنم»؛ در حالی که سالهای گذشته عصر عید قطعاً خودش قادر به رمی بوده است. بنابراین هیچ یک

ص: 338
از رمیهای سالهای پیشین او صحیح نیست.
2. فراوان اتفاق می‌افتد که بخشی از حجاج به دلایل مختلف موفق به قربانی در روز عید نمی‌شوند، و این نه اشکالی دارد و نه به حج خللی وارد می‌کند. از سوی دیگر تعدادی از فقها و مراجع قبل از قربانی اجازه حلق یا تقصیر و خروج از احرام نمی‌دهند. از این رو، برخی- هرچند اندک- از روحانیون کاروانها برای تسریع در خروج از احرامِ مقلِّدانِ، این عده، به آنان تذکر می‌دهند که می‌توانند در این مسأله به دیگر فقها عدول کنند، که البته این کار خطاست؛ زیرا عدول در موارد فتوا درست نیست، ثانیاً هیچ دلیلی بر حسنِ تسریع در خروج از احرام نداریم.
3. فراوان دیده می‌شود که قربانی کردن کاروان در روز عید را امتیازی برای مدیر کاروان به حساب می‌آورند و عدم آن را نشانه ضعف مدیریت مدیر می‌دانند؛ در حالی که همیشه این‌گونه نیست؛ زیرا قربانی متوقف بر رمی است و رسیدنِ به موقعِ زنان- و بلکه مردان- عوامل متعددی دارد که همه‌اش در اختیار مدیر نیست. چه بسا کاروان با مدیر کاردان و با تجربه‌ای، در ترافیک معطل شود و به وقت به رمی نرسد و قربانی کاروانش به روز یازدهم موکول شود. بنابراین از حرص و ولعِ قربانیِ در روز دهم باید کاست و تسریع در خروج از احرام را نباید دامن زد و آن را امتیاز دانست.
4. در برنامه‌های بعثه در ایام تشریق در برنامه‌های فرهنگی تقریباً سخنی راجع به عید قربان و عرفه به میان نیامد. شب یازدهم ذی حجه دعای کمیل و روضه خوانده شد و شب دوازدهم هم حجة الاسلام راشد یزدی سخنرانی اخلاقی کرد و از عید قربان و چگونگیهای آن سخنی گفته نشد.
از بزرگ بانوی جهان اسلام حضرت خدیجه علیها السلام و نیز حضرت ابوطالب علیه السلام به جز کنار قبرستان ابوطالب معمولًا یادی نمی‌شود و اسمی به میان نمی‌آید. چه خوب است در مناسبتهای دیگر و از جمله در منی نیز از این یار فداکار پیامبر خدا و حضرت خدیجه مادر ائمه علیهم السلام هم یاد شود.
5. علاوه بر رعایت بهداشت هنگام حلق، باید به زائران ایرانی مسأله طهارت و

ص: 339
نجاست را هم گوشزد کرد. فراوان دیده شده برخی سرِ خون آلودِ خود را پس از حلق با شیشه‌ای آب می‌شستند و توجهی به تطهیر کامل سر نداشتند؛ بلکه دیگران را هم با پاشیدن قطرات آب نجس می‌کردند.

دیدار وزیر اوقاف اردن با نماینده ولیّ فقیه‌

شنبه شب وزیر اوقاف و رئیس بعثه اردن همراه بعضی از اعضای این بعثه، در محل بعثه ایران در مکه با حجة الاسلام والمسلمین ری شهری دیدار کردند. آقای ری شهری در این دیدار گفت:
جمهوری اسلامی ایران برای دفاع از شرف و عزّت اسلام، همه را به اتحاد دعوت می‌کند، نه برای ضدّیت با مسیحیت و دیگران. ما موسم حج را برای وحدت کلمه مسلمانان موقعیت خوبی می‌دانیم و امام خمینی بر این نکته تأکید می‌کردند و می‌فرمودند: «کلید حل همه مشکلات جهان اسلام، وحدت است». بعثه ایران هم همه ساله برای تقریب بین مذاهب، همایشی دارد که مسؤول آن آقای تسخیری است.
بحمد الله محبت اهل بیت علیهم السلام در اردن رایج است و این نکته مثبتی برای نزدیکی دو کشور است و برخی از شخصیتهای اردن از نسل پیامبرند.
ما می‌توانیم با مؤسسه آل البیت للفکر الإسلامی در اردن کارهای مشترکی انجام دهیم.
وزیر اوقاف اردن در پاسخ اظهار داشت:
جناب آقای ری شهری! حاضران گرامی! این دیدار برای من افتخار بزرگی است؛ دیدار با کسانی که نماینده اتّحاد اسلامی‌اند. سخن شما صرف شعار نیست؛ بلکه به مفهوم اصلی حج توجه دارید و کنگره هایی برای اتّحاد مذاهب و حبّ اهل بیت علیهم السلام برگزار می‌کنید. ما شدیداً محتاج اتحاد و تواصل هستیم. ما جلسه‌ای در بیست و هفتم این ماه برگزار می‌کنیم و مایلیم که جلسه اختتامیه آن در موته در مرقد جعفر طیّار علیه السلام باشد و هدف ما تبیین محبّت ما به اهل بیت علیهم السلام است.

ص: 340
پیام رهبر ایران پیام مهمی است و ما در این زمان بیش از هر زمان دیگر نیازمند وحدت امت اسلامی هستیم.
من بسیار متشکرم از بعثه شما. بعثه ایران در ردیف پیشتازان تحقّق حج واقعی است.
حج صرف مناسک خشک و بی معنی نیست؛ بلکه هدفی والاتر از آن منظور است.
در عرفات مسلمانان با بیش از 400 لغت و زبان حضور دارند و همه خدا را می‌پرستند.
علمایی که می‌توانند برای تحقّق اهداف حج، کوشش کنند باید با شما همکاری نمایند. اهل بیت کشتی نجات‌اند: «من رکبها نجا ومن تخلّف عنها غرق». چنان که شما اشاره کردید شاه اردن منسوب به اهل بیت است و این افتخار بزرگی برای ماست. در سفر شاه اردن به ایران، وی به حضور رهبر انقلاب رسید که برای ما مایه افتخار است.
ما همه مانند یک جسد هستیم و اهداف مشترکی داریم که باید برای تحقق آنها تلاش کنیم. باید قومیت را کنار گذاشت. قومیتِ ما همان اسلام، و نقطه اشتراک ما محبّت اهل بیت است. ما هر که اهل بیت را دوست دارد، دوست می‌داریم و با هر کس با آنان دشمن باشد، دشمنیم.
امیدوارم جمهوری اسلامی ایران در کنگره بزرگ ما شرکت کند و من همین جا از شما برای شرکت در آن دعوت می‌کنم. این اولین گردهمایی در جهان اسلام است که جلسه اختتامیه آن در مقبره جعفر طیّار علیه السلام است.
در پایان این دیدار، آقای ری شهری سخنانی برای پخش در تلویزیون اردن ایراد کرد.

یکشنبه 13 ذی حجه‌

سومین جلسه شورای هماهنگی بعثه‌

ص: 341
یکشنبه 13 ذی حجه
4/ 11/ 1383
سومین جلسه شورای هماهنگی بعثه
صبح امروز یکشنبه چهارمین جلسه شورای هماهنگی بعثه با حضور معاونان و مسؤولان قسمتهای مختلف و نیز با حضور حضرات آیات و حجج اسلام آقایان: امینی، کریمی، مسعودی، غیوری، تسخیری، اختری و نیز حضرات آقایان: زرهانی، صادقی سفیر ایران در ریاض و مهدوی سرکنسول ایران در جدّه برگزار و درباره دو موضوع به تفصیل بحث شد: 1. ارزیابی برنامه‌های مشاعر؛ 2. مسائل مقطع مدینه بعد. و هر کدام از مسؤولان در حیطه مسؤولیت خود برای هر دو موضوع گزارش دادند.
در این جلسه بر این نکته تأکید شد که عرفات و مسیر برگشت از عرفات به مشعر به خصوص طریق مُشاة فرصت خوبی برای توزیع پیام رهبری به زبانهای مختلف بین حجّاج است. نیز معاون بین الملل بعثه آقای اکبریان گزارش داد که پیام رهبری به ده زبان روی کاغذ توزیع شد و روی سی دی به بیش از ده زبان ترجمه و حدود 800 سی‌دی در منی و عرفات توزیع شد. نیز مقرر شد:
1. ترجمه فارسی دعاهای عرفه، کمیل و آل یس هم در اختیار مردم قرار گیرد و

ص: 342
خواننده دعا در اثنای دعا برخی مفاهیم را برای مردم به فارسی بازگو کند.
2. به مدیران کاروانها تذکر داده شود که حجاج در مسیر رفت و برگشت مراسم برائت شعار ندهند.
3. برای جلوگیری از مزاحمت بلند گوی زائران ترکیه هنگام برائت و دعای عرفه فکری بشود.
4. برای مشکل بقیع و تضییقات دولت عربستان، فکری اساسی بشود.

عملکرد هیأت پزشکی حج در مشاعر

سرپرست هیأت پزشکی حج گفت: «پس از گذراندن ایام تشریق و نیز وقوع سیل در مکه، تمام زائران ایرانی در سلامت کامل به سر می‌برند».
دکتر حسین ضیایی روز یکشنبه در ستاد خبری بعثه به خبرنگاران گفت:
حدود 200 زائر بیمار ایرانی در قالب کاروان وقوف اضطراری اعمال حج خود را انجام دادند. این کاروان نقش بسیار مهمی در پیشگیری از مرگ و میر زائران ایرانی داشته است.
آمار مرگ و میر زائران ایرانی در ایام حجِ امسال تا به امروز پنج نفر، آن هم به دلیل کهولت سن و امراض قلبی بوده است و این رقم در سال گذشته در مدت مشابه نوزده مورد بود.
پزشکان ایرانی نه هزار و 700 نفر را در منی و عرفات ویزیت کردند که 55 درصد آنها مربوط به بیماریهای تنفسی بود.
دکتر ضیایی درباره علت ابتلای زائران ایرانی به بیماریهای تنفسی در ایام حج گفت:
تاکنون علت این مسأله برای ما ناشناخته است، ولی امسال با هماهنگی دولت عربستان طرح تحقیقاتی گسترده‌ای را آغاز کرده‌ایم. بنابراین طرح در سه مرحله: قبل از سفر، ایام اقامت و نیز هنگام بازگشت از عربستان از زائران ایرانی نمونه‌گیری می‌شود.
بر اساس طرح «پزشک کاروان» در داخل هر کاروان یک پزشک است که معاینات

ص: 343
قبل از اعزام زائران و نیز درمان مقدماتی زائران به عهده اوست.
هم اکنون 530 پزشک در کاروانها مشغول به فعالیت هستند. انتخاب این پزشکان به عهده مدیران کاروانها است، ولی صلاحیت آنها باید به تأیید هیأت پزشکی برسد.
هیأت پزشکی در شهرهای مکه، مدینه و مشاعر مقدسه، بیمارستانهایی دائر کرد که از روز ورود زائران آماده فعالیت بود. این بیمارستانها از هفتم دی ماه در مدینه و از چهاردهم دی ماه در مکه کار خود را آغاز کردند. در این بیمارستانها و کلینیکهای تخصصی شامل جراحی ارتوپدی، قلب، داخلی، چشم، گوش و حلق و بینی و زنان دائر و نیز مجهز به آزمایشگاه، رادیولوژی و کلینیک دندانپزشکی است.
دو بخش اورژانس زنان و مردان و سی سی یو نیز در این بیمارستانها دائر است. این بیمارستانها در شهر مکه و مدینه 53 تختخواب دارد که تا هشتاد تخت قابل افزایش است.

عملکرد آماری هیأت پزشکی حج تا تاریخ 3/ 11/ 83

منی و عرفات:
ویزیت تخصصی 9748
بیمار بستری 123
خدمات پاراکلینیکی 12813
جمع کل عملکرد:
ویزیت تخصصی 21108
بیمار بستری 512
خدمات پاراکلینیکی 34575

دیدار گروه اعزامی صدا و سیما با نماینده ولیّ فقیه‌

پیش از ظهر امروز یکشنبه گروه اعزامی صدا و سیما با نماینده ولیّ فقیه دیدار کردند. در این دیدار نماینده ولیّ فقیه، اطلاع رسانی در حج را بسیار مهم و حساس خواند و گفت:
رسانه‌های جهان اسلام از جمله صدا و سیما وظیفه دارند ابعاد مختلف حج را با

ص: 344
اطلاع رسانی دقیق و صحیح تبیین کنند.
امت اسلامی با اطلاع رسانی دقیق در ایام حج از مشکلات یکدیگر باخبر می‌شوند و در جریان پدیده‌ها و رویدادهایی که در تاریخ اسلام روی داده و یا در عصر حاضر اتفاق می‌افتد قرار می‌گیرند.
حج دارای فلسفه دینی و دنیوی است. یکی از حکمتهای حج این است که از تمامی نقاط جهان در حج آثار و اخبار پیامبر گرامی را ببینند و بشنوند و مسائل مربوط به حرمین شریفین مورد توجه مردم قرار گیرد. حج درسهای پایان ناپذیری برای امت اسلامی دارد و صدا و سیما با مطالعه و برنامه ریزی صحیح و دقیق باید ابعاد و زوایای مختلف حج را تبیین کند.
در شرایطی که دشمنان اسلامی هجمه به جوانان را در دستور کار خود قرار داده‌اند، یکی از بهترین اقدامات برای مقابله با این تهاجم ایجاد تسهیلات برای تشرف بیشتر جوانان به حج است.
حج راه عاشق خدا شدن را نشان می‌دهد و با برگزاری مراسم حج حاجی راه دستیابی به کیمیای محبت را تجربه می‌کند.
احرام به عنوان نخستین قدم حج با دوری از محرمات احرام همزمان است. پیام این اقدام کاستن از لذائذ مادی برای رسیدن به لذائذ معنوی است. راحت‌طلبی با خدا خواهی همراهی ندارد و با تن پروری نمی‌توان به کمال رسید.

قدردانی از روحانیون نمونه‌

یکشنبه شب مراسم قدردانی از روحانیون نمونه حج 25 با حضور آقای ری شهری و آقای احمد زرهانی و بیش از یکصد تن از روحانیون برتر کاروانها برگزار شد.
در این مراسم آقای ری شهری ضمن مثبت ارزیابی کردن طرح معاونت امور روحانیون در قدردانی از روحانیون نمونه، از تلاشهای عالمانه و خالصانه روحانیون کاروانها تشکر نمود و از ارتباط صمیمی و نزدیک آنان با حجاج، هماهنگی با مدیران کاروانها، هماهنگی آموزشهای مربوط با سطح مخاطبان و استفاده از وسائل کمک

ص: 345
آموزشی، به عنوان عوامل موفقیت یک روحانی کاروان نام برد. نماینده ولیّ فقیه در ادامه، از معاونت امور روحانیون خواست تا با ارائه طرحی جامع درباره تقویت وسائل کمک آموزشی و برگزاری دوره‌های مخاطب‌شناسی در روانشناسی حجاج، سطح و حوزه فعالیت این معاونت را در جهت خدمت بیشتر به حجاج بیت الله الحرام ارتقا بخشند.
در مراسم مزبور معاون امور روحانیون بعثه ضمن قدردانی از زحمات و خدمات شایسته روحانیون کاروانها در خدمت به حجاج بیت الله الحرام و برگزاری مطلوب حج امسال، به شرح اهداف این طرح پرداخت. وی با اشاره به اینکه امسال سال سوم اجرای این طرح است، افزود:
روحانیون نمونه از میان همین جمع انتخاب و معرفی می‌شوند. تعدادی نیز جذب کمیته‌های علمی معاونت امور روحانیون می‌شوند و در برخی موارد، رابطین سالهای آینده نیز از میان همین جمع انتخاب می‌گردند. هر سال حدود صد هزار نفر حاجی، 600 هزار نفر معتمر و 300 هزار نفر زائر سوریه و عتبات داریم و اگر به طور متوسط به ازای هر یک نفر از این جمع یک میلیونی، پنج نفر از اعضای خانواده و نزدیکان و آشنایان آنان تحت تأثیر این سفرها باشند، در مجموع هر سال حدود شش میلیون نفر از جمعیت کشور به نوعی تحت تاثیر این برنامه‌ها قرار می‌گیرند. به همین جهت اگر برنامه‌های فرهنگی حج به گونه‌ای طراحی شود که جامع معارف اسلامی بوده و علاوه بر آموزش احکام و مناسک، شامل بازآموزی معارف دینی نیز باشد، در طول ده سال، جمعیت کل کشور تحت پوشش این برنامه‌ها قرار می‌گیرند.
شیوه جدید انتخاب روحانی نمونه به تصویب شورای برنامه‌ریزی حج رسیده است و این چنین است که در هر سال از هر یکصد نفر روحانی یک نفر انتخاب می‌شود.
امسال از بین 1200 نفر روحانی و معین کاروان، 106 نفر انتخاب و به این جلسه دعوت شده‌اند که از بین این 106 نفر در نهایت دوازده نفر با توجه به کثرت امتیازات برگزیده می‌شوند و به آنها لوح تقدیر و جایزه اعطا می‌شود.

دوشنبه 14 ذی حجه‌

حاجیان آمدند با تعظیم شروع بازگشت زائران ایرانی‌

ص: 346
دوشنبه 14 ذی حجه
5/ 11/ 1383
حاجیان آمدند با تعظیم شروع بازگشت زائران ایرانی
رئیس سازمان حج و زیارت ایران در مکه مکرمه به خبرنگاران اعلام کرد: «از دوشنبه شب پروازهای بازگشت زائران ایرانی از فرودگاه جده آغاز می‌شود و زائران مدینه بعد نیز به طور همزمان از طریق زمین رهسپار مدینه منوره، شهر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله خواهند شد».
رئیس سازمان حج و زیارت با تبریک برگزاری موفقیت‌آمیز حج سال جاری به پیشگاه حضرت ولی عصر (عج)، مقام معظم رهبری و ملت بزرگ ایران، از تمام کسانی که در راه برگزاری حج ابراهیمی در ایران و عربستان سعودی سازمان حج و زیارت را یاری داده‌اند قدردانی کرد.

توصیه‌های ستاد مکه درباره بازگشت از فرودگاه جده‌

ستاد مکه مکرمه در مورد حضور کاروانها در فرودگاه جده هنگام مراجعت به کشور نکاتی را به شرح ذیل توصیه کرد:
1. برابر اعلام شرکتهای هواپیمایی جمهوری اسلامی و هواپیمایی سعودی، زمان

ص: 347
حضور زائران در فرودگاه جده شش ساعت قبل از پرواز است، لذا شایسته است مدیران کاروانها رأس ساعت مقرر در فرودگاه حاضر شوند.
2. زائران از اموال و اشیای خود مخصوصاً در فرودگاه دوربین و موبایل و ساک کوچک مراقبت کنند.
3. مدیران محترم قبل از ترک ساختمان در مکه کلیه اتاقها را بازبینی نمایند تا احیانا وسائل زائران جا نماند. همچنین هنگام پیاده شدن از اتوبوس در جده، دقت کنند که چیزی در اتوبوس باقی نمانده باشد.
4. از همراه آوردن مواد غذایی اضافی و جاگذاشتن آنها در فرودگاه در زمان پرواز جداً خودداری شود. بدیهی است حواله یک وعده غذا در فرودگاه تقدیم مدیران خواهد شد.
5. زائران در فرودگاه سعی کنند از کاروان جدا نشوند.

تدارکات ستاد مکّه‌

اقلام مصرفی زائران عزیز ایرانی در ایام تشرف به مکه مکرمه و مدینه منوره، مواد اولیه غذایی آنها و تمام چیزهایی که مورد نیاز زوار ایرانی است، با یک برنامه ریزی یک ساله تهیه می‌شود.
حمید حبیبی تنها، معاون تدارکات ستاد مکه مکرمه در این باره گفت:
بلافاصله بعد از اتمام عملیات حج کمیسیونی به نام خرید تدارکات حج با حضور نمایندگانی از بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت تشکیل می‌شود که کار آن تدوین برنامه غذایی با نظر متخصصان امر بهداشت و تغذیه و تدارک اقلام مورد نیاز برای حج سال آینده است.
اقلام ما به سه دسته تقسیم می‌شوند:
1. کالاهایی که یا در عربستان نیست و یا اگر هست از کیفیت خوبی برخوردار نیست که این کالاها با اعتباری که در اختیار مدیران کاروانها قرار می‌گیرد، از سوی آنها در ایران خریداری می‌شود.
2. کالاهایی که مصرف روزانه دارند، مثل نان، سبزیجات، میوه و تخم مرغ، که از محل

ص: 348
تنخواه ارزی خریداری می‌شوند.
3. کالاهای اساسی که ما با انجام مناقصه، شرکتهای طرف قرارداد را تعیین می‌کنیم.
مرغ، فیله مرغ، ماهی، کره، لبنیات، برنج، آبمیوه، نوشابه و روغن در زمره این گروه قرار دارند.
حبیبی تنها در مورد گوشت مصرفی حجاج ایرانی گفت:
دو سال است که سازمان حج از گوشت گرم گوسفندی استفاده می‌کند و پس از عقد قرار داد با شرکت مورد نظر تعداد کشتار و میزان گوشت مورد نظر هر روز را از قبل به آن اعلام می‌کنیم. بر اساس میزان مواد مصرفی زائران، حواله مصرف در اختیار مدیران کاروانها قرار می‌گیرد تا طی 28 تا 30 روز اقامت در مکه و مدینه به دریافت کالاهای خود اقدام کنند.
مناطق توزیع اقلام را به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
1. انبار تدارکات که هجده قلم کالا در آن توزیع می‌شود.
2. شارع تنعیم که پنج قلم کالا (مرغ، فیله مرغ، ماهی، کره و گوشت) در آن توزیع می‌شود.
3. انبارهای الشمیسی که سه قلم از اقلام مورد نیاز کاروانها (آب، نوشابه و پنیر) در این مکان در اختیار کاروانها قرار داده می‌شود.
4. لبنیات که در چهار نقطه شهر مکه به کاروانها تحویل می‌شود.
حبیبی تنها با اشاره به ایام تشریق گفت:
هر ساله در این ایام ازدحام جمعیت و قوانین خاص ترافیکی از جمله ممنوعیت ورود تریلی به داخل شهر، ما را با مشکلاتی مواجه می‌کند؛ اما سعی می‌کنیم به شیوه‌های مختلف از جمله تغییر محلهای توزیع بخصوص لبنیات در روزهای هفتم و هشتم و سیزدهم ذی‌حجه و انتقال این محلها به خارج مکه، مشکل را مرتفع کنیم که این اتفاق، امسال هم افتاد.
65 تا هفتاد درصد زائران ایرانی در عزیزیه مستقر هستند و این منطقه هم مسیر عرفات و منی است و ترافیک شدیدی دارد، ولی سعی شده تا با ایجاد هماهنگی با مدیران کاروانها مشکل توزیع کالا را کم کنیم و ان‌شاءالله زائران ایرانی کمبودی احساس نکرده‌اند.

ص: 349
حبیبی تنها، سرویس دهی به زائران را در این ایام دشوار خواند و گفت:
ارائه خدمات به زوار عزیز به دلیل افزایش بسیار و سریع تعداد زائران و رسیدن به نقطه اوج، شلوغ شدن شهر و وجود مقررات خاص ترافیکی که پلیس مکه اعمال می‌کند، سخت است و ما با تمام وجود سعی کردیم هموطنان ما حتی در ایام شلوغ با کمبود و مشکلی مواجه نشوند که البته رسیدن به این هدف تلاش و هماهنگی همه عوامل از جمله مدیران محترم کاروانها را می‌طلبد که از این بابت باید از همه تشکر کرد.

عربستان، میزبان کنفرانس بین المللی مبارزه با تروریسم‌

المحیط خبر داد: «عربستان میزبان کنفرانس بین المللی مبارزه با تروریسم خواهد بود».
به گزارش پایگاه اینترنتی المحیط، ملک فهد بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان و امیر عبدالله، ولیعهد این کشور اعلام کردند: «کنفرانس بین المللی مبارزه با تروریسم ماه فوریه آینده در عربستان برگزار می‌شود».

نشست متفکران جهان اسلام در جده‌

بر اساس بیانیه‌ای که از سوی سازمان کنفرانس اسلامی منتشر شد، متفکران جهان اسلام به زودی در نشستی گردهم خواهند آمد.
به گزارش روزنامه الشرق الأوسط- چاپ لندن- در این کنفرانس که در جده برگزار خواهد شد، علمای جهان اسلام به بحث و مطالعه درباره مسائل ملسمانان و راه حلی مناسب برای مشکلات و ایجاد وحدت خواهند پرداخت. در بیانیه سازمان کنفرانس اسلامی آمده است:
این اقدام مهم باعث رهایی جهان اسلام از یاس و ناامیدی خواهد شد. سازمان کنفرانس اسلامی امیدوار است که این نشست نقطه عطفی در راه همبستگی بین ملل اسلامی باشد.

دیدار حافظان و قاریان قرآن با نماینده ولیّ فقیه‌

ص: 350
نماینده ولیّ فقیه امروز دوشنبه در دیدار قاریان و حافظان اعزامی به حج، بهره‌گیری بیشتر از قرآن کریم را یک ضرورت برای عموم مسلمانان و جوامع اسلامی به ویژه دست اندرکاران امور قرآنی خواند.
آقای ری شهری در این دیدار که آقای مسجد جامعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز حضور داشت، با اشاره به قرآن محوری در برنامه‌های فرهنگی بعثه در حج سال جاری افزود:
هر کس با قرآن انس دارد، باید توجه کند که معرفت خود را به قرآن دائم گسترش دهد. فهم قرآن دارای مراتبی است. کمترین وظیفه هر مسلمان آشنایی با الفاظ و مفاهیم ظاهری و بهره‌گیری از ظواهر این کتاب آسمانی است، اما نباید به این مرحله اکتفا شود.
اشارات قرآن برای خواص است، از لطایف قرآن اولیا بهره می‌گیرند و از حقایق قرآن انبیای الهی آگاهی می‌یابند.
اشارات قرآن کریم بسیار با اهمیت است و با آشنایی با فرمایش اهل بیت علیهم السلام و آیات قرآن می‌توان بسیاری از روایات را در قرآن کریم ریشه یابی کرد.
برای درک لطایف قرآن ارتباط با عالم معنی لازم است و به این سبب اولیا به این جایگاه می‌رسند.
نماینده ولی فقیه با توصیه به قاریان و حافظان قرآن به تدبر هر چه بیشتر در آیات الهی ابراز امیدواری کرد که به برکت سرزمین وحی و انس با قرآن فهم، درک و شناخت و بهره‌گیری بیشتر از قرآن کریم گسترش یابد.

شروع برنامه‌های عمومی بعثه‌

پس از بازگشت حجاج از مشاعر، برنامه‌های سخنرانی عمومی بعثه امروز شروع شد.
امروز شمار زیادی از حجاج ایرانی در بعثه مقام معظم رهبری در مکه مکرمه گرد هم

ص: 351
آمدند و به درسهایی از قرآن کریم حجة الإسلام قرائتی گوش فرا دادند.
در این مراسم پس از تلاوت آیاتی از قرآن کریم، حجة الإسلام قرائتی گفت:
خداوند عزیز، قرآن را به عنوان بالاترین و بهترین کتاب در بهترین شبها، شبهای قدر و عرفات و بهترین مکان کعبه و بهترین ماهها، ماه ذی حجه را برای سعادت و رستگاری انسان، در اختیار او قرار داده است. حجاج باید در خلوت خود بیندیشند:
که ما در مقابل تمام این خوبیها چه کرده‌ایم و در آینده چه خواهیم کرد؟
وی با برشمردن نعمات الهی افزود:
یک نعمت، تنها یک نعمت نیست؛ بلکه صدها و هزاران نعمت الهی در عالم خلقت رخ داده است تا آن نعمت در زندگی انسان جلوه کند و حج مجموعه هزاران نعمت خداوند است که در ماه پربرکت ذی حجه به حاجی در سرزمین وحی هدیه می‌شود و رسم است که انسان باید از هدایا به خوبی نگهداری کند.
زائر خانه خدا پس از هجرت از شهر و روستای خود، از همه چیز می‌گذرد و با نیت پاک شدن از گناهان، خود را به طور کامل در اختیار خداوند می‌گذارد و مهم برای حاجی، حاجی ماندن است و حاجی باید از اندوخته‌های خود در سرزمین وحی، به خوبی نگهداری کند.

رمی بوش، شارون و بلر

بسیاری از حجاج در مراسم رمی جمرات، هنگام پرتاب سنگ به سوی نماد شیطان، به بوش، شارون و بلر می‌اندیشیدند.
به گزارش خبرگزاری آسوشیتد پرس، بسیاری از حجاج اعلام کردند هنگام پرتاب سنگ به نماد شیطان، به جرج دبلیو بوش رئیس جمهور آمریکا، آریل شارون نخست وزیر اسرائیل و تونی بلر نخست وزیر انگلیس می‌اندیشیدند. (1)

خبرهای کوتاه از کاروانها

1- 1. در یادداشهای استاد مطهری، ج 6، ص 522 آمده است: «رمی جمرات رمز اظهار تنفّر است ... چه مانعی دارد که این اظهار تنفّر هر سال به صورت زنده‌تری اجرا شود؟ و خائنین روز مجسّمه یا تمثالشان نصب شود و مسلمین تمثال آنها را سنگباران کنند؟ البته این عمل وقتی خوب است که حکومت واحد اسلامی تشکیل شود و یک خائن مسلّم که به تصویب شورای رهبری اسلامی رسیده باشد انتخاب گردد».

ص: 352
همراهی جوانان با افراد مسن: پزشک کاروان 10106 برای کم کردن مشکلات پزشکی کاروان، جوانان و افراد باسواد را مأمور کرده که هر کدام چند زائر مسن و بی سواد را همراهی کنند.
ختم قرآن: در کاروان 31817 اقدام جالبی انجام می‌شود. اعضای این کاروان هر شب در مسجد الحرام قرآن کریم را ختم می‌کنند. در کاروان 19406 هم اقدام مشابهی انجام شده است.
باز هم سرقت: هشت فقره سرقت در هشت کاروان گزارش شده که باز هم می‌طلبد سفارشهای لازم از سوی مدیران کاروان به زائران در خصوص اقدامات پیشگیرانه صورت گیرد.
برنامه‌های فرهنگی: در کاروان 13316 کارهای فرهنگی زیادی انجام می‌شود. در این کاروان پیش از اعزام، مسابقاتی درباره مناسک حج و احکام انجام شد که قرار است جوایز برندگان در روز جمعه (عید سعید غدیر) اهدا شود. در این کاروان همچنین برنامه‌ای برای قرائت یک جزء قرآن در هر روز به وسیله خواهران تنظیم شده که ساعت نه تا ده صبح اجرا می‌شود و مورد استقبال هم قرار گرفته است. البته ساعت 30/ 3 تا 30/ 4 بامداد هر روز نیز جلسه‌ای در مقابل ناودان طلا برای خواهران و برادران این کاروان دائر است تا در مدت یک ساعت یک جزء قرآن خوانده شود.

دیدار مسؤول طرح قربانی با نماینده ولیّ فقیه‌

آقای رضانیا مسؤول طرح قربانی صبح امروز با حجة الاسلام والمسلمین ری شهری دیدار کرد. در این دیدار که آقای مسجد جامعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز حضور داشت، درباره مسائل مختلف مربوط به قربانی امسال از جمله افزایش قیمت و وجود شرایط قربانی بحث و تبادل نظر شد.

ص: 353
آقای رضانیا گفت: «تهیه گوسفند با شرایط و ویژگیهای ما به کمتر از قیمت فعلی ممکن نیست».
آقای مسجد جامعی هم گفت: «به آقای تسخیری گفتم با رئیس بانک توسعه اسلامی گفتگو کند که شرایط فقه شیعه را برای قربانی رعایت کنند».
ایشان افزود: حجة الاسلام سید محمد شبیری گفتند: «وضع قربانی امسال از سالهای قبل بهتر شده است». سرانجام، مقرّر شد که آقای رضانیا طیّ گفتگویی با نشریه زائر دلایل افزایش قیمت قربانی و دیگر مسائل مربوط به آن را تبیین کند. از این رو پس از جلسه، آقای رضانیا طیّ مصاحبه‌ای با زائر موارد مذکور را توضیح داد.

دلائل افزایش بهای گوسفند

امسال 95 هزار و 700 رأس گوسفند در کشتارگاههای مربوط به طرح قربانی جمهوری اسلامی ایران ذبح شد. عبدالعظیم رضانیا مسؤول طرح قربانی ستاد مکه ضمن بیان این خبر گفت:
از این تعداد هفتاد هزار و 800 رأس گوسفند در روز عید قربان ذبح شدند که این میزان به مراتب بالاتر از استاندارد مورد نظر بانک توسعه اسلامی است و همین باعث شد مسؤولان بانک به خاطر نظم و همکاری کاروانهای جمهوری اسلامی ایران تقدیر و تشکر ویژه‌ای از کشورمان داشته باشند.
در جشن بیستمین سال اجرای طرح قربانی به وسیله بانک توسعه اسلامی، مسؤول این بانک در حضور وزیر حج عربستان و مقامات این کشور تشکر ویژه‌ای از ایران کرد و از مسؤولان حجاج دیگر کشورها خواست که از ایران الگو بگیرند. این نگاه بانک توسعه اسلامی به ایران، هم باعث حفظ ارتباط خوب ما با بانک و هم موجب سربلندی حجاج ایرانی است.
تمام تلاش بانک توسعه اسلامی (که تنها مرجع تضمین شده و مورد تأیید مقامهای عربستان سعودی است) تثبیت قیمت گوسفندهای واجد شرایط شرعی است و اگر هم افزایش قیمت اتفاق افتاد، به دلیل مسائل مختلفی بود که نه بانک در این مورد

ص: 354
مقصر بود و نه ما دخالتی در آن داشتیم.
امسال برای دومین سال پیاپی استرالیا که بزرگ‌ترین منبع تأمین گوسفندهای قربانی بود، ارسال گوسفند به عربستان را تحریم کرد و مسؤولان بانک بعد از رایزنیهای مختلف و تلاشهای بسیار موفق شدند با پیمانکاران عربستانی به توافق برسند تا از اروگوئه و سودان گوسفند وارد کنند.
بانک توسعه اسلامی تلاش کرد دولت عربستان سعودی برای آن که قیمت گوسفند افزایش خیره کننده‌ای نداشته باشد، تسهیلات ویژه‌ای به پیمانکاران بدهد که دریافت نکردن هزینه ویزا و تسهیلات ورود نیروهای کار خارجی برای کشتارگاهها از جمله آن بود. ناگفته نماند افزایش قیمت گوسفند مربوط به ایام تشریق نیست؛ زیرا سازمان حج و زیارت جهت تأمین گوشت مصرفی زائران سال جاری، گذشته مجبور شده در ازای هر کیلو گوشت شش ریال بیشتر از سال قبل به طرفهای سعودی پرداخت کنند.
لذا افزایش گوسفند قربانی امری طبیعی است.
نزدیک‌ترین کشتارگاه به منی متعلق به بانک توسعه اسلامی است که در اختیار ماست و با شرایطی کاملًا بهداشتی و آبرومند آن گونه که در شأن جمهوری اسلامی است، اقدام به ذبح می‌کنیم و پس از کشتار نیز اطمینان داریم که گوشت قربانی در اختیار مستمندان مسلمان دیگر قرار می‌گیرد.
اگر بخواهیم از طرح قربانی بانک توسعه اسلامی خارج شویم، اوّلًا در کشتارگاهی دورتر به منی مجبور به ذبح هستیم، ثانیاً بهداشت محیط کشتارگاه این گونه نیست و ثالثاً کیفیت گوسفند قربانی به این صورت نخواهد بود. ما در این طرح گوسفند مناسب را با قیمتی مناسب، در محیطی مناسب و به شکلی مناسب ذبح می‌کنیم و آن را به صورتی مطلوب به مصرف مسلمانان مستمند می‌رسانیم و مطمئن هستیم زائران بزرگوار با عنایت به تمام ابعاد این طرح به این نتیجه می‌رسند که شیوه فعلی بهترین راه ممکن برای قربانی است.
در ایام تشریق می‌توان گوسفند را با قیمتی ارزان‌تر از 450 ریال پیدا کرد، امّا اوّلًا امکان تحویل حدود 96 هزار گوسفند نیست، ثانیاً در منی به ما تحویل نمی‌دهند و ثالثاً گوشت گوسفند، پس از قربانی قابل مصرف نیست، ولی تأمین 96 هزار گوسفند

ص: 355
واجد شرایط قربانی از طرفهای مسؤول و پاسخگو و تضمین شده، از جمله مزایای مشارکت در طرح قربانی است.
92 هزار و 73 زائر در ایران پول قربانی را واریز و در طرح شرکت کردند و عده‌ای هم معتقد بودند گوسفند ارزان در عربستان قابل تهیه است، اما 3800 زائر حتی زائران ایرانی خارج از کشور در روز عید قربان درخواست قربانی دادند که این نشان می‌دهد بعد از تحقیق به این نتیجه رسیده‌اند که با شرکت در طرح، به مناسب‌ترین قیمت و بهترین شیوه به قربانی خواهند رسید.
امیدوارم با توجه به درخواست رسمی بانک توسعه اسلامی از ایران برای واردات گوسفند قربانی به عربستان (که تا سال آینده آن را بررسی خواهیم کرد)، در سال آینده موفق‌تر از امسال و سالهای قبل عمل شود.
امسال با همکاری بسیار خوب مدیران و روحانیون کاروان مراسم رمی جمرات بانوان و معذورین مرد در حد قابل قبولی انجام گرفت. ضمن آنکه نحوه حضور مدیران و نمایندگان زائران در سالنها و کمکهایی که برای سرعت کار انجام دادند، به گونه‌ای بود که رشد بیشتری نسبت به سال گذشته داشتیم و لازم است از همه آنها تشکر کنیم.

دیدار هیأت علمی معاونت بین الملل با نماینده ولی فقیه‌

اعضای هیأت علمی معاونت بین الملل بعثه صبح امروز با حجة الاسلام والمسلمین آقای ری شهری دیدار و گفتگو کردند. در این دیدار مسائل مختلف مربوط به فعالیت معاونت بین الملل مورد بحث واقع شد. مسؤول هیأت علمی معاونت بین الملل گفت: «امسال تعداد دیدار شونده‌ها از غیر ایرانیان 5230 نفر بوده است».
در این جلسه مقرر شد:
1. ستاد هماهنگی برای پاسخ‌گویی به شبهات و کتابهایی که بر ضد شیعه می‌نویسند، زیر نظر حجة الاسلام آقای قاضی عسکر تشکیل شود و هیأت علمی معاونت بین الملل با ایشان همکاری کنند.

ص: 356
2. ستاد هماهنگی بین فعالیت مرکز جهانی، مدیریت حوزه، مجمع جهانی اهل بیت و نیز مجمع تقریب تشکیل شود تا پایان‌نامه‌های حوزه را در جهت پاسخگویی به شبهات ضد شیعه هدایت کند.
3. شبکه هجرت تقویت شود و مسؤولیت تقویت آن بر عهده حجة الاسلام آقای اعرافی باشد.
4. در خصوص حضور در کنگره‌های موسم حج در مکه، برای ترویج فرهنگ تشیع و اهل بیت علیهم السلام برنامه‌ریزی شود و مسؤولیت این کار بر عهده آقای علی اکبریان معاون بین‌الملل باشد. ایشان مسؤول‌اند که موضوعات کنگره‌های «رابطة العالم الإسلامی» و «مکّة المکرّمة العاصمة الثقافیة للعالم الإسلامی» را هر سال بگیرند و از فضلا و علمای شیعه بخواهند که در این باره مقاله بنویسند.
5. تبلیغات ضد شیعه در حرمین از سال آینده تماماً ضبط شود، هم برای پاسخ‌گویی، و هم برای فرستادن نزد مقامات سعودی.
6. برای تبلیغ در ایام عمره هم برنامه‌ریزی شود؛ چون در سالهای گذشته کار قابل ذکری انجام نشده است.

دیدار گروهی از علمای افغانستان با نماینده ولیّ فقیه‌

با هماهنگی و برنامه ریزی بعثه مهاجرین افغانستان، تعدادی از علمای شیعه و سنی افغانستانی که به حج مشرّف شده بودند، پیش از ظهر امروز دوشنبه در بعثه، با نماینده ولیّ فقیه ملاقات کردند. این عده از جمهوری اسلامی ایران، افغانستان و کشورهای اروپایی و آمریکا و سوریه به حج مشرف شده بودند. در این دیدار که حجة الاسلام ابراهیمی نماینده مقام معظم رهبری در امور افغانستان، جناب آقای مسجد جامعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و حجة الاسلام اعرافی مدیر مرکز جهانی علوم اسلامی نیز حضور داشتند، حجة الاسلام ابراهیمی ضمن تشکر از سرپرست محترم حجاج ایرانی، تعدادی از علمای سرشناس شیعه و سنی را معرفی نمود و دیگر علما نیز به معرفی خود پرداختند.

ص: 358
می‌خواستند که دیدگاه خود را به کرسی بنشانند. طرفداران حاکمیت اسلام به دنبال ایجاد حکومتی اسلامی با روحیه دینی و محوریت دین بودند. تعداد اندکی هم به دنبال ایجاد حکومت لاییک در افغانستان بودند که هیچ زمینه‌ای نداشتند. عده بسیاری هم به دنبال ایجاد حکومت سکولار و تدوین قانونی بر مبنای سکولاریزم در افغانستان بودند. دو تفکر دینی و سکولار به شدت با هم در مبارزه بودند. تمام همت علمای دینی اعم از تشیع و تسنن این بود که در افغانستان قانونی به تصویب برسد که محور آن دین باشد. شرایط سختی بود و به کسانی که از دین و مسائل دینی دفاع می‌کردند، نگاه بدبینانه‌ای وجود داشت؛ چرا که مردم سابقه حکومت طالبان را در ذهن خود داشتند و متدینها را با طالبان مقایسته می‌کردند. تبلیغات وسیعی هم علیه علما در جریان بود، ولی با این حال علما خود را منسجم نمودند و شورای علمای شیعه به ریاست حضرت آیة الله محسنی را ایجاد کردند. یک شورای علمای سنی و یک شورای علمای سراسری مرکب از علمای شیعه و سنی و نیز تشکیل شد که مجموعاً سه هزار نفر هستند و یکصد نفر عضو شورای مرکزی این شورا هستند و رئیس این شورا محترم فضل الهادی شینواری است که رئیس شورایعالی قضایی افغانستان نیز هست. ایشان در جریان تدوین قانون اساسی شورای علمای سراسری افغانستان فعالیت زیادی کردند و ملاقاتهایی با اعضای کمیسیون تدوین قانون اساسی و آقای کرزای داشتند و موادی از پیش نویس قانون اساسی را که مربوط به مسائل دینی و مواد مربوط به اعلامیه جهانی حقوق بشر که با مسائل دینی در تضاد بود، با آنها مطرح و دیدگاههای خود را در میان گذاشتند.
روحیه دینی مردم افغانستان بسیار بالاست و مجاهدین، نمایندگان زیادی در لویه جرگه قانون اساسی داشتند و تعداد آنهااز طرفداران حکومت سکولار بیشتر بود. لذا قانون اساسی ای که تصویب شد، به گونه‌ای بود که در اولین ماده آن نام جمهوری اسلامی برای حکومت افغانستان برگزیده شد و در همین ماده تصویب شد که دین دولت افغانستان اسلام است. در اولین قانون اساسی که سال 1301 تصویب شد و آخرین قانون اساسی که در سال 1366 در دوران نجیب تصویب شد، آمده است که دین مردم افغانستان دین اسلام است. قانون اساسی فعلی نیز «دین دولت افغانستان» را اسلام قرار داده است که این پاسخی به سکولارها بود که می‌گفتند دین باید از

ص: 359
حوزه دولت جدا باشد.
ماده سوم قانون اساسی نیز ماده مهم و محکمی است که بیان می‌کند در افغانستان هیچ قانونی نمی‌تواند بر خلاف معتقدات و احکام شریعت مقدس اسلام تصویب و اجرا شود.
در یکی از مواد قانون اساسی نیز آمده است که باید کمیسیون مستقلی برای دفاع و تطبیق قانون اساسی ایجاد شود که ضامن اجرای ماده سوم این قانون است. تفسیر و توضیح قانون اساسی نیز به ستره محکمه (شورای عالی قضایی) سپرده شده است.
در مورد مذهب جعفری نیز در قانون اساسی دو ماده مهم به تصویب رسید. یک ماده در خصوص دعاوی‌ای است که اگر طرفین شیعه باشند و قانون مدوّنی در آن مورد نباشد، قاضی باید بر طبق فقه مذهب جعفری حکم کند. ماده مهم دیگر نیز در مورد تعالیم دینی مکاتب آموزش و پرورش بود که مصوب شد کتب تعلیمی مدارس باید بر اساس معتقدات و فقه مذهب جعفری تدوین گردد. ما از طریق شورای علما پیگیری کردیم که این مواد را اجرایی کنند و با دفتر ریاست جمهوری هم صحبت کرده‌ایم تا در پوهنتون کابل دپارتمانی به نام فقه جعفری ایجاد کنند. با شورای عالی قضایی نیز مکاتبه کردیم تا در این شورا از علمای شیعه هم حضور داشته باشند که جناب آیة الله صالحی بعنوان عضو شیعه ستره محکمه منصوب شدند. در مجموع وضعیت امنیتی و اقتصادی افغانستان رو به بهبودی می‌رود و نسبت به چند سال گذشته بهتر شده است.
حجة الاسلام علوی نژاد بلخی:
مطلبی که بنده می‌خواهم عرض کنم، این است که جمهوری اسلامی ایران با توجه به تجربه فراوانی که در برگزاری حج دارد باید در پی تشکیل یک اجلاس منطقه‌ای بین کشورهای همسایه باشد تا این اجلاس تجارب کشورهای مختلف را بررسی و برای برگزاری هرچه بهتر حج به کار گیرند. با توجه به مشکلاتی که بعضی حجاج در انجام مناسک حج دارند، لازم است که آموزشهای همگانی وسیعی برای حجاج برگزار شود. در افغانستان این نیاز به شدت احساس می‌شود و لازم است که تجربیات موفق جمهوری اسلامی ایران به مسؤولین برگزاری حج در افغانستان

ص: 360
منتقل شود.
مولوی عبدالقهار قیومی غالب از علمای اهل سنت:
ما به عنوان علمای دینی باید قبل از اینکه سخن بگوییم، عمل کنیم. امروز زمینه کار و فعالیت در افغانستان فراهم است و علما باید در صحنه‌های مختلف وارد شوند.
امروز در افغانستان فساد و بی بند و باری هست، ولی لازم است که ما دست اتحاد و اتفاق به هم دهیم و برای زدودن این زنگارها از چهره افغانستان تلاش کنیم.
دشمنان از مدتها قبل برای تضعیف مسلمانان برنامه ریزی کرده‌اند. در یک مقاله‌ای خواندم که انگلیسیها طرحی داده‌اند که باید زنهای مسلمان را وارد عرصه جامعه کنیم تا حق خود را بگیرند! و به این وسیله استحکام جامعه اسلامی را از بین ببریم. ما از جمهوری اسلامی ایران تشکر می‌کنیم که در دوران مهاجرت زمینه کار و تحصیل و دانش اندوزی مهاجرین را فراهم نمودند. من چند سال در جمهوری اسلامی ایران و در دبیرخانه مجمع علمای شیعه و سنی در خدمت جناب حاج آقای ابراهیمی بودم و از این دوران خاطرات بسیار خوشی دارم. از خداوند متعال می‌خواهم که علما را در انجام وظایف خطیر خود یاری دهد.
جناب آقای احمد مسجد جامعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی:
جلسه بسیار مغتنمی است که در حضور نماینده محترم ولی فقیه و علما و دانشمندان افغانستان تشکیل شده است. از صحبتهای دوستان استفاده کردیم. افغانستان و ایران دارای سوابق و مشترکات دیرینه‌ای هستند. شهرهایی که دوستان عزیز از آنها نام بردند دارای علما، ادبا و شعرا و بزرگانی بوده‌اند که منشأ گسترش و بسط اسلام بوده‌اند. بعد از تحولات و حوادث اخیر، اتحاد و انسجام علما پدیده مبارکی است و باید به فال نیک گرفت. تصویب قانون اساسی هم به خوبی صورت گرفت و این هم قدم مبارک و خوبی بود. دوستان به موارد مثبت قانون اساسی اشاره نمودند و من هم به این نکته اشاره می‌کنم که زبان فارسی هم در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده است، و این نکته ارزشمندی است.
در جمهوری اسلامی همه دستگاههای مرتبط به مسائل افغانستان در تلاش هستند که مشکلات را به نحوی حل کنند. مشکل دانش‌آموزان و مدرک تحصیلی طلاب از

ص: 361
این جمله است که تلاش شده به نحوی حل شود. امیدواریم که بتوانیم با مساعدت و همکاری، جایگاهی را که افغانستان در دفاع از اسلام و مکتب اهل بیت علیهم السلام و زبان فارسی داشته است، مجدّداً احیا کنیم.
نماینده ولیّ فقیه و سرپرست حجاج ایرانی:
شرایط امروز افغانستان با دوران گذشته تفاوتهای اساسی دارد. تصویب قانون اساسی، قدم خوبی بود که برداشته شد. نکته‌ای که من تأکید می‌کنم و حتما علما هم توجه دارند، این است که خوش باوری است اگر تصور شود که آمریکا و اذناب او به راحتی افغانستان را رها می‌کنند؛ ولی این فرصتی که پیش آمده، بهترین فرصت برای علما و اندیشمندان شیعه و سنی است که خواست مردم افغانستان را تحقق عینی ببخشند. باید توجه داشت که این مرحله گذرا است و باید مراحل و شرایط بعد از این فرصت را در نظر داشت.
مهم‌ترین نیاز امروز و فردای افغانستان اتحاد و انسجام و همدلی و همفکری و همکاری است. با اتحاد و انسجام است که می‌توانند اهداف اسلامی خود را تعقیب نمایند. دشمنانی که آینده حاکمیت واقعی اسلام را نمی‌خواهند، بی تردید نهایت تلاش خود را بکار خواهند بست تا این اتحاد و وحدت را از بین ببرند.
امام راحل رحمه الله همواره تأکید می‌کردند که حفظ نظام اسلامی از اوجب واجبات است؛ یعنی موضوعات مهم دیگری نیز هستند، ولی این واجب از دیگر واجبات، واجب‌تر است. امروز نیز ممکن است شیعه و سنی در مواردی با هم اختلاف نظر داشته باشند، ولی حفظ اسلام و قرآن از واجبات است و چیزهای مهم دیگر باید فدای این واجب بشوند. اگر علما با هم باشند و اختلافات را کنار بگذارند مطمئناً به اهداف والای خود خواهند رسید و اگر اختلاف باشد، دوباره همان شرایط قبلی باز خواهد گشت و این فرصت از دست خواهد رفت.
امنیت افغانستان برای ما مهم است و امنیت این کشور، امنیت جمهوی اسلامی ایران است. آنها که به ناامنی در افغانستان دامن می‌زنند، هم دشمن افغانستان هستند و هم دشمن ایران و هم دشمن اسلام. من روایتی از امام علی علیه السلام عرض می‌کنم که ایشان فرمودند: «اسد حطوم خیر من سلطان ظلوم و سلطان ظلوم خیر من فتن تدوم». این یک رهنمود سیاسی مهمی است که سلطان ظالم از فتنه‌های مداوم بهتر است.

ص: 362
آنچه که در افغانستان حاکم بود، فتنه بود و علما باید توجه و مواظبت کنند که این فرصت به فتنه دیگری تبدیل نشود.
از حضور همه عزیزان و بزرگان و علما و جناب آقای مسجد جامعی و جناب آقای اعرافی تشکر می‌کنم. از جناب آقای ابراهیمی نیز که زمینه تشکیل این جلسه را فراهم نمودند، تشکر می‌کنم و توفیق بیشتر ایشان را از خداوند متعال خواستارم.
والسلام علیکم ورحمة الله و برکاته.

مصاحبه خبرنگاران اعزامی ایرنا با نماینده ولیّ فقیه‌

بعد از ظهر امروز دوشنبه حجة الاسلام والمسلمین آقای ری شهری در گفتگو با خبرنگاران اعزامی ایرنا استقبال بسیار خوب دانشمندان مسلمان از پیام رهبر معظم انقلاب به مناسبت برگزاری کنگره عظیم حج خبر داد.
آقای ری شهری اظهار داشت:
براساس گزارشهای دریافتی از منابع مختلف، زائران خارجی از رهنمودهای مقام معظم رهبری به طور چشمگیری استقبال کرده‌اند. پیام رهبر انقلاب بسیار پرمحتوا و جامع بود و در آن راهکارهای مشخصی برای مشکلات جاری جهان اسلام ارائه شده بود. در مراسم حج سال جاری پیام رهبر معظم انقلاب در میان مسلمانان کشورهای مختلف بازتاب زیادی داشت و در مشاعر شریف بسیاری از زائران محتوای پیام را سازنده و اثر گذار می‌خواندند.
در مورد عراق رهبر معظم انقلاب با افشای توطئه‌های دشمنان اسلام، مسلمانان سراسر جهان را به هوشیاری و آگاهی فراخواندند و به این ترتیب دشمنان برای انجام توطئه‌های خود در عراق کار راحتی نخواهند داشت.
تحولات جهان اسلام سبب شده است که مسلمانان جهان با حساسیت خاصی، رهنمودهای رهبر معظم انقلاب را دنبال کنند و برداشت عمومی ما این است که این پیام هنوز به صورت مطلوبی در اختیار علاقه‌مندان و زائران کشورهای مختلف قرار نگرفته است.
پس از پایان مراسم برائت گروههای مختلفی از زائران خارجی با حضور در چادر بعثه مقام معظم رهبری از پیام ایشان به عنوان پیامی جامع و سازنده یاد کردند.

دیدار اعضای ستاد خبری حج با نماینده ولیّ فقیه‌

ص: 363
عصر دوشنبه نمایندگان گروههای خبری خبرگزاری جمهوری اسلامی و مطبوعات اعزامی به حج و اعضای ستاد خبری بعثه مقام معظم رهبری با سرپرست حجاج ایرانی دیدار و گفتگو کردند.
در این دیدار، مسؤول ستاد خبری بعثه از روند تهیه و تولید اخبار و گزارشهای خبری درباره عملیات اجرایی و فرهنگی حج گزارش داد و طی آن به نتایج مثبت حضور نمایندگان پنج روزنامه سراسری در حج که به قید قرعه برگزیده شده‌اند، اشاره کرد.
آقای ری شهری در این دیدار نقش اصحاب قلم و مطبوعات را در آگاهی بخشی و اطلاع رسانی به جامعه بسیار مهم دانست و خطاب به آنان تأکید کرد که علاوه بر اطلاع رسانی کامل و مناسب در ارتباط با کنگره عظیم حج، باید به فرهنگ سازی برای جامعه و به ویژه برای نسل جوان توجه ویژه‌ای داشته باشند.

سه شنبه 15 ذی حجه‌

همایش افغانستان در بعثه‌

ص: 364
سه شنبه 15 ذی حجه
6/ 11/ 1383
همایش افغانستان در بعثه
همایش افغانستان امروز با شرکت جمع کثیری از علما، اندیشمندان و زائران افغانی بیت الله الحرام در بعثه مقام معظم رهبری در مکه مکرمه برگزار شد.
سخنران نخست این همایش، نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت بود که به تشریح وضعیت حساس سیاسی در منطقه پرداخت و خواستار وحدت کلمه و هوشیاری رهبران سیاسی و فکری و علما و مردم افغانستان شد.
آقای ری شهری، شرایط امروز افغانستان را در مقایسه با گذشته بسیار بهتر دانست و گفت:
به فضل الهی و با تلاش مردم شرایط امروز نسبت به شرایط دو دهه گذشته حاکمیت کمونیستها، جنگ داخلی و شرایط بسیار اسفناک دوران طالبان بهتر شده و مشکلات کاهش یافته، اما با شرایط مطلوب فاصله زیادی وجود دارد.
تصویب قانون اساسی افغانستان بهترین دستاورد کنونی مردم و رهبران دینی و سیاسی افغانستان است بر اساس قانون اساسی، مذاهب و ادیان آزادی عمل دارند و دین اسلام به عنوان دین رسمی کشور معرفی شده است.

ص: 366
نیست و دولت این کشور به تنهایی نمی‌تواند مشکل را حل کند. حل این مشکل بزرگ نیازمند یک عزم بین المللی است.
امیدواریم به برکت نورانیت و معنویت حج و دعای حجاج، وحدت و هوشیاری مردم گسترش یابد و مشکلات افغانستان حل شود.
همایش افغانستان با سخنرانی تنی چند از علما و اندیشمندان ادامه یافت.
پس از سخنرانی آقای ری شهری، حجة الإسلام والمسلمین ابراهیمی نماینده ولیّ فقیه در امور افغانستان با اشاره به نهضتهای مردم افغانستان علیه انگلیس و روسیه و امروز در برابر آمریکا گفت:
ملت افغانستان، ملتی بزرگ، شریف و پایبند به مسائل شرعی است و در طول تاریخ نشان داده است که در برابر ظلم و اشغالگری تسلیم نمی‌شود و همواره مانند موج دریا خروشان بوده است.
فرشتگان، عبادت در خانه خدا را برابر یکصد هزار مرتبه برای بنده خدا ثبت می‌کنند و سوغات سفر به خانه خدا و سرزمین وحی اخلاص، توکل به خدا و آزادگی است و اگر حاجی با این سوغات الهی به شهر و روستای خودش برود، به طور قطع تأثیر بسزایی در اطرافیان خواهد گذاشت. اشغالگران هرگز تصور نمی‌کردند از مجلسی که با آرای مستقیم مردم افغانستان تشکیل می‌شود، بانگ الله اکبر به صدا درآید و نظام جمهوری اسلامی را برای مردم افغانستان به ارمغان آورد.
رمز پیروزی مردم مسلمان و جهادگر افغانستان در طول تاریخ، وحدت کلمه بوده است. این ملت همواره با همین سلاح در برابر متجاوزان و اشغالگران ایستاده و پیروز شده‌اند.
سخنرانان ادامه همایش یکروزه افغانستان، مولوی سلیمان احمدی از علمای اهل سنت، حجة الاسلام سید احمد جمال مبارز، معاون وزیر ارشاد حج و اوقاف دولت افغانستان و حجة الاسلام عالمی بلخی از روحانیون این کشور بودند که بر ضرورت وحدت مردم افغانستان تأکید کردند.

به اوج رسیدن ظرفیت شبکه حمل و نقل درون شهری‌

ص: 368
رضایی علت دو مرحله‌ای بودن جابجایی حاجیان ایرانی ساکن در منطقه عزیزیه را، تعداد زیاد حاجیان ساکن در این منطقه عنوان کرد. او گفت:
حاجیان کشورهای ایران، اندونزی، عراق، سودان و بخشی از حاجیان ترکیه (که در عزیزیه اسکان داده شده‌اند)، براساس قراردادی که بین این کشورها بسته شده، بخشی از مسیر را (از ایستگاه «باب علی» تا ایستگاه «مظلّه» یا «سایه بان») با اتوبوسهای مشترک و بخش دیگری را با اتوبوسهای مخصوص خود می‌پیمایند که این کار، ازدحام بیش از حد زائران و اتوبوسها را در ایستگاه «باب علی» می‌کاهد.
مسؤول حمل و نقل درون شهری مکه مکرمه بار دیگر به حاجیان ایرانی توصیه کرد تا جمعه شب، حتماً پس از نمازهای جماعت مسجد الحرام، یک ساعت در مسجد الحرام بمانند و بعد، به محل اسکانشان بازگردند. رضایی یادآور شد:
اتوبوسهای حمل و نقل دورن شهری مکه مکرمه، مخصوص حمل و نقل زائران از محل اسکانشان به مسجد الحرام و برعکس است و حاجیان باید از حمل اجناس بزرگ و جاگیر با آنها خودداری کنند و از رانندگان نخواهند در جایی غیر از ایستگاههای تعیین شده توقف کنند.
ایران تنها کشوری است که برای جابجایی زائران خود، شبکه حمل و نقل شبانه روزی و پیوسته دایر کرده است، اما در مورد کشورهای دیگر، یا شبانه روزی نیست و یا به صورت منقطع و فقط در ساعتهای خاصی، حاجیان این کشورها را جابجا می‌کند.
امسال، خطوط و ایستگاههای اتوبوسهای ویژه ایرانیان، طوری طراحی شده است که 85 درصد حاجیان، برای استفاده از اتوبوسها باید مسیری کمتر از 50 متر را تا ایستگاهها پیاده بپیمایند و پانزده درصد باقیمانده نیز بیش از 250 متر پیاده روی ندارند.
حاجیان ایرانی برای رفتن به بیمارستان ایران، می‌توانند از خط پنج در ایستگاه مظله (سایه بان) استفاده کنند.

عزیمت آیة الله امینی به مدینه منوّره‌

آیة الله ابراهیم امینی که جانشین سرپرست حجّاج ایرانی در مقطع مدینه بعد است، امروز از مکه مکرمه عازم مدینه منوّره شد.

ویژگیهای حج امسال‌

ص: 369
رئیس سازمان حج و زیارت گفت: «با تشکیل کمیسیونهای تخصصی در نشستی در تهران، نقاط ضعف و قوت کنگره بزرگ حج تحلیل و بررسی می‌شود».
آقای زرهانی در گفتگو با خبرنگاران در محل ستاد خبری بعثه مقام معظم رهبری در مکه مکرمه افزود:
حج امسال با کمترین مشکلات برگزار شد و تلاش ما بر این است که هر سال مراسم حج را بهتر از سالهای قبل برگزار کنیم. ویژگیهای اجرایی حج امسال رفاه بیشتر حال زائران، تأمین گوشت گرم برای پخت و پز، شبکه حمل و نقل منظم و وسیع برای زائران و مهارکردن مشکلات ناشی از سیل مکه بود. ارزیابیهای صورت گرفته نشان می‌دهد زائران ایرانی در برپایی حج امسال کمترین مشکل را داشته‌اند.
در روز عید قربان، حدود 80 هزار نفر از 97 هزار نفر زائر ایرانی موفق شدند قربانی خود را انجام دهند که چنین امری تاکنون سابقه نداشته است.
امسال، 92 هزار نفر از زائران کشورمان وجه قربانی خود را در ایران و از طریق بانک ملی پرداخت کرده‌اند.
54 درصد حجاج با پروازهای هواپیمایی جمهوری اسلامی و بقیه با پروازهای سعودی به ایران باز خواهند گشت. 46 درصد از زائران ایرانی زن و 54 درصد مرد هستند و میانگین سنی زائران 40 تا 50 سال است.
هیچ برنامه‌ای برای گران شدن نرخ ثبت نام حج برای سال آینده نداریم و در این باره تابع میزان تورم در کشور خواهیم بود.

نخستین پرواز بازگشت حجاج ایرانی‌

معاون سازمان حج و زیارت ایران اعلام کرد: نخستین پرواز حجاج ایرانی برای بازگشت به میهن، نیمه شب چهارشنبه در فرودگاه مهرآباد تهران به زمین نشست.
سید ابوالحسن رضوی با بیان اینکه روزانه بین چهار تا پنج هزار تن از حجاج ایرانی از

ص: 370
عربستان سعودی به کشور مراجعت می‌کنند، آخرین پرواز بازگشت حجاج ایرانی به وطن را 24 بهمن ماه جاری اعلام کرد.
وی صحت و سلامت حجاج ایرانی در مکه و مدینه را مورد تأیید قرار داد و گفت:
«تاکنون 13 هزار تن از حجاج ایرانی از مکه مکرمه وارد مدینه منوره شده‌اند».

توصیه‌هایی به زائران در راه بازگشت به میهن‌

حمل و نقل و برنامه ریزی ایام تشریق هم انرژی بالایی می‌برد و هم حوصله فراوانی می‌خواهد. اگر قرار باشد تمام امور مربوط به حمل و نقل و کارهای مربوط به ایام تشریق در یک مجموعه برنامه ریزی و ساماندهی شود، تصور محیطی که آدمهای این مجموعه در آن مشغول به کار هستند چندان هم مشکل نیست: شلوغ و پر رفت و آمد.
اگرچه ایام تشریق پشت سر گذاشته شده و نیمی از مأموریت این مجموعه به پایان رسیده است اما دست‌اندرکاران این واحد همچنان مشغول انجام دادن امور مربوط به حمل و نقل بین شهری برای انتقال حجاج به مدینه و جده و همین طور برنامه ریزی برای بازگشت 46 هزار و 568 حاجی مدینه قبل از فرودگاه جده به ایران هستند.
گفتگوی زائر با محمد علی ترابیان مسؤول حمل و نقل و مشاعر مقدسه ستاد مکه مکرمه پیرامون تمام وظایف این مجموعه است:
وظیفه این مجموعه در یک تعریف کلی چیست؟
واحد حمل و نقل و مشاعر مقدسه، دو شاخه اصلی دارد: حمل و نقل و مشاعر که شاخه حمل و نقل به سه زیر مجموعه حمل و نقل بین شهری، حمل و نقل هوایی و حمل و نقل مشاعر تقسیم می‌شود و شاخه مشاعر کلیه اقدامات و عملیات مربوط به مشاعر مقدسه را در برمی‌گیرد.
وظیفه حمل و نقل بین شهری انتقال زائر از مکه به مدینه و مکه به جده است؟
انتقال دادن زائر از مدینه به مکه با ستاد مدینه است و ما فقط پیگیری می‌کنیم. اما وظیفه انتقال دادن حجاج از مکه به مدینه یا از مکه به جده با این مجموعه است.

ص: 371
در مکه، موسسه‌ای که مسؤولیت عملیات استقرار، مشاعر و اعزام حجاج را به عهده دارد، موسسه مطوفی حجاج ایران است که این وظیفه به نه مکتب (اداره فرعی) واگذار شده است و هر کدام از این مکتبها چند کاروان را تحت پوشش گرفته‌اند.
برنامه ریزی انتقال زائران از مکه به مدینه یا از مکه به جده را واحد ما انجام می‌دهد و این برنامه تدوین شده در اختیار موسسه مطوفی و بعد از آن در اختیار مکتبها قرار می‌گیرد تا نحوه انتقال حجاج مشخص شود. بعد هم به ستاد مدینه اطلاع می‌دهیم که چه کاروانی در کدام روز عازم مدینه می‌شود. عملیات اجرایی با مکتبها و موسسه مطوفی است و ما نظارت کلی بر اقدامات آنها داریم تا حجاج ایرانی بدون مشکل به مقاصد برسند. برای این کار جلسات متعدد هماهنگی می‌گذاریم و مدیران کاروانها را هم از قبل حرکت کاروانشان مطّلع کنیم تا سه روز پیش از حرکت به مدینه یا جده به مکتب خود مراجعه کرده و اقدامات لازم برای گرفتن اتوبوس یا کارهای مربوط به گذرنامه را انجام دهند. آنها برای سفر به مدینه هشت ساعت و برای سفر به سوی جده شانزده ساعت قبل از حرکت، اتوبوس را در اختیار خواهند داشت.
این زمان، استاندارد مورد توافق شماست؟
بله، ما برای این منظور یک قرارداد با نقابه (سندیکای اتوبوسرانی) منعقد کرده‌ایم و تمام موارد درخواستی را در بندهای قرارداد آورده‌ایم. این قرارداد یکی از زیرمجموعه‌های قرارداد کلی سازمان حج و زیارت جمهوری اسلامی ایران با وزارت حج عربستان است.
در حمل و نقل هوایی چطور؟ واحد شما چه اقداماتی انجام می‌دهد؟
برنامه برگشت حجاج به ایران پیش از پرواز به عربستان مشخص است. وظیفه ما ساماندهی حجاج برای ایجاد نظم در برنامه بازگشت است. قرارداد ما با شرکت ایران ایر است که پرواز حجاج با هواپیمایی سعودی در دل این قرارداد گنجانده شده است.
نمایندگان ایران و هواپیمایی سعودی در ستاد مکه مستقر می‌شوند و ما با ایجاد هماهنگی با دو نمایندگی و برنامه ریزی برای کاروانها تلاش می‌کنیم حجاج بدون هیچ

ص: 372
مشکلی به میهن بازگردند. سعی می‌کنیم پروازها تأخیر نداشته باشد، کاروانها به موقع عازم جده شوند و اگر زائری به دلیل بیماری یا بنا به ضرورت، مایل به تغییر زمان حرکت خود باشد، با هماهنگی با شرکتهای هواپیمایی حتی الامکان خواسته‌اش را برآورده کنیم.
امکان جاماندن زائر از پرواز به دلیل گم شدن گذرنامه یا هر دلیل دیگری وجود دارد؟
از آنجا که گذرنامه فقط در فرودگاه به زائر داده می‌شود و بلافاصله گرفته می‌شود امکان مفقود شدن خیلی کم است. مدیران کاروانها سه روز پس از ورود به مکتب خود سر می‌زنند تا فهرست کاروان خود را کنترل کنند. اگر هم گذرنامه‌ای مفقود شده باشد آنجا مشخص می‌شود که در صورت مفقودی اقدام به صدور برگه عبور می‌شود و از این بابت مشکلی وجود ندارد؛ اما جاماندن مسافر از پرواز ممکن است. چنین تجربه‌ای در سالهای گذشته وجود داشته که گاهی کاروان آماده حرکت بوده است، ولی یکی از اعضای کاروان نیست. کار ما در این طور مواقع این است که گذرنامه و نام مسافر را از فهرست کاروان حذف می‌کنیم تا بقیه عازم جده شوند و به پرواز برسند. بعد از پیدا کردن زائر مورد نظر هم سعی می‌کنیم به هر صورت ممکن او را به جده و پرواز کاروانش برسانیم. در غیر این صورت اگر عملیات پیدا کردن و اعزام زائر طولانی شود، با پروازی دیگر و جدا از کاروان خودش راهی ایران خواهد شد.
بزرگترین مشکل شما در این بخش چیست؟
بزرگترین مشکل ما رعایت نکردن زمان حرکت کاروانهاست. بارها مشاهده شده که کاروانی زمان اعلام شده را رعایت نمی‌کند و دیر حرکت می‌کند. این هم به ما ضربه می‌زند و هم به خودشان. گزارشهایی رسیده که فلان کاروان اتوبوس را زیاد معطل کرده و نمایندگان وزارت حج عربستان برای بازگرداندن اتوبوس به آنجا رفته‌اند. اگرچه ما هر بار وارد عمل شده‌ایم تا کاروان به مشکل بر نخورد اما بهتر است کاروانها با رعایت زمانی که به آنها اعلام کرده‌ایم، به ما و خودشان کمک کنند. وجود نظم به ما کمک می‌کند تا زائران ایرانی را بدون مشکل به مدینه و ایران بفرستیم. بارها از فرودگاه جده تماس گرفته‌اند که شش یا هفت ساعت به پرواز باقی مانده و هنوز خبری از اتوبوسهای کاروان نیست. این امور ما را با مشکل مواجه می‌سازد.

ص: 373
توصیه شما در این مورد چیست؟
کاروانها با رعایت زمانبندی و سر ساعت و در وقت مشخص خود حرکت کنند و حجاج ایرانی در نظر داشته باشند شرکتهای هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران و هواپیمایی سعودی به هیچ وجه بیش از دو ساک استاندارد از هر مسافر نمی‌پذیرند و چانه زدن هم فایده‌ای ندارد. بارها گفته‌ایم و باز هم تأکید می‌کنیم که قوانین پروازی را رعایت کنید و بیش از دو ساک همراه نداشته باشید. وسایلی چون تلویزیون و یخچال و ماشین لباسشویی هم در فرودگاه برگشت داده می‌شوند. پس بهتر است قوانین را جدی بگیرید تا سفری بدون دردسر تا ایران داشته باشید. البته بخشنامه تحویل بار و مسائل مربوط به بار تنظیم شده است که همین روزها در اختیار کاروانها قرار می‌گیرد.
عملیات بازگشت حجاج از چه زمانی آغاز شده است؟
از روز پنجم بهمن اعزام حجاج مدینه بعد، به شهر مدینه منوره آغاز شده و تا هفدهم بهمن ادامه خواهد داشت. اعزام حجاج مدینه قبل از فرودگاه جده به ایران هم از ساعت 50/ 1 دقیقه بامداد امروز آغاز شده که این عملیات با 151 پرواز تا نوزدهم بهمن دنبال خواهد شد. البته فرودگاه مدینه هم از سیزدهم تا بیست و چهارم بهمن طی 155 پرواز حجاج را به ایران منتقل می‌کند.
بخش سوم حمل و نقل مربوط به حمل و نقل مشاعر مقدسه بود. با توجه به آن که ایام تشریق را پشت سر گذاشتیم ذکر وظیفه این واحد بیشتر به ارائه یک گزارش کار شبیه خواهد شد. برنامه ریزی شما چه بود؟
در قراردادی که با سندیکای اتوبوسرانی منعقد کردیم، سرویس مشاعر را هم خواستیم، 200/ 94 صندلی از دو شرکت حافل و تاسکو (که اتوبوسهای بهتری از شرکتهای حمل و نقل دیگر داشتند) اجاره کردیم که 28 هزار صندلی در اتوبوسهای مکشوف (بدون سقف) بود. باز هم برنامه هر کاروان را تنظیم کردیم و در اختیارش گذاشتیم تا بداند چند اتوبوس از کدام شرکت تحویل بگیرد. روز هفتم ذی حجه کاروانها برای دریافت اتوبوس رفتند و عملیات انتقال زائران به عرفات انجام شد. البته امسال

ص: 374
شرکت حافل به دلیل حجم بالای اتوبوسهای خود، با تأخیری شانزده ساعته اتوبوس تحویل داد که این امر مشکلات بسیاری را ایجاد کرد و ما در سال آینده این معضل را چه در قرارداد و چه در طول ایام حج در نظر خواهیم داشت. ضمن آن که امسال هم از پیگیری این موضوع غافل نبودیم و به نقابه شکایت کرده‌ایم.
برای برگشت زائران از منی به مکه مشکلی نداشتید؟
چند اتوبوس در منی خراب شده بود و چند اتوبوس هم راننده نداشت؛ اما با توجه به ترافیک شدید منی عملًا امکان حرکت اتوبوسهای احتیاطی ما به سوی منی وجود نداشت. تلاش ما برای ارسال اتوبوس با تأخیر به سرانجام رسید و در نتیجه، پانزده کاروان با چند ساعت تأخیر عازم مکه شدند. این اتفاق به دلیل بارندگی شدید باعث به وجود آمدن مشکلاتی برای مدیران کاروان شد که این تجربه را هم در سال آینده فراموش نخواهیم کرد.
عملیات انتقال حجاج ایرانی به مکه به طور کامل انجام شد؟
اگرچه این عملیات با تأخیر انجام شد اما بدون هیچ مشکلی به پایان رسید و تمام حجاج سالم به منازل و هتلهای خود در مکه رسیدند. هیچ گزارش دیگری هم در مورد آسیب یا حادثه‌ای برای حجاج ایرانی در روز دوازدهم ذی حجه نرسیده و اصلا جای نگرانی نیست.
شاخه دوم فعالیت شما مربوط به روزهای تشریق است. در این باره هم توضیح دهید؟
وظیفه برپا کردن چادرهای عرفات به عهده موسسه مطوفی است اما با برنامه ریزی، هماهنگی و نظارت ما اجرا می‌شود. ما برای کاروانهای هر استان یک یا چند نماینده مشخص می‌کنیم و نقشه عرفات و منی و محل استقرار کاروانها و تعداد چادرهای هر کاروان را در اختیار نماینده‌ها می‌گذاریم و آنها با نظارت ما و هماهنگی با مؤسسه مطوفی برای تحویل چادرهای هر کاروان اقدام می‌کنند که باز هم در این میان اگر مشکلی بین کاروانها، یا کاروان با نماینده، یا نماینده با موسسه مطوفی پیش بیاید ما مداخله خواهیم کرد.

دیدار اعضای اداره کل مبلغین با نماینده ولیّ فقیه‌

پیش از ظهر امروز مسؤولین شبکه‌ها و سرگروهها و سر حوزه‌ها و تعدادی از اعضای شبکه رسالت و بلاغ، مدیر کل مبلغین و معاونت امور بین الملل با نماینده ولیّ فقیه دیدار و گزارشی از فعالیت خود ارائه کردند.

دیدار جمعی از نمایندگان مجلس با نماینده ولیّ فقیه‌

ص: 375
ظهر امروز تعدادی از نمایندگان مجلس هفتم که به حج مشرف شده‌اند با حجة الاسلام والمسلمین ری شهری دیدار کردند. در این دیدار که آقای زرهانی نیز حضور داشت یکی از نمایندگان گفت:
امسال کمترین تعداد نماینده مجلس حج مشرف شده‌اند (جمعاً هفده نفر) که غالباً با فیش و نوبت خودشان بوده است. برخی هم به عنوان متخصص یک رشته و برای کار آمده‌اند مانند پزشکی.
یکی از نمایندگان پزشک اظهار کرد:
عربستان به هیأت پزشکی ایران اجازه برقراری اتاق عمل نداد. لذا بیماران محتاج به عمل را به بیمارستان سعودی می‌فرستیم. سیستم درمانی مکه و مدینه بسیار پایین و برخوردشان بسیار بد است، به طوری که یک بیمار ایرانی را ساعت سه بعد از نیمه شب مرخص کرده‌اند، یعنی از بیمارستان بیرون کرده و گوشه‌ای گذاشته‌اند. بر اثر تغییر مکان درمانگاه ایران در هرسال، زیان زیادی به تجهیزات بیمارستان ما در عربستان وارد می‌شود. اگر جای ثابتی برای درمانگاه ایران در نظر گرفته شود خیلی بجاست.
آقای زرهانی در پاسخ اظهار داشت:
وزیر حج عربستان به ما اعتراض می‌کند که ایران چرا پزشک و هئیت پزشکی می‌آورد؟ ما که هزینه درمان از شما می‌گیریم، پس چرا وظیفه ما را شما انجام دهید؟
وی درباره تأمین ساختمان ثابت برای درمانگاه ایران افزود:
با مالک دو قطعه زمین یکی به مساحت 8000 متر مربع و دیگری بیش از 20000 متر

ص: 376
مربع گفتگو کرده‌ایم که ساختمان متناسب با میل و نقشه و سلیقه ایرانی بسازند تا ما ده ساله اجاره کنیم هم برای بیمارستان و هم اسکان زائران ایرانی. در عربستان زمین به ما نمی‌فروشند تا خودمان بسازیم.
یکی از پزشکان حاضر در جلسه نیز گفت:
خوب است بررسی شود که آیا ایران می‌تواند بیمارستانی در حرمین تأسیس کند؟
مثل لبنان، صنعاء و دبی؟ و آیا می‌شود راننده‌های حمل و نقل درون شهری، ایرانی باشند؟
آقای ری شهری هم اظهار داشت:
در مدینه زمینی وقف ایرانیان بود که در خیابان افتاد و دولت سعودی قیمتش را به ایران پرداخت کرد و ما آن مبلغ را در بانک گذاشتیم تا اگر روزی ممکن شد در مدینه زمین بخریم.
آقای ری شهری افزود:
همه از برگزاری دعای کمیل و عرفه تمجید می‌کنند. هنگام خواندن دعای کمیل امسال در مدینه، یک مصری از اول تا آخر دعا کنار ایرانیان ماند و گفت: این دعا از کیست؟
رهبر انقلاب هم همان سال اول به من فرمود: «دعای کمیل را جوری سازمان دهی کنید که بماند؛ چون افتخار شیعه و سراپا توحید است».

بازدید نماینده ولیّ فقیه از بعثه الجزایر

حجة الاسلام والمسلمین آقای ری شهری به دیدار بعثه الجزایر رفت و با دکتر غلام الله وزیر اوقاف و امور دینی این کشور گفتگو کرد. در این دیدار آقای ری شهری گفت:
خیلی خوشحالیم که برای چندمین بار و چندمین سال، امشب در محضر برادر عزیز و بزرگوارمان دکتر غلام الله هستیم. از پذیرایی گرم ایشان و همراهانشان تشکر می‌کنیم. ما هر بار که به زیارت جناب عالی می‌آییم محبتمان به شما زیادتر می‌شود و این دیدارها سبب نزدیک شدن هرچه بیشتر دلها به همدیگر و نزدیکی روابط دو جانبه می‌شود.

ص: 377
مقام معظم رهبری در پیامی که خطاب به زائران صادر کردند، به چند نکته بسیار مهم خطاب به حجاج اشاره کرده‌اند. یکی از این نکات این است که جامعه اسلامی اینک بیش از همیشه نیازمند وحدت و همفکری و همدلی است. به دلیل اینکه دشمنان اسلام بیش از همیشه قرآن کریم و اصل اسلام را هدف گرفته‌اند.
ایشان تصریح کرده‌اند که این اتحاد و همدلی نه برای آن است که مسلمانان با سایر کشورها درگیر شوند بلکه برای دفاع از دستاوردها و ارزشهای دینی و رسیدن به منافع مادی و معنوی خود در برابر دشمنان است. در این پیام آمده است: قدس تا وقتی که در دست مسلمانان بود، همه مذاهب از جمله مسیحیت و یهود بدون مشکل از آن استفاده می‌کردند ولی الآن که دست یهود است ببینید با مسلمانان چه می‌کنند.
به طور طبیعی وقتی که دشمنان اسلام توجه کردند که فرهنگ اسلام هرجا ظهور کند، دلها و فرهنگها را تسخیر می‌کند، لذا تلاش می‌کنند تا چهره اسلام را مشوّه سازند.
متاسفانه عده‌ای از تندروهای اسلامی کارهایی در ضدیت با منافع جهان اسلام انجام می‌دهند که به آنها بهانه می‌دهد. حج بهترین فرصت برای مسلمانان و خصوصاً متفکران و علمای اسلام است که با نورانیت حج، تفاهم، همفکری و وحدت اسلامی را تقویت کنند. إن شاء الله یک نسخه از این پیام بسیار مهم را به شما تقدیم می‌کنم تا به دوستان در الجزایر، خصوصاً رئیس جمهوری الجزایر اهدا کنید. من بار دیگر از پذیرایی گرم شما تشکر می‌کنم و امیدوارم باز هم در کنار خانه نورانی خدا، در ایران یا در الجزایر با شما دیدار کنم.
آقای دکتر غلام الله وزیر اوقاف و امور دینی الجزایر در پاسخ گفت:
از آقای ری شهری برای این دیدارها که باعث می‌شود از ایشان و علمای همراهشان و از روشن بینی ایشان استفاده کنیم، متشکرم.
من در جلسه دیروز بعثه‌ها در عربستان به نمایندگی کشورهای عربی سخن گفتم و این افکاری که ایشان مطرح کردند، محور سخنان من بود. زیرا اسلام امروز از بیم گسترش بیشتر در جهان مورد حمله دشمنان قرار می‌گیرد. اسلام و قرآن دارای جاذبه است و دارد عقاید جهانیان را با ادیان و دیدگاهای مختلف تحت تاثیر قرار می‌دهد و لذا آنها خود را در حالت دفاع می‌یابند و در راه مبارزه با اسلام از روشهای پلیدی

ص: 378
استفاده می‌کنند که یکی از آنها برانگیختن فتنه‌ها و تجاوز مستقیم به کشورهای اسلامی است، آنها مدعی گفتگو و احترام به آزادی و کرامت انسان و دموکراسی هستند در حالی که اولین مدافع این ارزشها اسلام است.
دشمنان ما امروز با وحشتناکترین روشها مانع رشد و پیشرفت اقتصادی، علمی و فنی کشورهای اسلامی می‌شوند. حمله به ایران در مورد فن آوری هسته‌ای از آن جمله است. حتی اگر ایران دست به ساخت سلاح هسته‌ای بزند، مگر قبل از ایران، پاکستان و هند و اسرائیل چنین نکرده‌اند. روشن است که آنها در تلاش برای مبارزه با پیشرفت علمی کشورها هستند.
من در سخنان خود گفتم که ما باید بر مشترکات کشورهای اسلامی تأکید کنیم و همه ما به ویژه علما و پژوهشگران باید در جست و جوی ساز و کارهایی باشند که زندگی کامل و مستقل و سعادت بخشی را برای امت اسلامی جست و جو کنند و هیچ راه حلی نمی‌تواند از خارج بر ما تحمیل شود. ما خود باید راه خود را انتخاب کنیم و این وظیفه علما و متفکران است.
پیام رهبری اگرچه به حجاج ایرانی است، اما همه فرهیختگان جهان اسلام باید از آن مطلع شوند و این اندیشه‌ها باید گسترش یابد و در میان فرهیختگان و فعالان جهان اسلام تثبیت شود و آنان را از حالت انفعال به حالت واکنش فعال درآورد. این رویکرد نیازمند فرهنگ است و این کار، یعنی تولید فرهنگ، کار سیاستمداران نیست بلکه کار مراکز فرهنگی و شخصیتهای فرهنگی است. ما از چنین اقدامات و دیدارها استقبال می‌کنیم. الجزایر هم پس از برقراری آرامش و استقرار آماده ایفای نقش در این زمینه است و بحمداللّه روابط ایران و الجزایر بهتر از گذشته است ولی علاوه بر سیاستمداران، عالمان نیز باید این فرصت‌ها را غنیت بشمارند و در این راه گام بردارند.
ما اطمینان داریم که حمله به اسلام اگر چه زیانهایی خواهد داشت اما اسلام را از بین نخواهد برد، زیرا اسلام قوی‌تر از آن است که در برابر چنین حملاتی از میدان به در رود و مسلمانان باید به خدا توکل کنند و به اوامر الهی عمل کنند تا از حالت انفعالی خود خارج شوند.

برگزاری جلسه گروههای ارشاد

ص: 379
عصر امروز سه شنبه جلسه گروههای ارشاد در ساختمان بعثه در مکه برگزار شد. در این جلسه فیلم تخلّفات رفتاری برخی از زائران ایرانی در سال گذشته نمایش داده شد که تأثیر زیادی در حاضران داشت. همچنین حجة الاسلام آقای قاضی عسکر برای اعضای گروههای ارشاد سخنرانی و اهمیت و حساسیت وظیفه آنان را متذکر شد و بر این نکته تأکید کرد که حفظ آبروی مذهب تشیع و جمهوری اسلامی ایران منوط به رعایت نکاتی است که گروههای ارشاد موظف به اجرای آنها هستند. (1)

چهارشنبه 16 ذی حجه‌

وعده وزیر حج عربستان برای رفع محدودیتهای بقیع‌

1- 1. گفتنی است که مشروح وظایف گروههای ارشاد کاروانهای حج، در کتاب با کاروان صفا، ص 119- 135 آمده است.

ص: 380
چهارشنبه 16 ذی حجه
7/ 11/ 1383
وعده وزیر حج عربستان برای رفع محدودیتهای بقیع
رئیس سازمان حج و زیارت در بندر جده با دکتر ایاد مدنی وزیر حج عربستان سعودی دیدار و گفتگو کرد. در این دیدار احمد زرهانی از توجه و تلاش دولت و ملت عربستان در جهت بهتر برگزار شدن حج سال جاری قدردانی و اظهار امیدواری کرد که مسیر تکاملی کنونی استمرار پیدا کند.
زرهانی از وزیر حج عربستان خواست تا تدبیری اندیشیده شود که زائران ایرانی نوبت مدینه بعد توفیق زیارت ائمه بقیع را پیدا کنند و تنگناهایی هم که برای زنان پیدا شده رفع شود.
وزیر حج عربستان نیز در این دیدار با ارائه گزارشی حج امسال را پرجمعیت‌ترین و در عین حال کم حادثه‌ترین خواند. دکتر مدنی از همه دست اندرکاران حج جمهوری اسلامی ایران به دلیل برنامه ریزی جامع حج و مدیریت خوب زائران قدردانی کرد و بر ضرورت همکاری دو طرف برای ادامه این روند تأکید نمود. وی همچنین برای رفع مشکلاتی که برای زیارت بقیع به وجود آمده قول مساعد داد و از همه زائران خواست که قوانین و مقررات را رعایت کنند.

ص: 381
احمد زرهانی رئیس سازمان حج و زیارت، پیش بینی کرد که نزدیک به 000/ 450 ایرانی از ماه صفر تا ماه رمضان، رهسپار عربستان برای انجام مناسک عمره مفرده شوند.
رئیس سازمان حج و زیارت در پاسخ به سؤالی درباره دیدارش با وزیر حج عربستان و دلیل تأکید مقام سعودی به رعایت مقررات از سوی زائران گفت:
دکتر ایاد مدنی، وزیر حج عربستان به ازدحام نمازگزاران پشت مقام حضرت ابراهیم علیه السلام اشاره کرد و خواستار رفع این ازدحام شد.
وزیر حج عربستان گفت که بعضی زائران برای اقامه نماز طواف، سعی می‌کنند نزدیک به مقام ابراهیم باشند و تلاش می‌کنند حلقه‌ای را درست کنند که این کار برای سایر طواف کنندگان مزاحمت ایجاد کرده است.
رئیس سازمان حج و زیارت این مساله را منحصر به ایرانیان ندانست، ولی گفت: «من در این دیدار گفتم: ما به حجاج ایرانی تذکر می‌دهیم که این نکته را رعایت کنند».
رئیس سازمان حج و زیارت اظهار داشت:
طبق آخرین آمار وزارت حج، بالغ بر 847/ 99 ایرانی برای ادای مناسک حج وارد عربستان شده‌اند که بیش از 97 هزار نفر آنهااز طریق حج و زیارت آمده‌اند و بقیه ایرانیان مقیم خارج از کشور هستند. نزدیک به 54 درصد از زائران ایرانی مرد و 46 درصد زن هستند. کمتر از 5 هزار نفر بالای 70 سال دارند و اکثر زائران بین 40 تا 50 ساله هستند.

دیدار مفتی اعظم جامو و کشمیر با نماینده ولی فقیه‌

امروز چهارشنبه مفتی اعظم جامو و کشمیر به همراه چهارتن از علمای اهل سنت کشمیر با حجة الاسلام و المسلمین ری شهری دیدار کردند. در این دیدار ابتدا مفتی اعظم جامو و کشمیر ضمن بیان گزارشی از تاریخچه نفوذ فرهنگ اسلام و زبان فارسی به کشمیر گفت:
در سال 1956 م شاه ایران به هند آمد و با جواهر لعل نهرو یک توافق فرهنگی امضا کرد که به دنبال آن توافق، من برای ادامه تحصیل در تهران انتخاب و اعزام شدم.
اکنون لازم است که آکادمیِ ایران- کشمیر تأسیس شود تا فرهنگ فارسی در کشمیر

ص: 382
حفظ شود.
مسلمانان کشمیر مظلومند و انتظار آنان از کشورهای اسلامی برآورد نمی‌شود. راجع به کشمیر باید موضع امام خمینی را زنده کرد تا همه مسلمانان یک موضع داشته باشند.
امیدوارم ایران تبدیل به ابرقدرت شود تا شر امریکا را دفع کند. اکنون مردم کشمیر امید زیادی به حضرت مهدی علیه السلام دارند.
در این دیدار آقای ری شهری اظهار امیدواری کرد که این دیدار مقدمه دیدارهای بعدی باشد و گفت:
برای آکادمی مورد نظر شما سازمان فرهنگ و ارتباطات متولی خوبی است و شایسته است که این سازمان آن را تأسیس کند. من از مجمع تقریب می‌خواهم که شما را در هفته وحدت برای کنفرانس وحدت دعوت کند.
در پایان این دیدار مفتی اعظم جامو و کشمیر دو نسخه از قانون اساسی ایران را تقاضا کرد که مقرر شد برای وی بفرستند. همچنین سی دی پیام مقام معظم رهبری به چند زبان، با چند مجلّد کتاب به ایشان تقدیم شد.

اهداف و تاریخچه معاونت آموزش و پژوهش بعثه‌

حجة الاسلام سید علی قاضی عسکر امروز در گفتگو با زائر به تفصیل از اهداف و تاریخچه تشکیل معاونت آموزش و پژوهش سخن گفت که ذیلًا می‌خوانید:
در ابتدا لطفاً تاریخچه‌ای از شکل‌گیری معاونت آموزش و پژوهش و شرح وظایف آن بفرمایید.
معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری از اولین سال انتصاب آقای ری شهری به سمت نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت یعنی سال 1370 آغاز به کار کرد و همان‌گونه که از نام آن پیداست در دو حوزه آموزش و پژوهش مسؤولیت دارد و باید ایفای وظیفه کند. از این رو در ابتدای کار کارهای انجام شده قبلی بررسی، و معلوم شد که متاسفانه جز چند اثر مختصر چیزی که بتواند نیاز زائران را مرتفع نماید وجود ندارد لذا با

ص: 383
یک نگاه علمی به مسأله، سعی شد مخاطبان و نیازمندیهای هر یک دقیقاً مشخص شود و همانگونه که مستحضرید از یک سو کارگزاران حج اعم از کارکنان و نیروهای موظف سازمان حج و زیارت و بعثه، روحانیون و معینهای کاروانها، مدیران و معاونان و خدمه کاروانها نیازمند ارتقاء سطح علمی و طی کردن دوره‌های آموزشی بودند و از سوی دیگر زائران و حجاج بیت الله الحرام که در هر دو مجموعه، سطح سواد و تحصیلات، سطح سنی و اختلاف فرهنگی زیادی وجود داشت که طبیعی است آموزش را با مشکلاتی مواجه می‌ساخت.
به هر حال کار در ابتدا با جلسات آموزشی توجیهی، تهیه کتاب و جزوه‌های آموزشی آغاز گردید. سپس آموزشهای تخصصی در حوزه کاری هر یک از معاونتهای بعثه و همچنین سازمان حج و زیارت قرار گرفت و آموزشها عمومی در همین معاونت باقی ماند که تلاش کرده‌ایم از طرق مختلف به بالا بردن سطح علمی و فرهنگی زائران اقدام کنیم و خوشبختانه تاکنون بیش از 420 اثر منتشر کرده‌ایم که تا حدود زیادی توانسته است نیازمندیهای زائران را برطرف و تامین نماید.
به فرموده امام راحل رحمه الله مناسک حج مناسک زندگی است. این معاونت تا چه اندازه توانسته است راه و رسم صیحح زندگی کردن در حج را به زائران بیاموزد؟
این سخن و فرموده حضرت امام رحمه الله سخنی برگرفته از آیات و احادیث است، زیرا هدف از حج رسیدن به فلاح و رستگاری است، همان‌گونه که حج در لغت به معنی «قصد» است و در اصطلاح انجام دادن یک سلسله مناسک و اعمال در موسم و زمانی خاص آن هم به صورت دسته جمعی است تا در پایان حاجی به تقوا و فلاح و رستگاری دست یابد. این که حج در طول عمر فقط یک بار برای افراد مستطیع واجب می‌شود و کسانی هم که به حج مشرف می‌شوند می‌توانند همچون روزی که از مادر متولد شده‌اند از گناه پاک شوند، سپس بهشت را از خداوند جایزه بگیرند و سرانجام نورانیت پیدا کنند و با الهام از درسهایی که در این سرزمین آموخته‌اند زندگی نوی را آغاز نمایند و تا زمانی هم که به گناه آلوده نشده‌اند آثار و برکات و نورانیت حج در وجود آنها باقی می‌ماند، همه

ص: 384
مؤید این است که خداوند حج را و اعمال و مناسک آن را مناسک زندگی قرار داده تا حاجیان را در اقیانوس بیکران رحمت خود شستشو دهد و آنها را متحول کند و به دیارشان بازگرداند.
حج منافع فراوانی برای امت اسلامی- چه منافع فردی و چه منافع اجتماعی- در بر دارد و بسیاری از این منافع نیز قابل دستیابی است. این معاونت تلاش کرده است تا پیش از سفر، سطح آگاهی مردم را بالا ببرد و از این طریق زمینه بهره برداری هر چه بیشتر را برای زائران فراهم آورد.
خوشبختانه با تلاش مجموعه دست اندرکاران بعثه و سازمان و نیز دیگر عوامل کمک دهنده از جمله صدا و سیما و با توجه به آثار منتشر شده و جلساتی که در ایران پیش از موسم برگزار می‌شود، تا حدود زیادی سطح معلومات حجاج افزایش یافته و ما خوشبختانه بسیاری از مشکلاتی را که در سالهای قبل با آن مواجه بوده‌ایم، امروز نداریم و احساس می‌کنیم زمینه‌های گسترش معنویت حج در بین حاجیان فراهم شده و امروز آنها بیش از گذشته به معنویت حج توجه دارند.
یکی از این جلوه‌ها توجه هرچه بیشتر زائران به اسرار و معارف حج و آداب و اخلاق معاشرت است. رویکرد مردم به قرآن جلوه دیگر آن است. حضور گسترده در نمازهای جماعت، عبادتهای نیمه شب، روزه داریهای زائران و حتی اعتکاف برخی از آنها همه نشانگر آن است که بسیاری از زائران امروزه به دنبال دستیابی به برکات معنوی حج هستند.
جالب است بدانید در نظرسنجیهایی که از زائران سالهای گذشته داشته‌ایم خواسته‌ایم سه حاجت مهمی را که از خداوند دارند، نام ببرند. سپس پاسخهای آنها را جمع بندی کره‌ایم، دعا برای سلامتی و فرج امام زمان، عاقبت به خیری، سلامتی، سربلندی اسلام و مسلمین بیشترین آمار را داشته است که همه اینها دعاهای سفارش شده در روایات است.
معلوم می‌شود دگراندیشی و دیگران را بر خود مقدم داشتن در صدر دعاهای مردم است و این خود بیانگر رشد معنوی مردم کشور ماست.
البته می‌دانید که چون جمعیت زائر هر ساله تغییر می‌کند طبیعتاً کار مشکل‌تر است

ص: 385
لیکن ما در صدد هستیم تا ان‌شاءالله به کمک دیگر مراکز فرهنگی کشور، فرهنگ حج را در کشور گسترش دهیم تا این نهضت فرهنگی همه ساله تاثیر محسوس خود را در جامعه و مردم ما داشته باشد، و نه تنها آنهاکه به سرزمین وحی سفر می‌کنند، تحول پیدا کنند بلکه پس از بازگشت بتوانند دیگران را هم متحول کنند.
با توجه به این که قرائت قرآن و تدبر در آیات الهی محور حج امسال است، لطفا اقدامات معاونت آموزش و پژوهش را در جهت اجرایی شدن این مهم شرح دهید.
پس از آنکه مقام معظم رهبری محور حج سالجاری را قرآن اعلام فرمودند تصمیم گرفته شد امسال به صورت گسترده‌تری کار را با محوریت قرآن انجام دهیم، به این دلیل جلسات متعددی در ایران با حضور مسؤولان بعثه و سازمان و نیز برخی از فرهیختگان برگزار شد که خوشبختانه نتایج خوبی را هم در پی داشت.
جملاتی با مضامین قرآنی در جهت تشویق مردم به قرآن خوانی تهیه شد و روابط عمومی بعثه نیز آنها را تکثیر و در اختیار کاروانها قرار داد تا در داخل کاروانها نصب شود.
مسابقات قرآنی در سه بخش طراحی شد که دو قسمت آن تاکنون اجرا و قسمت سوم نیز برای مدینه بعدی‌ها اجرا خواهد شد، به این شکل که کتاب حج در قرآن مرحوم شهید بهشتی تلخیص و در زائر هر روز بخشی از آن به چاپ رسید. در پایان بخش اول که تا 3 ذیحجه ادامه یافت 14 سؤال در بین زائران توزیع و 14 برنده (7 نفر از برادران و 7 نفر از خواهران) معین و اسامی آنها اعلام گردید.
از 3 ذیحجه تا ایام تشریق جداول زیبایی که روابط عمومی بعثه آن را طراحی کرده بود در زائر به چاپ رسید که اسامی برندگان آنها نیز به زودی اعلام می‌شود و در بخش سوم نیز 9 قسمت دیگر از کتاب حج در قرآن در زائر چاپ خواهد شد و در پایان این بخش نیز 14 برنده خواهد داشت.
همچنین کتابی به قلم حجة الإسلام والمسلمین آقای قرائتی با نام با قرآن در سرزمین وحی تهیه و در اختیار روحانیون کاروانها پیش از حج قرار داده شد تا از آن به عنوان سوژه‌های سخنرانیهای خود استفاده کنند.

ص: 386
کتاب حج و حرمین شریفین در تفسیر نمونه توسط اینجانب در سال گذشته و به چاپ رسید و در آزمون غیر حضوری روحانیون مورد استفاده قرار گرفت و در موسم حج نیز از آن بهره گرفته شد. جلسات شبی با قرآن در بعثه مدینه و مکه در نظر گرفته شده که در مدینه اجرا شد. مسابقات فرهنگی در بسیاری از کاروانها نیز به همّت روحانیون با نگاه قرآنی برگزار شده است، جلسات قرائت قرآن در داخل کاروانها، ختم قرآن در مدینه و مکه مورد توجه بسیاری از کاروانها قرار گرفته است. نشریه زائر نیز مصاحبه هایی با چهره‌های قرآنی حاضر در حج داشته است.
به هر حال، امیدواریم در پایان سفر بتوانیم مجموعه فعالیتها را جمع بندی و به اطلاع هموطنان عزیز برسانیم.
طرحی هم مطرح شده که برای سال آینده قرار دادن قرآن در اطاقها در شمار تعهدات مالکین ساختمانها قرار داده شود که اگر چنین چیزی تحقق یابد قطعاً در گسترش رویکرد مردم به قرآن تأثیر خواهد داشت.
در جلسات سخنرانی عمومی بعثه در مدینه هم بیشتر مباحث قرآنی مرتبط با سرزمین وحی مطرح شد. نماینده ولیّ فقیه نیز در اولین سخنرانی خود محورهای مهمی را درباره قرآن مطرح و در بسیاری از سخنرانیها بر این مطلب تأکید داشتند.
بروشوری با نام عطر تلاوت نیز تهیه، چاپ و بین زائران توزیع شد تا آنان را به قرآن خوانی تشویق کند.
پاسخگویی به شبهات راجع به تشیع در جهت بهتر معرفی کردن زائران ایرانی در همایش عظیم انسانی حج بسیار موثر است. این معاونت برای ارائه چهره‌ای روشن از شیعه چه اقداماتی را انجام داده است؟
بعثه تلاش کرده است تا از وسائل سمعی بصری برای ارتقاء سطح آموزش استفاده کند. از این رو مؤسسه نشر مشعر، نوارهای ویدئویی، تیزرهای رایانه‌ای، اسلاید اماکن و آثار اسلامی مکه و مدینه، نوارهای کاست را تولید و برخی از آنها را حتی به صورت تیزر و به زبانهای مختلف تولید و در اختیار عموم قرار داده است. حتی تیزر مربوط به پروژه توسعه مسجد النبی نیز در سال گذشته در اختیار زائران قرار گرفت که مورد استقبال آنان

ص: 387
واقع شد. در سالهای آینده تصمیم داریم فعالیتهای این بخش را گسترش داده و ان‌شاءالله نیازهای زائران در این زمینه را برطرف نمائیم.
با توجه به این که زائران در طول مدت اقامت خود در سرزمین وحی خاطرات و یافته‌های معنوی متنوع و پرباری را کسب می‌کنند، این معاونت در جهت گردآوری و تدوین این مسائل چه اقداماتی را انجام داده و چه طرحهایی را در دست اجرا دارد؟
این معاونت در زمینه احیای سفرنامه‌ها و ثبت خاطرات کارهای مفیدی در گذشته انجام داده و برخی از آنها را نیز منتشر کرده است. در سه سال گذشته مسابقه سفرنامه نویسی را برگزار و به بهترینهای آنان جایزه داده‌ایم، و همه ساله پس از موسم حج نیز سفرنامه‌های واصله به معاونت آموزش و پژوهش را بررسی و آنها را که برای چاپ مناسب است یا در میقات حج و یا به صورت مستقل به چاپ می‌رسانیم.
من از عموم خواهران و برادرانی که امسال در حج اقدام به ثبت خاطرات و سفرنامه نویسی نموده‌اند خواهش می‌کنم آثار خود را به آدرس تهران، خیابان آزادی، ساختمان حج و زیارت، معاونت آموزش و پژوهش ارسال کنند تا ان‌شاءالله مورد استفاده قرار گرفته و البته به بهترینها نیز جوائزی را تقدیم خواهیم داشت.
آیا نظرسنجیهایی هم در خصوص اقدامات و عملکردهای این معاونت و میزان بهره‌مندی زائران محترم صورت گرفته است؟
ما برای این که با واقعیتهای موجود در حج بیشتر آشنا شویم از چند سال پیش با همکاری آقای دکتر گلزاری فرمهای نظرسنجی را طراحی و میان زائران همه ساله توزیع کرده‌ایم. جمع‌بندی و پاسخهای مکتوب، حقایق فراوانی را برای ما روشن ساخته است که دقیقاً در برنامه ریزیهای آینده می‌تواند کارساز و مورد استفاده قرار گیرد. به طور کلی درباره مسائلی مانند: از جلسات عمومی و دعای کمیل و مراسم برائت گرفته، تا مسائل معنوی و مشکلات زائران در داخل کاروانها، رویکرد مردم به خرید و سوغات و ...
نظرسنجی به عمل می‌آید که امسال نیز فرمها در مکه و مدینه توسط روحانیون محترم و با همکاری گروههای ارشاد توزیع گردیده است. امیدوارم با استفاده از نظرهای مردم بتوانیم سالهای آینده از حج مشکلات کاسته و کارهای بهتری را انجام دهیم.

پنج شنبه 17 ذی حجه‌

آثار سوء تغییر اول ماه ذی حجه برای حجّاج عربستان‌

ص: 388
پنج شنبه 17 ذی حجه
8/ 11/ 1383
آثار سوء تغییر اول ماه ذی حجه برای حجّاج عربستان
قبلًا گذشت که عصر جمعه سوم ذی حجه، ناگهان شورای عالی قضایی عربستان اعلان کرد که جمعه چهارم ذی حجه است و هلال یک روز زودتر رؤیت شده است. این امر مشکلاتی به وجود آورد. روزنامه المدینة در شماره امروز خود مقاله‌ای چاپ کرده است از دکتر سلطان عبدالعزیزِ العنقری، با عنوان «حتّی ندعم جهود رؤیة الأهلّة». نویسنده ضمن اشاره به اهمیت ویژه رؤیت هلال، و تأثیر آن در چند عبادت مهم از جمله حج و بیان برخی پیشنهادها در این زمنیه، از مشکلاتی که برای حجّاج عربستانی بر اثر این تغییر به وجود آمد سخن گفته است. وی می‌گوید: از باب مثال حجاجی که امسال از ریاض به حج مشرف شدند، با اینکه در کاروانهای با تجربه و سابقه بسیار ثبت نام کرده بودند، با اینهمه به موقع به اعمال حج نرسیدند، زیرا تنها توانستند در ساعات اولیه صبح نهم خود را به منی برسانند و مجبور شدند که حج افراد بگزارند نه حج تمتّع؛ زیرا خطوط هوایی سعودی پس از تغییر اول ماه، پروازهای خود را یک روز جلو نکشیدند و بر اساس همان برنامه ریزی پیش از تغییر، پروازها صورت پذیرفت.

توصیه‌ها و خدمات واحد حمل و نقل بین شهری‌

ص: 389
مسؤول حمل و نقل بین شهری ستاد مکه مکرمه به زائران ایرانی توصیه کرد مراقب شلوغی ظهر فردا باشند. غلامرضا رضایی در گفتگو با زائر گفت:
با توجه به اینکه نمازهای جمعه مسجد الحرام در ایام حج، هم به علت حضور حجاج خارجی و هم به علت حضور مردم مکه و شهرهای اطراف، بسیار شلوغ است، حاجیانی که می‌خواهند ظهر فردا جمعه به مسجد الحرام مشرف شوند، حتماً از یک ساعت مانده به اذان ظهر تا یک ساعت پس از آن، در مسجد الحرام حضور داشته باشند.
کاروانهایی که می‌خواهند حاجیان خود را به زیارت قبرستان ابوطالب، غار ثور و جبل النور ببرند، باید ضمن هماهنگی با واحد حمل و نقل درون شهری، برای دریافت وسیله نقلیه در ساعتهای مقرر صبح و بعدازظهر اقدام کنند. رضایی گفت: با توجه به اینکه سرویسهای ایاب و ذهاب زیارت دوره، از همین سرویسهای حمل و نقل درون شهری است، مدیران کاروانها و حاجیان باید حتما در ساعت مقرر به مبدأ بازگردند تا حق بقیه حاجیان تضییع نشود. سرویسهای حمل و نقل زیارت دوره، فقط برای زیارت سه مکان یاد شده است و کاروانها باید برای دیدن بقیه مناطق مکه مکرمه، از وسائل نقلیه خصوصی استفاده کنند.
رضایی همچنین با اشاره به محدودیت سرویسهای زیارت دوره، گفت:
اولویت استفاده از این سرویسها با کاروانهایی است که در شرف بازگشت به ایران یا اعزام به مدینه منوره‌اند. حاجیانی که می‌خواهند برای احرام عمره مفرده، به مسجد تنعیم بروند، می‌توانند برای رفت و برگشت، از اتوبوسهای خط 14 ایستگاه «رواسی» استفاده کنند.

بازدید سرپرست حجاج ایرانی از بیمارستان هلال احمر

سرپرست حجاج ایرانی صبح امروز پنجشنبه از بیمارستان محل پذیرش زائران بیمار ایرانی در مکه مکرمه بازدید کرد.

ص: 390
در این بازدید، دکتر رضایی رئیس هیأت پزشکی حج جمهوری اسلامی ایران از اقدامات انجام شده برای ارائه خدمات درمانی و بیمارستانی به زائران گزارش داد و طی آن به این نکته اشاره کرد که در حج سال جاری 184 نفر از بیماران زائر با کمک هیأت پزشکی در موسم برگزاری حج تمتع، وقوف اضطراری انجام دادند. آقای ری شهری همچنین به هنگام عیادت از زائران بیمار بستری شده در بخشهای مختلف این بیمارستان با شماری از آنان درباره چگونگی پذیرش و خدمات پزشکی درمانی ارائه شده گفتگو کرد.
نماینده ولیّ فقیه در حج پس از این بازدید به خبرنگاران گفت که وضع بیمارستان را بهتر از سالهای گذشته ارزیابی می‌کند. وی از دشوار بودن کار پزشکان به ویژه در ایام تشریق سخن به میان آورد و تأکید کرد که با انجام اقدامات پیشگیرانه و تغییرات جوی، تعداد زائرانی که از آغاز عملیات حج تاکنون به رحمت خدا رفته‌اند کمتر از سالهای گذشته بوده است.
آقای ری شهری همچنین از پزشکان، پرستاران و مسؤولان هیأت پزشکی به دلیل انجام یک کار فشرده و دشوار در موسم حج قدردانی کرد.
طی یک ماه گذشته جمعاً دوازده نفر از زائران ایرانی در مکه مکرمه و مدینه منوره بر اثر بیماریهای مختلف جان خود را از دست داده‌اند.

دیدار معاون وزیر اوقاف افغانستان با نماینده ولیّ فقیه‌

نماینده ولیّ فقیه در دیدار معاون وزیر اوقاف افغانستان اظهار امیدواری کرد که با تشکیل ارتش ملی در افغانستان، زمینه خروج هرچه سریعتر نیروهای اشغالگر از خاک این کشور فراهم شود.
آقای ری شهری تصریح کرد که تدوین قانون اساسی در افغانستان بر اساس خواست مردم و تشکیل نظام جمهوری اسلامی در این کشور حاکی از قوت موج اسلام خواهی مردم و ناتوانی قدرتهای استکباری از ایستادگی در برابر اراده یک ملت است.
وی در خصوص فتنه انگیزی و تلاش شیطانی دشمنان اسلام برای ضربه زدن به

ص: 391
اساس باورها و اعتقادات مسلمانان و از جمله ملت مسلمان افغانستان هشدار داد و گفت:
تهیه و توزیع نرم افزارهای مبتذل رایانه‌ای و پخش برنامه‌های مفسده‌انگیز صوتی و تصویری تحت عنوان آزادی و دموکراسی یک ترفند شیطانی است که با هدف تخریب فرهنگ اسلامی، تغییر ذهنیتها و تهی کردن جامعه و نظام حکومتی از محتوای دینی صورت می‌گیرد.
ایشان مردم و علمای دنیای اسلام و از جمله افغانستان را به هوشیاری و تلاش برای مقابله با فتنه فساد فرهنگی قدرتهای استکباری و در راس آنها آمریکا فراخواند و آرزو کرد که ملت محروم و مظلوم افغانستان بتواند به تدریج بر مشکلات پیش روی خود غلبه کند و روند رو به پیشرفت و مطلوبی بر شرایط زندگی فردی و اجتماعی در این کشور حاکم شود.
وی همچنین تأکید کرد که در سایه اعتماد متقابل مقامات و مسؤولان ایران و افغانستان، روابط دوستانه میان دو کشور هرچه بیشتر گسترش یابد.
در این دیدار که صبح امروز پنجشنبه در بعثه انجام شد، آقای سید احمد جمال کاظمی معاون وزیر اوقاف افغانستان گزارشی از اوضاع و آخرین تحولات کشورش را ارائه کرد و طی آن گفت که مردم افغانستان از جمهوری اسلامی ایران به دلیل هم زبانی، هم دینی و هم مرز بودن انتظارات زیادی دارند و چشم به حمایت‌های ایران دارند. وی از حضور در پای صندوقهای رای به عنوان اولین تجربه ملت افغانستان یاد کرد و گفت که امیدوار است با تشکیل مجلسین قانونگذاری، بتوان گام مهمی را در جهت تامین امنیت و آرامش کامل که لازمه بازسازی است، به پیش برداشت.

نشریه زائر، تاریخ مکتوب حج‌

آقای ری شهری نماینده ولی فقیه عصر امروز با حضور در دفتر زائر از نزدیک روال فعالیتها در این نشریه را مورد ملاحظه قرار داد و با اعضای نشریه به گفتگو پرداخت.
در ابتدای این دیدار سردبیر نشریه زائر ضمن ارائه گزارش کار امسال زائر خاطرنشان ساخت: تلاش اعضای نشریه بر آن بوده است تا مجموعه‌ای از مطالب مفید و خواندنی را در قالب اخبار، مقالات عقیدتی و سیاسی، شعر و ادبیات و همچنین گزارشها و گفت و

ص: 392
گوهای متنوع به زائران ایرانی ارائه دهند. وی افزود:
علی رغم تمامی سعی و کوششی که با توجه به امکانات و شرایط موجود به عمل آمده، همچنان معترفیم که نقصها و اشکالاتی در کارمان وجود داشته و امیدواریم بتوانیم هرچه بیشتر بر کیفیت نشریه بیافزاییم.
سردبیر زائر با اشاره به درخواست مکرر زائران برای دسترسی بهتر به نشریه از نماینده ولیّ فقیه در خواست کرد در صورت امکان با مساعدت مقامات مسؤول سعودی، تسهیلاتی فراهم آید تا بتوان در سالهای آتی نشریه را در قطع بزرگ و تیراژ بالا منتشر کرد و در اختیار زائران ایرانی قرار داد.
آقای ری شهری ضمن تشکر از فعالیت دست اندرکاران این نشریه برای ارائه رسانه‌ای قابل قبول، اظهار داشت:
نشریه زائر در واقع تاریخ مکتوب حج است و لذا باید به گونه‌ای مسائل حج را در هر سال مورد پوشش قرار دهد که در آینده بتواند مورد استناد پژوهشگران قرار گیرد.
نماینده ولی فقیه با اشاره به محدودیتهای مختلف پیش روی نشریه، کیفیت آن را خوب خواند و از تلاش اعضای نشریه قدردانی به عمل آورد.
آقای ری شهری با اشاره به ضرورت گسترش اطلاع رسانی به زائران ایرانی در زمان حضور در سرزمین وحی، خاطرنشان ساخت:
چاپ نشریه زائر در تیراژ بالاتر موضوعی است که باید مورد توجه قرار گیرد و سعی می‌کنیم این موضوع را در مذاکرات آتی با مقامهای سعودی مطرح سازیم.
گفتنی است که مشروح فعالیت زائر در فصل دوم همین کتاب خواهد آمد.

دیدار مسؤولین حمل و نقل درون شهری با نماینده ولیّ فقیه‌

امروز پنج شنبه مسؤولان شبکه حمل و نقل درون شهری با حجة الاسلام و المسلمین ری شهری دیدار کردند. در آغاز این دیدار آقای غلامرضا رضایی مسؤول شبکه حمل و نقل درون شهری سازمان حج و زیارت گفت:
صدها دستگاه اتوبوس و مینی بوس در مکه مکرمه، زائران ایرانی را از مسجد الحرام

ص: 393
به مبادی مختلف در سطح این شهر مقدس و بالعکس جابه‌جا می‌کنند.
این ابتکار در نتیجه بررسیهای کارشناسی اجرا شده و ارزیابیهای انجام شده، از رضایت زائران ایرانی از اجرای این تصمیم حکایت می‌کند.
576 دستگاه اتوبوس در قالب 19 خط حجاج ایرانی را از منازل خود به مسجدالحرام و بالعکس انتقال می‌دهند. اتوبوسهای اجاره شده در اوج حضور زائران ایرانی در مکه مکرمه روزانه با بیش از 64 هزار چرخش در سطح این شهر به نیاز بیش از 250 هزار سفر درون شهری زائران ایرانی پاسخ می‌دهند.
ایجاد تسهیلات حمل و نقل درون شهری برای استفاده زائران ایرانی توجه تمامی زائران خارجی را به خود جلب کرده است. با استفاده از شبکه حمل و نقل درون شهری، هر زائر ایرانی بطور متوسط از امکان حضور دو تا سه نوبت در مسجد الحرام برخوردار می‌شود.
حجاج ایرانی از شبکه حمل و نقل درون شهری ایجاد شده از سوی سازمان حج و زیارت برای رفتن به غار حرا، کوه ثور و قبرستان ابوطالب نیز استفاده می‌کنند.
تسهیلات در نظر گرفته شده برای جابه‌جایی حجاج ایرانی در سطح شهر مکه مکرمه، سبب حضور چشمگیر زائران ایرانی در نمازهای جماعت مسجدالحرام شده است.
شبکه حمل و نقل درون شهری زائران ایرانی مدینه قبل و مدینه بعد را در حد فاصل منازل مسکونی خود تا حرم نبوی و قبرستان بقیع جابه‌جا می‌کنند.
آقای ری شهری نیز در این دیدار از خدمات ارائه شده به حجاج در امر جابه‌جایی درون شهری تشکر کرد و از آنان خواست تا با ارزیابی نقاط ضعف و برخی از مشکلات حاشیه‌ای، بهینه سازی این خدمات را در سالهای بعد در دستور کار خود قرار دهند.

برگزاری جشن عید غدیر به همّت علمای اهل سنّت‌

یکی از روحانیون شافعی کاروانهای ایران که اخیراً فارغ التحصیل و امسال پس از قبولی در آزمون به ماموستا مددی نیز به عنوان مهمان بعثه در مکه مکرمه حضور دارد از واحد

ص: 394
اهل سنت بعثه اجازه خواست که مراسم عمامه گذاری‌اش را در مکه برگزار کند. حجة الاسلام زمانی مسؤول واحد اهل سنّت که هر دو را از محبان اهل بیت علیهم السلام می‌شناخت گفت: «واحد اهل سنت بهتر است مراسم را در عید غدیر بگیری، تا به یُمن و برکت دعای مولی توفیق خدمت خالصانه به اسلام را بیابی». ایشان و استادش هر دو خوشحال شدند و گفتند: «اجازه بدهید مطالبی هم در فضائل آن حضرت بخوانیم».
آقای زمانی با اعلام موافقت با آن گفت: «واحد اهل سنت حاضر است برگزاری این جشن و پذیرائی را نیز به عهده بگیرد». از این رو امروز عصر پنجشنبه جمعی از روحانیون کاروانها و مهمانان واحد دعوت شدند و سالن نیم طبقه بعثه آراسته و جشن غدیر در آن برگزار شد.
پس از قرائت قرآن، گروه مدیحه سرائی سه نفره روحانیون شافعی هرمزگان به خواندن سرود رایج مردم شافعی استان شان در مدح: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله امیرالمؤمنین علیه السلام، حضرت فاطمه علیها السلام، امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام پرداختند که فضای معنوی خاصّی را در جمع پنجاه روحانی سنی حاضر در جلسه پدید آورد.
سپس قطعه شعری که یکی از روحانیون شافعی کاروانهای اهل سنت اخیراً در مدح دوازده امام معصوم علیهم السلام سروده بود به وسیله یک روحانی دیگر قرائت شد.
پس از آن حجة الاسلام زمانی ضمن بیان فلسفه برگزاری این مراسم و اشاره به معمّم شدن روحانی سنی با پشتیبانی بعثه مرجعی شیعه به عنوان یکی از قطعات درخشنده تاریخ وحدت اسلامی به موضوع تبیین غدیر پرداخت و محور اصلی سخنرانی را تبیین لدنّی بودن علم حضرت علی علیه السلام و دیگر ائمه معصومین علیهم السلام قرار داده و از آیات و احادیثی چون: «وعلّم آدم الأسماء کلَّها»، «آتیناه من لدنّا علماً» و «من عنده علم من الکتاب» «وعلمک ما لم تکن تعلم»، «أنا مدینة العلم و علیّ بابها و ...» بهره گرفت.
هدف ایشان از تبیین این بحث رفع شبهه آنان در کیفیت فراگیری احادیث نبوی توسط أئمه أهل البیت علیهم السلام بود که همیشه این ابهام را مانع حجیّت احادیث ائمه علیهم السلام می‌دانند.
سپس ماموستا مدرّس به قرائت متن عربی اجازه نامه پرداخت. وی سلسله اسناد

ص: 395
اجازات خویش را توسط اساتید قبل از خود به امام صادق علیه السلام و حضرت علی علیه السلام رساند که شگفتی عده‌ای را برانگیخت. او بدین وسیله اثبات کرد که علوم دینی علمای شافعی مدیون علم آن دو امام همام است. پس از آن رشد حوزه‌های علمی اهل سنت و آزادی دینی و اینگونه مراسم را از برکات انفاس مبارک امام خمینی رحمه الله و آیة الله خامنه‌ای (حفظه الله) دانست و برای آنان و مسؤولان بعثه در متن اجازه نامه دعا کرد. او آیات تبلیغ و اکمال دین را مربوط به غدیر دانست.
ماموستا فائز عزیزی نیز در خطابه خود ضمن تشکر از این عنایت بعثه مقام معظم رهبری و تجلیل از ایران اسلامی در پرورش صدها عالم شیعه و سنی، امام فقید را مجدّد اسلام معرفی، و برای تعجیل در فرج امام زمان علیه السلام دعا کرد و مطالبی راجع به فضائل علی علیه السلام قرائت کرد.
سپس مراسم عمامه گذاری انجام شدو هدیه‌ای از طرف بعثه مقام معظم رهبری به مجیز و مجاز تقدیم گشت.
گفتنی است که غدیر خم علی رغم اینکه یکی از مهمترین نقاط افتراق شیعیان و اهل سنت است، امّا این قابلیت را دارد که به نحوی تبدیل به نقطه اشتراک شود و با طرّاحی یک سیستم آرام و حکیمانه، اهل سنت در این مراسم در بعثه و ایران مشارکت کنند تا علاوه بر جذب آنان به این فضاهای ولائی، معارف ناب امامت و ولایت که در کتب و جوامع اهل سنت موجود است مطرح شود و آنان چندین گام به حقیقت نزدیک شوند.
ایجاد جوّ صمیمی و دوستانه و جلسات و نشستها و جشنهای مشترک دینی فرصتی برای طرح تدریجی معارف خاصّه و آموزه‌های ویژه مکتب اهل بیت علیهم السلام در حقیقت نشر و گسترش تشیع است و از جمله مهمترین راه موفق گسترش تشیع همین حرکتهای آرام است و حرکتهای تند و موضعگیریهای قاطع و سخت کامیابیهای لازم را نخواهند داشت.
لذا اینگونه حرکتهای آرام زمینه‌ساز گسترش فرهنگ تشیع و هدایت عموم مسلمین خواهد شد. إن شاءالله.

جمعه 18 ذی حجه‌

جشن عید غدیر در بعثه مکه‌

ص: 396
جمعه 18 ذی حجه
9/ 11/ 1383
جشن عید غدیر در بعثه مکه
مراسم جشن عید سعید غدیر، امروز جمعه با حضور نماینده ولیّ فقیه و صدها تن از حجاج در بعثه مقام معظم رهبری در مکه مکرمه برگزار شد. در این مراسم پس از مداحی مدیحه سرایان و شاعران شیفته اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام در مدح و ثنای مولای متقیان علی علیه السلام، حجة الاسلام راشد یزدی، روحانی کاروان جانبازان، در وصف مقام و مرتبت امیرمؤمنان سخنرانی کرد. زائران ایرانی شرکت کننده در این مراسم، این روز فرخنده را با پخش شیرینی و ذکر صلوات به یکدیگر شادباش گفتند. آیینهای مشابهی در بزرگداشت عید سعید غدیر داخل صدها کاروان حجاج ایرانی در مکه مکرمه برگزار شد.
همچنین دهها هزار تن از زائران ایرانی طی دیشب و امروز در مسجدالحرام حضور یافتند و ضمن زیارت کعبه شریف، خود را به رکن یمانی نزدیک کردند تا از محل ورود حضرت فاطمه بنت اسد به داخل خانه خدا برای به دنیا آوردن علی بن ابی طالب علیه السلام تبرک جویند وبه راز و نیاز با معبود خویش بپردازند.

جشن عید غدیر در بعثه مدینه‌

ص: 397
شمار زیادی از حجاج ایرانی با حضور در بعثه مقام معظم رهبری در مدینه منوره در جشن عید سعید غدیر شرکت کردند.
در این مراسم که آیة الله امینی جانشین سرپرست حجاج ایرانی حضور داشت، پس از تلاوت آیاتی از قرآن کریم و مداحی، حجة الاسلام و المسلمین دکتر هاشمیان در خصوص جایگاه و منزلت سرزمین وحی گفت:
ظهور اسلام و مبعث حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و برگزیده شدن حضرت علی علیه السلام از سوی پیامبر گرامی اسلام به جانشینی ایشان و دیگر وقایع مهم تاریخ اسلام در سرزمین وحی روی داده و خداوند به ما توفیق زیارت خانه خدا، انجام مناسک حج و حضور در مدینه منوره در زمان عید سعید غدیر را داده است و باید از این سعادت الهی نهایت بهره را برای آخرت ببریم.
سفر به سرزمین وحی، دعوت الهی است و باید مراقب باشیم و از خداوند عزیز بخواهیم که تا آخر عمر حاجی واقعی باقی بمانیم و همانگونه که در منی شیطان را سنگ زدیم، در طول زندگی هم شیطان را پس بزنیم و آنچه در سفر حج به دست آورده‌ایم، به راحتی از دست ندهیم.
همچنین در مراسم دیگری به همین مناسبت که شماری از حجاج کشورهای دیگر مهمان بعثه مقام معظم رهبری در مدینه بودند حجة الاسلام طبسی از اساتید حوزه علمیه قم در شخصیت و مقام امیرالمؤمنین علیه السلام به تفصیل سخن گفت.

دعای کمیل مدینه‌

هزاران نفر از حجاج ایرانی در مدینه منوره دیشب به کنار قبرستان بقیع رفته و با برگزاری مراسم دعای کمیل، مناجات امیرالمؤمنین علی علیه السلام را با معبود خود زمزمه کردند.
در نخستین دقایق شروع مراسم دعای کمیل که در حضور آیة الله امینی جانشین سرپرست حجاج ایرانی برگزار شد، حجاج دیگر کشورهای اسلام از افغانستان، پاکستان

ص: 398
و هند به حجاج ایرانی پیوستند.
این مراسم، به مدت یک ساعت به طول انجامید و حجاج ایرانی پس از اتمام مراسم، با نظم خاص همراه با حجاج دیگر کشورهای اسلامی، محل برگزاری دعای کمیل را ترک کردند.
دهها نفر از زائران ایرانی شرکت کننده در دعای کمیل مدینه منوره، پس از پایان مراسم، در حرکتی جمعی، بین الحرمین را از زباله‌های ریز و درشت پاکسازی کردند.
زائران ایرانی این طرح را برای دومین سال، پس از برگزاری پرشور مراسم دعای کمیل در مدینه منوره اجرا کردند.
ستاد اجرایی طرح پاکسازی بین الحرمین، با قدردانی از همه ایرانیانی که به صورت داوطلبانه در این کار خداپسندانه شرکت کردند، اسامی شش نفر از زائران پرتلاش در این طرح را به این صورت اعلام کرد:
1. آقای غلامرضا باقر زاده- کاروان 17521- منطقه 4
2. آقای حیدر طاهری- کاروان 17632- منطقه 4
3. آقای اکبر جوانی- کاروان 13424- منطقه 1
4. آقای عباس نصر اصفهانی- کاروان 13452- منطقه 1
5. آقای فتح الله گلزار- کاروان 13452- منطقه 1
6. سبزعلی رسولی- کاروان 30319- منطقه 2
طرح پاکسازی محوطه بین الحرمین «محل برگزاری دعای کمیل ایرانیان» که بلافاصله پس از مراسم دعای کمیل اجرا می‌شود، زائران دیگر کشورها و صاحبان مغازه‌های اطراف را خشنود کرده و تشکر آنها را در پی داشته است.
گفتنی است که طرح پاکسازی محیط برگزاری دعای کمیل برای دومین سال است که به اجرا درمی‌آید. این طرح به همّت زائران داوطلب صورت می‌گیرد، بدین شکل که مدیران محترم با طرح موضوع در کاروانها از داوطلبان برای این امر ثبت نام می‌کنند، سپس آنان را به نحوه اجرای طرح آگاه می‌نمایند.
ص: 399
همچنین صبح امروز ساعت 7 تا 8 مراسم دعای ندبه در بعثه مکّه و نیز بعثه مدینه با حضور تعدادی از کاروانهای ایرانی برگزار شد.

توصیه‌های هیأت پزشکی برای پیشگیری و درمان سرماخوردگی‌

الف) توصیه‌های مربوط به پیشگیری:

ص: 399
1. حتی الامکان از ماسک استفاده کنید.
2. از تردد در مکانهای شلوغ و پرتراکم پرهیز کنید.
3. در هوای سرد پوشیدن لباسهای گرم را فراموش نکنید.
4. مصرف مایعات فراوان توصیه می‌شود، سعی کنید از مایعات سرد پرهیز کنید.
5. از دست دادن و روبوسی کردن با افرادی که بیمار هستند جدا پرهیز کنید.
6. روزانه چندین بار دستهایتان را با آب و صابون بشوئید.
7. از روشن کردن کولر و وسائل سرما ساز در فصل زمستان جداً بپرهیزید.
8. درجه حرارت هوا در شبها پائین‌تر خواهد آمد، بنابراین هنگامی که شب محل اقامت خود را ترک می‌کنید، حتما لباس گرم بپوشید.
9. میوه‌جات حاوی ویتامینهای مورد نیاز برای بدن هستند. مصرف مکرر آن را توصیه می‌کنیم.
10. در صورتی که فرد یا افرادی در اتاق شما بیمار شده‌اند، بهتر است جهت تهویه هوای اتاق محفظه کوچکی (درب یا پنجره) باز باشد.
11. سعی کنید با بینی نفس بکشید، زیرا نفس کشیدن با بینی بهداشتی‌تر است.
12. پس از استحمام موهای خود را خشک کنید. در صورتی که هوای بیرون سرد است از محل اقامتتان خارج نشوید.
ب) توصیه‌های مربوط به درمان:
1. مایعات گرم و غذاهای آبکی مانند سوپ مصرف کنید.
2. سعی کنید با دیگران دست ندهید و در جلوگیری از انتقال بیماری به سایر زوار

ص: 400
توصیه‌های بهداشتی را رعایت فرمایید.
3. چنانچه از دستمال برای پاک کردن ترشحات استفاده می‌کنید آن را در دسترس دیگران قرار نداده و مرتب آن را بشوئید.
4. استراحت مهمترین قسمت در درمان سرماخوردگی است، بنابراین همه پزشکان آن را به عنوان اصل عمده‌ای در درمان بیماران توصیه می‌کنند.
5. به پزشک مراجعه کنید و از مصرف داروهای هم اتاقی‌هایتان بپرهیزید، و داروهای تجویز شده برای خود را نیز به دیگران پیشنهاد نکنید.
6. اصرار به تجویز آنتی بیوتیک نداشته باشید، زیرا بسیاری از موارد سرماخوردکی با استراحت و مصرف داروهای مسکن بهبود می‌یابد؛ ضمنا چنانچه بنا به صلاحدید پزشک معالجتان برای شما آنتی بیوتیک تجویز شد، مصرف منظم و در وقت معین آن توصیه می‌شود. نکته دیگر آن که برای تجویز آنتی بیوتیک تزریقی اصرار نداشته باشید.
7. واکسیناسیون پس از ابتلا تاثیری ندارد؛ و زائران محترم می‌بایست قبل از سفر واکسن را تزریق می‌کردند.

شاخص بودن زائران ایرانی به لحاظ رعایت مسائل بهداشتی‌

شهر مقدس مکه را از ابعاد مختلف می‌شود مورد بررسی قرار داد. این مکان شریف هر ساله پذیرای میلیونها زائر است که در یک موقعیت زمانی خاص برای انجام مناسک حج به این شهر می‌آیند. نوع رفتار فردی و جمعی حجاج به لحاظ رعایت مسائل بهداشتی و در سالم نگه داشتن فضای زیست محیطی مکه مکرمه بسیار مؤثر است. دکتر علیرضا ریاحی استاد دانشگاه تربیت مدرس و کارشناس مسائل زیست محیطی در این باره گفت:
به نظر من علی رغم تلاشهایی که برای سالم نگه داشته شدن فضای شهری صورت گرفته اما به علت عدم توجه برخی از حجاج بیت الله الحرام نسبت به رعایت مسائل زیست محیطی بخصوص در ایام وقوف در مشاعر مشرفه عرفات، مشعر و منی، زائران با صحنه‌هایی مواجه می‌شوند که با شأن و اعتبار و قداست شهر مکه فاصله دارد.

ص: 401
به نظر من در بین کشورهای اسلامی و زائرانی که در این مقطع خاص زمانی برای انجام مناسک حج در مکه و مدینه حضور دارند حجاج ایرانی، مالزیایی و اندونزیایی به لحاظ رعایت بهداشت فردی و محیطی در میان سایر کشورهای منطقه شاخص هستند.
من پیشنهاد می‌کنم برای بازیافت و استفاده مجدد از زباله‌های برجای مانده در سرزمین عرفات، مشعر و منی می‌توان با استفاده از دستگاههای پرتابل تولید کمپوست و آسیابهای که جهت تبدیل pet (ظروف یکبار مصرف آب، نوشابه و ...) وجود دارد زباله‌ها را به صورت گرانل (خرد شده) درآورد و حتی در معرض فروش قرار داد.
از دیگر اقداماتی که می‌شود انجام داد این است که جهت بررسی دقیق موضوع جمع آوری مواد زاید جامد شهری در شهرهای مکه و مدینه پروژه‌ای را تعریف کرد و پس از بررسی دقیق موضوع، راه کارهای عملی و مناسب جهت دفن و تولید کمپوست ارائه داد.
شهر مکه دارای موقعیت کوهستانی است و این ویژگی می‌تواند یک مزیت برای این شهر به حساب آید. اگر این رو پیشنهاد حجاج و زائران بیت الله الحرام مورد بررسی قرار گیرد، این مسأله تأثیر بسیار مثبتی در کاهش آلودگی محیطی خواهد شد.

گفتگو با سرکنسول ایران در عربستان‌

در ابتدا لطفاً بفرمایید ارزیابی شما از مراسم حج 83 چیست؟
امسال با توجه به افزایش تعداد حجاج به نظر می‌رسد که وضعیف حج و روند امور نسبت به سالهای قبل بهبود چشمگیری داشته است و آن را می‌توان نتیجه تلاشهای دو کشور ایران و عربستان دانست. امکانات فراهم شده به همّت سازمان حج و زیارت و برنامه‌های دقیق و منظم این سازمان از ابتدای سفر تا انتهای موسم حج به نحو بسیار آبرومندی طراحی شده است.
این برنامه ریزی منظم نه تنها مقامات عربستان سعودی بلکه دیگر کشورهای اسلامی

ص: 402
را نیز به تحسین واداشته است و بسیاری از آنها در مذاکراتی که داشتیم درصدد الگو گرفتن از برنامه‌های ما هستند. تسهیلات پروازی و فرودگاهی و حمل بار در سالهای اخیر، توقف‌های طولانی سابق زائران عزیز را به حداقل رسانده و این گونه تسهیلات از ویژگیهای حج امسال بوده است.
استفاده از پروازهای سعودی و پرواز مستقیم هما به مدینه منوره و بالعکس نیز از زحمات و رنج فراوان مسافران کاسته و باعت صرفه جویی در هزینه و وقت آنها شده است.
اعتماد سازی متقابل بین ما و دولت سعودی در سیاستهای کلی جهان اسلام و در امر حج یکی دیگر از افتخارات ما بوده است که ما شاهد سهولت در امر بازرسی و امور گمرکی هستیم و تلاشهای گسترده مقامات سعودی و بسیج کلیه نیروها و امکانات خود را نباید نادیده گرفت.
آنچه امسال در مشاعر مقدسه شاهد آن بودیم به ویژه در امر جمرات حکایت از تلاش دست‌اندرکاران سعودی در جهت تامین رضای زائران دارد و خوشبختانه کوچکترین حادثه ناگواری را ما امسال شاهد نبودیم.
چه تحولاتی بین دو کشور در امر حج و عمره بوجود آمده است؟
خوشبختانه جذابیتهای معنوی حریم شریفین و شوق فراوان مردم متدین کشور ما برای زیارت خانه خدا و مدینه و عرض ادب به ساحت مقدس پیامبر اکرم و ائمه معصومین روز به روز شکوفایی داشته است. به همین دلیل از یک سو شاهد ازدیاد تعداد علاقمندان به این سفر روحانی بوده‌ایم و از سوی دیگر پاسخ مثبت مقامات سعودی در پذیرش هر تعداد زائر عمره از کشور ما، جای خوشوقتی داشته است.
از 3 سال پیش که مأموریتم آغاز شد هر سال حدود 570 هزار نفر عمره گذار و قریب یکصد هزار حج گذار و در مجموع 650 هزار زائر داشتیم که در بهترین مناطق و هتلهای مکه و مدینه اسکان یافته‌اند و این در حالی است که قبل از آن سالانه 170 هزار عمره گذار بیشتر اعزام نمی‌شدند.
وظایف سرکنسول در عربستان چیست؟
سرکنسولگری جمهوری اسلامی در جده علاوه بر وظایف محوله تلاش در زمینه

ص: 403
ایجاد پیوندهای مستحکم بین دو کشور در ابعاد اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و سیاسی را بر عهده دارد. علاوه بر این سیاست با توجه به حجم عظیم مسافران و حوادث ناگواری که بطور طبیعی می‌توان انتظار داشت، سرکنسول خود را موظف می‌داند در رسیدگی و دفاع از حقوق ایرانیان عزیز در ایام حج و غیر آن لحظه‌ای درنگ نکند و بطور صریح اعلام می‌کنم که ما 24 ساعته پاسخگوی ایرانیان عزیز بوده و هستیم و چنانچه مشکلاتی برای برخی حجاج پیش آید ما تا لحظه آخر در کنار او هستیم. از دیگر اقدامات ما معرفی جاذبه‌های ایران و تشویق مردم عربستان برای سفر به کشورمان است. بر این اساس در سال گذشته بیش از دهها هزار روادید برای اتباع سعودی جهت مسافرت به ایران صادر گردید و آمار شیعیان عربستان برای زیارت امام رضا علیه السلام رو به فزونی است.
آیا زمانی خواهد رسید که ثبت نام و اعزام به حج به روز شود؟
مشکل به روز شدن فقط مربوط به ما نیست، بلکه سهمیه بندی بر اساس امکانات دولت عربستان تنظیم شده است و معیار آنها نیز بر اساس هر یک میلیون جمعیت هزار نفر است. بنابراین، ما در حال حاضر نیز فراتر از سهمیه‌ای که داریم زائر اعزام می‌کنیم و اگر بتوانیم هموطنان عزیز را تشویق کنیم که بجای حج تمتع مستحب، عمره مفرده به جا بیاورند تا کسانی که حج بر آنها واجب شده است زودتر اعزام شوند، این مسأله می‌تواند در به روز شدن حج مؤثر واقع شود.
در حال حاضر روابط اقتصادی ایران و عربستان چگونه است؟
با توجه به تأکید فراوان مسؤولان عالیرتبه دو کشور بر گسترش روابط اقتصادی که می‌تواند تضمین کننده روابط سیاسی نیز باشد، تعمیق این روابط مورد اهتمام و توجه مسؤولین دو کشور و نمایندگیها بوده و بر این اساس حجم مبادلات ایران و عربستان به بیش از 350 میلیون دلار در سال رسیده است.

نامه جمعی از زائران ایرانی به وزیر حج عربستان‌

تعدادی از فرهیختگان و استادان دانشگاه اصفهان (از کاروان 13315) که در جمع زائران

ص: 404
ایرانی امسال به مکه مکرمه شرفیاب شده‌اند، در نامه‌ای، مشاهدات خود را پیرامون مسائل مختلف حج به ویژه مسائل بهداشتی، با وزیر حج عربستان در میان گذاشتند.
استادان دانشگاه اصفهان در این نامه که رونوشتهایی از آن، برای پیگیری، در اختیار نماینده ولیّ فقیه در امور حج، سفیران جمهوری اسلامی ایران و عربستان در دو کشور و وزیر امور خارجه کشورمان قرار گرفته است، از دولت حج عربستان خواستند با اندیشیدن چاره هایی، راههای شیوع بیماریهای مسری به ویژه سرماخوردگی و آنفلوانزا برای سالهای آینده مسدود کند تا حجاج، زمان و توانایی بیشتری برای بهره‌مندی از فرصت حضور سرزمین وحی به دست آوردند.
دکتر امیر هوشنگ زرگرزاده از نویسندگان این نامه، در گفتگو با زائر توضیح داد:
در نامه استادان دانشگاه اصفهان، ضمن تشکر از پیشرفتهایی که در سالهای اخیر در امور بهداشتی حج صورت گرفته است، به برخی از مسائل و مشکلات بهداشتی که در عرفات، مشعرالحرام، منی و دیگر اماکن مقدس به شیوع بیماریها دامن می‌زند همچون کمبود سطلهای زباله، وجود دستفروشان متعدد، توجیه نشدن زائران کشورهای مختلف درباره مسائل بهداشتی و ... اشاره شده است.

ابتکارهای فرهنگی یک کاروان فعال‌

کاروان 17064 که به مدیریت محمد جواد صدیقیان کاشی اداره می‌شود چند طرح ابتکاری در مراسم حج و حضور زائران بیت الله الحرام در مکه مکرمه و مدینه منوره به انجام رسانده است.
تهیه جزوه راهنما در 18 صفحه، تهیه کارتهای تبریک عید قربان در تهران و ارسال آن برای خانواده‌های زائران، برگزاری نمایشگاه و فروشگاه کتاب و CD در طول جلسات تهران، برگزاری مسابقات قرآن و دادن هدیه به برندگان، تهیه برگه مخصوص برای زائران از جمله فعالیتهای فرهنگی این کاروان بوده است.
گفتنی است اعضای کاروان یاد شده در طول سفر حج 101 بار ختم قرآن داشتند.

گزارشی از کاروان ایرانیان مقیم خارج کشور

ص: 405
پشت دانشگاه ام القری در خیابانی نسبتاً پهن، خانه‌ای کوچک؛ اما زیبا قرار داشت که قافلة النور آنجا مستقر شده بود. این کاروان متعلق به زائرانی بود که فرقی کوچک با بقیه زائران ایرانی داشتند: آنها از نقاط مختلف جهان جمع شده و به عربستان آمده بودند.
در بدو ورود، افرادی که پشت میزهای سفید زیر درختهای محوطه باز منزل مشغول صحبت بودند توجه ما را جلب کرد. یکی از آنها خانمی 41 ساله بود که در مهد کودک یکی از کالجهای لندن مشغول کار است.
او این سفر را فوق العاده ارزشمند دانست و گفت: حضور در مدینه و مکه خیلی تأثیر گذار بود بخصوص عرفات. آن چادرهای ابتدایی و آن حالت خاص زندگی در آنجا ما را خیلی به عمق تاریخ برد.
این خانم ایرانی که متأهل و صاحب 2 فرزند است دوری 29 روزه از خانواده را مشکل می‌داند: این مدت سخت بود ولی مطمئن هستم به آنها بیشتر سخت گذشت چون خانه خدا به من صبر و آرامش می‌داد. این خانم زائر با آنکه 21 سال است به خارج از کشور رفته اما تعلقات مذهبی خود را همچنان حفظ کرده است:
همسرم می‌گفت این سفر خیلی جذاب است چون خودش با حاج آقا مصلایی به این سفر آمده بود. آدم با سفر به حج وارد دنیای دیگری می‌شود. عظمت این حرکت دستجمعی مرا گرفته است.
حاج آقای مصلایی یکی از مداحان اهل بیت علیهم السلام است که در خارج از کشور افراد علاقه‌مند به مراسم مذهبی را شناسایی کرده و برای هر کدام برنامه ریزی خاص خود را انجام می‌دهد که سفر حج یکی از این برنامه هاست. متأسفانه زمانی که ما به آنجا رفتیم او برای انجام کارهای کاروان از منزل خارج شده بود و نتوانستیم با او صحبت کنیم. در غیاب او حاج آقا مکی روحانی کاروان پاسخ پرسشهای ما را داد:
حاج آقا مصلایی در لندن مقیم است و پس از مشخص شدن افراد اعزامی، کارهای مربوط به روادید و بلیط مسافران را انجام می‌دهد. 85 درصد از اعضای این کاروان در انگلستان مقیم هستند.

ص: 406
او که 17 سال سابقه تبلیغات مذهبی در کشورهای اروپایی دارد و هم اکنون در مرکز اسلامی انگلستان مشغول فعالیت است، درباره این کاروان گفت:
حج که میدانی برای ایجاد حس همبستگی و اتحاد و یکپارچگی و همدلی مسلمانان است، بهترین فرصت را در اختیار ما قرار می‌دهد تا در این ایام برای حفظ هویت فرهنگی و مذهبی ایرانیان و شیعیان تلاش کنیم و نشان دهیم ایرانیان در هر نقطه دنیا که باشند به دلیل وجوه اشتراک فراوان، دوستدار و پشتیبان هم هستند. ما در کاروان در 2 قالب به کار می‌پردازیم. یکی سخنرانیهای عمومی در زمینه مسائل اعتقادی و فلسفی و دوم بحث و مذاکره انفرادی با اعضای کاروان که دومی خیلی تأثیر گذار بوده و به نتایج درخشانی هم رسیده‌ایم.
صحبت با روحانی کاروان که تمام می‌شود با کمک یکی از مسؤولان قافلة النور با یک قهرمان ورزشی آشنا می‌شویم. محمدعلی فرخیان. او در مسابقات قهرمانی کشتی آزاد جهان در سال 1965 میلادی قهرمان روسی را شکست داد و به فینال رسید و اگرچه در فینال شکست خورد و به نقره جهانی قناعت کرد اما شکست قهرمان روسی باعث شد ایران در آن سال قهرمان جهان شود. او نایب قهرمانی بازیهایی آسیایی را هم در اختیار دارد و یکی از هم دوره‌های مرحوم تختی بود. این قهرمان 70 ساله شیرازی 10 سال در هلند اقامت داشته و اکنون 4 سال است که در انگلیس بسر می‌برد. او سفر خود به حج را مثل یک رویا می‌داند:
تابستان که به شیراز رفته بودیم همسرم می‌گفت ما را در ایام تعطیلات به سفر شمال هم نبردی من هم در جواب او گفتم چرا شمال با هم می‌رویم حج. باور کنید این جمله را بدون آن که بخواهم گفتم. آن موقع هنوز هیچ اقدامی برای این سفر نکرده بودم حتی 7- 6 میلیون تومانی که باید در انگلیس واریز می‌کردم را هم نداشتم. 40 روز قبل از سفر سخت مریض شدم و حتی نفس کشیدن هم برایم مشکل شده بود.
15 روز در بیمارستان بستری شدم. بعد از ترخیص موضوع سفر را با حاج آقا مصلایی در میان گذاشتم و ایشان هم گفتند اگر فکر می‌کنید توان این سفر را دارید بیایید و ما هم آمدیم. قبل از آنکه مدینه برسیم در جده دوباره حالم بد شد. آنقدر بد

ص: 407
که بستری شدم. یک شب قبل از آن که به مکه بیایم در خواب دیدم کنار یک دریاچه زیبا هستم که آب خیلی زیادی دارد. به آب زدم و بعد از کمی شنا کردن به عمق آب رفتم آ نقدر پیشروی کردم که احساس کردم دیگر نمی‌توانم بالا بیایم و نفس بکشم.
در همان اعماق آب شروع کردم به توسل به ائمه. از رسول الله تا حضرت علی و امام حسین. آنقدر فریاد زدم تا از خواب پریدم بلافاصله بعد از آنکه از خواب بیدار شدم سرفه شدیدی کردم و مقدار زیادی لخته خون از دهنم بیرون پرید. شاید باورتان نشود ولی فردایش که از خواب بلند شدم اثری از بیماری در من نبود.
بلافاصله به مسجد النبی و بقیع رفتم و اگرچه این اولین و آخرین زیارت من در مدینه بود ولی زیارت باصفایی بود. من زندگی دوباره را در مدینه گرفته‌ام.» این بهترین سفر عمرم بود و هیچ وقت تا دم مرگ آن را فراموش نمی‌کنم. از قدیمی‌های هم دوره من در کشتی فقط من توانستم توفیق این سفر را پیدا کنم و از این بابت خدا را شاکرم.
نوری، سروری، توفیق و تختی که به رحمت خدا رفتند و حبیبی هم به سفر حج نیامده است. خیلی دوست داشتم به این سفر بیایم. حتی چند وقت پیش در مراسم تجلیل از قهرمانان کشتی به حاج آقا طالقانی (رئیس فدراسیون کشتی) گفتم: خیلی دوست دارم به حج بروم ولی ایشان گفتند: کاروان عمره می‌برند و در آن سفر می‌توانند مرا بیاورند، ولی من سفر حج می‌خواستم.
این قهرمان پیشکسوت کشتی در ادامه کمی هم درباره تختی صحبت کرد:
در 4 سفر بلغارستان، ترکیه، یونان و آلمان با مرحوم تختی همسفر بودم. خداوند همه خوبیها را به او داده بود. قد رشید، اخلاق خوب، منش پهلوانی و صبر و مناعت طبع.
فرخیان 6 پسر و 2 دختر دارد که 2 نفر از آنها در سوئد، 3 نفرشان در هلند و 3 فرزندش هم در شیراز زندگی می‌کنند. با این حال برای هیچ کدامشان سوغات نمی‌برد:
من اینجا نیامده‌ام که وقتم را به پرسه زدن در بازار حرام کنم. سوغات را می‌شود در هر جای دنیا خرید. مسجدالنبی و بقیع و مسجد الحرام است که هیچ جایی پیدا نمی‌شود.

ص: 408
دوباره به محوطه باز و مشجر ساختمان می‌آییم. 2 خواهر پشت یک میز در حال صحبت هستند. از آنها اجازه می‌گیریم و گفتگو را آغاز می‌کنیم. خواهر بزرگتر فارغ التحصیل روانشناسی و متأهل است و دیگری دانشجوی کامپیوتر و مجرد. 8 سال است مقیم لندن هستند و به سفارش مادرشان که قبلًا همراه همین کاروان به مکه آمده راهی سفر حج شده‌اند.
خواهر بزرگتر از عرفات خاطره خوبی دارد:
شبی که در آنجا بودیم فراموش نشدنی بود. یک چادر ساده و تاریک و روی شن.
این اتفاق تکرار شدنی نیست. در مدینه فقط دلم برای ائمه بقیع سوخت. برای خانمهایی که پایین پله‌ها گریه می‌گردند هم همین طور. از گریه آنها من هم گریه‌ام می‌گرفت.
خواهر کوچکتر کمی از ازدحام جمعیت در جمرات ترسیده بود:
فشار جمعیت به حدی بود که یک لحظه احساس کردم دارم خفه می‌شوم. در شبها و روزهای وقوف در عرفات و مشعر و منی بعضی از زائران غیر ایرانی بهداشت را رعایت نمی‌کردند که این مسأله کمی مرا اذیت کرد. در غیر این صورت همه چیز این سفر خاطره‌انگیز و خوب بود.
صحبت با اعضای کاروان که تمام شد، سراغ حسین کمالیان مدیر کاروان رفتیم.
مدیریت کاروان تا فرودگاه جده با مصلایی و اداره امور در عربستان بر عهده کمالیان بود.
کمالیان گفت:
12 سال است که کاروان به این صورت اداره می‌شود و هر سال تعدادی از ایرانیان خارج از کشور و حتی شیعیان خارجی در قالب این کاروان به سفر حج می‌آیند.
مسافران امسال 115 نفر از اتباع ایرانی یا خارجی کشورهای انگلیس، فرانسه، ترکمنستان، قرقیزستان، سوریه و حتی عربستان‌اند. سال قبل از آلمان و هلند و دانمارک و ژاپن درخواست داشته‌ایم.
کمالیان بزرگترین مشکل این کاروان را بحث مؤسسه مطوفی می‌داند که وظیفه سرویس دهی به حجاج در عربستان را بر عهده دارد:
بیشتر اعضای کاروان ایرانیانی هستند که گذرنامه خارجی دارند و برای خارج کردن

ص: 409
اداره کار آنها از مؤسسه مطوفی اروپا و ورود به مطوفی حجاج ایران با مشکل مواجه می‌شویم.
با شرکت در طرح قربانی حجاج ایرانی موفق شدیم قربانی بانوان را که رمی شبانه انجام داده بودند صبح روز عید قربان و قربانی آقایان کاروان را ظهر همان روز و به شکلی سریع انجام دهیم.
وقتی قصد خروج از آن عمارت را داشتیم متوجه شدیم عده‌ای از اعضای کاروان عازم کشورهای خود هستند. با پرس و جو از چند نفرشان متوجه شدیم پروازهای این کاروان (20 نفر) به صورت چند مرحله انجام می‌شود و آخرین گروه کاروان روز یکشنبه با یک پرواز عازم لندن خواهد شد.

اخبار کوتاه از کاروانها

مشکلی به نام بار: از زمان آغاز پروازهای مدینه به ایران، تاکنون موارد زیادی گزارش شده که به دلیل بار زیاد مسافران و برگشت آنها، مشکلاتی برای مسافر و کاروان ایجاد شده است.
زائران باید توجه داشته باشند نمی‌توانند بیش از 2 ساک استاندارد به بار تحویل دهند.
حاجی درستکار: گودرز زارعی از کاروان 24243 کیفی پیدا کرد که در آن 4 هزار ریال سعودی، یک گواهی نامه، یک کارت ماشین و کارت عابر بانک وجود داشت. این زائر ایرانی با شماره تلفنی که درون کیف بود تماس گرفت و صاحب کیف که یک عرب ساکن مدینه بود به کاروان مراجعه کرد و در حضو روحانی کاروان پس از دادن مشخصات کیف، امانت خود را تحویل گرفت.
ختم قرآن و صلوات: کاروان 24225 برنامه‌های فرهنگی زیادی در طول اقامت یک ماهه در عربستان داشت که بیشتر آن حول قرآن محوری می‌چرخید. در این کاروان 55 بار قرآن کریم ختم شد.
نارضایتی از کیفیت مسکن و غذا: در برخی گزارشهای رسیده، چند کاروان از کیفیت مسکن و غذای خود ناراضی بودند. عده‌ای از خانواده‌های شهدا در زمره کسانی بودند که مسکن آنها کیفیت مناسبی نداشت.

ص: 410
برخی از زائران نیز از وضعیت بهداشت منازل و هتلهای خود شکایت داشتند و گفتند صاحبان منازل و هتلها بعد از ترک زائران مدینه قبل، بدون آنکه ساختمان را مرتب کنند تحویل زائران مدینه بعد می‌دهند.
اقدام انسان دوستانه دو زائر ایرانی: بعد از تصادف کامیون حمل بار با یک اتوبوس حامل زائران یمنی در کیلومتر 170 مدینه، خانم ابوالقاسمی و آقای باباجانی 2 پزشک ایرانی (زن و شوهر) از کاروان 17691 که در همان مسیر از مکه عازم مدینه بودند، از خودرو پیاده شده و به مداوای مصدومان می‌پردازند که این اقدام موجب نجات جان چند بیمار بدحال می‌شود. و از سوی پلیس عربستان که در محل حضور یافته بود مورد تقدیر و تشکر قرار می‌گیرند.
زائر 112 ساله: در کاروان 12146 یک زائر پیرمرد 112 ساله حضور دارد.
116 نفر بی سواد در یک کاروان: از زائرین کاروان 11198 تعداد 116 نفر بی سوادند.

زائر نمونه، هشت بار ختم قرآن در یک ماه‌

یک ماه، هم زمان زیادی است، هم مدت کمی. زیاد برای آنهایی که به سفر حج به چشم یک سفر سیاحتی می‌نگرند و کم برای آن عده که از این زمان برای صیقل روح و روان خود استفاده می‌کنند. در جمع زائران ایرانی، فراوان بودند افرادی که در پایان سفر می‌گفتند چقدر زود گذشت. اینها به هنگام بازگشت، گویی می‌خواستند خانه و کاشانه خود را رها کنند و به دیار دیگری بروند. دل کندن آنها از مکه و مدینه شاید سخت‌تر از جدایی از خانواده بود.
از طرفی حج امسال یک ویژگی داشت و آن هم توجه و عنایت خاص کاروانهای ایرانی به قرآن بود که این البته نتیجه پیام رهبر معظم انقلاب پیش از آغاز موسم حج بود.
کاروانهایی که از ایران آمدند، ختم قرآن کریم را در برنامه سفر داشتند. حال با این کار به صورت جمعی و تقسیم جزءهای قرآن در بین اعضا صورت می‌گرفت و یا به صورت یکجا توسط یکی از اعضا. در این میان چند زائر شاید نمونه بودند و بعضاً چند بار قرآن را ختم کردند.

ص: 411
محمد میرزایی یکی از این زائران است که از قم اعزام شده است. خودش می‌گوید:
از 10 سالگی به همّت پدرم با قرآن آشنا شدم و تا حالا که 56 سال از خدا عمر گرفته‌ام قرائت قرآن را رها نکرده‌ام. پدرم ماهی یک بار قرآن را ختم می‌کرد اما من تا 2 سال پیش یک جزء قرآن را که می‌خواندم چشمم سیاهی می‌رفت و خسته می‌شدم ولی حال دیگر نه.
او اتفاقی که دو سال پیش افتاد را در تحول خود بی تأثیر نمی‌داند:
2 سال پیش همسرم به دلیل ابتلا به سرطان تحت درمان قرار گرفت ولی همه پزشکان از معالجه و بهبود او مأیوس شدند. حتی پزشکان تهران هم او را جواب کردند. من به مسجد جمکران متوسل شدم. نیت کردم 40 روز همسرم به جمکران برود و بیاید. این برنامه شروع شد. یا خودم همسرم را به جمکران می‌بردم و می‌آوردم یا همسرم با دخترم می‌رفت و می‌آمد ... الان همسرم در همین کاروان حضور دارد. آدمی که 2 سال پیش، پزشکان می‌گفتند یک ماه زنده نمی‌ماند حالا خیلی راحت اعمال را پشت سر گذاشت. من از خدا خیلی ممنونم که این قدر به من لطف دارد. تا حال پول زیاد از او نخواسته‌ام. به همین شرایط فعلی راضی‌ام. میوه را با وانت به روستاهای اطراف می‌برم و از پول با برکتی که به دست می‌آورم گذران می‌کنم. خیلی هم از این شرایط راضی‌ام.
این زائر 56 ساله که پانزده روز از مدت اقامتش را روزه بود، سه بار در مدینه منوره و پنج بار در مکه مکرمه قرآن را ختم کرده است. او در این باره می‌گوید:
گاهی می‌شد بعد از افطار که به حرم می‌رفتم تا افطار بعد به هتل برنمی‌گشتم. از دو سال پیش به این طرف دیگر نه چشمم سیاهی می‌رود و نه خودم خسته می‌شوم. از مسجد شجره که محرم شدیم تا مکه یکسره برای امام زمان صلوات فرستادم. در مسجد خیف در منی نیت کرده بودم در یک روز به اندازه 100 روز (1700 رکعت) نماز بخوانم که فقط توانستم 60 شبانه روز به جا آورم.
این طور نیست که من فقط اینجا ذکر بگویم و قرآن بخوانم. من در طول ایام سال قرآن می‌خوانم و همیشه هم ذکر می‌گویم حتی موقعی که مشغول رانندگی و کار هستم. قرآن و ذکر خیلی در زندگی‌ام تأثیر داشته. فرزندان خوبی دارم و باآرامش هم زندگی می‌کنیم.

ص: 412
او در پایان با لهجه‌ای صمیمی و دوست داشتنی می‌گوید:
من یک قرآن خوان معمولی هستم. نه قرآن را حفظ کرده‌ام و نه بلدم با قرائت بخوانم اما خوشحالم که پسرم با صوت زیبا قرآن را می‌خواند و از این طریق تا حالا کودکان بسیاری را قرآن خوان کرده است.

مسؤول حمل و نقل درون شهری امروز گفت: تا دیشب (شب عید غدیر) 28 هزار نفر از حجاج ایرانی از مکه خارج شده‌اند. از این تعداد 10 هزار نفر به ایران بازگشته و 18 هزار نفر به مدینه مشرف شده‌اند. وی گفت: «بازگشت حجاج از مدینه به ایران روز سه شنبه 13/ 11/ 83 شروع خواهد شد».

حج 25

مشخصات کتاب

مقدمه: هذه من عُلاه إحدی المعالی‌

طلیعه: ویژگیهای حج 25 در گفتگو با سرپرست حجّاج ایرانی‌

فصل اوّل: گزارش روزشمار

دوشنبه 15 ذی قعده

پرواز کاروان نخستین‌

انتشار نخستین شماره فارسی‌

سه شنبه 16 ذی قعده‌

عزیمت نیروهای بعثه‌ها و کارگزاران حج‌

مشکلات سفر حج در دوران گذشته‌

چهارشنبه 17 ذی قعده‌

مسأله عامّ البلوای تخییر بین قصر و اتمام نماز

رعایت نکردن برخی از آداب حضور در مدینه‌

انفجارهای ریاض و جدّه‌

جایزه جهانی ملک فیصل‌

پنج شنبه 18 ذی قعده‌

ورود سرپرست حجّاج ایرانی به مدینه منوّره‌

اولین جلسه شورای هماهنگی بعثه‌

انتشار نخستین شماره زائر

ناشر نخستین نشریه فارسی در مکه در یکصد سال پیش‌

برگزاری اولین مراسم دعای کمیل در مدینه‌

صحیح خواندن ادعیه و زیارات‌

ورود اعضای بعثه‌های مراجع به مدینه‌

جمعه 19 ذی قعده‌

برگزاری دعای ندبه در مدینه‌

مراسم سخنرانی عمومی بعثه‌

دیدار با نماینده ولیّ فقیه برای چگونگی تدوین کتاب حج‌

ارزیابی عملکرد روحانیون حج‌

تضییق و محدودیت در بقیع‌

بقیع غریب‌

افزایش مبالغ به سرقت رفته از زائران‌

افزایش دوازده ساعت به زمان حضور ایرانیان در مدینه‌

«قرآن محوری» سرلوحه حج امسال‌

فارسی نویسیِ مضحک روی تابلوهای صحن مسجد نبوی‌

شنبه 20 ذی قعده‌

شروع هفته فرهنگی ایران در عربستان‌

پیام رئیس جمهور به مناسبت هفته فرهنگی ایران در ریاض‌

دیدار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از مرکز ملک فیصل در ریاض‌

دیدارهای نماینده ولیّ فقیه‌

انتقال سوابق پزشکی حجاج ایرانی به عربستان‌

عزیمت اولین کاروان حجّاج عراقی به عربستان‌

مراسم شبی با قرآن در مدینه منوّره‌

رعایت نکردن پاره‌ای از آداب حضور در حرمین‌

حضور بیش از 21 هزار ایرانی در مدینه‌

نشست مشترک رابطین کاروانها

نگرانی حکومت از آیین وهابیت‌

مبارزه اداره کل وعظ و ارشاد مدینه با تشیّع‌

گفتگوی‌زائر با مسؤول حمل و نقل درون شهری‌

یکشنبه 21 ذی قعده‌

دیدار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با ولیعهد عربستان‌

حضور سی کاروان از ایرانیان اهل سنت در حج امسال‌

توصیه‌های دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه به حجاج ایرانی‌

سخنان وزیر حج عربستان درباره مشکل اسکان حجّاج‌

در کنار زائران گمشده‌

ویژه‌نامه‌های هیأت پزشکی حج‌

جلسه سخنرانی عمومی بعثه‌

دوشنبه 22 ذی قعده‌

مصاحبه نماینده ولیّ فقیه با شبکه سحر

ورود نخستین کاروان ایرانی مقطع مدینه بعد به جدّه‌

دیدار اعضای بعثه‌های مراجع با نماینده ولیّ فقیه‌

سه شنبه 23 ذی قعده‌

ادامه دیدار اعضای بعثه‌های مراجع با نماینده ولیّ فقیه‌

نکته‌های آقای قرائتی‌

مصاحبه نماینده ولیّ فقیه با شبکه العالم‌

شروع عزیمت زائران ایرانی از مدینه منورّه به مکه مکرمه‌

دومین جلسه شورای هماهنگی بعثه‌

دیدار با صالح عبدالرحمن المُحَیْمِید رئیس محاکم شرعی مدینه‌

دیدار از کلیّة الدعوة والاستشراق‌

چهارشنبه 24 ذی قعده‌

برگزاری جلسه کمیته فرهنگی‌

دیدار هیأت پزشکی حج با نماینده ولیّ فقیه‌

نامه نماینده ولیّ فقیه به ولیعهد عربستان درباره مشکلات زیارت بقیع‌

قدردانی سرپرست حجاج ایرانی از کیفیت طبخ غذا

برگزاری جلسه گروههای ارشاد

دومین مراسم شبی با قرآن در مدینه‌

وصول یکروزه نامه‌های زائران ایرانی‌

پنجشنبه 25 ذی قعده‌

ملاقات مسؤولان بعثه حج عمان با نماینده ولیّ فقیه‌

سمینار «آینده تاریخ و ظهور حضرت مهدی (عج) از نگاه قرآن»